1.
Gaudia nunc matris detersaque lumina fletu
Prosequor et viso sobolis mutata sereno
Funera, maternas animi cumulantia poenas.
Iam stratos Erebi postes conclusaque ferro
Infera, depresso Victor Plutone tenebat
Limina Messias; victique per atria Ditis
Invisum Stygiis umbris vitale micabat
Lumen; ubi Abrami gremio Limboque retentis
Mentibus ingenti vultus splendore beati
Spectandus, MARIAE soboles apparuit Heros.
Mancipia invisi veluti concussit Averni
Aeternùm damnata timor, sua fidus Abrami
Sic optata diu mansurae exordia lucis
Spectavit, diuturna premens suspiria coetus.
Intremuit visis regni possessor inertis
Messiae radiis seseque profundius intra
Pallentes recipit sedes claususque cavernis
Terrori mixta Victori obmurmurat irâ.
At contra sancti Isacidae, maerentia limbo
Agmina, suscipiunt laetùm ferientibus auras
Vocibus Heroem; iucundi accedere plenis
Ad sua speravere diu quae gaudia votis.
Non aliter quam Sicaniae sub collibus Hyblae
Imbre ruente cavis vetitae discedere tectis,
Solis aprica redit facies cum luce serena
Ad pastum glomerantur apes et mellis egentes
Sollicitae saturare favos, felicia florum
Exultim per prata volant ferventque negato
Pleiade nimbosa, festivae occurrere Phoebo.
Tunc data libertas cunctis vinclisque soluti
Adscripti Caelo manes, seu triste ferentes
Exilium, poenae immunes, seu dira teneret
Lustralis quas flamma, animae; tunc omnibus idem,
Praeterquam aeterno damnatis igne, patebat
Poenarum vacuus fidei consortibus aether.
Tunc etiam ostensa, quae viso Heroe micabat
Divina Verbi specie, videre perennis
Auspicium vitae, clarus queis lumine tanto
Adveniens maestis Titan affulsit in antris
Ut Stygia aeterno mutarit Averna sereno.
Hic mora ter denis, ubi sex adieceris, horis
Messiae consumpta fuit: quae dispare primo
Censetur numero, coepisset surgere postquam
Hora novae (post funus erat quae tertia, in umbris
Quam genuit mediis nox intempesta) diei;
Membra Arimathaeo statuit sua condita saxo
Aethereus non plus moritura resumere Victor:
Poenarumque suo socium decorare triumpho
Corpus et exactos duplici bis dote labores
Reddere et aeternum staturo adiungere nexu.
“Tunc, mihi charae” inquit, “Limbo consurgite mentes,
Iam satis umbrarum est; et queis sine corpore vestrum
Cernere fas fuerat regem, modo carnis amictum
Exuviis, quae morte iacet prostrata, videte.
Par aliquos vestrum decorabit gloria, postquam
Membra prior vitae redeuntis imago resumam.
Tinctus Adame meo rubuit cui sanguine nuper
Culmine poenali vertex, longo ante sepultum
Tempore suscipies corpus donumque meretur
Hoc tua Abrame fides parendique ardua virtus.
Sollicitos tumuli, Pharioque ex amne referri
Promissa tellure tenus, queis frigida natis
Ossa iubere fuit fati suprema voluntas,
Corporibus donabo patres membrisque reponam.
Fecunde Isacide, fortis luctator Iacob,
Hoc luctae tibi munus erit; Iosippe, pudori
Ista tuo veniet merces: haec prima laboris
Servataeque ergo stirpi te gloria poscit.
Par erit Isaco, veniet par splendor Abeli.
Nec te docte meos, David, resonare triumphos,
Te nec Amoside vates, praeconia fati
Cui data clara mei; nec te, cui triplice Phoebo
Naufraga squamigerum puppis dedit esse sepulchrum,
Vera figura meae mortis, mercede beati
Corporis excludam. Par est tolerantia Iobi
Huic merito; Simeon mystes Solymaeus habebit
Munus idem; Tobiam isto dignabor honore.
Te quoque, Ioachime, decet par gloria, matris
Fortunatae meae genitor; nec te, Anna, tulissem
Corpore discretam, talis nisi laurea primam
Respiceret natam, sexus cui debita vestri
Palma prior carnique prior coniuncta beari
Aequa petit nulli par excellentia mentis.
Tuque meae carnis felix nutritor, Ioseph,
(Huic etenim fatis victo, telluris amoena
Parte quiescenti, limbo procul, adfuit Ales
Numinis, admonuitque virum Victoris alumni
Dite soluturis animas accedere palmis)
Corpus immodicos pro me perpesse labores
E tumulo iussis faciam clarescere membris.
Mecum omnes nunc ite, animae, quas cognita Iudae
Ad regna educam laetoque[ERROR: no reftable :]92 laetoque : laethoque sub aethere sistam,
Donec in Empyrias sedes aeternaque regna
Post decies quatuor modica intervalla dierum
Me duce, visurae semper patris ora, petatis.”

2.
Tunc illo praeeunte omnes per viscera terrae
Elapsi spatiumque emensi immane profundae
Telluris; magnae altricis nihil ossibus ausis
Marmoreis contra obniti liquidamque secantes
Ceu auram duros silices, stringentia vastos
Marmora regnorumque tractus; qui temporis uno
Exigui puncto, caeli convexa tuentes
Regnatam[ERROR: no reftable :]103 regnatam : regnaram externis Solymam videre Latinis.
Hinc montis poenale iugum guttisque rubentes
Sanguineis petras, ubi ligni illustre trophaeum
Stabat adhuc, quo fracta Erebi Ditisque potestas,
Deveniunt titulisque trabem sublimibus ornant.
Circumfusa isti limbo venientia plantae
Agmina tam grandis merito dignata triumphi
Signa colunt roburque Crucis victricis adorant.
Inde brevi spatio (quamvis et longius esset
Si spatium, mora nulla viae est, queis propria mentis
Esse agiles natura dedit, ventura beatis
Corporibus pro dote comes) vicina sepulchri
Claustra petunt spectantque novi venerabile saxi
Depositum myrrhaeque madens aloesque Sabaeo
A succo et nivea velatum sindone corpus.
Hic ipse enumerat (necdum sibi iunxerat illas
Membrorum exuvias) turbis praesentibus Heros
Divinus, plagarum orbes illataque ferro
Vulnera et exanimes pandit descripta per artus
Saevitiae monumenta. Stupent ad singula mentes
Tartareo reduces antro; pro labe solutam
Mirantur pretii molem, mirantur amoris
Prodigium, tantus quod tam crudele subisset
Humana fatum pro libertate Redemptor.
Mirandam fati seriem rectamque paternae
Iustitiae virgam observant et laude potentem
Humanaeque nimis cupidum ardentemque salutis
Messiam extollunt vultuque insigne profundo
Numen adhuc membrorum expers, dein corpus adorant.
Tum vero vacuis animam connectere membris
Aethereus cupiens Heros; per multa profusum
Poenarum loca divinum deferre cruorem
Et venas implere iubet: quae iussa sequentes
Aligeri, seu quod Solymae profluxerat ostrum,
Seu quod perfossis Calvarum in culmine plagis
Manavit, tellure legunt venisque reponunt.
Tunc simul extinctos divina accedit ad artus
Victoris Messiae anima emendatque peremptum
Lumine, cui tenebrosa poli sunt sidera, corpus.
Tunc animata statim, ceu presso excita sopore
Membra reviviscunt: fato deperdita carnis
Integritas redit et plagas quas corpore toto
Impressit Iudaea furens, exclusit abactis
Plagarum pariter vitae nova gloria signis.
Vulnera quina tamen, summum complentia fatum,
Quae fecit maiora furor, superesse decori
Aeterno voluit: simul ut pro labe repensi
Extaret pretii nota; libertasque salusque
Fontibus his prognata, referret origine viva,
Divinas, documenta ortus et symbola, plagas.
Cuncta stupent sanctorum animae: mirantur honorem
Corporis; humanae quae lux, quae gratia formae
Ardentesque notant oculos; qui spiritus illi,
Qui vultus vocisque sonus, qui gressus eunti.
Quaeque prius refuga fuerant pallentia vitâ
Ora, referre rosas cernunt; sed Cypria tinxit
Non quas Diva rosas; alius color arsit in illis
Decolor hortorum quibus est terrena venustas.

