1.
Septima post Iani Latias exorta Kalendas
Lux alium solem melioraque sidera Iudae
Apparere dedit. Mutata ubi patria iusso
Exilio tellus, reducis cum pignore salvo,
Nazara virgineae mirans videt ora maritae.
Illa diu vacuas dominis absentibus aedes
Laeta subit. Quantumque tulit virtusque pudorque
Officiosa, piis reditum gratantibus ultro
Matribus occurrit causamque petentibus urbe
Excessus taciti, monitum caeleste recondens
Non aliud, quam sic Numen voluisse reponit.

2.
Post reditum, cunctis quo non illustrius oris
Tectum nacta parens, semper crescente, paterna
Hoc coluit virtute heres opibusque replevit
Aethereis, quarum tangi livore putasses
Caelicolas, aequanda datis sibi dona stupentes
Terrea sortiri Galilaeae limina nuptae.
Huic Domui, quamvis cocto pro pulvere vili
Maius erat pretium, quam si caelestibus unà
Sideribus terraeque auro iungatur Erythrae
Baccarumque Indi pretiosa superbia ponti;
Ex quo felices venientem in membra Tonantem
Parvaque senserunt animantem viscera muri.
Numen ibi humano postquam se corpore texit,
Nec caelum plus lucus habet, nitidissimus aulae
Candor ubi Empyreae voluit spectabile divis
Caelitibus lumen pariter splendescere terris
Terreno e caelo, quo sponsus uterque petitis
Plenius affulsit spectato Numine flammis.
O felix Domus! Aeterni cui contigit imbre
Nectaris impleri, nec tantum haurire minutis
Hanc pluviam guttis, ipso sed fonte rigari.
Prodigiosa Domus! Quae connubiale duorum
Virgineo in thalamo foedus sancivit amantum,
Quorum alter Deus est, luteae sed stirpis et impar
Altera, supremo sed par dare membra Tonanti
Est caro: queis rutilas non affugientibus umbris
Flaminis aeterni accendit lux pronuba taedas.

3.
Assidua istius servabat lumina tecti
Virgo, redux Pharias postquam calcavit arenas.
Sedulus hic lateri materno adstare solebat
Divinus puer et matris quo iussa vocabant
Praesto esse atque suus qualem nutritor agebat,
Observare artem fabroque vibrante securim,
Vilia caesarum trabium segmenta legebat
Aptabatque loco, de quo poscente camino
Ad parca exceptus rutilaret edulia stipes
Hibernisque daret tenuem pro noctibus ignem.
Nec tamen haec Solymis interpellante vetusta
Religione, sacris accedere templa diebus
Abstinuit divina Domus, legalibus acta
Imperiis; solitusque puer matrisque virique,
Dulcis utrique, tener, latus observare viator.

4.
Ex quo Niliacum post terga reliquit Anubim
Sacra Domus propriosque adiit revocata tribules
Occurrit primus Solymaeis ritibus ingens
Festorum paschalis apex; ubi menstrua lampas
Quatuor atque decem lumen solare diebus
Integra collegit tangens superansque priorem
Aequidiem, verno Hebraeis quae sole ferebat
Initium noti fastis popularibus anni.
Paschae autem festos, hilari complebat Idume
Hebdomas una dies, faciens memorare solutos
Aegypto et profugos divisa per aequora patres.
Tunc ea divinam, servandis legibus aequam
Religio monuit matrem Solymaea Tonantis
Limina et augustas venerari protinus aras.

5.
At quoniam regnans, imitari strenua patrem
Herodem soboles, Solymo saeviret in ostro;
Unde profecturi potuit iactura timeri
Infantis, vix ausa parens offerre periclo
Praesenti puerum: tribuum pietate calenti
In dubium vertit sobolem committere templo.
At quia totius Solymam tunc ibat Idumae
Religio, tanto fieri vix posse putabat
Accursu tribuum, quos inter milia matrum
Miliaque infantum rex ut discerneret unam
E cunctis sobolem, patrio quae victima ferro
Quaesita, extinctas ignota reduceret iras
Augere adducto statuit sollemnia nato.

6.
Tempus ubi legale alios movisse tribules
Innotuit proprios templo mutare penates,
Id quoque tergemino Phoebo lassata (dierum
A Solymis totidem nam pulvere Nazara distat)
Delubrum subiit cum prole et coniuge Virgo.
Ut sacros tetigit postes, lethale profanis
In cute vestibulum, tribuum completa frequenti
Atria concursu, poterant ubi cernere parvo
Pariete divisos, aris dare munera mystas,
Caelica confestim veniens vox omnibus aures
Occupat et numeris delubrum talibus implet:
“Advenit revocata fuga Nilotide proles
Quam genui et reducem Pharia regione recepi.”
Hic rapti cunctorum oculi, qua parte sonare
Verba putabantur; quaesitus ab omnibus author
Vocis, at humanae faciles cognoscere carmen
Non esse hoc linguae; dicti mysteria quaerunt.
Mystarum labor effati deprendere sensum
Ingeniumque fuit; quibus ad commune reductis
Arbitrium mens talis erat: quod ab aethere lapsae
Prodigium vocis Pharii voluisset Anubis,
Excussum memorare iugum, veterisque laboris
Servitium versare animo non deside plebem
Admonuit, Iudamque Deo paschalibus aequum
Stare sacramentis, quem summa potentia Nilo
Subtractum voluit, signo praesente reposci.
Virgo tamen verbis quae vox audita ferebat
Non male perspectis, alio quam caetera carmen
Turba revolvebat sensu. Signare profectam
Credidit a Nilo sobolem, cui inde vocatae
Dux eadem custosque fuit. Sed nescia partus
Virginei, Solymaea fides non censuit istos
Demissos caelo numeros comprendere tanti
Versa retro Phario pueri vestigia rivo.

