1.
Foedere completo solitos desponsa penates
Virgo subit, dum vota sui generosa pudoris,
Scilicet ut fanum, donec sollemnior Hymen
Tradendaeque viro tempus legale veniret,
Incoleret, mystae faciles sponsusque tulisset.
Iosippum Solyma nil vero morante paternus
Lar rapuit, pactae genitor quo vincula taedae
Aure tulit missaeque polo portenta columbae
Florentisque omen virgae; quo denique nuptae
Virginis et sparsae maiores murmure famae
Percepit virtutis opes animamque calentem
Numinis aethereumque micans per lumina pectus,
Exiliens thalamo (tunc imbecillia strato
Membra fovere senex aevo languente solebat)
Et nexas genitor sustollit ad aethera palmas,
Et sic ore refert: “Superi vim cuncta moventis
Flaminis agnosco, patriis cum aethera numquam
Difficilem monitis durum non ante probavi,
Quam Solymae templum ut peteres te, nate, rogasse.
An non ista Deo afflatus, Iosippe, monebam?”
Cui ille: “Hae, genitor, solo mihi Numinis ardent
Imperio taedae. Tamen et cognata puellae,
Me quibus adstrinxit caelum, connubia tantas
Eliciant animi flammas, ut solius ergo
Virginei affatus, merces cuicumque futura
Esset (vera fero, genitor) non parva labori.
Non hominis, sed forma Dei est: qua purius ullum
Sumere membra nequit caeli mortalia flamen.
Felix Anna parens, felix Iesseius isto
Germine Davidis sanguis: confluxit in unam
Stemmatis istius probitas et gratia nympham.
Meque reor caelo gratum consortia tantae
Sortitum nuptae; pro qua mihi nulla dolorum
Stat fixum vitare pericula, nulla iugalis
Constanti non ferre animo discrimina curae,
Obsequium ut pactae referam non triste puellae.”

2.
Fertur huic contra sic esse locutus Iacob:
“Nate, meae poterat qualis prior esse senectae
Gloria, quam, Iosippe, tuis quae gaudia taedis
Grandaevo venere patri? Miracula caelo
Delapsae sunt haec sortis. Iesseia regum
Progenies Virgo cunctanti accedere sponso
Quod potuit, cuius flammis thalamisque calebat
Isacius iuvenum, celsusque a stemmate sanguis.
Forte tamen nullum tantae flagrasse puellae
Vultu crediderim, cuius caelestis imago,
Praeclaraque etiam Davidis origine maior
Effecit virtus, quivis ut dotibus esset
Virgineis impar; fieretque ut propria nullus
Vota verecundus non accusaret amator.
Si te, nate, pari voluit formidine pressum
Connubialis amor, castosque proinde morari,
Quiverit aligeris Virgo si par Hymenaeos,
Nil mirum, Iosippe, fuit, sed summa vetabat
Quam dare Virgineae frontis reverentia dextram
Composuit celsis descendens calculus astris.
Venturum inde orbi quondam mens augurat ingens
Hac taeda flagrante iubar, sed quale sit illud
Non capio: sublime quidem quodque, ominor, altum est,
Quo tamen et fandi vires animique labascunt.
Memnona liquentem cum iam pars ultima noctis
Proderet Auroram, tenerae mihi visa maritae
Est facies (hanc novi etenim, quam saepe videndam
Praebuit Anna soror) cuius procedere clarum
Vidi utero lumen, radiis vincentibus omnes
Astrorum Phoebique faces: spectata puellae
Ora fuere illo plusquam terrena sereno.
Hanc prope te Iosippe etiam, magnoque micantem
Lumine conspexi; totam licet illa per aethram
Lux diffusa foret, sed te potioribus ille
Ornabat radiis splendor, taedarum Hymenaei
Luce propinquantem. Spectatur purior unda
Ut fonti vicina suo, te foedere iunctum
Fulgenti nymphae reliqua festivius aethra
Fortunati uteri flammas ambire videbam.
Illusit tali mihi noctis imagine Morpheus,
Si tamen illusit: certi quoque ludicra veri
Somnia pondus habent, ego sed non assequor illud,
Nec mea Chaldaeum quaerent insomnia vatem.
Nec meminisse piget vocis quae nocte coactis
Accessit formis: molli penetrante susurro
Pectora, sed claros, rerum portenta docentes
Accepi numeros: nato quae contigit uxor,
Prolis erit sine patre parens. Haec omnia noctis
Somnus erat, sed fallaces tua fata per umbras,
Quaerere non animus. Iam tu, Iosippe, paterno
Utere, quo sponsam tibi fas inducere tecto.”
“O genitor,” Iosippus ait, “sperare quod optas
Desine, nec nostris laribus succedere nuptae
Est votum: sic me templo pervicit euntem
Et prece permovit, cuius dulcissimus oris
Afflatus faceret saevas mitescere tigres,
Et lenire feros nymphae divina leones
Vox potis est. Haec me Solymis exire paratum
Noluit hoc nescire: acri sua vota calere
Igne, Galilaeo stantem poscentia clivo
Nazareth et cultos matris pietate penates.
Hic domus est mecum posthac ubi nympha morari
Expetiit, matrisque piae sanctique parentis
Certa secuturo morum vestigia gressu
Carpere et eximiae fidei monumenta tueri.
Assensi voto facilis: nec virginis ille
Esse videbatur sermo, sed herile loquentis
Numinis imperium. Tanta huius gratia linguae,
Talis erat virtus; homines qua voce ligari
Non modo posse reor, flecti sed posse Tonantem.”
“Quandoquidem proprios nymphae servare,” reponit
Ore pater, “stat, nate, lares, errantia numquam
Crede Deo plenae Iosippe arbitria nuptae.
Tu modo sollemnes legis poscentia ritus
Connubia ad curas revoca laetisque puellam
Auspiciis, grato cognatorum comitatu
Eductam Solymis, hilarem compone paternis,
Quëis propria dicit flagrare cupidine, tectis.
Non aderit frater Cleophas, nec fratria taedis
Desidiosa tuis: eadem flagrabit utrique
Cura tuus Iosippe Hymen pluresque faventes
Viscera concedent natarum affinia matres.”

3.
Interea solito, quem res ea postulat, aestu
Fervet Iosephus, dum quod foret utile grato,
Ducendae Solymâ Sponsae perpendit honori.
At varias inter moderatur singula curas,
Delubro et sacra revocandae ex urbe puellae
Simplicitas placitura: levi non pascitur aura
Plaudentis populi, vacuas neque ponderat umbras,
Qualis erat Mariae veri sata semine virtus.

4.
Iamque dies aderat, caeli meliore notandus
Sidere, quo Mariae Iosippique ante professus
Rite pateret Hymen, sponsos qui clauderet uno
Limine. Conveniunt frater lectique tribules
Cognataeque nurus adeuntque patentia templi
Atria, sufficiens Hymenaeo sanguis, utrique
Proximior sponso, festivis vultibus omnes.
Germanum praeter Cleopham Mariamque iugalis
Consortem thalami, regum praeclarus avito
Sanguine Ephrataea Salomon advenit ab urbe,
Dives agri Salomon, cui formae insignis Edissa
Iuncta thoro, geminum leviori a semine pignus
Ediderat. Quorum Anna viri matura parentes
Laeta sequi, proprias cupiens accendere taedas
Cognatis facibus, templum iucunda petebat.
Hic aderat Galilaea nurus Debbora vetusto
Stemmate Iessidum illustris, fecunda virili
Prole, nec aeris inops, defuncto coniuge nulli
Nota viro; cuius primus amor septena creârat
Pignora, pars quorum duplex nata, utraque praesens.
At solus fratrum necdum quadruplice lustro
Formosus Simeon aderat, qui postea dictae
Arsit Ephrataeae thalamis illustribus Annae.
Nazareth Alcmena cum coniuge miserat Arnum,
Abramum Sepphora dedit: comes ibat Abelus,
Filius et soboles materni nominis una;
Mater erat Glaphyre, partus extincta labore.

