Vota ad Divum Aloysium Gonzagam pro pace Italiae. Elegia
O Lodoix, toti nomen venerabile mundo,
Care Deo iuvenis, te mea vota petunt.
Quotquot et Italiam incolimus, te poscimus omnes:
Huc ades, o Lodoix, et mala nostra leves.
Auspice te ponant irati proelia reges, 5
Et fugiat nostro Mars ferus orbe procul.
Extrema, heu, patimur, quae nec percurrere possim,
Ferrea si mihi vox, ferrea lingua foret.
Quis referat quanto glomerentur milite campi,
Quantae acies vastos depopulentur agros? 10
Diffugiunt maesti turbaea per arva coloni,
Heu, dulces iussi deseruisse casas.
Ah, quoties carmen pastor modulatus agreste,
Dum pecudes avido gramine dente terunt,
Agmina per campos properare hostilia cernens, 15
Sic fugit, a rabido ceu fugit agna lupo!
Pars gregis in tacitas properat se condere silvas,
Insperata avidis esca futura lupis.
Parte alia miles potitur, tenerasque capellas
Cumque ovibus tauros in sua castra rapit. 20
Ah, quoties gravidis albet dum campus aristis,
Et iam vicina messe colonus ovat,
Hostis adest, totis spargens incendia campis.
Tollitur aethereas fumus adusque plagas.
Ille suos celso spectans de culmine luctus, 25
Iam cito tam longam spem periisse dolet.
Irrigat et lacrymis proscindit et unguibus ora,
Et quatit agresti pectora nuda manu.
Quid dicam eversas imis e sedibus urbes,
Tectaque celsa hominum, templaque sancta Deum? 30
Magnorum monumenta ducum, multosque per annos
Servata, heu, frustra fortia signa cadunt.
Atque triumphales arcus, atque alta theatra
Fracta iacent turpi semisepulta solo.
Nec disrupta cadunt sublimia moenia tantum. 35
Quam multa, heu, muris obruta turba perit!
Ille pedes, truncusque manus, iacet ille cerebro
Ossa rigans, fracto pectore at ille iacet
Hic immaturo praereptum funere natum,
Hic patrem, exanimum quaerit at illa virum. 40
Non tantas adit strages, tot funera tellus,
Si quando internis (Cum subitis olim) moribus acta tremit,
Seu vasto cum se pandens diducit hiatu,
Cum dominisque rapit subruta tecta suis.
Ceu furit emisso feralis machina plumbo, 45
Sternit et imbelli cum populo armigeros.
Conceptos gremio ceu saepe cuniculus ignes
Evomit, ac turres sidera in alta iacit.
Non homines dicas bello decernere, at imo
Ex Erebo inferna spargere monstra faces. 50
Tam teter superas fumus glomeratur ad auras,
Tam procul horrisono murmure cuncta strepunt.
Quem Superum, nisi te, tam saevam avertere pestem
Velle rear, nostris pellere et arma plagis?
Te, te nempe tuae, fas est, succurrere genti, 55
Patriaque auxilio regna fovere tuo.
Te decet et patriamque tuam et servare cadentem
Italiam, ac tantis consuluisse malis.
Nonne vides caeli summo de vertice terras
Et maria, atque ipsos despicis unde polos, 60
Quam duro infelix agitetur Mantua bello,
Tot proavis quondam Mantua clara tuis?
Tota armis regio late circumsonat, ipsis
Hostis adest muris et parat excidium.
Quin etiam externo qui miles ab hoste tuetur, 65
Heu, dirus miseram non minus ipse premit.
Quid dicam Eridani spumantes sanguine lymphas?
Arva quid exanimis strata cadaveribus?
Quid Parmam geminas acies gemina arma timentem?
Hinc Germanus agros, Gallus at inde premit. 70
Hostis uterque, alter quamvis se dicat amicum.
Pugnant ut miseram subdat uterque sibi.
Quid tandem Italiam reliquam, postremaque regna,
Terras, Parthenope quas regit alta, loquar?
Ipsam etenim, flammas vicini imitata Vesevi 75
Dum Bombarda furit, contremuisse putem.
Et Bitontinis procul edita funera campis
Haud equidem siccis praeteriisse oculis.
Strata cadaveribus nam quis non ingemat arva,
Quin gerat Hircanis aemula corda feris? 80
Adde quod et reliquas quae late incendia partes,
Si nondum Siculas corripuere plagas.
At quatiens rigidum Bellona irata flagellum,
Incutit ingentes ore fremente minas.