7.
Patria Iosephus nactae domicilia sponsae
Urbe redux memorat quae se populumque propinquo
Mystis vestibulo paschalia vota ferentem
Implevit vox fausta palam, nec Numinis oris
Ancipites numeri. Tum quid tota urbe referret,
Iudicium attentae repetit populare maritae.
Illa quid hic dicat vix invenit: haeret in uno
Sed sobolis vultu modicaque in carne latentis
Maiestate Dei, quam tot portenta Tonantis
Adverso fidei Iudae dant noscere prolem.
Nec se Iosippo celat, sic ore locuta:
“Nosse, marite, potes Pharia tellure relicta
Quae vox natalem nos visere iussit Idumen.
Eiusdem vox ista Dei est Aegyptia noctis
Somnia confirmans, ubi te Iosippe vocatum
Nostra valere dato suscepit Nazara Nilo.
O Iudae domus! Ô generosa fidelis Abrami
Posteritas! Quantum ô vestram terrena puelli
Sollicitat caligo fidem! Promissa salutis
Vos lampas iam luce ferit neque segnis amato
Isacidae proprium suffert celare nitorem!
Sed luctu maiore premor, quod discere primas
Infantis gens dura faces et tenuia nati
Lumina Messiae, maiori luce micantem
Signorum, petet opprobriis inimica Sionis
Progenies; duraque suum cervice[ERROR: no reftable :]140 cervice : cerviae repellet
Difficilis virtute regi Iudaea magistrum.
Is morum verique sator, caeloque profectae
Assertor fidei, validus connectere certis
Verborum praecepta notis, signataque miris
Prodigiis effata dabit poteritque videri
Non fallax fictusve suis sermonibus author;
Et tamen errandi caeca et scabiosa voluptas
Efficiet, ne divino ferat ore doceri
Despiciatque adversa sibi caelestia verbi
Semina et aethereum laceret gens cara satorem.
Ille diem caecis, quod non sine Numine praeco
Adveniat, vel falsa loquens oracula vates,
Corporibus reddetque animas: vocalia mutis
Ora dabit, surdisque sonos comprendere mittens
Auribus auditum: sola huius voce volabit
Claudus et insueto praestabit tibia gressu.
Ille minas pelagi nigrasque Aquilone procellas
Imperio premet increpitans: pro turbine lenes
Emittet Zephyros, timidis bona flabra carinis.
Sicca Galilaeo figet vestigia fluctu
Obsequium praebente vado liquidoque meabit,
Dura velut premeret saxa, aut crystalla; profundo
Retia caeruleas ponti glomerantia praedas,
Nequicquam iactata, unam frustrantia noctem,
Praecipiente ipso Pelagus tentare, silentum
Squamigeros clausisse greges mirabitur impos
Plena nataturis non plus educere pinnis
Retia piscator, sociisque extracta lacertis
Innumeros notare dabunt per litora pisces.
Desertae cernent valles et inhospita Iudae
Culmina, ieiunas dape deficiente, sequentum
Milia quinque virum (numerum nec fecerit infans
Nec mulier) saturare animas: ubi quinque per omnem
Partiti populum panes pleneque soluta
Esurie, collecta gulam superantia stabunt
Undecimo plusquam Cereris fragmenta canistro.
Tartareos hostes, homini insidiantia semper
Orci mancipia, humanis figentia sedem
Corporibus, nutu eiciet tristemque iubebit
Aut Erebum petere, aut sorbendos aequore foedos
Infestare sues. Morborum nomina mille
Momento extinguet, currentibus undique turbis,
Indubiam nullo non impetrante salutem.
Gaudebit cognatus Hymen se prima fuisse
Nactum prodigia, absumpto conviva Lyaeo
Cum sitiet, cui post, nulla quod vite pependit,
Sex gemina ignoto replebitur hydria musto.
Plura dabit facietque palam testantia Numen
Signa, sed adversum portentis omnibus orbem
Inveniet divina fides votisque cupitum,
Praesentem opprobriis lacerabit Iuda tribulem.
Nec furor hic sistet: post tot ludibria ponet
Supplicio maiore animam: suffixa probroso
Placatum sceleri Numen dabit hostia ligno.
Hoc fugiet moriente dies: caligine Titan
Abscondet rutilas tunc plena et Delia flammas.
Ipsa eadem terso quae iam nitet aurea vultu
Lampas, ab hoc oris labem maculasque parabit
Deliquio, tanti non depositura doloris
Effigiem, peracerba sui quam funera lugens
Induit authoris; facinus crudele relictis
A luctu maculis exprobratura cruento
Isacidae, Messiae odium pro laude fatenti.
Intremet et tellus reddetque hunc tertia vivum
Turbato custode dies; tamen impia cunctis
Perstabit signis turpem Synagoga fateri
Perfidiam palmasque ipso cum Dite ferire.”
Hic siluit Virgo lacrymisque rigavit obortis
Ora et praesentem pia strinxit ad oscula natum.
His autem quae tunc genetrix praesaga ferebat
Attonitus, tacito versabat pectore Ioseph
Consilium sublime Patris, cui funere cari
Unigenae, stat fixa animi sententia, culpas
Tollere et aeternum ligno componere foedus.