5.
Collecti templo cognati sanguinis omnes
Iessigena sacros pacta pro Virgine mystas
Laeti adeunt. Fidi nil connubiale morati
Reddere depositum mystae, sublimius ipso
Templo opus, educunt Mariam traduntque stupendam
Sponso inopi, gazae stellas superantis abyssum.
Illa ut erat iam docta visos venisse professas
Connubii decorare faces, mora nulla, paratos
Corporis induitur cultus tunicaeque laborem
Praestantis, fato quam concessura reliquit
Anna parens propriaeque manus absolverat arte.
Palla fuit nivei sub tegmine candida fili,
Quo latuit bombyx Serum rediviva voluptas
Licia, bombycis pariter labor. Addidit Anna
Et decus et pretium telae; florumque colores
Et flores expressit acu, nec gratia flori
Defuit: illa rosas maioraque nomina pinxit
Hortorum duxitque manu adiecitque rubentes
Plantarum fructus. Nullumque carere colore
Passa fuit proprio, nullum recto ordine germen,
Ingenitaeque foret quod non sub imagine formae.
Serpebant passim violae florumque pusilla
Turba, nec extremus fluxit sine Chloride limbus.
Hanc induta togam Virgo, licet illa relictum
Matris amaret opus, tamen aversata superbum
Tegmen, Virgineo coepit suffusa pudore
Pandere: “Contristant quantum haec terrena prementem
Ornamenta animum!” Matris concessit amori
Hoc tamen et sancti quo iussa migrabat, honori
Connubii, taedis aequos ut ferret amictus.
Maternis etiam propriae superaddidit artis
Indumenta stolis: puro velamine pectus
Protexit cordisque nives; cervice rubebat
E frutice aequoreo, molli sed factus ab aura
Purpureus lapis, eximium quale esse modestae
Cervicis pretium solet ornatusque puellae.
Vertice crinalem zonam, quam fecerat ipsa
Puniceo textam filo, pendente per artus[ERROR: no reftable :]191 artus : actus
Stamine, fluxuros frontis pressura capillos
Aptavit: capiti tandem de flore coronam
Hiberno, quales Solymis ubi mollior aura
Non prohibet brumale solum, concessa puellis
Imposuit praeses, longi matrona pudoris.

6.
Ut labor ornandae consumptus Virginis et iam
Taliter ad sponsum servantem limen iturae
Occurrunt comites nymphae seseque relinqui
A tanta virtute dolent laetasque precantes
Vltima delubri contingunt atria taedas.
Virginibus comitata sacris et matribus orbis
Coniugii, obsequio templi quae sponte secundos
Mutavere thronos, cunctis dicentibus una:
“Vade, soror felix, in milia crescere mille
Te cupimus semenque tuum sobolesque futura
Hostiles turbet cuneos portasque recludat!”
Sanctior eximiùm sancto nova nupta marito
Traditur: occurrit festivis vocibus Hymen.

7.
Anna fuit, non Anna parens, post funera rapti
Anna sed illa viris lustris inclusa bis octo
Templi adytis, numquam sacros egressa penates,
Sed prece, ieiunis Numen fano abdita labris
Implorare pia, ut votorum conscia quaevis
Noxque diesque foret testisque diserta suorum.
Haec castigato poenis, domitoque tot annis
Corpore promeruit sibi mox implenda patere
Venturi promissa Ducis; matremque stupendum
Electam ad partum Mariam cognovit anilis
Religio: quare hanc abeuntem affata seorsim:
“Filia vade,” inquit, “mater cum prole beata
Ad templum festina redi! Mihi lumina claudi
Supremo nequeunt fato, te donec onustam
Pondere divino Dominam reverenter adorem.
Hac ego pupillae aeternum caligine lumen
Progeniemque tuam templo aspectura reservor.”
Hoc sola excepit Virgo, quae gnara silendi
Luminibus pressis uteri praeconia sistit.
Cumque vale dicto nymphis comitantibus aede
Egreditur, cognatae animae sponsique sodales
Attoniti mirari illam, ceu aethere ab alto
Sideris elapsi effigiem (commenta fuisset
Credulitas Argiva deam; sed fingere Numen
Debuerat melius, quam sit vel Iuno, vel ignis
Vesta parens, vel flava Ceres). Sic illa tribules
Affecit spectata suos, ut mira venustas
Virginis impuros a corde fugaret amores
Afflaretque pios quales Venus improbat aestus.

8.
Tradita Iosepho Virgo est, quam rite serenis
Cognatorum oculis plausuque et murmure laeto
Eductam Solymaea domus, materna puellae
Portio Nazareth hinc genitoris sede recepit.
Ut patris subiere lares, mora commoda iunctis
Sanguine suscepta est, donec peregrina pudico
Colloquio compressa fames noctisque quietum
(Nam sero venere) viae languore levaret.
Una illis quam Virgo dabat (pendebat ab ore
Virgineo nam tota domus vultusque legebat)
Materies sermonis erat: venturus Olympo
Messias cunctos tota suspenderat aure
Convivas: decies veluti septena prophetae
Hebdomas ad finem properet Iudaeque superbum
Culmen, Idumaeo, externae telluris alumno
Cesserit Ascalidae, quae sunt prope limina stantis
Tempora Messiae; sed prudentissima Virgo
Parca loqui, plura aure tulit quam voce dedisset.
Illa dein sponsi placito conclave remotum
Sola petit, solitis nocturna silentia votis,
Teste procul, modico non neglectura sopore.
Utque brevis concessa quies, ubi cuspide recta
Vertice fulgentes superas terrena feriret
Vmbra faces, assueta thoro consurgere Virgo,
Evigilans solitis aeque distantibus horis
Inter utrumque diem, caelo sua vota litabat.
Tunc erat una precum flamma maiore suarum
Religio suscepta, quibus gaudere maritae
Flore pudicitiae thalamis adversa petebat.
Promissique memor, quo se pro Numine verax
Aliger obstrictum voluit docuitque sub ipsis
Connubii flammis, illaesi corporis albas
Solvendas non esse nives. Demissa Tonantem
Polliciti monuit (prece nam caeleste moneri
Numen amat) genibusque minor sic illa precata est:
“Summe Pater, si prona tibi parere severas
Conubii subii leges, subiecta iugale
Imperium non sponte sequor, iurata pudoris
Mens, thalamis obstricta, pari me iure puellam
Esse iubet, prohibetque: tui, Pater optime, tutam
Auxilii spes una tenet: Chaldaea potentem
Si fidei Abramum non laesit flamma, tribusque
Si tibi servatis carbo vice roris ephebis
Assyriae fornacis erat, nec desine nostri
Connubii pariter flammam compescere, fortis
Ancillae tutella tuae.” Vix dixerat ista,
Cum solitus templo Mariam caelestis adire
Adfuit oranti genius viridemque corollam
(Laurus erat) miranti adfert, cui symbola castae
Aliger exponit Mariae gratissima plantae.
Taliter hanc affatus ait: “Tua vota benignus
Admisit iussitque tui rata dona pudoris
His foliis te scire Deus: nec bruma nec aestas,
Cernis, huic ramo gravis est; utraque virorem
Perpetuum laurus potis est servare sub aura.
Te modo non aliter, Virgo, florere vel extra
Connubii leges, aut intra vincula casti
Foederis, ignaram thalami, isto munere primam
Designo, quamvis duce te venientia plures
Saecula flore pari sunt aspectura maritas.
Ista tibi semper foliorum vivida laurus
Virginitatis erit mansurae in funera testis.
Nec tamen illaeso carnis candore futuram
Te sterilem cernes: thalami sine semine venter
Non improlis erit: fies sine coniuge mater,
Immensique utero flos egredietur honoris.
Huic domui vero tanti quae conscia doni
Et laudis, semper laurus vicina virebit.
Hinc ego divino iussu, qui proxima tangit
Limina, fecundo plantis et fructibus horto,
(Haec eadem materna precum gratissima quondam
Area) quae nunc exhibui viridantia lauri
Immittam folia et veluti pro semine terrae
Infigam. Tu consumptis ubi nata tenebris
Lampas aget Phoebea diem, de semine fixo[ERROR: no reftable :]313 fixo : sixo
Extantes cubito lauros crevisse videbis.
Et quia divini, multo post tempore, fati
Aequa petit series aliis regionibus istam
Stare domum, vacuamque tuo se limine cernet
Nazareth, ex illa plures radice revulsas
Committam terris habituris hospita frondes
Atria, quae gentes, nemo at Iudaeus adoret.
His nova progenies populorum, regia quondam,
Simplicibus figenda tholis donaria mittet.
Quae domus est, templum fiet, cui plurima circum
Laurus et urbs ista desumet ab arbore nomen.
Staturam glebis lauro florentibus urbem
Una Domus faciet, plures factura volando.
Porro enata meis, primo cum solis in ortu
Planta fidem dederit verbis, secura marito
Fare, pudicitiae summa virtute calenti,
Aeterno thalamos aspergat flore iugales,
Cui iustus quoque parcat Hymen.” Haec fatus in auras
Ales abit motisque volans per inane lacertis,
Parrhasiam festinus iter convertit ad Arcton.
Transit aquas quas Creta secat, dein Cecropis urbes
Transvolat Epirumque petit; nec Chaonis arvis
Expectatus adest; penetratur et ardua saxis
Illyris, Adriacâ fixit vestigia ripâ.