3.
Ut primum aeternae, proprios induxit in artus
Primitias vitae, mox ad sua corpora mentes
Ire iubet; quas sicca etiam sub membra reverti
Non vacuus promissor erat: mora nulla, sepultos
Quaeque suos cineres movet atque ossa arida nectit
Corporis in molem. Exanimes queis fusa per artus
Vita, subit resides massas animatque vetustum
Possibilemque mori carnis transgressa vigorem.
At reliquae vero mentes, quibus arida necdum
Ossa levare fuit, nec fas assurgere membris;
Felices aliàs animae, quibus inde molestum
Et nil triste venit, quarum est suprema voluptas
Libertasque ratum statuit quod Numen habere,
Exultant pariter, sociis in carne resumpta
Mentibus applaudunt, tantumque nitoris habentes
Corporis exuvias, tantumque micare sepultos
Mirantur cineres. Aderitque ubi Numinis aequa
Fatorum series, paribus sua stringere membra
Dotibus expectant, abituro in sidera caeno.

4.
Haec ubi momenti spatium portenta dedisset,
Divinus spelunca exit tumulumque relinquit
Messias, eademque fuit queis gloria, mentes
Corporibus nexas, maestae ad spectanda parentis
Ora vocat; primo certus relevare dolentem
Intuitu matrem pupillarumque madentes
A lacrymis revocare suis splendoribus orbes.
Hanc omnes spectare avidi, qui aut morte subacti
Non longa, vidêre nurum, vel qui ante vetusto
Funere prostrati, divinum lumen adepti
Fatidicis cecinere sonis miracula summae
Virginis, optabant caelestem cominus Arcam,
Quem prius aflatis animis novere, tueri.

5.
Nox erat et quartis plausit Phoebeius ales
Excubiis, cum suetae etiam praeire canoras
Noctis aves, summo dare vota precantia Patri,
Et rerum colere authorem, qua solvere matrem
Religione dolor rapti sibi funere nati
Tristitiaeque ingens potuit non sistere torrens,
Fundenti pro more preces pars noctis abacta est.
Interea chorus Aligerûm dare nuntia matri
Laeta volat; primumque calet praeire, frequenti
Illius accessu Gabriel studiosior Ales.
Illam nocturnis laxantem viscera votis
Inveniunt: digna est matri reverentia postquam
Praestita, tale melos coniunctis vocibus edunt:
“O caeli Regina, potens laetare! Reversum
Ad vitam, prout ipse tulit, spectabis ovantem,
Quem fuerat meriti tua ventre tulisse potestas.
Iamque suos artus indutus, ovantibus unà
Quos Styge deduxit, caelum donavit amicis.
Aspicies hos laeta, tui queis grande videndi
Est desiderium vultus Dominamque calendi.”

6.
Haec ita siderei postquam cecinere ministri,
Confestim nixamque genu flammisque calentem[ERROR: no reftable :]214 flammisque calentem : flamisque colentem
Aethereis, lux clara ferit rectumque corusca
Irradiat, pressa quam nox adduxerat, aura.
Dum stupet haec Virgo, formam Victoris adeptus
Apparet natus mediaque in luce refulsit
Divinus Stygis eversor; cui florida vultus
Maiestas orisque decor Phoebeia opacans
Lumina, frontis honor nil plus mortale timentis,
Totaque mirando facies perfusa sereno.
Os humerosque viro similis, cui victa decoram
Effigiem Libitina dedit lumenque iuventae
Perpetuum et laetos oculis afflavit honores.

7.
Agnovit sobolem genetrix (nil gloria vultum
Mutavit, sed perfecit: nam quae abdita mente,
In corpus mortale prius prodire negata
Lux fuit; expletis concessa emergere fatis,
Transiit in luteos artus), fuit utque precante
Flexa genu, talis mansit, sic ore locuta:
“Venisti tandem tuaque expectata parenti
Exolvit promissa fides: datur ora tueri
Nate tua, Stygis impavidos et cernere vultus.
Sic equidem ducebam animo rebarque futurum,
Tempora dinumerans, nec te mea cura fefellit.
Tertia iam properat terras lustrare diei
Nate tuo nimium felix a funere lampas,
Te modo cum Stygiis reducem venisse cavernis,
Eversorem Erebi, simul et spolia ampla ferentem,
Atque tuis lucem fatis debentia cerno.
Praeda triumphalis, spolium immortale, vetusta
Rapta Stygi probitas! Te vaticinate dolores
Mysta meos video Simeon, Iosippe mearum
Curarum te fide comes spectoque parentem
Laeta Ioachimum: vobis nova vita seniles
Difflavit rugas; mutati vertice cani.
Caeterà ut aspexi mortales, forma beato
Est eadem vultu; nisi quod compluribus aucta
Dotibus aspiciam quae quondam corpora vidi.
Vosque mei nati reliqui salvete sodales
Exciti tumulo patres et gloria Iudae!”
Dixerat haec Virgo, prono quam vertice cuncti
Reginam summo Charitum splendore micantem,
Propitiique sibi matrem Victoris adorant.
Tum natus: “Tua me, genetrix, tua tristis imago
Saepius occurrens, Erebi certamine victo,
Vultum immortalem materno offerre dolori
Praesentem voluit: primam te cernere nostras,
Inferni decuit populati insignia, palmas.
Calcavi Stygios postes; concessit Olympum
Iam genitor, quantumque meis satis expedit isto
Orbe relinquendis fideique ad bella parandis
Discipulis, suscepta quater mihi dena dierum
Est mora. Flammiferis demum mea redditus astris
Adducam patri spolia et caeli ostia pandam.
Et quia me duri pressi victoria fati,
Nunc pavido nomenque meum non ferre potenti
Terribilem dici effecit, commune laboris
Munus habe, perpessa mei commune doloris
Supplicium genetrix: domitus tibi serviat Orcus,
Teque Erebi paveat rabies inimica, tuique
Nominis aeternos reverentia torqueat hostes.
Haec tua vis primumque tui regalis honoris
Auspicium; donec caeli terraeque potestas
Adveniat supparque meae lux aurea fronti.
Nunc vero domiti quo se mea latius Orci
Gloria diffundat vitaeque necisque statera
Quod mea sit, certis et mundum testibus istam
Docturis fundabo fidem: tamen ante serena
Quam Caeli convexa petam, te plura docebo.
Nunc tibi quod notum est, opus est aliisque patere,
Me tumuli vacuo immortalem vivere saxo.”
Plura tulit natus, nato quoque plura fuere
Quae retulit mater: fari aut comprendere tentet
Quis MARIAE tamen, aut victoris verba Tonantis?
Hic immortalis vultus splendore parenti
Exhibito fatique omni maerore soluta,
Fronte pari reliquos abiens solatur amicos.

8.
At Dismas latronum unus, cui contigit atras
Felici penetrare domus, interque profundas
Regnatas Diti Paradison repperit umbras,
Quamvis ille sui necdum sortitus honorem
Corporis, evasit tenebras tamen atque petito
Aethere divini est consors mens fata triumphi.
Ut primum aspexit Victoris lumina Verbi
Et speculum aeternae mentis dans cuncta videri,
Se prece servatum stantis sub stipite matris
Agnovit: statuitque simul Titania nactum
Regna, sub ora piae cum laude venire patronae.
Tertia lux postquam Stygio hunc revocavit ab antro,
Protinus ex aura tenui, velamine carnis
Densato, nuper fixi trabe, cruraque fracti
Effigiem simulante rei (mens libera namque
Membrorum simulacra modis componere miris
Quaeque valet) MARIAE, ne sit mortalibus impar
Luminibus, spectandus adest, humilisque potentem
Fatorum Dominam, genua incurvatus adorat.
Atque ait: “Ille ego sum, mater, qui fata nocentum,
Solibus ante tribus, damnatus lege subivi,
Poenarum nati socius. Meque inter et ipsum
Te mediam aspexi, et quamvis mihi nulla caleret
Credulitas Dominique mei regisque Deique,
Nescivi, subito qua lumine doctus, eundem
Agnovi Dominumque meum regemque Deumque
Et scelerum veniam et sua mitti in regna petivi.
Venit utrumque mihi – pietas miranda! – tuique
En modo felicem reddit me gloria nati.
At quoniam me, Virgo, tuae iam prolis aperta
Forma docet, qua ceu speculo modo singula cerno,
Et quae scire mea refert contemplor; eidem
Notitiamque mei, genetrix pia, debeo fati.
Hic didici, divina, tua prece, mater, acerbam
Effugisse Stygem; stantemque in limine Ditis,
Me tua quod tristi pietas revocabit ab Orco.
Gratus nunc venio et qualem tua magna potestas
Ferre valet, qui primus opem tantumque recepi
Auxilium (ah quale auxilium! cui tota beati,
Qua felix modo sum, se gloria debeat aevi)
A me prima huius veniat, volo, gratia doni.
Te mihi propitiam quod mors extremaque ligni
Hora dedit, tibi semper ego immortalia laudis
Dona feram totoque canam praeconia caelo.
Atque ubi fatorum iussus successerit ordo,
Cum te, summa parens, reginam acceperit aether,
(Novi etenim, par materno tibi surgit honori,
Proximior nato sedes) cum laude per omne
Duraturi aevi spatium, te Numinis almam,
Quae laus prima tibi est, matrem miserisque faventem
Patronam, fati Dominam, genetricis habentem
Viscera, terrigenas servare calentia, dicam.”
Aspectu gavisa parens, ac voce beati
Significante crucem caelo mutasse latronis,
Haec ita grata animi Dismae pro laude reponit,
Suspirans primum, in caelum pia lumina vibrans:
“Nate, meae vires, mea tota potentia solus!”
Tum vero Dismae faciem conversa profatur:
“Non ego te, Disma ruiturum in Tartara poenis
Eripui, non aeratis ego nexibus Orci
Exolvi Stygioque orans a Dite reduxi,
Sed pia te Nati virtus graviumque profusus
Poenarum pretium sanguis plagaeque dolorque
Servarunt. Si porro meus quid profuit illo
Articulo favor et casta pro morte precantem
Si matrem audivit soboles, fuit integra nati
Haec pietas, cui me totam quoque debeo, Disma.
Quod modo te vero videam splendoris adeptum
Perpetui dulcem patriam, tibi gratulor, hospes
Aeternum felix; cuius rudis incola terrae
Mater, inexpletùm sitiens ad lumen anhelo.
Me tibi sed postquam Nati sociaverit ardor,
Tecum erit una simul Numen celebrare voluptas.”
Vertice tum prono geminatum protulit “Amen”
Dismas atque leves corpus difflavit in auras.