8.
Iam duo lustra super bis annua presserat astra
Delius, humanos postquam immortale sub artus
Illapsum coepit per tempora crescere Numen,
Lux nova paschalis, teneris non utilis agnis
Ad solita oppressam cum festa vocaret Idumen.
Divinus[ERROR: no reftable :]220 divinus : divinis cum matre puer communia Iudae
Gaudia completurus adit socioque parentis
Nomen habente viro sacros consumat honores.
Ut tenor expletus legis, Galilaea reversi
Rura petunt, lux iamque prior confecta parabat
Colligere hospitio lassos; queis tecta subire
Caelestis soboles, longum expectata vetabat.
Haec etenim, postquam Solymis exire parenti
Mens fuerat, petiit sibi permittente licere
Matre profecturis actutum in propria iungi
Cognatis patrumque pio sermone teneri.
Hic animo suspensa parens, ignara quid altae
Vota velint sobolis; sed mox “I, nate” reponit.
Iosippus vero “Fili,” inquit, “colligat uno
Fac, rogo, venturus tecti nos limine vesper.”
Cui iuvenis contra: “Efficiam, Iosippe, paternum
Quod iubet imperium.” Ratus hoc se nomine dici
Iosippus securus abit sociaque iugali
Virgine progressus. Pelago cum coepit anhelos
Mergere Phoebus equos, ad diversoria notas
Nocte vocante tribus, demissae ad vota maritae,
Neglecto elegit somnum captare mapali.
Sed prius incultam quam commigraret in aedem
Coniuga virginitas, oculis lustraverat omnes,
Qua poterat spes esse vias, ut in urbe relictus,
Inter amica redux posset cerni agmina natus.
At frustra dimensa oculis omnis via: nullo
Explorata dabat Messiam semita signo.

9.
Iamque soporiferis faciem velaverat umbris
Vesper et ablato poterat iam lumine nemo
Eminus agnosci. Luctu turbata parentis
Viscera cognatos, variis quos copia fecit
Dispergi hospitiis, visa de prole requirunt.
Accepit quod patrum aliqui docuere: propinquis
Urbe migrare suis iunctum vidisse, parentum
Verba auscultantem iuvenem et pia multa ferentem;
Qui tamen ignaro comitatu avulsus et ultra
Non visus; quo versa solo vestigia pressit,
Nil erat, unde parens poterat turbata doceri.
Sic ignari omnes respondent omnia votis
Dissona maternis: quo se converteret illa
Non habuit, torquens animum sed saevus amaror
Obruit et quovis ferri crudelior ictu
Anxietas tristisque repertum ingressa mapale
Consedit depressa animo maestosque volutat
Pectore, divinus fatum quod pertulit infans.
Et prope par animi, casu conflatus acerbo
Iosippum tenuit dolor, importuna vocantem
Sidera, nocturnis solem remorantia flammis.
Quaerendi studio iuvenis, lentum ille putabat
Plus solito, Arctorum currus agitare Bootem.
“Exorere ô citius, nove sol” aiebat, “et ortu
Fac alium reperire tuo, materna secantem
Amissumque mihi lacerantem pectora solem.
Fortunati ignes, felicia lumina, stellae,
Quae numquam rutilum qui vestra est vita, doletis
Occubitu Titana premi. Sublime vagantes
Non maerent hac sorte faces; amissa reliquit
Nos tamen augusti facies clarissima Phoebi.
Ah tanti, vacuam stellae quae pingitis aethram,
Vos moveat iactura boni. Monstrate latentem
Insigni radio iuvenem, nova flamma coruscet
Maiores solito tectis felicibus ignes,
Degit ubi nostri lampas divina sereni.
Servo memor vestrum, quale exhibuistis Eois
Regibus obsequium; nec erat descendere caelo
Difficile aut durum terraeque propinqua secare
Climata, Memnonidas donec famulare sequentes
Lumen, Ephrataeum deduxissetis in antrum,
Natus ubi noster, qui nos modo separat, infans
Gentibus indulsit primos praesepis amores.
Sic nobis signate viam certoque docete
Lumine, queis habitat noster regionibus ardor.
Ibimus has omni posito terrore per umbras,
Vestra secuturi radiorum praevia, stellae.”