9.
Tunc ibi flumen erat, quod nunc quoque cernitur; urbis
Belligerae quondam nomen, quae fortia saepe
Arma hosti non laeta tulit, quam crebrius olim
Infido petiit vicinus Dalmata ferro.
Huic Cilici a Tarso primos venisse colonos,
Dicta fuit veteri quod nomine Tarsia, credam,
Ampla olim; modo sufficiens signare vetustam
Ruderibus molem. Quibus illi ut fama maneret,
Aeternum posuit moriens fortuna sepulchrum.
Hic oculis vitreas mensus sacer Aliger undas
Lustrataque urbe agnovit de Flumine quondam
Venturum, quem laurus amet Daphneia vatem,
Qui Mariam non segne canat. “Phoebeia,” fatur,
“Non satis est arbor. Faciam et Mariana poëtae
Surgat huic laurus!” Prensumque a pectore triplex,
(Namque sinu divus veniens a Nazareth Ales
Virgineam occuluit laurum) sublatus in auras,
Vitiferos lambit qua lympha Perilia lucos
Pampineasque malo defendit ab hospite ripas
Blandaque gramineae serpit pro margine glaebae,
Immittit folium. De quo, ceu semine iacto,
Haec regio lauru, totusque is lucus abundat.

10.
Sed memoranda illo mutata Perilia rivo.
Huic sponsus Goliacus erat, quem saga potenti,
Quod thalami primos Natae contemneret ignes,
Carmine mutavit saxo; quod nomine collis
Monstrat adhuc proprio: dedit et sua nomina colli.
Nympha gemens puerum, dum verba minantia iactat
Et sagam compellat anum, irritavit eandem.
Haec illam arte pari puerum qua perdidit ante,
In fontem, lingua primum manante resolvit.
Illa tamen veluti sagae convicia fundens
Garrit adhuc et adhuc labens sua murmurat unda,
Atque eadem gaudet velut ante Perilia dici.

11.
Hinc vicina petens Ales fastigia, duro
Tersactum ascensu, cum se librâsset in altam
Clivi planitiem, subito praevidit eundem
Esse locum, Galilaea domus ventura per auras,
Parte ubi quinquennis spatii maiore moretur.
Hic subito auratâ iactat folia abdita telâ,
Insita venturum laurus quo limen obumbret.
Inde venit, tali quod crescat origine nata
Laurus adhuc; licet amissos mons ille beatos
Deploret postes, alios compage penates
Fert similes, eadem sacri quibus area tecti,
Quos semper viridis caelo data laurus opacat.

12.
Inde procelloso spumans Aquilone per aequor,
Ipso Aquilone magis velocior, evolat ales
Spiritus, Adriacumque Thetin lateque frementem
Par subito superare salem, subsistit in ipsis,
Navigiis statione favens quibus obvia arenis
Surgit Dalmaticis obnoxia fluctibus Ancon,
Picenis etiam dignum caput urbibus Ancon.
Picentes populi, nomen gentile quod illis
Picus habere dedit, qui Martia signa secutis
Castrensi fuerat visus considere pilo.
Hic Bromio dites Cererisque novalia colles,
Arvaque Palladio versant praepinguia succo;
Aetheris hos adiit genius laurique feracem
Fecit humum: foliisque solo per gramina sparsis,
Invaluit Picena sacrâ Peneide tellus.
Pluribus haec arvis foliorum credita virtus,
Utpote debuerat quae sistere pluribus arvis
Huc olim ventura domus. Sed maior in uno
Colle fuit, quod mox Lauretum copia lauri
Fecit Aventinae dici par nomine silvae.

13.
Interea non parca precis Iesseia Virgo,
Curva genu primos surgentis ab aequore solis
Optabat radios. Quamvis iam certa pudoris
Perpetui, casto voluit sua vota marito
Pandere, communique thorum signare smaragdo,
Dignius ut certae fidei candore parentem
Virginei nactus flos intemeratus honoris
Candidus exurgat purusque uterique paternum
Materna nascens imitetur origine lumen.

14.
Cum iam nata diem lampas Phoebea dedisset,
Convenere omnes Solymâ quos urbe profectos
Virgineis castus tectis collegerat Hymen;
Discessumque parant, ad propria quisque reverti
Sollicitus, neque enim caluit diuturnior istis
Hospitibus mora. Tunc postremùm utrinque modestis
Certatum, veros animi prodentibus ignes
Verborum officiis. Oris parcissima Virgo
Debuit hic non pauca loqui, dum comiter usa
Composito ad normam summae virtutis amico
Alloquio, affectus, vitii procul arte, benignos
Protulit et cunctis propter regale propinquo
Sanguine honestatas facti data gratia taedas.
Abscedunt dictis hilares, tacitique maritae
Virginis ora animo versant altasque pudoris
Contemplantur opes morumque encomia formant.
Tum bona Iosippi sors, tum caelo auspice pactum
Connubium spiransque sacros Hymenaeus amores
Materies sermonis erat divinaque mirae
Flamma pudicitiae, par immortalibus ardor
Aligeris et taeda pios populata iugales
Non aliâ, quam celso ardet quae Numine flammâ.