9.
Publica iam vacui volitabat fama sepulchri,
Quae reducis victo Messiae in corpus Averno,
Indubiam, proprio multorum lumine nixam
Non potuit celare fidem. Iam lumina matris
Implebant vivae referentes gaudia prolis
Discipuli sanctaeque nurus; quas Magdalis inter
Una fuit, prima aligeros, quae deinde loquentem
Vultu immortalem vidit dare verba Magistrum.
Et Zebedeides, nuruum praenuntia postquam
Verba tulit iuvenis, cursu certare sodali
Impiger, exilis quem terruit ostia servans
Ancilla, ingressus tumulum post terga relicto
Discipulo seniore, videt sine corpore solum,
Funere completo, simplex et inutile linum.
Laetus uterque redit, molitus uterque laborem
Ocius ad matrem, non dissona ferre relatis
Indicia et vitae testes vidisse fateri
Corporis effigie extantes, sine corpore telas.
Successere hilares tectis matremque salutant,
Quaeque hausere oculis referunt veramque reperta
Membrorum vacua, geminabant sindone famam.

10.
Hic genetrix quamvis spectati certa fuisset
Alloquio nati propriaque a luce tulisset,
Ne dubia audiret viventis murmura prolis;
Cum tamen usa foret moderati semper honesti
Lege parens, suspecta novae praeconia vitae
Victricis sobolis fieri se authore profecta
Noluit; atque humilis tantum celavit amorem
Primùm apparentis nati, sat gnara potentem
Rectius immensa prout est virtute, daturum
Signa triumphatae mortis manifesta Tonantem.
Verba tamen matrum Zebedeidaeque repertum
Indicium vitale probat gaudetque sepulchri
Allata vacui fama tumulumque vetantis,
Sed procul humano, revolutae robore petrae.
Ipsa etiam nuruum socia pietate patentem
Laeta videre specum; non quo sibi certior esset
Intuitu quaesita fides, urgente sed antri
Religione, solum nati funebre requirit.
Nacta loci faciem, laetùm lacrymantibus orbam
Prole subit speluncam oculis et protinus illo
Fixa genu spatio, quod non animata sacravit
Progenies, flexos inclinat ad oscula vultus,
Et saxum labiis premit avellique recusat,
Aspera prolixo perfundens marmora fletu.
Atque ait: “O par sideribus Solymeia rupes,
Saxa beata, necem passi complexa Tonantis
Divinos artus! Spolium sortita quod unum
Huic mortale dedi, sed Numine plenum
Quamvis exanime humano sine flamine corpus
Servastis, triplicem numerans a stipite lucem.
Fortunate lapis, Iudaeae pectore petra
Mollior, humanis exclusam cordibus istam
Celasti quae fida facem: te muneris ergo
Perpetuus celebrabit honor, seu turpis Idumen
Vastabit Scytha, seu veniens sua fana Gradivus
Ausonia flagrare dabit face; sanctior isti
Stabit honor saxo, decus et reverentia stabit
Barbaricosque inter vivet sua gloria fasces.”

11.
Hic caput attollit genetrix telaeque volumen
Pone iacere videt (nati quae membra superstes
Mortua velabat sindon) hanc versat et ori
Admovet et lacrymis rigat et sic ore profatur:
“Dulces exuviae! Cur, ah, non debita matri
Tegmina? Quis prohibet, divini staminis heres
Ne fiam? Cruor hac pinxit sindone prolis
Effigiem, meus est: sed quo mihi iudice tela
Accedet, mea quae non est? Hanc legibus aequis
Picturam nam tela trahit: mea sed tamen haec est;
Artis enim summus valor est magnumque coloris
Est pretium, sed tela rudis, quam pinxit amoris
Ingeniosa manus, summumque hoc stamine lucet
Artis opus: pretium supremo aequare colorem
Nec valet excessu, nam sanguis Numinis ille est.
Arti igitur linum cedat pretioque cruoris.
Ergo mea haec tela est, aequo istud iudice stamen
Possideo, quod lege fero: venit ista parenti
Portio, divini spolium venerabile fati.
Haec mea sed necdum tela est: succedere mater
Orba nequit spirante nuru, cui posthuma proles
Est uteri labor, extincto ventura iugali.
Haec pariet totumque orbem generosa replebit
Posteritas; fatumque unum numerosa sequetur,
Quae caelum et terras teneat divina propago.
Sponsae igitur cedat fecundo tela pudori,
Qua semper memorem oblectet genitoris amati
Progeniem, patrios discentem ex sindone vultus.
At modo quis servanda vetat funebria matri
Stamina, dum nurui commendatura potestas
Adveniat? Nullum prae matre fidelior huius
Depositi tutela premet: dabit esse relictae,
Matris certa fides indemnia pignora telae.”

12.
Haec effata pii componit licia texti
Implevitque sinum rediensque in tecta calebat
Igne novo, referens divinae insignia flammae.
Christicolis demum sindon ea tradita natis
Durat adhuc: visa neque patris imagine socors
Natorum est pietas: stat adhuc Allobrogis orae
Palladium, stratos servans liventibus artus
Tela notis, istâque domus stat regia telâ,
Sollicitae valuit tantum custodia matris.
O genetrix, quantum nati tibi debet amica
Posteritas! Ipsumque etiam tua provida quantum
Obstringit natum cura, immortalis ut esset
Illa sua, in lino quam mors obsolvit imago.
Sitque meus labor hic sacrae subtexere telae:
“Hoc amor invenit, mors fecit, Virgo reliquit.”

13.
Funeris interea domitor mandavit amatis[ERROR: no reftable :]472 amatis : amatas
Discipulis perferre nurus quae nuntia praesens
Implebat; quibus immortalis imagine vultus
Saepius oblata, mortis calcata probabat
Iura, sepulchrales flammis vitalibus umbras
Cessisse et certis pressa nece vivere signis.
Ille suis coram voluit iam saepe videri
Discipulis, dubioque sui vitale triumphi
Ostendit Dydimo latus atque a cuspide hiantem
Agnosci vivam digito dedit indice plagam.
Sex etiam deno stadiorum pulvere distans
A Solyma, geminis comes ille sodalibus ivit,
Ignotas voces vatumque effata resolvens,
Ipse etiam ignotus, donec sub pane latere
Assiduus, cerni fracto se pane dedisset.
Iam montes Galilaea tui, iam litora norant
Piscosumque tulit lymphae Cenerethidis aequor
Vultum immortalem; quo praecipiente natantes
In plagas venere greges liquidoque meanti
Praebuit obsequium solido ceu marmore Nereus.
Iam Cephae dederat Claves regnique futuro
Duraturi aevo et fidei variabile nullis
Casibus imperium, successorumque perennem
Pastorum seriem dixit, nihil impare summae
Iure potestatis, totum quae colligat orbem.
Saepe sui vultus charae data copia matri,
Multa suae fidei summosque domantia fasces
Evoluit fata et cunctis celebranda cruentae
Arboris et mortis populis opprobria, dixit.
Quaeque fidem nactae servarent dogmata gentes,
Plenius edocuit, puroque accenderat astrum
Virgineae fidei vero, quo deinde nitorem
Primae etiam peterent veri de lampade stellae.
Luna velut claro solis perfusa sereno,
Astrorum decus est et Phoebo absente videtur
Esse alius Titan, noctis qui dissipat umbras,
Stellarumque choros potis est damnare pusilli
Luminis, obscura modicum distantis ab aethra –
Sic genetrix divina suo splendore minores
Eiusdem fidei lucisque excesserat ignes.

