C. D. FRANCISCO XAVERIO IN SANCIANO MORIENTI EPICEDIUM
Xaverium cecinisse iuvat: date carmina, Musae,
Ocius, et magno tumeant mihi barbita Phoebo.
Xaverio quis magna neget, dum maximus ille
Littore in ignoto vilique abiectus in ulva
Proxima delibat piroperati gaudia caeli?
Vindice Francisco Furiae dominaeque malorum
Abscessere acies et victrix India Romam
Induit. Aurorae lacrymae lateque patentes
Decrevere lacus, par cunctis dextera regnis
Dum regna imbueret venerandae aspergine lymphae.
Attamen, o superi, dum vix credenda volutat,
Dum caelum exuviis, non uno munere gentes,
Prodigiis lassat naturam, cladibus Orcum,
Obrutus impositi cecidit sub pondere mundi,
Et iam semianimum duraque in caute iacentem
Urget caeca lues, ridetque impune superbus
Peonias vires vanumque Machaona languor.
Hoc viso ingemuit subito spectabilis ales
Pennata de gente deum, cui credita cura,
Quem Loioleae tangit custodia prolis,
Dumque illam geminos dispergere gestit in axes,
Ut lucem cum sole vehant, sibi cernit in uno
Momentum tam grande rapi: tum Sinnica virtus
Addit sese animo, cuius solertia, cuius
Debebat Latio candor servire Tonanti.
Ergo inconcusso pensantem fata lacerto
Naturae regem superis mirantibus urget
Quo potuit gemitu. Saberi tunc funus, Olympus
Si ferret lacrymas, lacrymas meruisset Olympi.
»Si mihi commissae«, dixit, »primordia gentis
Xaverio caruisse queant, nec staret in uno
Crescentis pars magna domus, te flectere possent
Mundi vota, pater, cui tanto in funere rapta
Quanta salus, spes quanta perit! Quae gesta, quot olim 215
Heroas populis miranda exempla daturos
Exemplum tam grande daret! Vastata potenti
Clade superstitio Saberique repulsa lacerto
Nunc Diti queritur, nunc fletu Tartara terret,
Nunc Acherontea sua vulnera cernit in umda.
Arctantur superi spoliis, iam servit Iapon
Malanaresque pii, iam lato flumine Ganges
Franciscum oceano gaudet narrare parenti.
Auroram nobis orbemque subegit Eoum
Per denas, veluti saecli compendia, messes.
Nunc in conspectu posito sua brachia Sinae
Protendunt properantque gradus propiusque videntur
Admovisse suos Francisci ad basia montes.
Spem tantam rapies? Poteritque admittere caelum,
Quod Phlegeton laudare potest? Nunc ipse verendo
Affusus solio, mecum quicumque diei
Vel frontem vel torga vident, tibi mundus uterque
Supplicat et Loiola petit cum supplice mundo.
Franciscum superesse velis.« Tunc maximus orbis
Ista refert genitor: »Nimium mea sidera gestit
Visere Xaverius, superos nimis ardet, et illi
Si donare negem, permittam fata negando.
Nec mihi cura minor meritos augere sodales
Loiolae magni: haec nostro stetit alite semper
Ut genio suffulta domus, raptoque gementem
Francisco mundum non unus fulciet heres.
Iam propera, Ricci, Seresque et Sinica regna
Consiliis moderare tuis, properabis et hosti
Correcture pias fauces, Aquaviva, nec olim
Alterutro, Barzee, minor, quin plurimus heros
Horum in conspectu poterit non perdere nomen.
At Loiolidum patet hinc et pondus et ingens
Auspicium, quorum prima incrementa movere
Nec raptus, Francisce, potes. Tamen ipse relictis
Non deerit terris, qui, dum mortalia curat,
Id poterit, quod posse volet, cui posse licebit
Quidquid velle licet, cui optima velle necesse est.«
Dixerat: extemplo sedit fatum. Illicet omnis
Unanimi circum plausu totisque canentum
Ordinibus retulit, Genitor quae sanxerat, ether. 216
Interea, quidquid fuerat mortale, relinquit
Franciscus iam semideus: dedit inclita pennas
Virtus, ut terram merito indignatus inanem
Exiliat superos tandem se maior in orbes.