10.
At genetrix, cui maternus referebat amato
De puero peiora timor, vix voce dolorem
Prodiderat, sed multa gemens altumque Tonantis
Consilium, quo cuncta infans amissus agebat,
Contemplans: matrem quod vellet habere severis
Forsitan absentem fatis, quid triste pavebat.
Iam vel aberrantem per devia iamque volentem
Vivere matre procul, iam vel suscepta salutis
Humanae initia, aut caelum petiisse, paterna
Sede reversurum, postquam praescripta vocaret
Poenarum mortisque dies. Vel forsan iniquus
Inventum Solymae patriis si manibus heres,
Herodes soboles, caesum crudele litasset.
Sollicitum tali feriebat imagine pectus,
Hisque timor formis matrem torquebat amantem.
Certa tamen, quidcumque fuit, sublime fuisse
Consilii caelestis opus, divina valeret
Quod neque virginei falli sapientia nati.
Hoc luctus conata suos componere vero,
Non potuit quae mater erat, cui dulcia prolis
Lumina, totus amor: possetque ea perdita luctum
Tollere, maternum si tollere vellet amorem.
Excitat hunc absens soboles, magis unde gemebant
Viscera maternae pro mole paventia flammae.
Illa ut summus amor, vel prout miranda parentis
Urgebat pietas, vel ne materna vacaret
Cura minus, toto sibi dulce requirere pignus
Proposuit vitae spatio, non simplice donec
Victa dolore cadat; moriensque beatior isto
Funere, divinae sobolis consumet amorem.
Nec iam vana suis Aegyptia sacra triumphent
Commentis, ubi quaesitum non cessat Osirim
Flere Isis; veram siquidem Iudaea dedisset
Historiam amissum Mariae quaerentis Iesum;
Inquiri tanto si suave fuisset eidem
Virgineae matris nutritorisque labore.
O excelsa parens, materni imitabile numquam
Prodigium affectus, cui non imitabile puri
Ventris erat germen! Si tantum absentia nati
Lumina deploras, quid erit cum funeris author
Iuda sui saxo te non absente ligatum,
Innocuum caedet flagris crudelibus Agnum?
Quid cum divinum plusquam centena cruorem
Plaga vomet totidemque videbis hiantia praesens
Vulnera, lassatis rabies cum caeca lacertis,
Ipsa etiam saevis penetrabit ad ossa flagellis?
Quid, sua Romanus scribet cum funera praeses
Iudaeo clamante crucem? Quid stipite pressum
Cum maesta aspicies? Quid ubi nudata cruento,
Te coram, ô genetrix, pendebit victima ligno?
Disce minora pati, te, dum graviora videbis,
Extinguat ne tortor amor! Sed flectere matris
Quis potis est, qualem nec mors avellet amorem?

11.
Nox erat et verno ridebant astra sereno;
Intuita haec genetrix “Heu, quam fulgentius astrum
Orba gemo!” dixit. Mox caeco inclusa mapali,
Cum bona pars noctis caeli convexa rotasset,
Suppositâ ad somnum sustentat lumina dextrâ.
Tunc etiam tristis nimium languentia fabri
Membra sopor tenuit; medio quem corpore nixum
Ligneus excepit paries lectumque profusis
Terra dabat pedibus iunctis qui pectore palmis
Compositus tristem perflabat corpore somnum.
Hos demum absentis sobolis maerore levari
Omnipotens voluit, terras invisere misso
Aligero. Qui iussa sequens, neglecta mapalis
Tigna subit, sopito adhibens haec verba marito:
“Mane redi Solymam, faciet quaesitus ibidem
Se reperire puer, vestrum cui limen adepto
Semper erit constans sponsis parere voluntas.”

12.
Iam leve sopitam, rostrati cantibus oris
Pervigil Auroram terris instare monebat
Cum strepitu motis volucer Phoebeius alis,
Cum sopor oppressus noctis concepta marito
Somnia narrabat subitoque adversa referre
Prolis habendae ergo Solymam vestigia dictat.
Nec mora, nocturnus qua visus imagine Morpheus,
Admonita est uxor, cui iam Solymaea propinquo
Sole remetiri[ERROR: no reftable :]373 remetiri : remitiri quaerendae compita proli
Mens immota dabat; nocturna sed ista valebant
Somnia suscepto fructum spondere labori,
Certior inventi fieret quod copia nati.
Nocturnas necdum lux plena removerat umbras,
Summa nec adverso feriebat culmina Titan
Lumine, sed circum montana cacumina quidam
Luteus aequabat rorata crepuscula fulgor,
Cum Solymaea rudi relegat quo compita coniux
Prodit uterque casa: paribus vestigia curis
Cunctabunda premunt; quos occurrente diei
Simplicis occasu, Solymae domus hospita texit.
Tertia surgentis numerabat lumina Phoebi
Matre procul soboles, cum vota calentia Virgo
Depositura petit Solymi sacraria templi,
Ora vel amissus si fors daret obvia natus.
Viderat hic illam, commune prophetidis Annae
Sortitae fatum neptis Debbora, virili
Prole Phanuelis veniens, amitae secuta
Exemplum, dum cruda viri post funera, spreto
Connubio bigamos templo sacrarat amores.
Illa, ut erat purae pridem devincta parenti
Religiosa nurus, Mariam sermone salutat.
Virgo sui referens amissi impervia gnati
Lumina, Debboram visa de prole docentem
Audit et augusti pressisse patentia templi
Atria cognoscit: genetrix afflicta resumptâ
In pectus maiore anima, domicilia fani
Singula vestigat: socio est par cura marito.

13.
Est locus a dextra templi regione, virorum
Exedra, grandaevi quam post paschalia mystae
Orgia, fatidicos soliti explanare prophetas,
Et legum clarare umbras tempusque volentes
Scire beaturi Iudaeam Herois, adibant.
Dispositis vatum tabulas versare periti
Accubuere locis: sedes data prima magistris,
Perfectae necdum subiecta sedilia pubi,
Ima dein studii cupidae subsellia turbae.
Occupat hic aptum supra duo lustra biennis
Progenies divina locum et data tempora fandi
Nactus, inops veluti studii petit ante doceri
Doctrinae totius apex legemque reposcit
Scire dator legis. Qui seu responsa rogaret,
Sive daret, puero attonitos dicente disertos
Verba stupere dabant plusquam terrena magistros.
Materies sermonis erat promissus Apellis
Messias; tempusque illius adesse relatis
E patrum tabulis Iudae lux missa docebat.
Ut postes tetigit genetrix, ubi caelica proles
Quaesitorum acie responsorumque fatigans
Legales cathedras mentis iuvenile beatae
Edebat specimen subsistere censuit illo
Limine, dictorum librato pondere donec
Prodiret natus. Quam talem irrumpere coetum
Quantumvis ardor prolis suaderet amatae,
Virgineus pudor et morum censura vetabat.