15.
Virgo autem aspectis, quae terrae immiserat Ales
Aethereus lauri foliis – mirabile! – plantas
Ad cubitum crevisse videt propriosque decenti
Ordine, quos nocte incoluit stipare penates:
Et quae praeteritus nullâ domicilia vesper
Viderat umbrari lauru, cubitalibus umbris
Virgineam signat consurgens Delius aulam.
Tunc edocta suo caelum vigilare pudori
Accedit demissa virum, fortassis eisdem
Fluctibus immersum et fluctus superare precantem,
Atque ita praesentem verbis affata ferebat:
“Nos iunxit, Iosippe, Deus dominumque mihi te
Et sponsum dedit. Et tecum quod foedere iungar
Consilium caeleste fuit dominumque probanda
Imperiis ancilla sequor. Donare marito
Nec meliore unquam poterant me sidera, nec te
Inferiore nuru. Quantumvis dotibus impar,
Officiis ero non impar amplectar heriles
Ut nutus, Iosippe tuos, Mariamque daturus
Iussa voca ancillam, nec erit vox gratior ulla.
Nostra etiam sponsam faciunt cum foedera, pandam
Affectus arcana mei. Nec enim utile, nec fas
Id sponsum nescire! Huius licet indice sponso[ERROR: no reftable :]457 sponso : spons
Notitiam nemo alter habet; cognoscere solum
Te decuit statuique tibi me prodere soli.
Virginitas promissa mea est votoque Tonanti
Obstricta.” Hic tacuit Virgo, demissaque vultum
Erubuit seseque putat satis esse locutam
Et sponsum docuisse satis. Verba inde mariti
Expectare humilis, voti suffragia dictat.
Iosippus quae verba ferat, non concipit; haesit
Par utriusque animus vocemque repressit utrique.
Tandem sponsus ait Mariaeque ita voce reponit:
“Virgo, tui sexus flos aeternumque pudoris
Exemplum, quod prima dabis; me coniuge nulla
Floris erit iactura tui. Iurata Tonanti
Floreat, o Virgo, flos hic tuus, adsit Olympo
Ut citius flos ille, cui inter lilia pasci
Summus amor, primus divina ab origine splendor.
Nec tibi me celare volo: quibus una recusat
Esse caro sit, mens eadem. Nam pectore toto
Perpetuum decerno mei servare pudorem
Corporis et thalamos penitus nescire iugales.”
“O concesse mihi divino Flamine sponse!”
Rettulit exultans Virgo, “Quam optabilis Hymen!
O custos, Iosippe, mei secure nitoris!
Tu mihi vir, tu frater eris, tu portus honoris.
Et quamvis nulla est quae mersa iugalibus[ERROR: no reftable :]482 iugalibus : iugalib unquam
Virginitas emersit aquis, te coniuge portum
Invenit secura suum. Quam provida caeli
Cura, nivem mediis non passa liquescere flammis!
Naufragiique locum nuptis effecit asylum!
Nunc igitur si pura Deo petit esse voluntas
Gratior, hoc Iosippe precor, nunc munere factum
Pensabit parvo Numen; quas pectore flammas
Aeterni gerimus, statuamus vota pudoris!”
Cui cito Iosephus: “Plenis haec vota medullis
Concipio reddoque” oculosque intentus in altum
Et manibus nexis, quod protulit ore, vovebat.
Collectas pariter Virgo dat in aethera palmas
Et stabili votum novat immutabile flamma.

16.
Sidereae mentes carnisque ignara potestas
Inventum mortale stupet maiusque beatis
Caelitibus robur, quibus hanc sine corpore palmam
Carpere laus minor est: plus est si victor acerbo
Hoste tenus veniens socia de carne triumphet.
Aut potius tantas caelo cecidisse pudoris
Terrigenis mirantur opes interque maritos
Integra quod fervoris inops nix albicet ignes.
“Quo fine incipiet terreno in pulvere tanta
Spectari virtus? Quid tanta in labe iugalis
Protendit candor? Donum terrena voluntas
Quo merito caeleste gerit? Num forsitan instat
Progenies non carnis inops, sed carnis abhorrens
Principium venientque novi sine semine partus?”
Talia dicebant superi, queis dicere necdum
Virgineae dederat Numen mysteria taedae.
Attamen ut veteris perimendae gratia noxae
Innotuit, didicere omnes a Virgine nupta
Auspicium, saeclique decus prodire futuri.

17.
Interea totam caeli suspenderat aulam
Causa ingens, cuius divini plena favoris
Quando per effectum tandem se proderet orbi
Lecta prior saeclis sententia quadraginta,
Ancipites superûm mentes hominumque tenebat.
Pars Astraea fuit, Pietas pars altera, quaeque
Fautores pars nacta suos. Sed flectere Numen
Incepit Pietas; iussa est Astraea tribunal
Complere orantique aurem praebere sorori.
Risit ad haec Astraea: prior quaeque hactenus egit
Atque reis poenam scelerum implacata poposcit,
Nunc rea iudicium cur sit subitura, requirit.
Audiit: in culpas hominum nimis impare poena
Grassari immitique nimis mortale furore
Exercere genus. Delusi fructus Adami
Supplicio minor est, totum quod conficit orbem.

18.
Ut ventum ad Patrem, rerum cui summa potestas,
Tum Pietas, grato semper quam respicit ore
Ipse pius mitisque Pater, sic maesta profatur:
“Iam dudum stat fixum animo tibi, maxime caeli
Terrarumque author, lapsos miserabile prima
Mortales culpa, venia superante vel ipsum
Peccati damnum dignari et reddere paci
Perpetuae quos dura tibi collisit Enyo.
At nimia irarum deciesque quaterna recensens
Tempora centenas solis complentia Zonas,
Eheu plectendis raptorum Astraea parentum
Reliquiis, poenasque omnes crudelis in uno,
Cui tu pollicitus veniam consumit Adamo.
Quid sceleri, o genitor, ventura piamina quondam
Designasse iuvat, prius hic si criminis ingens
Quam veniat domitor, cunctos premat effera Ditis
Ultio terrigenas miserosque Orcina Tyrannis
Solvenda numquam concludat compede manes?
Vidi ego (proh qualis tristem dolor, atraque mentem
Invasit nubes!) me refragante nocentes
Involvi poenis, saevo glomerata profundo
Agmina sorberi, quorum numerantibus atrum
Aeternis spatiis ignem, tormenta nefandis
Succedunt semper non deffectura caminis.
Iam satis irarum, Pater, est et stragis abunde,
Iam satis immodicis Astraea furoribus ulta est
Infelix pomum, natorum viscera torsit
Iam satis acceptus fatali stipite fructus.
Hactenus Astraeae longum implacata potestas
Strage hominum grassata ruat! Venientia cedant
Saecla mihi! Neque enim, genitor, mihi peior origo
Nobilitasque minor, nec summis fascibus impar
Condicio. Sine, quos homines Astraea flagellat,
Mitius ipsa regam: si culpae audacibus illa
Te populis metuendum, ego Numen amabile pandam.”

19.
Dixerat haec Patri primum, conversa deinde
Affatam Astraeam Pietas ita voce ferebat:
“Diva soror talique volens te nomine dico;
Ducis enim summi genus immortale parentis,
Teque etiam nostris facilem quod vocibus optem:
Dum iusti tibi flamma calet, vis debita iusti
Perdere iura mei. Siquidem iam pluribus orbem
Saeclorum lustris tua degener ira fatigat
Exercetque furor. Divina poposcerit aequi
Id ratio, non obnitor. Sed sola Tonantem
Iustitiae si fama levat, laus integra non est,
Altera si patris hunc miserantis fama relinquat.
Iam tua Tartareas pervenit ad usque cavernas
Fama, soror. Qua lege vetor procul aethere summo
Et nomen proferre meum, fiet unus utrique
Cum genitor, mihi par tecum et communis origo?
Quae iusti haec virtus, ego sola ut culmina caeli
Terrigenis ignota teram, tu Ditis averni
Regna premas, terras et maiestate severa
Contineas atque ipse meus tibi serviat aether,
Aligerum in poenas ubi tantum – ah! – iuris habebas?
Si tibi me fati voluit tunc esse potestas
Exilem totumque Stygis susceperis una
Arbitrium. Non opto tui mihi portio regni
Accedat: licet ut ratio viresque sinebant,
Haec etiam Pietas admitti in regna petivi;
Sed taceo, vicisti etenim. Sit subdita sceptris
Illa vorago tuis. Terris regnare quod optem,
Quae tandem invidia est? Ista me parte relinque,
Si neque fata meis veniunt obnixa querelis.”