14.
Dena quater fuerant elabi visa dierum
Tempora, inoccidui postquam Iudaea tulisset
Phoebi immortales flammas, surgentis ab ipso
Fatalis tumuli, quamvis non crederet, antro.
Cum regem domitorem Erebi signata vocasset
Ad caeli convexa dies festosque pararent
Caelicolae, tantum Victorem admittere plausu,
Ipse relinquendam terris fideique suorum
Sollicitam matrem, discessus verba, valeque
Supremum dicturus adit, quam talibus oris
Officiis, signisque aequi compellat honoris:
“Nunc, genetrix dilecta, vale! Discedere terris
Me Patris mandata volunt: completa salutis
Humanae est series, genitoris iussa peregi.
Tempus adest, quo terrigenis mea regna patere
Efficiam clausosque invicto robore postes,
Primus ego experiar pandamque tot invia saeclis
Ostia et exulibus sanctis a Patre paratas
Ostendam aeternas, replebo novo hospite sedes.
Te vero genetrix, ima tellure morari
Poscit adhuc genitor, donec tibi debita, maius
Surgat in augmentum reginae gloria, donec
Caelica mortalis consumet praemia virtus.
Tu praesens plebisque meae fideique satorum
Mater eris, Nati interpres, secura recentis,
Quod Cruce percussum, tu sis mea foederis Arca.
Fulgida tu veri lampas rectique magistra;
Et cuius gregis ipse fui formator et author,
Tu columen, tu praeses eris, tu regula morum,
Ipse tuis adero semper dulcissima curis
Mater et arcana cordis me parte locabo,
Aeternam cuius sedem iam pectore fixi.
Nec te solus ego auxilio praesente fovebo;
Adveniet quod mecum unà, Spirabile Flamen
Demittet Genitor, quod te maiore rigabit
Donorum affluxu. Expecta cum fratribus istum
Flaminis adventum; nec erit mora longa, ruentem
Turbinis in morem divinum pectora flatum
Excipient rutilisque ardebunt vertice linguis.
Interea vero tantorum ob acerba dolorum,
Te superare tui petiit quae terrea nati
Conditio, grates refero, sed maior Olympo,
Quò propero, tanti expectat te gloria facti.
Hic ego te, signata tui cum venerit hora
Excessus ipse excipiam augustoque locabo
In solio vultumque Patris regina videbis.
Unde autem spectare meos ad sidera possis
Ascensus, mons est densis umbrosus olivis[ERROR: no reftable :]559 olivis : oblivis,
Saepe mihi iuga trita precis pro more: diurna
Cum face caeli ardebit apex (Aurora loquentem
Tunc habuit), genetrix, illo te culmine sistam.”

15.
Curva genu natum dicentem audivit eoque
Ima situ genetrix abituro verba reponit:
“I fili quò te Genitor tuaque ardua virtus
Aeternaeque vocant palmae. Tua praemia fili
Non moror: addo tuis, Victor divine, triumphis,
Maternos ancillae humilis laetosque pusilli
Pectoris affectus. I, Patris gloria, nate,
Et caeli clausos aditus portasque reclude.
Quod tua me vero, fili, Patrisque potestas
Mortalem servare velit, subiecta paternis
Imperiis, quidcumque meus praescripserit author,
Non invita feram, cuius me legibus apto
Ancilla: hac prima flagrant mihi viscera flamma.
At vero, caelo et terris, prout didita semper
Messiam te fama canet; quod viribus Orcum
Pressisti et dura solvisti compede vinctos
Isacidas, nostrum genus extremumque remotos
Patris ad obsequium, consumpta labe vocasti
Saxicolas; caelique aditus reserare beatos
Quod divine paras servator, debita laudis
Munera, cunctorum exilis tibi serva rependo.
Quod crucis opprobrium passus, quod germinis ergo
Corpus Adamei divino sanguine tinctus,
Servitii crudele iugum, cervice reorum
Abstuleris, scelerum domitor Ditisque superbi
Victor (ab ignaro veniunt haec gaudia Iuda)
Semper honos nomenque tuum tutique deinceps
Servatae aeternum stabit tua gloria genti.
Cuius nunc ego, terrigenum divine Redemptor,
Auspicium leve, plus cunctis obstricta refundo.”
Filius audivit dicentem et vertice prono
Annuit effatis generosae matris, et ore
Iucundus tacita tectum genetrice reliquit.

16.
Tunc neque Messiam soliti observare sodales
Ignorare suum poterant tellure recessum,
Queis prior ipse locum apparens signavit et horam
Qua Caelum subiturus erat, praesentibus una
Se comitaturis olearum ad culmen amicis.
Namque prius quam se divina potentia nati
Numinis inferret caelo, cum matre fideles
Bethaniam educit socios, visurus amatas
Illius hospitio claras cum fratre sorores
Servator; quas ille sui super aethera raptus
Commonitas vicina iubet fastigia montis
Actutum premere, excessu gaudere magistri,
Virtutisque suae suprema exempla tueri.
Is prior ante tulit gressum montisque laborem
Moliri visus prior est, se donec amoeni
Planitie clivi, suppressa in rupe locaret.

17.
Iamque propinquabat spatio quo Delius ultra
Altius ire nequit. Nuruum comitata modesto
Obsequio quoque mater adest, quo culmine montis
Iam collecta stetit fratrum, studiosa magistri
Posteritas; aliique, fides quos aequa vocatis
Fratribus, instruxit rerum praeferre caducis
Illecebris omni carituram fine salutem.
Circumstant Messiam omnes; cui proxima stabat
Dein grato amplexu, atque pari dignatus amoris
Indicio socios, sublatus in aera, cunctos
Prodigii novitate tenet, quibus ille levatis
Ex alto formans bene signa precantia palmis,
Nube levi tectus lucemque imitante vapore
Aethereo saeptus, sese subducit amicis
Luminibus, vacuo nequicquam haerentibus axi.

18.
At mater postquam tacito lustrasset Olympum
Intuitu, spectare auras si forte secantem
Posset adhuc sobolem; cum spes ablata videndi
Tota foret nati, tunc primum a prole calentes
Figit humi vultus: nati vestigia saxo
Pressa videt. Neque enim prius illa retorsit ab alto
Lumina, quam sobolem postquam spectare potestas
Cassa fuit. Tunc signa pedum lacrymisque rigavit
Et labris pressit vultusque in marmore fixit.
Dicebatque: “Piae rupes, felicia saxa,
Signa cavata mei servare valentia nati!
Ah, potius: durae rupes, immitia saxa,
Non potuisse mei magis igne liquescere nati
Et tota in laticem verti! Tamen approbo vestram
Duritiem, tanto quam conservare sub aestu
Par fuerat, facti memorem qua redderet orbem,
Iudaeamque male fidei reprehenderet iste
Divinus, victura pedum per signa Viator.”
Ut vultum replevit saxo, conversa per axem
Lumina vibrabat Virgo spatiumque legebat
Quod praepes secuit natus, suspensa suorum
Fine simul serieque operum prolisque liquescens
Et desiderio et voto. Sed deinde morantem
Ne forte adverso sufferret pectore matrem
Turba redux, sequitur Solymam sociale petentes
Discipulos nuribusque piis stipata recedit.

19.
Urbis ut augustae subiere fidelia muros
Pectora, iucundi tectis communibus omnes
Conveniunt et sueta terunt domicilia, panis
Conscia conversi cenacula, dicta Sionis
Stare iugo et celsas Davidis tangere turres.
Hic media illorum genetrix divina, relictus
In terris nati splendor, pupilla videntis
A longe fidei; matrem quam dicere cuncti,
Observare omnes soliti absentisque magistri
Doctrina et virtus; sobolis promissa, beatum
Expectare docet Flamen Natique potentem
Sollicitare fidem votis donumque monebat.
Inde fuit quod dena illis consumpta rogando
Pollicitum caeleste dies auditaque crebro,
Unanimi repetita sono, cui fecerat imus
Pupillas manare calor, vox illa: “Paterni
Flamma veni cordis veniensque a pectore nati
Ardor ades, fax alma veni: promissa voluntas
Numinis, accensâ servis illabere flammâ.”
Vota Sioneis flagrabant talia tectis.