14.
Ut sua defluxit doctis congressibus hora,
Excessu legis procerum, promiscua plebis
Inter, adest Mariae natus; cui obvia mater,
Sed procul a turba, maesta sic voce profatur:
“Quale opus est hoc, nate, tuum non suave parenti?
Nate, meo et patris tanto quaesite dolori!”
Cui soboles divina infit: “Quae causa laboris
Est vestri? Quis quaerendi vos possidet ardor?
Forsitan ignaros pietas vos esse volebat
Me placito numquam obniti, nec deesse paterno?”
Tunc faber agnovit, vere ac sublime locutum
Cum Solymae haesisset, iuvenem, dum “Colligat unum
Vespere nos tectum” admonuit; se patria dixit
Iussa secuturum semper: divina parentis,
Non sua, tunc fuerat quod vota implere voluntas.
Paruit is Iosippo etiam maestaeque parenti,
Aetherei dum iussa puer genitoris obivit,
Conscius his semper placitum caeleste probari.
O divine puer, cuius cum patre voluntas
Est eadem, nostra hoc animi nutantia facto
Arbitria informas, dum sic contraria matrum
Lamenta aethereis monstras postponere iussis!
Hic tamen alta patris postquam mandata secutus,
Terreni dictata uteri non degener audit
Imperia et iussos aequa capit ore labores.
Ille etenim donec spargendis apta veniret
Seminibus veri et monitis caelestibus aetas,
Virgineae constans humilisque haerere parentis
Vocibus et iuncti materno foedere fabri,
Non fuit istorum – mirum! – tam vile iubentum
Obsequium, cui non subito se tanta pararet
Maiestas nutusque velut sequeretur heriles
Astrorum princeps hominumque aeterna potestas
Serviles curas praecepta iubentia servat.
Ille leves patris, lignis fabrile dolatis
Augebat census: duram tractare securim
Et terram versare potens mercede refusa,
Aut iuga simplicibus terrae opportuna colonis,
Aut sola scissuris aptabat aratra iuvencis.
Quodque crucem referebat opus, iucundus agebat,
Unde trabes tectis et postibus altaque botris
Fulcra, suae mortis iam laetus imagine panxit.
At reliquum cunctis ignavus et omnibus optans
Apparere rudis, decor et sapientia mentis
Aeternae, sexti complevit tempora lustri.

15.
O, quanta his visis materni causa stuporis
Ista fuit soboles, sua qualis origo fuisset
Prima, satis gnarae! Quae se de matre priusquam
Egressa est, patri nata est sine tempore proles.
Et tamen insanos hominum calcare tumores
Erudiens exemplo humilis, non cognita mundo
Arcana evolvit; veram mortalibus esse
Extolli cupidis, orbi vilescere laudem.
His facibus, divini operis felicibus orsis
Praeluxit iuvenis, donec perflantibus auris
Doctrinae et signorum, avidum immortalè beari
His ipsis totum flammis succenderet orbem.

16.
At prius extinctus custos matrisque iugalis
Virgineus, virtutum ingens fato additus heros
Iosippus, quem post seri fastidia morbi
Sic postrema animi cum corpore lucta resolvit.
Iam senii ter quina gravis Iosippus agebat
Lustra pater, prope tricenis in foedere lapsis
Et sponsae et sobolis curam sortitus ab annis:
Pervigil, obsequii largus patiensque laboris,
Fidus ubique comes, custos, nutritor et actor,
Cui Mariae et prolis caluit castissimus ardor.
Immortalis amor certae tulit omina mortis
Deliquium lethale minans, succumbere iussâ
Naturâ nimio quem non dabat ipsa, calori.
Qui fieri potuit, summos Iosippus ut inter
Divinorum aestus animorum algente moratus
Connubio, tantos non exarsisset in ignes?
Virginei pudor et virtus excelsa mariti,
Assiduos inter Mariae sobolique serenos
Intuitus – mirum! – radiis utriusque calescens,
Aligerûm primis si non certasset ephebis.
Flamma animi iam tanta fuit, transiret in artus
Ut calor immodicus cordis; sed terrea deses
Ferre caro peregrina cavis incendia venis,
Languebat manifesta mori stratoque iuvari
Debuit excessus membris mortalibus impar.
Compositum strato corpus vehementior istâ
Presserat extrema cordis luctator arenâ
Eripuitque animum placidus, sed lethifer ignis.
Tunc generosorum pugilum spectare supremos
Incepit primum soboles divina labores,
Tunc et Virgo parens, quorum iucunda beatae
Praeludit, dum fata instant, praesentia palmae.
Iosippusque suum prior his absolvit agonem
Auspiciis; sponsae siquidem sub Virginis umbra,
In Iesu amplexu feliciter expiravit.