20.
Hos praesens Astraea tulit, sed pectore questus
Immodico: tali contra quae voce locuta est:
“Quae mea noxa, soror Pietas, commissa quod Orco
Urantur scelera? An miseris, prout asseris, insto
Crudelis, non aequa reis? Grave, flebile, triste
Est homini fateor, sed non crudele quod aequum est.
Constantem noxam stabilis si poena sequatur,
Id iusti ratio est. Frustra implorare faventem
Desine me contra votis caelestibus urnam!
Dum non iusta petis, vide sis quo fonte nocentes
Emacules labemque premas, mox horrida ponam
Flagra, tuosque, soror Pietas, Astraea benignos
Curret in amplexus positisque ante ora flagellis
Luminaque vultusque parique calentia flamma
Pectora perpetuo iunget concordia nexu.
Posce, soror, patrem, diram cui tollere labem
Fas uni. Perimat culpas, donetque soluto
Supplicium sceleri; quamvis nihil hiscere contra
Ausuram cernes hominum suspendere poenas,
Inde reluctantem tantum quod lancibus aequis
Digni operis pondus nequeant pro labe referre.
Si vero, quod iam summus Dominator Olympi
Constituit, novus Adam mortalisque futurus
Unigena, aequata culpis qui lance rependat
Par pretium, lethale reum mittatur in orbem.
Ille unus nostras, cernis quae pondere distant
Dissimili (quam ferre manu pro more solebat,
Ostendit libram) et quantum gravis una profundum
Inclinata petit, potis est componere lances.
Illius apposito (quae culpam haud aequet, inanis
Humani levitate operis sublime levatam
Indigitat lancem) meritorum pondere, partem
Adversam leviore dabit descendere noxâ;
Inde cadet vis tota mihi roburque nocendi
Nostraque ab hac iusti mollescet imagine cuspis.
Hinc simul et iustum et miserantem fama Tonantem
Per cunctas late celebrabit didita terras.”

21.
Audiit omnipotens Dominator iuge sororum
Dissidium partisque volens utriusque calentes
Rixarum sedare animos, nocitura quieti
Caelicolum, veteri componere iurgia censet
Consilio et causam placito definit eodem,
Cui aperit gratam talis sententia mentem:
“Et tua vox, Pietas, aequa est neque damnat acerbus
Te vindex, Astraea, chalybs. Utrique faventem
Expectare licet quaesiti iudicis urnam.
Vivere vult Pietas Adamum, vivat Adamus;
Vult Astraea mori Adamum, moriatur Adamus.
Sed prior ut vivat novus extinguatur Adamus
Unigenamque meum aeterno splendore micantem
Suscipiat terrena caro, cui funeris expers
Prima manet, sed origo dabit succumbere letho
Altera, complentem vacuam pretioque prementem
Sanguinis, inde gravem casuram in funere lancem
Iamque reperta parens carnem praebebit iturae
In terram soboli tempusque advenit eundi.”

22.
Hic haerere sibi gratis amplexibus ambas
Cernere erat Divas, laetos venisse perennis
Laetitiae pacisque dies, quae dissona ab ipso
Vix pelago emerso sociaret pectora mundo.
Hic reliqui caeli proceres quibus utraque nomen
Diva dabat, cuius partes causamque tueri
Adversi voluere, uno per caelica iuncti
Atria discurrunt animo plausuque beatam
Extollunt hominum sortem, quibus aequa Tonanti
Immenso soboles simili se corpore nectet,

23.
Tum pater omnipotens, quo nubila pellere vultu,
Aetheris ingratas tempestatumque sonantes
Praecipitare solet laetus qua fronte procellas,
Affulsit. Qualis Borean Eurumque nivalem
In vernos aethrae risus et tenuia mutat
Murmura, quo miram placidus cum pandere rerum
Fatorumque parat seriem, vult ore videri
Aligeris. Pleno radiorum lucis et auri
Vertice mirandum eluxit; quem cernere laeti
Caelicolae iucundi haerent novitate sereni.
Splendidiore tamen et qualem natura parenti
Texuit, absimili reliquis ornatus amictu,
Consedit: chlamidis niveus, purissima qualis
Argenti est facies, fuerat color: aequore lotae
Materiam Lunae radii partimque quieta
Vibrati de nocte dabant; et licia doctae,
Pulchro operi formare labor studiumque magistrae
Naturae. Subtegmen erat de vertice solis,
Maturo quo vere solet se cingere, grato
Mane micans radiorum auro; argentoque Dianae
Immixtum, specie mira complebat Olympum.
Insertae chlamidi gemmae fulgore pyropos
Vincebant, vel stellae illae fortasse fuere
(Nam bene nec meminit, neque scivit dicere velox
Fama polo veniens). Umbras addebat Eoae
Lux dubia Aurorae, primo cum lutea vultu
Memnonias aperit thalamis egressa fenestras.
Hoc potuit Natura, sed ut venientia formis
Signaret fata et docta describeret arte
Venturam mundi faciem, sese impare natam
Ingenio dixisse ferunt. Sed Gratia tantum
Fingendum suscepit opus, quae sola futuros
Calebat rerum eventus quaeque una referre
Divinam in cycladem rerum simulacra novarum[ERROR: no reftable :]695 novarum : novorum
Sciret, venturique urnam comprenderet aevi.

24.
Haec subito Idalii sumptis fulgoribus astri
Describit radiis Agnum septena gerentem
Cornua et hunc ferri qua nescio cuspide caesum
Insontem mitemque Agnum iugulique madentem
Sanguine, qua mediae se porrigit area telae
Exprimit et caesae pecudi dat lumina septem.
Huic etiam septem ceris signisque volumen
Grande tenere dedit; potuit sed littera clausi
Nulla patere libri. Tum se curvantia circum
Quatuor et bis dena senum capita alba, coronis
Cincta prius, modo humi stratos regalibus Agnum
Culminibus stipare humiles, eidemque superbo
Calcandos praebere apices, insuetaque flecti
Figere genua solo, cultum praebentia finxit.
Agni etiam miras, stantes ante ora, quaternas
Viventum expressit facies: fuit una leonis
Forma fuitque hominis frons altera parque iuvenco
Tertia, postremo aequatis per inania pennis,
Atque volaturae similis fulgebat adunco
Regina alituum rostro; quibus omnibus ante,
Pectus ocellorum plenum fuit orbibus et, qua
A tergo poterant cerni, par copia lucis,
Par oculorum ordo atque frequens pupilla micabat.
Numinis ista fuit Charitum quam pinxerat una
Cycladis effigies oculis mortalibus impar
Spectari: nisi quod Sporadum pulcherrima Patmos
Hausta animo fertur divinae symbola telae
Significasse, sacro Neptuni filia spirans
Exule, nullo unquam felicior hospite Patmos.