Proxima iamque ferox complevit littora miles, 85
Hostica vicinis classis oberrat aquis.
Transmittique ardet furiis agitata iuventus
Atque avidas bello conseruisse manus.
Italia, heu, totum late regnare per orbem
Assueta et gentes comprimere indomitas, 90
Quas Phoebus primas, cum surgit ab aequore, cernit,
Quas fessis sero vespere cernit equis,
Quas sibi subiectas torret celsissimus et quas
Aveso obliquus vix procul ore videt,
Arma inimica modo et dominos admittere iussa, 95
Quos armis quondam vicerat ipsa suis,
Ingemit, at frustra. Captas popularier urbes,
Turrita everti moenia spectat iners.
Nec quidquam, heu, nimium miserae iam denique restat.
Spes est auxilii sola relicta tui. 100
Tu potes iratos revocare in foedera reges,
Tu potes ardentes conciliare duces.
Nota tibi ratio est qua belli crimina tollas,
Alecto afflatu quae serit atra suo.
Et via qua cohibere iras, sedare furore 105
Percita qua possis pectora nota tibi est.
Talem te quondam, tibi cum certaret iniquis
Frater Mantuo cum duce dissidiis,
Mantua mirata est, nam quos mulcere furentes
Solicitae haud poterant ullius ante preces, 110
Ut primum ingressus, et coram, ut data copia fandi,
Diceris alloquio conciliasse tuo.
Sic modo sic etiam totus te sentiat orbis,
Infestas regum consociare manus.
Has certe gentes, hos, te non aptior alter, 115
Aeterna quisquam iungere pace duces.
Haud ignota tibi Germania. Caesaris arma
Gessisti castris parvulus in patriis.
Cum te, sulphurei dum bellica pulveris imples
Tormenta, et flammas evomuisse iubes, 120
Nec tamen ante ingens properas vitare periclum,
Paene recurrentes enecuere rotae.
At subito aethereis iuvenis demissus ab oris,
Summovitque pedes continuitque rotas.
Nec minus ipsa tibi nota est Hispanica tellus, 125
Cum patre hanc olim es iussus adire tuo.
Dumque ibi regali versaris ephoebus in aula,
Mirata est mores aula vel ipsa tuos,
Quae prima has acies, haec tam fera proelia movit,
Si nunquam est oculis Gallia visa tuis. 130
Regnantem at cernas iuvenem; te nomine, teque
Aetate, et niveis moribus ille refert.
Ergo trium, quarum haec pendent a nutibus
Gens devincta tibi est nomine quaeque suo.
Quas ubi perpetua tentabis iungere pace, 135
Corde iram aspicies efluere arma manu.
Nec tantum Italiam servaveris. Abdet in imam
Belona et Mavors improbus ora Stygem.
Pacem orbi referes, ponet Moscovia bellum
Aspera, Sardoi sistet et ira ducis. 140
Vel potius si bella placent, fera bella movebunt
Hinc procul in rabidas, barbara corda, Getas.
Turca ferox vincendus adest; frangenda bicornis
Luna; in Treicias arma movenda plagas.
Gallorum turmis Germana adiuta iuventus 145
Invicto invadet robore Bulgariam.
Nec iam se Aenus spumantem sanguine cernet,
Ister sanguineas in mare ducet aquas.
Convertet totas illuc Moscovia vires,
Arctooque furens inferet arma solo. 150
Eoas dum Persa plagas populatus et urbes
Ismario certat subtrahere imperio.
Gallia fera armis Hispanaque classis ab Austro
Irruet et raptis coget abire plagis.
Arma feret pubesque ducis generosa Sabaudi, 155
Dives et aurato quos rigat amne Tagus.
Adiungent Venetique suamque Hetruria classem,
Romanusque suam relligione potens.
Graecia prima, altis evulsis ut mille carinis,
Aequora de celso vertice prospiciet. 160
Sentiet advenisse diem qua libera colla
Vindicet inviso surripiatque iugo.
Sentiet et nova Roma et sentiet Ilia tellus
Concipietque imo gaudia quanta sinu!
Et Solime caesi servans monumenta Tonantis 165
Dediscet tandem barbara iura pati.
Ultra Caucaseos vel se gens improba montes
Abdet vel ferro colla cruenta dabit.
Nos tibi de solido ponemus marmore templa,
Uremus meritis et pia thura focis. 170
Hic Caesar notusque aderit pietate Philippus,
Hic regem aspiciet Gallica turba suum.
Credo equidem. Interea communia vota secundes,
Et fausto, o Lodoix, omine dexter ades.