20.
Laetus ab Eois decies sol prodiit undis,
Occiduo toties mersisse sub aequore lassos
Fertur equos, quando his pietas collecta Sionem
Vocibus implebat: decimo lustraverat ortu
Iam Solymam et porta tantum distabat Eoa,
Quantum supremo medius quo fervet ab axe
Delius: hic subito commota furentibus auris
Alta domus tremere et ruere omnia visa repente;
Atque improvisus vibratus ab aethere turbo
Cum sonitu venit atque omnes pius occupat horror.
Suspiciunt, iterum, atque iterum fragor intonat ingens.
Aurae inter fremitum, tecti sub parte suprema
Spectatis rutilare vident laquearibus ignes,
Lumina vocales flammis referentia linguas.
Obstupuere animis omnes; sed maxima Virgo
Agnovit sonitum, voces linguasque facesque
Praesentis sponsi et nati promissa notavit.
Tum memorat: “Chari comites, advertite, quaeso,
Quem casum portenta ferant: descendit Olympo
Promissum Flamen, praesens est illius ignis.
Nunc animos tanto, socii, componite dono!”
Hic votis ardere omnes omnesque beati
Flaminis accessum implorant: tum fusa per auras
Lumina discretis linguas imitantia formis,
Cunctorum capiti insidunt penetrantque calore
Pectora: tunc omnes, fandi suprema potestas
Spiritus, afflato memorique in mente reposto
Cunctorum proprio populorum idiomate complet.

21.
At genetrix licet alma prius nec muneris huius
Esset inops, neque erat peregrini idiomatis expers,
Quam Coptus Phario audivit sermone loquentem,
Praesepis venerator Arabs, quam sensit et Indus
Voce sibi nota pandentem arcana iacentis
In stipula verbi; tamen adveniente recentis
Ad robur legis, divino Flamine, matris
Largo possessas cumulavit faenore dotes.
Haud aliter, fontis saturo quam si influat aethrae
Lympha cado, cui servandi nullum extat inane
Humoris spatium, positi variare liquoris
Desuper adveniens, poterit nova gutta saporem,
Non tamen efficiet, pleno quin vase redundet
Humor, et in partes circum simul effluat omnes.
Sic pariter Charitum iam pleno corde replevit
Flaminis adventus MARIAM, divinior esse
Quae poterat non plena magis: torrentior esse
Sic poterat neque plena magis, ut Numinis illo
Imbre superfuso flueret fieretque refusae
Virgineae torrens non unus copia lymphae.
Inde fuit quod linguarum flammaeque peractis
Prodigiis, haurire dedit prior omnibus illa
Divinos veri latices et fundere plenos
Flaminis accepti rivos, praesentibus orsa
Christicolis: quo fonte ipsi quos spiritus idem
Afflavit, primi lymphas hausere sodales.
Hac authore novae praeconia legis eadem
Iussa tonare die: nati doctrina per omnem
Intonuit Solymam; doctis praeconibus ipsa
Officium fidae praestare valente Magistrae.
Lux eadem summum, MARIA suadente litantem
Vidit Discipulum Cepham; sibi credita primum
Qui tunc supremae retulit mysteria cenae:
Quae matri et reliquis positam cingentibus aram,
Facta est partitio communis victima pane.

22.
Author erat fidei soboles; ea provida veri
Illius sed mater erat, quae turgida lacte
Pectora divino, nati quo cresceret orta
Progenies, vitae certos deplebat ad haustus,
Semper plena magis; cui Axe liquante perennes
Affluxus Austri divini flamine, crevit
Copia diffusae fidei per pignora mammae.
Hac pendere omnes, rerum hac evolvere casus
Auspice, Christiadum primos hac praeside patres,
Ritibus ambiguis certas praefigere leges
Consuetos, quodque illa tulit non vertere passos
In dubium, auditas matris, pro Numine voces
Amplexos, veri numquam cortina fefellit.

23.
Incertos tenuit patres variisque subegit
Obniti primum arbitriis nova gentibus aucta
Religio, poteratne rata pro lege vetustam
Praeputii servare fidem? Senioribus anceps
Consilium, nec qua Mosen ratione refigant
Inveniunt. Pleno patrum librare senatu,
Rem statuit princeps Cephas, cui matris ab ore
Sed prius edocto placuit contraria Mosi
Ingratos prohibens legis sententia cultros.
Vox nati vox matris erat vocisque peritum
Omnia complectens spirabat pectore Flamen.
Denique mater erat nati cultoribus astrum,
Quale Lycaonio libratum cardine puppes
Respiciunt, vel quale Pharus Nilotica lumen
Accendit; vel quod geminos ait esse pavescens
Navita Tyndaridas, talis fuit illa parentis
Virgineae pietas et opis secura potestas.

24.
Hoc avidi videre omnes quod fama ferebat,
Sed maius rumore ipso caeleste parentis
Prodigium; cupidusque illam qui dictus ab igne
Mysta (urbis, tulit Antiochi quae nomina regis)
Aspexit, quando populos transivit et oras
Terra Syrissa tuas; cum perrexisset in urbem,
Dilecto sobolis peregre sociata sodali
Mater Amazoniam, summa et caelestis Amazon.
Sermonae prius urbs, Ephesi modo nomine dicta est.
Hac visa Antistes proprii tunc nominis implens
Mensuram, caeli flammis Ignatius arsit.
Hanc Solymis, Graio veniens de litore iudex
Intuitus, non mortali de stirpe creatam
Dixisset, Pandionia sed Pallade maius
Numen, Eleusinae matris cultumque Dianae
Promeritam, suscepta Dei nisi vera doceret
Credulitas non esse Deas. Quae si Dea non est;
Divinae, dixit, Virgo sed proxima formae.

25.
Iam duplicem postquam Christus terrae ima reliquit,
Lustra dabant numerum, verae queis lucis egenti
Prima patrum voluit sudare industria Iudae.
Sed fidei steriles animos praebere labori
Exiguam, caeli quam ferret in horrea, messem,
Cum spectaret amans Iudaeae cura, salutis
Semina damnatis subtracta novalibus agros
In resides, meliore volat dispergere frugum
Proventu cultisque deos percellere saxis.
Ante tamen quam diserta migraret Idume
Messiae divina fides populisque remotis
Suave daret vitii posita lethale prementis
Libertate iugum, explorant materna fideles
Consilia heroes securaque lumina poscunt.
Illa sciens Nati imperium, superare iubentis
Discipulos totum, qui circumfunditur orbe,
Oceanum solisque vias Lunaeque meatus
Voce sequi; vastosque iacens procul insula ponto
Audiat hoc clamore Deum noscatque potentem
Cunctorum authorem scelerisque piamina discat;
“Ite viri,” dixit, “populoque inferte salutem
Qui procul est caeloque graves praedicite messes!”
Nec mora, conveniunt patres et sorte feroces
Partiti populos, sua quisque beante calescit
Regna replere fide convellere saxea Ditis
Obsequia ignotoque orbem componere vero.
Tunc MARIA suadente, parem quo sentiat omnis
Terra sonum, ne divisis non aequus inesset
Doctrinae sermo, caelesti Flamine docti
Per data communem credendi symbola normam
Expediunt, verae fidei quod symbolum aiunt.

26.
Iam tunc quisque suos meditari et volvere fines,
Et terras versare animo: iam pectore ferri
Intrepido medias, Christo quas addat, in urbes.
Alter Achaemenias suspirat et alter Iberos,
Armenias alius rupes et Caspia regna,
Messagetas alter, saevos considerat alter
Humano sine more Scythas: crudelibus optat
Misceri Hircanis alius; metitur arenas
Hic Lybicas; Indis, solioque sedentibus aureo
Alter amat certare[ERROR: no reftable :]824 certare : certere sophis; examinat ille
Maurorum attegias, nigros hic pectore versat
Aethiopas Medumque alter iam tranat Hydaspem.
Hic Nomadum populos rituque imbuta ferino
Pectora, Niligenas alter Memphimque salutat.
Hic Italas poscit gentes, huic Sequana cordi est.
Riphaeos alter saltus amnesque volutat
Bistonis ora tuos, Graiis ille incubat actis:
Optataeque illis, coram quas cernere necdum
Absentes poterant, veniunt ad somnia gentes.