25.
Hac igitur rerum specie vultuque serenus
Omnipotens genitor nova producturus amoris
Saecula, caelestem genium e primoribus unum
Proximiusque sibi adstantem et maioribus aptum
Officiis Gabriela vocat. Mox iussa secutus
Aliger accedit (suetus descendere caelo
Divina in terris patrare potentia magni
Disponit cum molem operis) soliumque verendae
Maiestatis adit, iussis par omnibus Ales.
Hunc Pater aethereus placido sic excipit ore:
“Ad nova fata imum terrae mittendus in orbem
Fide minister ades: iacet inter roscida tellus
Culmina, ubi clivis surgit vernantibus Hermon,
Isacidum regio. Adverso se vertice tollunt
Celsa Zabulonis iuga, Phoenicumque superba
Litora, Sidoniusque alia pro margine pontus
Aestuat, Hebraeas aequor quod terminat oras.
Limitibus conclusa istis urbs eminet alto
Una iugo, florum fecit cui copia nomen,
Nazareth. Hic domus est servantis avita puellae
Limina, connubio iunctae; castumque marito
Iosippo nomen, cui regia stirpis origo,
Uno eodemque illi virgo de stemmate nupta.
Nomen huic Mariae, lecta haec ex omnibus una
Aeterni Unigenae Mater, cui prima vetusti
Probra piaturo sceleris. Sumendus ab illa
Est sanguis parque aerumnis de sanguine corpus.
I celer et tenues perfer mea dicta per auras
Atque piae pectusque humili te siste puellae.
Laetus avere iube Nympham, quam munere nostro
Dic verbi electam fieri sine semine Matrem.
Flaminis aeterni dic adveniente quod umbra,
Grata mihi Virgo sit susceptura coaevam
Progeniem, Iudae accedet cui regia fatis
Purpura, quodque premet solio nec excidet unquam,
Perpetuaeque geret decus immortale coronae.”

26.
Ille celer casti vultus assumit ephebi
Aptatis, librent quae membra gravantia, pennis.
Officio dignam chlamidem, quae luce micantis
Aut auri, aut solis poterat perfusa videri,
Induitur, laxata sinus, pendentibus oris.
Apta Noto perflante rapi, chlamis ibat in artum
Stamine puniceae stringentis pectora zonae.

27.
Nox habuit Iudam mediisque iacebat Idume
Altius antipodas Phoebo feriente, tenebris
Cum volat aetherei patris legatus ab aula
Ales; et immensos tractus radiantis Olympi
Metiri incipiens, primum occurrentia caelo
Empyreo propiora locorum immania lucis
Intravit spatia, extremum gaudentibus astris
Astrorumque ipsis cupidis motoribus, axem,
Numinis ingenti non lente ardere ministro,
Magna adeo in terras insuetaque dona ferenti.

28.
Mortales, oculi vires fugit illa stupendis
Semita plena globis mole excedentibus ipsum,
Uraniae si certa fides, et lumine solem.
Et tamen illius quamvis immania lucis
Corpora, mortalis pupillae cernere nulla
Arte potest acies; cuius suprema videndi
Longe infra positos, fixos quos dicimus ignes,
Nocturno[ERROR: no reftable :]786 Nocturno : Noctutno attingit radiorum lumine, virtus.
Quantum autem a fixis tellus sit dissita stellis,
Ne ratio fallat numeri, sollertia mentis
Humanae minor est; quae dein protenditur ultra,
Empyreo tenus aethra micans maioribus astris,
Seipsam nosse vetat, nullo unquam prodita signo.
Hoc scio: perpetuum lux aspicienda beatis
Caelitibus, divinae Urbis quae fulgurat illic
Per iucunda suburbia, non cum simplice molis
Atque loci excessu maior spectabitur, omni
Quae posita est infra, vitae mortalis ad usum.
Et tamen has caeli immodicas, non temporis uno
Plus puncto sphaeras emensus Numinis Ales,
Cum paribus noctem tenebris iudaea secabat,
Virgineae subiit Gabriel conclave maritae.

29.
Illa ut erat sacrae degens penetralibus aedis
Sueta prius laxare brevi retinacula somno
Et medio umbrarum cursu, pro more coërcens,
Virgineâ corpus non segne reposcere spondâ,
Ut precibus votisque aptet vatumque legendis
Isacidum effatis. Adstricta tenebat eandem
Connubio legem: vates tunc gratior illi
Lectus Amosides, referens: “Thalamo abdita Virgo
Concipiet parietque virum.” Cui ista legenti
Multa subire animum, votis cumulanda solebant.
Talia dicebat, non quod se matris honori
Electam, veluti dubia aut incerta fuisset,
Sed tantae studiosa decus librare parentis,
Cui Virgo demissa animi componere prudens
Terrigenum sortem, trabeas regumque secures,
Pulvere componi stellas caelumque sciebat;
Despectu proprii cineris flagrare Tonantis
Igne, puellam humilem sic exultantis, amabat.
Inde fuit; cum se famulas demitteret infra,
Reginae ad culmen sese festina ferebat.

30.
Per varios postquam se virginis extulit ardor
Crevitque affectus, quorum mihi nomina non sunt,
Improvisus adest, forma turbante puellam
Aliger, et roseo vultu chlamidisque decoro
Tegmine perculsae referens nova nuntia nymphae
Inquit: “Ave Maria, Charitum te copia plenam
Efficit et tecum omnipotens amat esse Tonantis
Maiestas sexumque tuum felicior omnem
Una praeis mulier.” Virgo his adversa salutem
Ore datam sub corde agitat nilque ipsa reponit.
Illa novum, prius idque suis numquam auribus haustum
Librat Ave mirumque iubar mediaque coruscum
Nocte diem pulsasque procul tota aede tenebras.
Hanc superae lucis fuso splendore paventem
Haerentemque animo ac versantem in pectore multa
Talibus aethereus confirmat vocibus Ales:
“Ne timeas, neu corda pavor turbata fatiget:
Pone metum Virgo, laetus tibi nuntius adsum.
Hinc iterum dico: felix et plena beatae
Lucis ave Virgo! Sola es cui tanta favoris
Copia divini, tantus cui decidit uni
Caelestis cumulus gazae, quam dotibus auctam
Innumeris, Pater aethereus sibi prolis ab aevo
Aeterno genitae, corpus mortale daturam
Eligit in matrem: unde tibi, Patrique supremo
Una utriusque venit soboles communis Iesus.
Et quoniam ille tuo manans a sanguine, vera
Progenies Davidis erit; succedet avitis
Fascibus, aeternus Iudaeae regibus haeres.
Hunc dabit Hebraei Numen sublime sedere
Maiestate throni patrisque aeterna Tonantis
Dicetur soboles, aliis cui regibus impar
Prosperitas. Non ille suo peritura tenebit
Imperio regna, invictis sed fascibus aevum
Immortale fluet, damni cui impote frontem
Augustam cinget regalis fascia bysso.”

31.
Virgo ubi divinae prolis praeconia viso
Aligero restante tulit, “Promittitur,” inquit,
“Quis mihi natorum commendatissimus infans,
Si mea perpetui numquam solvenda pudoris
Vota obstant? Sum iuncta viro, sed nupta iugalis
Nescia sum thalami.” Gabriel huic ore reponit:
“Virginitas illaesa tua est, illaesa manebit,
Virgo uni fecunda Deo: purissimus umbram
Te super efficiet caelique ut opaca beatus
Spiritus adveniet nubes, tibi pronubus ardor.
Nullaque Virginei passuram incommoda ventris
Illapsu tacito implebit gravidamque suprema
Prole dabit Matrem, veluti si mane quietus
Gramine nil laeso tellurem irroret Olympus.
Virginei vero voluit quia germinis author
Spiritus esse Deus; quaecumque micabit ab illa
Luce, uteri lux nata tui, caeleste, beatum,
Sanctum pignus erit, verum ex Numine Numen.
Sitque Deo tantorum operum quod summa potestas
Aspice, cognataeque uterum perpende maritae:
Cum sterili frontem senium sulcasset Elisae,
Longaevos laxare sinus potuisse Tonantem!
Iam sexta indicio luna est, qua ventre receptum
Portat onus miransque gravem se prole parentem
Aspirante Deo, natum paritura recenset
Sex lunas Hebronis anus. Divina voluntas
Id totum quod velle potest, divina potestas
Efficit et cunctorum operum non redditur impos.”