17.
Quo tendis, Iosippe, abiens? Ad sidera dignus
Forte volas heros et scandis in astra, paternas,
Cuius eras Nestor, opes habiturus alumni?
Tutorisne pii merito te suscipit aequus
In sua regna Pater, servo devincta fideli?
Hoc poterat decuisse quidem rectumque putari,
Sed tamen aeterni certus fati obstitit ordo,
Qui caeli clausos immoto cardine postes
Vectibus et centum aeratis connexa tenebat
Ostia, nullo hominum merito superanda, priusquam
Clausa triumphanti prostrato Dite pateret
Ianua Victori, annorum per milia quatuor
Intentata, suis demum reseranda triumphis.
Quo tendes igitur Iosippe? Parentis Abrami
Excipiet te forte sinus vicinaque Diti
Umbrarum spatia, ingratas sine lumine sedes
Accipies? Quamvis fortassis Olympias una
Sit super, humanae scandant dum sidera mentes
Et laeto Messiae, illis revocere triumpho
E tenebris, iunctum inficias te his patribus ibo.
Plura patris nomen, quo te divina colebat
Proles, plus etiam iunctae tibi gratia sponsae
Plusque sui tutoris honor virtusque meretur,
Quam loca te caeci caperent ut tristia limbi.
Sed potius quaedam ignotae regionis amoena
Temperie Charitumque domo, sociatus Enocho
Thesbitaeque comes vati, expectare decebat
Messiae victricem animam, dum rupe sepulta
Membra resumpturi palmas sequereris Alumni.
Conveniens fuit ista tuae data praevia menti
Laurea, sidereo donec sublimis honore
Divina solem luce accedente praeires.

18.
Interea genetrix Virgo, mortale mariti
Quod fuerat, tumulo claudit signisque pudoris
Virginei, lauri foliis et floribus ornat.
Huic ego tale suo scripsissem in marmore carmen:
“Ne sacros turbes cineres, adverte viator!
Virginis hic matris sponsus iacet. Omnia dixi.”

19.
Sublato fatis purae consorte maritae
Et tria caelesti complente decennia prole,
Libera coniugii Virgo, patriaeque solutus
Iure potestatis natus (spontanea quamvis,
Iosippo veluti patri parere voluntas,
Virtutis non legis erat) maerore paterni
Funeris humano laxabat viscera[ERROR: no reftable :]565 viscera : viscere luctu.
Tristitiam cumulabat amor, quem providus omni
Fatorum eventu pro matre et pignore castus
Promeruit, vigilans, utriusque ad commoda sponsus.

20.
Post fata haec heres Cleophae, cognata parenti
Virgineae soboles, Simon Cananea propago,
Posteritas Iudae, propria de stirpe Salomen
Florentem nympham, statuit sollemne iugali
Consociare thoro, accitis ad pacta propinquis
Connubia, utroque ex sexu. Quos adfuit inter
Et Maria et proles, quam tunc trigesima solis
Viderat, annorum percurrens sidera lampas.
Iamque illum divina fides sortita satorem
Incepisse datum Galilaea per oppida semen
Surgere et optatis fructum promittere sulcis,
Laeta oculis vidit; iam legerat ipse laboris
Ad partem socios, doctos quos ante, paratam
Mitteret in messem. Sed quod constantior esset
Hausta fides, certum, propriae quo effata probaret
Vocis, adhuc deerat robur; quod tempore taedae
Cognatae accessit; primum sua verba secutis
Servatorem orbis sese referentia signum.

21.
Iste datum postquam magnus conviva premebat
Non procul a genetrice locum, quod pauperis esset
Connubium sponsi, plus non spumante daturo
Laetitiam Baccho, materna voce rogatus
Iussit, ut optatum laticis daret urna Lyaeum.
Mater enim (cui in miseros data viscera matris,
Tunc confessa palam) sensit quae prima pudorem
Pauperiemque domus convivarumque cavere
Murmur et opprobrium sponsi studiosa, potentem
Prodigii affatur sobolem, sic voce locuta:
“Nate, deest vinum!” Post haec audita ministris,
Certa velut voti, “Vobis quae filius,” inquit,
“Dixerit iste meus, faciles parete iubenti!”
More autem gentis positae sex ordine stabant,
Fonte piaturae, si quid vitabile forsan
Progenies recutita manu contingeret, urnae:
Has latice impleri vivo divinus Apella
Iusserat; unde haustum senior conviva liquorem
Laudat et eximia natum de vite Falernum
Sero venire stupet. Dein venerit unde, requirit.
At famuli, quibus ad fontem sexta hauserat undam
Hydria, se puri laticis libata tulisse
Pocula contendunt. Iterumque petitus eodem
Vase, merum fuit, hospitibus mirantibus humor.
Altera tentatur, dein tertia, quarta deinde,
Quinta etiam, demum rigidum quoque sexta vocatur
Amphora ad examen: tenues vibrantia guttas
Vina dabant cunctae, lympham subigente Lyaeo.
Hoc matris fecit pietas impensaque primo
Exhibuit matri sobolis reverentia signo.
O mater! Tua si necdum opportuna roganti
Auxilia, occurrit pietas matrisque benigno
Prospicit affectu, quid erit cum vota ferentes
Aspicies populos, aut quid, cum thure calebunt
Lucebuntque tuae votivis ignibus arae?
Qualia, proh, cognata orbi dat taeda futurae
Argumenta spei! Felix te matre nocentis
Posteritas Evae, felix cui tanta potestas,
Tanto hominum, quibus aequa faves, accessit amori.