27.
Postquam ferre fidem populis iam certus eundi
Quisque parat, matrem accedunt humilesque precantum
More petunt, natum maternis congrua votis
Auxilia et iussis vires exposcere coeptis.
Illa animos addit cunctis et Numine firmat
Propitio, tantoque aperit non posse potentem
Deesse operi natum, quos ille sequetur euntes.
His hilares dolor invadit, quod nulla profectis
Sors ultra matris promitteret ora tueri.
Queis illa: “Ite, viri, me non meus ante relinquet
Spiritus, extremi quam vos ex partibus orbis
Collectos videam. Vestrum sed tardior unus
Adveniet, summum tumulo facturus honorem,
Me tamen haud visa, saxi licet author aperti.”
Ille fuit Dydimus, quem tertia funeris Indo
Vexit ab amne dies; cupidusque sepulta tueri
Virginis ora, cavâ marmor grave sustulit urnâ,
Christiadum praesente choro, sed matris inani
Invento obstupuit saxo, signante superna
Acceptis penetrasse animam domicilia membris.
Postremum materna illis bene voce precata,
Ferre iubet cunctis vitae praeconia terris.

28.
Prolis ab excessu senas augusta legebat
Mater Olympiadas, quibus illa calente salutis
Cunctorum affectu, caelestis imagine vitae
Moribus expressa terrenos languida nexus
Vivendique moras Nato succensa ferebat.
Atque pedem filo veluti mordente ligata,
Candida contendit pro libertate columba,
Illa quidem mitis, neque vincula rumpere praeceps,
Sustinet et mollis tolerat retinacula lini,
Donec missa volet: talis mortale trahebat
Exilium genetrix animumque gravantia talis
Vincula sustinuit, donec spectare dedissent
Terrea divinos reslouta vetantia vultus.
Interea aeterni crescat quo gloria Nati
Ardet inexpletùm, seu quos Synagoga premebat,
Hortari ad robur, seu quos vis aegra timoris
Impeteret, pressa mentis formidine stantem
Virtutem suadere, pios vitamque calebat
Formare ad mores: ea demum credita cunctis
Numinis effigies verique serenus horizon.

29.
Tunc etiam cum plus oculis mortalibus absens
Spectari nequiit natus tellure relictis,
Visebat loca, progeniem referentia signis.
Saepe etenim poenale iugum, fatale cruento
Numinis excessu subiit visura theatrum.
Quam dulces fudit lacrymas, quam dulcia fixit
Oscula, divinum saxis memorantibus aestum!
Inde sacras tumuli rupes montisque cavata
Marmora, comprendi nimis impote mater adibat
Affectu, Natique locum, rorantibus ultro
Luminibus, genibus positis labrisque premebat.
Fecundos oleae coles, nemora alta virentis
Aeternùm, Tritoni tuae Diva innuba plantae,
Ascensu tentare frequens, mirabile nati
Impressum pedibus marmor duransque perenni
Prodigium signo, vultu praesente legebat.
Lustrales fluvii ripas, Iordanis arenas,
Virgo memor prolis pressit monumenta vocatae
A Patre delectae Sobolis, Paphiaeque volucris
Effigie, lota Nati cervice morantis
Flaminis, expendit meditans; gavisa sub illo
Gurgite terrigenum noxas impune resolvi.
Bethlemis stabulum, quod clam non nemo piorum
Isacidum templo aequarat pretioque redemptum
Excoluit factaeque nova sub lege fideli
Visendum exhibuit, turbae celebrare quotannis
Ingressu voluit Mater, brumalia quando
Solstitia aeternum referebant paupere natum
Hoc solem iacuisse specu tropicumque, parentis
Virgineos habuere sinus, ubi fixit eundem
Frigidus Aegoceros, astri cognomen inertis.
Saepe etiam patrios voluit lustrare penates
Et sacrae conclave domus, ubi Numinis Ales
Nuntius assumpta iuvenilis imagine frontis
Almum dixit Ave Verbique aeterna potestas,
Humanae suscepit onus servile figurae.
Hic memor illius, quo se sublime levavit
Tunc animi excessus, viditque augusta Tonantis
Ora patris viditque Patris quod ventre gerebat
In propria Verbum forma, liquefacta labansque
Pectore, divini vultus splendore calebat.
Discipulis eadem culto mutata sacello
Limina, pro mystis sortita libantibus aram
Et Dominae simulacra suae, cui insidet ulnis
Virgineis idem, qualem hic conceperat, infans.
Hos mortalis adhuc maiestas matris honores
Promeruit, quales humilis non passa fuisset
Virgo sibi fieri, caelo nisi prodita gratae
Iussa accessissent sobolis; quo Virgo suarum
Auspicium laudum, quas tota perennè reponet
Posteritas, fato necdum resoluta videret.

30.
Vitales genetricis adhuc morientia flatus
Viscera captabant illamque Hebraea tenebat
Praesentem tellus: condi[ERROR: no reftable :]929 condi : candi sibi templa petentem
Quando Numantino surgens urbs clara sepulchro,
Cui propria Augustus concessit nomina Caesar,
Hanc simul aspexit: veteris quae gratia facti
Vivit servatque lapis quem pressit, honorem.
Hesperidas Christi siquidem praecepta docenti
Una eademque potens – mirandum! – pluribus horâ
Apparere locis Virgo, dedit ora tueri
Hic sua; marmoreae stantem quam vertice pilae,
Aspexit Zebedeo ortus genitore Iacobus.
Huic etenim oranti fluvialis margine ripae,
Quam Tartessiacis implens fecundat Iberus
Dives aquis, alto vestigia figere saxo
Visa parens (sed quo caeli sub climate caesum
Marmor, adhuc nescit, qui illud caeleste fateri
Gaudet Iber) teretem divinus praeco columnam
Stare videt tollitque oculos saxumque prementem
Calce, stupet MARIAM, geniis cingentibus almam
Caelicolis matrem, cui circumfusus, Eois
Maior erat Phoebi radiis, pro cyclade splendor
Dein sobolis charum sic est affata sodalem:
“En Iacobe mei, Solymis prout ante ferebam,
Polliciti completa fides: potiore novatam
Tellurem cum messe coles, tibi nostra daturum
Lumina promisi: qui te modo sustinet, hic est
Plus reliquis fecundus ager fideique receptae
Virtutisque ferax, mea quem materna fovendum
Suscipiet pietas aderitque ad vota potestas.
Quare age, in hoc ipso, quo me tua lumina cernunt
Stare loco, victura meis altaria sacris
Attolle et mollire domum qua cinge faventes,
Propitiasque meum nomen celebrantibus aras.”
Dixit et ascensu nubis non visa recessit.
Hinc vehemens hac matre calet telluris Iberae
Religio, cui ipsa datum non segnis amorem
Mater, opis vacuo numquam calet imbre referre.

31.
Non Solymaea modo illius praesentia certum
Auxilium contenta fuit protendere fidis
Christicolis: aequor donorum prodiga sulcat.
Illa feras Asiae gentes invisit amato
Discipulo comes et subiit Latoidos aris
Famosas Ephesi turres, cui sanctius illa
Condita Virgineae starent delubra parenti,
Quam venatrici voluit quae stare Dianae
Cassa fides: templis tamen hic praesaga colendam
Signabat puram Virgo Latonia matrem.
Hospitis urbs vero tantae dignata benigno
Accessu tantique memor non deses honoris
Posteritas, pleno patrum acclamante senatu,
Verbiparam, stabili dixit pro laude, parentem,
Numinis hanc matrem postquam non posse vocari,
Haeretico fremuit praesul Bizantius ore.

32.
Postquam Asiae gentes Ephesumque piasset inani
Saxorum cultu, populisque ad vera subactis
Dogmata constantes fidei pastoria patrum
Servaret doctrina greges; quae singula matris
Auxilio, princeps volucrum quem denotat ales
Discipuli labor absolvit; praesaga suorum
Fatorum genetrix Natumque secuta vocantem,
Versa Sioneis reddit vestigia tectis.

33.
Excipit Ionios Ephesus Sarmonia fluctus,
Audaces pelagi tuta statione carinas,
Aegeas Lytiasque gravi sub merce procellas
Sulcantes servare potens, implere paratas
Assyrios Austri primo sub flamine portus.
Hinc Solymam reditura parens augusta per altum
Ire parat; quam puppe sequi, qui stipite fixae
Successit soboli natus, non degener unquam
Materni lateris comes et collega calebat.
Virginis haec proles, proprio quam funere Phoenix
Aethereus matri moriens ardensque reliquit.