32.
His iterum dictis humilis sic Virgo locuta est:
“Dive Ales, summi mihi de virtute Tonantis
Indubitare nefas: me quamvis muneris huius
Arguat immeritam quod sum, caelestibus ecce
Effatis parebo tamen. Parva obsequar alto
Imperiis dignata suis ancilla Tonanti.”
Hic subito aeternus praecordia Virginis ardor
Ingressus complere uterum, purissima proli
Membra parat, quae sanguis ipso ex flore puellae,
Subsidium vetita praestare libidine, Nato
Utile divino transfert in viscera semen.
Nec semen tamen illud erat: pro semine purus
Ros venit cordisque rubens ac floridus imber.
Una eademque mora perfecto corpore Verbum
Fit caro, si dicenda mora est non sectile punctum.
Uno oculi nictu sanguis transfusus in alvum
Virgineus, vegetos animae formatus in artus,
Atque una aeternam sortitus hypostasin in arta,
Solvenda numquam Numen compage recepit.

33.
Haec fuit illa dies veterem quae vidit Adamum
Surgere de lento ducentem viscera caeno,
Divinaque animam sorbentem authoris ab aura
Et dantem primae lateris fecunda maritae
Ossa, soporati munus natale parentis.
Haec eadem lux est, hominem superinduit alter,
Qua melior veterisque novus reparator Adamus,
Virgineae telluris honos, quem viscera matris
Intactae, superi flatu fudere favoni.
Mirandum duplex hominis molimen! Utrumque
Divini flatus virtus animavit Adamum.

34.
Virgo autem ingenti cordis perfusa sereno
Laetitiae superante modum, videt aurea caeli
Atria divinumque Patrem geminasque paterno
Personas splendore pares; quarum una parentis
Lapsa sinu ventre augusto suscepta maritae
Virginis, immodicos hominum subitura labores,
Aeternam tenui subiecit hypostasin aurae.
Fatorum immensam seriem natique dolores
Poenalemque trabem agnovit: post visa reorum
Lucra et Avernales praedas, data basia patris
Excipit et clauso Virgo est sibi reddita caelo.
Illa sibi ostensâ, non per simulacra, sed ipsa
Numinis effigie propria raptuque beato
Mersa voluptatis pelago, quam nullus adaequat
Ingenii mentisque labor, felicibus hausit
Divinum labris nectar. Non segne fluentis
Ambrosiae iucunda vado, torrentis et instar
Virgineum penetrante animum, superare vetantis
Lassa viatorum tumidas vestigia ripas,
Cui fugiens siccas imber cito reddit arenas.
Par divinus erat Mariae caliginis expers
Intuitus summique boni concessa voluptas
Ad modicam fluxura moram, prohibente perennes
Nectaris aeterni carnis compage recursus.
Et licet illius potuisset copia lucis
Amissa ingenti Mariam torquere dolore,
Cum tamen aspecti bene docta volumine veri
Sic statuisse Deum nosset; cedente beato
Lumine, non animi, non pectoris impos utrique
Par sorti, ipsius placitis accedit Olympi.
Quantumvis autem postquam sibi reddita, magno
Conatu luctata animi formare prioris
Fortunae exemplar, speciem sed imagine quavis
Divinam fabricare impar, languentis amoris
Impete, continuis feriebat sidera votis.

35.
Interea motis Gabriel penetraverat alis
Iudaeae saltus ipsamque Hebronis ad urbem
Progressus gravidae tectum subit Ales Elisae
Cognataeque nurus uteri caeleste revelat
Depositum. Iamque illa aderat quae luminis anceps
Praevolat hora diem, quando Levitica coniux
Ad solitas effusa preces, offerre senilis
Sueta Deo fortunam uteri, praecurreret ista
Phoebeas pietate faces. Tum caelicus hospes
Aethereae nimius lucis, suaque ora paventi
Adfuit et summae memorans portenta parentis,
Virgineam prolem soboli componit anili.
Nam gravidam senas numerantem in pondere lunas
Sic affatur anum: “Elisabeth sortita senile
Ventris onus, nostris licet adversante marito
Pollicitis praebere fidem, quod vestra iugalis
Ad thalami fructum langueret inutilis aetas,
Ignaro quantum naturae in damna potestas,
Et virtus divina valet. Maiore puellam
Prodigio, expertem thalami, non impote prolis
Ventre, tribus cognata dedit. De sanguine Iudae
Nata nurus, Iudae promisso Principe ventrem
Iam plena incedit, socio quam foedera iungunt
Iosippo, sobrina tibi est: hanc seminis expers
Implevit puro soboles divina marito.
Iamque petituram vestra haec montana puellam
Aspicies fetamque Deo, nil iussa morantem
Numinis, hos ipsos cernes intrare penates;
Accessusque sui munus caeleste probabis
Tuque puerque tuus: nec te reditura relinquet,
Ni prius et pueri vocem mutique loquelam
Audiat, improvisa sonantem oracula patris.”
His dictis liquidum migravit in aethera praeceps
Aliger atque sui pavidâ discessit Elisâ.

36.
Divini fuerat Mariae cum copia vultus,
Torrentis rapidae concessa simillima lymphae,
Cui tumet, atque eadem siccus patet alveus horâ;
Legit ibi ostensi Virgo sibi codice fati,
Velle Deum, peregre se protinus ire per alta
Hebronis iuga, cognati succedere tecti
Hospitio demum pariturae tempus Elisae,
Et praecursoris lucem expectare prophetae.
Imperium grave: quis cupidae patris aede morari
Montanum potuisset iter suadere puellae?
Quis lunis haerere tribus, quis adesse parenti
Occiduae, Hebraeis parientem Phosphoron umbris?
Quis male moratae plebis quaesita cavere
Sollicitam, quae causa novae teneraeque maritae
Subsit opis vacuo procul â consorte vagari
Tergeminasque domo externa consumere lunas,
Quoque prius caruit, tumido cum ventre reverti?
Quid demum movisset, onus caeleste ferentem
Ire procul patrio per non sibi cognita tecto
Compita, ni caeli iussis parere fidelis
Et cum dura iubet neptis didicisset Abrami
Humanosque supra cum vult Deus ire timores.

37.
Quarta super decimam celebranda instabat avita
Religione dies, plenum cum crevit in orbem
Aequidio vicina soror Phoebeia verno;
Qua nec Erythraei, libertatisque tribules
Immemores, caeso cenis paschalibus agno
Annua adorato renovabant gaudia templo.
Tunc prope montanum meditari regia Virgo
Cepit iter panditque pio sua vota iugali.
Mox animum flectente Deo gratissima nuptae
Vir responsa dedit fecitque hoc paschatis ardor,
Quod potuit socio Solyma tenus ire marito.

38.
Procedit comitante viro et festinat eundo
Nullibi passa moram, nisi ubi Solymaea diebus
Urbs tribus a patria distans occurrit, amicum
Forsitan et lassae et templo pia vota daturae
Virginis hospitium, temploque inferre volentis
Delubri Dominum. Inde hunc, quia ventre gerebat
Ipsa magis templum; Matrisque habitata Tonanti
Integritas, qua coniugii labor omnis et aestus
Abfuit, antiquos superabat honore penates.

39.
Ritibus expletis Solymis et in urbe relicto
Inde reversuro mox ad sua limina sponso,
Augustae Virgo portas egressa Sionis
It vidua comitata nuru, quae nupta Rubeni
Stirpe Zabulonis genito, post rupta iugalis
Vincla thori per fata, supplere Rebecca
Praeteritos voluit cultu pietatis amores.
Hanc animi prudens, peregre Iosippus iturae
Addidit uxori sociam, perfuncta decenti
Obsequio donec rediens Hebrone veniret.