22.
Hoc taedae auspicio domituro Tartara iacta est
Alea Messiae. Sed non Rubiconis ab undis
Victor agit celeres ad proxima proelia currus;
Prima Galilaeis commutans Massica lymphis,
(Hic suus est Rubicon, rubeos ubi iussa liquores
Unda dedit) Stygio movit nova bella tyranno,
Fortior Aeneadae, postquam Iordane recedens
Hoc mergenda prius signasset crimina rivo.
Mater ubique comes: nihil hanc avellere dulci
Evaluit nato, nisi cum sapienter abesse
Suadebat ratio, aut virtus natique voluntas.
Praesentem hunc epulo taedae lustralibus illum
Inspersum conspexit aquis caeloque profectas
Accepit patris voces, cum talia dixit:
“Haec mea progenies, placidis accedere constans
Cara[ERROR: no reftable :]641 cara : charo propago meis!” Caeloque locutus aperto
Intonuit, manifesta suae dans signa loquelae.
Hic etiam niveâ sua colla premente columbâ
Augurium caeleste capit; nova candidus ales
Formaturus erat quod saecula, dictus in orbis
Principio liquidum pennis umbrasse profundum.
Tunc etiam eiusdem genetrix praesaga notavit
Flaminis officium, propria virtute parantis
Ad nova fecundas vitae primordia lymphas.
Illa docente suo longinqua sonantia nato
Cum turbis deserta petit; non segnis eidem
Cunctorum commune famis longumque referre
Luctamen. Veluti nuper Galilaea Falernum
Hac orante bibit, desertum hac supplice panes
Vidit et illius maternis viscera curis
Composuit, larga Cereris sine semine fruge.
Haec eadem Solymis natum sua fata sequentem,
Credere nolentis populi vulgique ferocis
Aspexit livore premi. Et clamantia laetum
Agmina, ubi stratas vector calcabat asellus,
Regia dum subiit Iudaeae moenia, palmas,
“Hosanna” audivit. Demum tristissima fati
Maternum sine more dolens ludibria vidit.

23.
Illa Sioneae forsan quoque praescia caenae,
Divini praesens epuli spectavit inane
Panis prodigium repletaque pectoris illo
Igne, alium sensit Cereris, pro fruge saporem.
Utque fuit supremi epuli graviore sedere
Digna loco natique latus stipare, vel ipsis
Discipulis mensae accubitum sortita priorem,
Prima fuit, sacra pavit quam filius esca.
“Accipe, mater, idem”, inquit natus, “quale dedisti
Tu prius assumpsique tuo de sanguine corpus.
Quique tui fueram ventris, modo pectoris hospes
Esse peto aeternique novum do pignus amoris.”
Tunc ea, luminibus tacitos referentibus ignes,
Ad natum conversa oculos manibusque modesta
Supplicibus, divina suae quam dextera prolis
Frangebat, gratam est avidis affectibus escam.
Panis ubi sumpta effigies, mirabile nati
Inventum, quo se cordi commiscet amanti,
Sola videt penetratque animo; decuitque videre
Haec primam quae ventre tulit miracula. Vidit
Plura tamen, quem ventre tulit: spectavit ibidem
Triticeae siquidem totam sub imagine frugis
Progeniem susceptam utero totamque videbat
Sub tota Cereris forma, sed qualibet aequè
Parte tenebatur totus – mirabile! – natus.
Attonitae similis tacito sic pectore fatur:
“Hactenus intacti, qualis mihi contigit uni
Mirabar fortunam uteri, nec hypostasin ultra
Plus posse aeternam iuncta sibi carne, putabam.
Nunc ultra processit amor, mortalibus unus
Qui datus est cunctis natusque est omnibus, idem
Servator voluit cunctis quoque pectore nasci,
Arida terrigenûm replens praecordia IEsus.
Utque magis pateat donum, pars singula totum
Possidet authorem doni, nulloque figurae
Dissidio, panis successor dissidet Agnus.
Mira situs ratio et panis sine pane figura
Ingenium Sophiamque premet mentisque valebit
Nulla, sui vacuum virtus comprendere panem.
Sola fides istam continget amoris abyssum.
Te vero quod, nate, tuae das cernere matri,
Ingentique, isto mea tenvia munere pensas
Obsequia, hoc matri tribuis, sed caetera segni
Ancillae. Si materno te lacte rigavi,
Tu meus es iam, nate, cibus; si corporis auram
Vitalem, divinus homo me matre tulisti,
Tu mea nunc vita es, tu pectoris intimus ardor,
Tu cordis qua spiro aura es: qua vivo. Parentis
Esca tuae meliorque tuae tu matris origo,
Divina incipiam de te quod vivere vita,
Cui mea, mortalis quod sis, adiecit egestas[ERROR: no reftable :]714 egestas : agestas .”
Haec animo genetrix versabat, et omnia miris
Impleri sensit cordis penetralia flammis.