34.
Tempus erat, non quod nigris Aquilonibus undas
Asperat Aeolisque tumentia flatibus ora
Solvit hiems. Ver illud erat, sollemnia mortis
Festa triumphatae, cum sub iuga missus Averni
Maereret princeps perque annua sacra teneret
Victoris memores Messiae gloria gentes.
His Ephebi sacris mater sollemne peractis,
Aequoris Ionios meditans rate vincere fluctus,
Legit Ioannem socium pluresque relinqui
Nolentes, materna omnes quos traxerat oris
Gratia, Discipulum patrem MARIAMque secuti,
Praeponunt patriis pelagi discrimen arenis.
Sed nullum discrimen erat, queis praefuit illa
Virgo maris Regina potens; qua praeside tutum
Naufragiis damnata dabant quoque caerula litus.
Quos[ERROR: no reftable :]1015 Quos : Quas Asiae vero gentes Ephesusque superba
Sortitique fidem populi, pro matre deinceps
Mortali numquam spectanda lumine, luctus,
Quos gemitus fudere, volet qui discere, matris
Ponderet excelsae dotes, concessit amoris
Cui simul augustum natura et gratia sceptrum.
Haec Solymae iam visa redux, velut aethere lapsum
Suscipitur sidus, cuius splendore subactae
Pallentes animarum umbrae quas caeca premebat
Effuso Synagoga metu, dare docta pusillae
Ad fidei stragem, poenas, ludibria, mortes.
Hac siquidem praesente calor pressique fatiscens
Crevit amor veri, cui tunc nova praebita virtus
Supra Moseas rutilum caput extulit umbras.

35.
Quatuor et denis vivens expleverat altam
Aetatem lustris, non impletura sequentem
Mater Olympiadem, cum succedente propinquo
Vincula flagrarent rumpi vitalia fato.
Iam prope stabat atrox, rabidam quo poscat Idumen
Ad meritas, Nemesis, Christi pro funere poenas,
Sanguineo mala saeva minans armata flagello:
Iamque potens belli divini sanguinis ultor
Surgebat Romae princeps, Solymaea Latinis,
Perfidiam ulturis subiturus moenia signis.
Spectaret Latias, urbi Temploque vocatas
Ne caeli Regina faces coetusque suorum
(Quisque fuit, pietas haesit cui vera) clientum
Sollicitam pro matre gerens aeterna Tonantis
Immensi soboles fidaque propagine curam,
Sacrilega tellure monet migrare propinquo
Immeritos plecti excidio bellique ruinis,
Felici statuit matrem subducere letho.

36.
Quae fuit haec lethi species visque ultima corpus
Exanimans? Qua tabe peti morboque resolvi
Hanc decuit? Num febris edax absumpserat aegra
Viscera lethalique artus extinxerat igne?
Num stomachi dolor, aut lateris pleuritide costas
Pressit et iliacum vexans praecordia virus?
Virgineos petiit nephritis barbara lumbos,
Aut sua convulsi traxerunt funera nervi?
Omnibus his nato damnatis iudice morbis,
Nulla fuit tantae, membrorum visa parenti
Apta lues: neque enim laedi materna probabat,
In sua caelestis vertit quae viscera, Natus.
Nullam intemperiem morbi sentire decebat
Membra, mali istius radice carentia, culpâ.
Divinos meruit verti qui sanguis in artus,
Quae ratio livore petet purumque cruoris
Virginei subiget quae lex tabescere florem?
Nec sua tergeminas lassabant licia divas
Nullaque Virgineis inerant fastidia filis.
Quin etiam, fatis quod se didicisse ferebant,
Nullius hanc morbi ruituram funere, semper
Hoc versare datum credunt sub pollice stamen.
Hac maestae non lege deae, quod staminis esset
Aurea materies, series fili aurea, qualis
Non fuit ulla hominum; siquidem tunc aethere lapsa
Aurea Phryxeae pecudis de vellere lana
Implebat sine more colum: qua sorte sorores
Iucundae, pensis hilares filisque vacabant.
At non Taenaridum fuerat laus ista sororum
Aureas exonerare colus Phryxeaque lanae
Cocyti nigris deducere vellera fusis,
Sed Charitum fuit iste labor, queis parte serena
Aethereis Eoi iussis considere, Numen
Augustae matris vitalia pollice fila
Caelesti torquere dedit; quo munere[ERROR: no reftable :]1081 munere : numere factum est,
Solum virgineos numeraret gratia soles.
Ut sensere autem missae de corpore tempus
Advenisse animae, ferro cunctante resecti
Divisa in calathos glomerarunt licia fili.
Atque ea tergeminae cum sufficientia pallae
Stamina torta vident, Charites velamina texunt
Hinc tria; Virgineoque ornant se velleris auro.
Unde ipsi Euphrosynae, Aglaiae, blandaeque Thaliae,
Phryxeae accessit non simplex gratia lanae.
Quanta parens! Cuius filum vitale venustus
Fit Charitum ornatus: quarum caelestis origo
Et decor effulsisse isto de stamine gaudet.

37.
Post ubi morborum quaevis apparuit impar
Et non digna animam membris extrudere tabes
Virgineam; carnis vitales rumpere nexus
Dignior, illa suo resecandi vincula telo,
Iussa capit divinus Amor, par funeris author.
Is licet in matrem rutilas vibrare sagittas
Assiduus, iactis plenam exornasse pharetram
Visus erat telis, MARIAE quae corda petebant
Necdum morte tenus. Maior tamen omnibus una
Postremùm restabat adhuc, sine funere numquam
Pectora divinae subitura parentis, arundo.
Haec ea cuspis erat, quae sola immane profundum
Ac medium tetigit divini pectoris ardens
Centrum, ubi supremo saturata ardore, stupendo
Incaluit flammarum aestu, quo solvitur omnis,
Cera velut, commixtae animae cum corpore nexus.

38.
Sed prius extremo MARIAE quam funus ab arcu
Missa sagitta daret, Numen fatalis adesse
Deliquii voluit testes tumulique paratos
Officio caros moriturae matris alumnos;
Gentibus aetherei danda pro lege Magistri
Ultima regnorum passos divortia fratres.
Aligeris data cura, procul Iordane profectos
Praecones fidei Solymaeis reddere tectis
Ignaros quo fata vocant modicaque diei
Parte per immensos aethrae transferre meatus.
Confestim non segne leves penetrare remotos
Immani spatio populos, caelestibus acti
Imperiis abeunt genii verique satorem
Quisque suum, sed non una regione repertum
Nube tegit raptumque solo et denso aere septum
Sustulit et campos felix transire liquentes,
Exonerat gravidam Solymaeo in pulvere nubem.

39.
Praescia fatorum genetrix, cui nuntius Ales
Iam tempus fluxisse tulit, quo iussa caducas
Terrigenum tolerare vices; modo florida semper
Caelica Reginae titulo sibi debita pandi
Atria dicebat: flamma maiore liquescens
Amplexum Nati voto crescente petebat.
Iam quoque sidereus postremi praevia teli
Spicula vibrabat MARIAE ferientia pectus
Arcitenens; membrisque sacro languore solutis
Virgineos spondae lethali affixerat artus.
Nixa thoro genetrix, omnis vi libera morbi,
Uno animi languore labat flammisque liquescit
Numinis: his facibus, vitae fugientis agonem
Dum peragit, totam moriens illustrat arenam.
At quia divelli membris, prius illa sciebat
Luctantem non posse animam, quam prolis amatae
Discipuli, sparsi regnis, fatale cubantem
Atque una extremo consumi ardore viderent.
Illa venire viros optat terrisque serendae
Doctrinae heroum vultu praesente resolvi.
Adveniunt multumque prius caeleste stupentes
Consilium, quod eadem immane absentibus hora,
Nota daret Solymae fratrum simul ora tueri;
Cuncti adeunt matris limen stratoque repertam
Divino languore premi, prono ore salutant.
Illa altum pupillae acie purisque vibratis
Luminibus, veluti fatum complentibus omne
Discipulis lethi iaculum finale rogaret;
Fixa polo siluit: placidis dein vocibus usa
Et vultum conversa, omnes ex nomine caros
Ad sua submissos appellat funera fratres,
Atque ait: “Est gratum, o socii, Natique propago
Fida mei, quod vestra animi virtute levari
Iam moritura queam et pulchro sudore madentes
Aspiciam sparso fidei pro semine frontes.
Me natus migrare iubet fatique supremas
Expecto vires: vos prout coepistis, opimas
Durate ad messes: vestri praeclara laboris
Natus erit merces.” Tentabat dicere plura,
Sed tacuit: quam tunc graviore sagittifer Ales
Accendit iaculo, medio quod pectore fixit.
Tunc languere magis Virgo labefactaque amoris
Vulnere dissolvi et contortae cuspidis igne
Deficere extremoque oculos componere fato.
Postremi necdum fuit ista potentia teli,
Tunc lacrymis peregrina patrum praesentia matrem
Invocat et donec poterat sentire loquentes,
(Hoc potuit sed morte tenus) se quisque potenti
Insinuat Charitum Dominae fideique labores
Commendat precibus migrantis in astra patronae.
Annuit illa patrum votis spondetque futuram
Interpellato memorem ad suffragia nato.
Illi plura loqui matrique audire calenti
Quisque suas, almae quas prolis in horrea messes
Intulit, effari: sacro quae regina lavacro
Abluit, ut gemino, quo sol oriturque caditque
Litore, utroque velut, superum qui sustinet orbem,
Cardine, divini pateant praeconia veri,
Exurgatque datum caeli cum faenore semen.
“Immansuetae” aiunt, “posuere ferocia gentes
Corda volente Deo princepsque propago quietum
In nos suspiciunt animum subdique volentem.
Et quamvis rabidus pia crescere semina Pluto
Immisso terrore vetat prohibetque calentes
Igne suo everti peregrinis legibus aras,
Nequicquam tamen ille furit desertaque sacra
Impia fert casso Stygius livore satelles.
Iam Christum vox multa sonat: veneratur IESUM
Indus, Iber, Samothrax, Auson, Scytha, Parthus, Achaeus,
Medus, Achaemenius, Maurus, mutator Eoae
Mercis Arabs, Colchi, Brachmanes, Susa, Canopus.
Iamque tui famuli, genetrix, Tiberimque Tagumque
Eridanum, Euphratem, Rhodanum, bibimusque ruentem
Amne Tigrim; Colcho Eoum cum Phaside Gangem,
Nomine gaudentem duplici libavimus Istrum,
Et septemgemini numeravimus ostia Nili,
Saxosumque sonans Hypanis iam suavia nati
Sub iuga, iam Tanais, iam barbarus ivit Araxes,
Quique sitim nostris oppressit faucibus amnis,
Lustrandis eadem successit gentibus unda.”