40.
Est in conspectu Solymae pulcherrima tellus,
Alta iugis, montana vocant: Chananea gigantum,
Subdita Levitis regio, qua nobilis olim
Surgebat, forti tandem expugnata Calebo
Regia, Idumaeis cunctis prior urbibus Hebron;
Nec Memphi cessura quidem, licet ista Canopi
Prima latratorem pinnis servarit Anubim,
Urbs montana feris regnata gigantibus Hebron,
Thariadaeque habitata seni: decorata sepulchris,
Quorum prima colit soboles Hebraea parentum
Nomina, Mambraeae spectatrix proxima plantae.
Clara sacerdotum sedes, ubi iunctus Elisae
Mysta gradusque sui senior praeclarus honore
Zacharias, mutae tolerans dispendia linguae,
Aethereae fidei reus, expectabat anilem
Ipse senex genitor sterili de coniuge prolem.
Quos oriens Solymae Titan aspexit, eosdem
Sol moriens Hebrone videt: tanta inter utramque
Fit mora, quae totas Phoebi neque computat horas.
Emenso iam sole diem cognata subivit
Limina Virgo, novo Solymis quae sole recessit.

41.
Illa ingressa domum praegnanti occurrit Elisae,
Virginis adventum cui ante domesticus auras
Implevit rumor. Maria illam voce salutat
Sic prior: “Elisabeth salve, cognata senili
Fortunata utero, quam fecundare beata
Prole pium voluit Numen! Tua gaudia praesens
Spectatura adsum: obsequiis animosa probari
Advenio et sobolis faveo venientis honori.”

42.
His dictis animi plenus, velut auribus hausto
Virgineo rumore, puer materna fatigat
Viscera et exiliens, soboles semestris, Elisam
Erudiit matrem, praesens quod sanctior Arca
Adforet, Hebraeus quam Rex olim ipseque Regum
Ex pastore Parens, silvestris imagine ligni
Expressam venerans saltu, sua sera praeivit
Gaudia, quae vivae praesentis Numinis Arcae
Exhibet et clauso blanditur saltibus Agno.

43.
Hoc motu attonitam divus subit ardor Elisam
Implevitque animum, quo mox agnovit eandem
Esse nurum, quam visuram sua tecta minister
Numinis asseruit Gabriel. Hinc talibus illa
Certa notis sacrique magis secura recenti
Flaminis afflatu, promisso hanc Principe plenam
Miratur Matrem cognataque viscera purae
Optatum domitorem Erebi gestare puellae.
Moxque peregrinae caeli sic illa profatur
Reginae: “Unde mihi, matrum dignissima Virgo,
Accessitque meo talis cui gratia facto,
Ut genetrix electa Dei mea limina tangat
Atque hera subiectae subeat domicilia servae?
Ecce tuus nostras sermo vix attigit aures,
Meque salutantem audivi, conclusa senili
Cum soboles utero motu se prodere coepit
Ad voces animosa tuas plausumque referre.
O felix concessa fides! Promissa Tonantis
Grandia securo eventu tua ferre meretur
Credulitas. Quin certa suae ne vocis haberes
Quo titubes, utero pignus caeleste recondis.”

44.
Tunc fecunda Dei Virgo, maiore beati
Flaminis afflatu pollens, mirabile spectans
Quo caelum superosque alte transcendit honoris
Divinae Matris culmen; seque impare nactam
Servitio, tanti recolens fastigia ventris,
Hoc sublime suo fudit de pectore carmen:
“Extollit mens laeta Deum festivaque laxat
Viscera et in Dominum fertur servare potentem.
Respiciens ancillam humilem dedit ille beatam
Dicendam cunctis populis saeclisque puellam.
Ille animi largus donorum ingentia fudit
Nomina quae potuit rerum suprema potestas.
Sitque suum toto sanctum, sit amabile mundo
Nomen; ab hoc siquidem populum se mitis in omnem
Effundit pietas, legis praecepta timentem.
Ostendit quod robur habet sua dextera, postquam
Aut affixit humi, tenues vel sparsit in auras
Vota superborum. Ruit hoc ultore potestas
Grande tumens solioque humiles extollere mentes
Certa illi est virtus. Ipso ieiuna repletur
Largitore fames vacuoque relinquitur ore
Dives opum, caeli cui sunt fastidia nectar.
Ille pius vernamque suum servumque recepit
Israëla Deus, propriae pietatis omissae
Immemor, Abramo velut est patribusque locutus
Et sua per seros transmisit verba nepotes.”
Dixerat haec animoque humilis versabat inanem
Heredem Adami cinerem summumque Tonantis
Mirabatur opus, proprio quo pulvere vilem
Naturam Verbo, foret ut divina, ligavit.
Elisabeth vero defixa in Virgine vultus
Et Matre et fetu stupefacta immobilis haesit:
Atriaque postesque sacerdotisque penates
Praesentem sensere Deum: par omnibus horror,
Et pietas tantaeque inerat reverentia matris.

45.
Arbor erat (palmamque illam celsaque vigentem
Fronde fuisse ferunt) annoso vivida trunco,
Flore tenus, nulli quoniam vicina marito.
Esse ferunt vacuas vesco nam germine palmas,
Has nisi vicinus palmae quoque nomine stipes
Respiciat, faciens diversum a coniuge sexum;
Quam fieri blandis fecundam aspectibus aiunt
Fetiferumque occulto afflatu ducere semen,
Mutua dum pronis mittunt sibi basia ramis.
Proxima Zachariae stetit ista penatibus arbor,
Sed consorte carens, cuius sublime cacumen
Ornabant vacui fructus sine pondere flores.
Iste tamen, sed qua nescitur origine natus
Indigenas tenuit rumor (nec cassa fefellit
Fama fidem) palmam sterilem tunc sera daturam
Germina, cum propria peregre tellure profectam,
Aethereo gravidam spectabit Numine Matrem.
Talis fama fuit, sed nulli credita fama,
Immensum quod claudi utero non posse putaret
Aeternum patier Matris praecordia Numen,
Nec petere humanas fletu lacrymisque papillas.
Quamvis parva fides laturae germina plantae,
Religio non parva fuit: certare puellis
Et pueris par ardor erat, cui pulchrior horto
Surgeret aut rosa narcissusve rubensque papaver
Aut viola et lectos in sertum cogere flores
Et sterili laetum munus suspendere plantae.
Mirandum dictu! Portentique ardua, quamvis
Non incerta fides: fecunda ubi Numine Virgo
Festinans Hebrona subit cognataque visit
Atria et umbrantem Levitica limina palmam
Praeterit, occulta vi terque quaterque moveri
Observasse ferunt et flores mittere, grato
Hospita tecta super subiectaque limina nimbo.
Insolitùm sparsos flores motumque stupentes
Indigenae, erecti vultum, mirantibus altum
Palmae apicem sortiti oculis, pro floribus ortos
Successisse vident fetus tenerosque per orbem
Numquam speratos escam promittere fructus.
Cumque Deo plenam studio pandentis Elisae
Audissent montana procul venisse puellam,
Non fecit matrona fidem, sed publica plantae
Vincebat populos fama: infecundaque fructu
Facta gravis, puero stabat pro Numine palma.

46.
Vocis inops vero genitor, sua gaudia verbis
Fari impos, blando vultu cupiente latentem
Laetitiam clarere palam, multiplice matrem
Divinam obsequio, famulatu aptisque colebat
Muneribus: cui vel flores aestivaque poma,
Lecta vel aprico de colle rubentia fraga
Mysta senex, lactisve recens de flore colostrum,
Butyrum, mellisve favos niveasque columbas,
Aut teneros offerre agnos festivus amabat.
Quodque magis stupeas, cognatae Virginis ille
Visus erat mutâ lambens vestigia lingua.