40.
Laeta fide properâ populorum laetaque patrum
Fecundo sudore parens, tulit ore sereno,
Ut potuit languorque sacri permisit amoris
Aethereo lectas veri de semine fruges.
Paupere compositam strato, dum quisque relatis
Solatur fidei palmis memorantque salutis
Felix auspicium positumque volentibus ultro
Suave iugum populis, MARIAM nova vota fatigant.
Ardebat cui prolis amor, sub pane latentem
Expetiit natum, summi felicia fati
Gaudia: suscepit Cepha praebente morantem
Sub dapis effigie sobolem; velata sed uni
Non erat hic soboles matri, cui vera remoto
Exhibita est facies velo aeternumque vocantis
Ad solium, audivit verba invitantia Nati.
Vix dape consumpta, iaculum fatale coruscat
Caelicus Arcitenens matrisque in pectore figit
Fervidus atque animam membris exire lacessit.
Tunc simul extremus MARIAM liquefecit amoris
Impetus et purae dissolvit vincula carnis.

41.
Praesto erat hic Natus matremque ad pectora stringit
Corporis immunem; circumdat lumine numquam
Occiduo, quo sideream fulgere decebat
Reginam amplexuque tenet; neque copia deerat
Magna ministrorum MARIAE paeana canentum.
Tum subito natus, prius ad rutilantia stellis
Sublimem quam regna ferat, terrae abdita pandit,
Aligerum famulante choro: patefecit Averna
Reginae subitura iugum Ditisque superbi
Mancipia, in leges Dominae ventura retexit.
Hic Stygius trepidare metu MARIAMque vereri
Increpitus, tenet ora Draco matrisque subactus
Imperiis, ausus contra nihil hiscere, spumat
Ad rabiem pressoque oris labra torquet hiatu.

42.
Lustrales pariter flammas et patris amatos
Ostendit manes, non parvo errata calore
Tenvia reddentes, donec vis ignea totum
Absumat quod labis inest caeloque reponat.
Carceris istius matrem dedit esse potentem
Mox etiam natus, tali sermone locutus:
“En genetrix dilecta, audit quoque flammea leges
Ista vorago tuas: poenis exolvere mentes
Te penes est, quacumque petes, modo siqua voluntas
Est tibi, vel plures animas hoc carcere solvi,
Posce, parens.” Harum genetrix miserata dolores,
Supplicis in morem placida sic voce requirit:
“Nate, peto cunctos.” “Cunctos dabo” filius inquit,
“Et tota ad Patrem turba haec captiva volabit.”
Tum subito Aligeris iussa excipientibus infit:
“Ite, leves genii, flammisque exolvite mentes,
Lustralis quas poena tenet: satis igne piata
Haec quoque materno lux accessura triumpho
Laeta adsit caramque sequens petat astra patronam.”
Nec mora; flammivomo genii captiva profundo
Agmina deducunt vacuantque gementibus antrum
Terrigenis, rutili actutum qui luce beata,
Aeternas grates, facti pro laude rependunt.

43.
Interea laeto matris nil triste profati
Occubitu socii, cui nil lugubre timeri
Fas erat, immensum norant cui natus honorem
Reginae et solium caeli sublime dedisset,
Sed matrem celebrare omnes matremque vocare
Solliciti, summa funus pietate procurant.
Tangere quisque manu, aut casto minus ore tueri
Depositum caeleste timet; diffusa per artus
Tanta erat exanimes maiestas, tanta decoris
Gratia Virgineique sacros spirantis amores
Corporis exundans fulgor mirandaque vultus
Nativa Charitum residens in sede venustas.

44.
Palladiae frondis gaudet qui nomine collis,
Molliter acclivi radice extendit aprico
Se Solymam versus spatio, quo stabat avitum
Exanimo cineri et MARIAE pro funere marmor.
Constituunt illo matrem componere saxo
Discipuli patresque ipsi dare colla beatis
Artibus exoptant; quorum tot plena triumphis 510
Canities, palmis fidei laurisque superba
Tempora, maternum certant producere funus.
Qui mox fronte sitis tot lauri umbrata corallis,
Virgineo subdunt Victores colla feretro.
Dicite quae tanto splendore elata potestas,
Maiestasque fuit? Portare cadavera regum,
Par ubi vel virtus, vel apex certavit honoris,
Qualis erat, dum colla humili praebere calebat
Numinis ancillae, divini purpura caetus?

45.
Finierat castos ritus complexa sepulchri
Religio; revoluta sacros iam texerat artus
Petra; sui meliore parens cum parte, profundo
Telluris gremio, aeternum Plutonis averni
Imperium, Nato sceptrum praebente teneret.
“En tibi, mater” ait Natus, “iam subdita parent
Tartara; nobilior titulo tibi debitus aequo,
Poscit honor solii reginam: proxima Patri
Et mihi, stat rutilis sedes instructa pyropis,
Quem genitor tibi, supremum testatus amorem,
Sessurae caelo aptavit, fulgentior ipso
Sole thronus, quo te genetrix modo postulat almus
Ipse sedere Pater superosque capessere fasces.
Nec melior pars una tui discreta caducis
Artubus astra petet; surget pars altera, menti
Aeterna compage comes; nec differo nexum:
Protinus acceptis venies ad sidera membris.”
Tum subito Styge deserta, sublime volantes, 511
Divina cum prole parens caelique ministri
Aligeri, simul immodico lustralis Averni
Agmine (materno spolio) penetrante latentis
Adversos terrae silices et viscera dura,
Deveniunt Solymam laeti acceduntque sepulchri
Virginei marmor; tumuloque iacentia matris
Membra vident, sine tabe, animam expectantia membra.
His subito Natus mortem depellit et artus
A fato resides vitali lumine complet
Atque prior matrem caeli ad sublimia tollit.
Nec mora, perpetuas regni acceptura coronas,
Tota simul, revocato animae cum corpore nexu,
Lustrali pariter flammarum ardore solutis
Spiritibus comitata piis, resonante per omnes
Aetheris augusto genetricis nomine tractus,
Sidereas Virgo volat exaltata per auras.
Mox Patris amplexu felix lucisque recepta
Immensae solio superos vidit altior omnes,
Donorum Charitumque potens regina, levandis
Terrigenûm, matris sensu studiosa ruinis,
Naturae imperium, caeli ac telluris amores,
Augustae nomen, fasces et culmen adepta.

46.
Haec tibi Pieridum modulatâ celsior omni
Laude Parens, quae nostra rudi fuit ore Thalia
Ausa loqui, si digna tuo sunt lumine, prona 512
Fronte fero: tibi conatu sudavimus isto.
Imparis ingenii damnet si parva laborem
Gratia, nil moror: affectu sperare faventem
Te Dominam, grandi non mentis acumine prodest.
Istud erat quod respexit Iesseidos author.
Id vero quo nunc, Genetrix, te respicit, hoc est:
Ut sibi supremis placidum sit habere Tonantem
In fatis: tua si numquam mortalibus anceps
Est pietas, crepero non sit sub agone potestas
Mollior, extremae sit vis tua laurea luctae.
Hoc voveo, et voti qui et vitae terminus esto.