24.
Factus ut est epulo finis traherentque sequentem
Astra diem, fieret summus quo victima mystes
Sanguineumque sacer pugil expleturus agonem,
Figeret aeternum mortis pro laude trophaeum,
Surgit et accubitum cenae modulatior oris
Cantus et aethereae gratus dapis excipit hymnus.
Ante tamen quam multa patrem oraturus in hortum
Prodiret, Mariae hoc fertur sermone locutus
Filius et maestam sic fato aptasse parentem.
“Mater amata, vale, divini postulat ordo
Decreti iam carne mori lethumque subire.
Macte animi generosa parens, nunc robore mentis,
Nunc opus est virtute regi: mors, flagra, dolores
Illotae tribuum voces, convicia, funes,
Sentibus implexum duris diadema, cruoris
Eluvium, dein poenalis nato imminet arbor.
Haec mihi, cui morior, dabit Israëlis amati
Saevities parietque suo livore salutem
Quam refugit, pressura suas hoc funere noxas.
Hoc totum lux prima dabit, sed tertia vivum
Proferet et reducem tumulo tua, mater, habebunt
Lumina mortalem non plus lacrymantia natum.”

25.
Huic genetrix maesto nimium sic ore reponit:
“Nate, mihi supremus amor, suprema voluptas
Supremusque dolor! Quis matrem occumbere ferro,
Atque odium populi pro te sufferre rogantem
Nate dabit? Levior proprii mihi funeris esset
Impietas, quam, nate, tuae tristissima mortis
Cernere maternis discrimina praevia fatis.
At quia vile mei pretium, neque iusta piandis
Poena foret noxis maternus sanguis, amori
Cedo lubens horae, quae te moriente salutis
Adveniet, cuius nocuum spes torquet Adamum.
Si ventura movet generis te gloria nostri,
Ah nate, ah, pretium sceleris depone tuosque
Sanguinis immenso numera pro foenore rivos.
Laeta tuae mortis fructum, sed maesta dolensque
Triste feram pretium: patiar crudele meisque
Luctibus immoriar, quorum praesaga laborant
Viscera, quae saevus fati iam concutit horror.
Quo tuus impellit patrisque aeternus amoris
Imperat excessus, soboles mea, vade, tuoque
Sanguine formosus maculam lavet oris Adamus.
At veluti natum genetrix tam dira ferentem
Nulla umquam aspexit, talem te prima videbo;
Sic veluti matrem nullus tam triste dolentem
Filius aspexit, talem me primus habebis.
Barbara si patulum feriet tibi lancea pectus,
Me gladius caedet. Cuspis tamen illa futura
Qualis, adhuc dubito. Fuerit quaecumque, sed illa
Et dolor et vulnus fiet crudele sub illa.”
Haec memorans largo fletu simul ora rigabat
Inque recedentem ad suprema pericula natum,
Dum licuit, vultus oculosque immota ferebat.

26.
Tempus erat, tacitum caeli cum lumine plena
Egit iter, gemina frontis sine cuspide luna,
Cum prodire domo matrem nox ipsa vetabat.
At noctem superasset amor, nisi filius ipse,
Iam sua fata sequi tectoque exire paranti
Dixisset: “Cras me, genetrix dilecta, videbis.
Nunc sine te mediis patris iussa ordiar umbris.”
Ingemuit duxitque imo suspiria corde
Poenarum praesaga parens; parere monenti
Sed voluit nato. Cognatis addita noctem
Matribus explevit, matrum maestissima Virgo.

27.
Hortus erat, quem saepe patrem oraturus adibat
Servator, crebris hortus fecundus olivis,
Mons ubi qui simili deducit ab arbore nomen,
In longam sese facilemque extendit aratri
Planitiem. Quem tunc etiam, postquam ultima morti
Orgia praemisit, sua fata sequentibus intrat
Discipulis patremque solum complexus adorat.
Hic ille ingenti poenae mortisque pavore
Percitus intremuit totus visaque propinqui,
Quae mentem obsedit perculsus imagine lethi,
Crudelem referente necem populique furorem
Praemeditans, sic tristis ait: “Pater optime, mortem
Quam video calicemque mihi quam saeva propinat,
Fac rogo, ne gustem. Quod si tua fixa voluntas
Id iubeat, summus quamvis me funeris huius
Horror habet, placitis mentem compono paternis.”
Talia sopitis ter vota precantia fudit
Discipulis multoque solum sudore rigavit:
Sudor erat sanguis, trepido qui corpore manans
Tingebat roseis tellurem et gramina guttis.
Divini verò fuerat vis tanta cruoris,
Ut iacto veluti terrae de semine natus
Flos novus et toti species mirabilis orbi
Barbara vicini praeferret symbola fati.
Subiecta primum sacer est tellure receptus
Ut cruor, immisso tellus pro sanguine florem
Reddidit, esse decens rata si pro sanguinis hausto
Divini pretio, donum non vile referret.
At quia purpurei caedis feralis imago
Causa fluoris erat, manans servavit eandem
Effigiem sanguis, quo vivae occulta latebant
Semina virtutis, similes, in floris ituras
Luxuriem, mortis formare potentia poenas.
Dicitur Oebalio sic olim sanguine flores
Terra dedisse novos et cum Telamonius heros
Ense suo moriens Aiax Sigeia tinxit
Litora, confestim viridi de cespite fusus
Flore pari cruor emicuit foliisque receptum
Et ducis et pueri servavit littera nomen.
Mansit honor flori; siquidem celebranda redibant
Annua, praelata Graiis Hyacinthia pompa
Et moriturus in hunc sua nomina transtulit Aiax
Atque suos gemitus Hyacintho inscripsit Apollo.
Causa dabat melior maiorque in sanguine virtus
Messiae sudantis erat, quae sanguine natis
Floribus imprimeret gemini simulacra doloris.
Primus erat proprius poenarum gurgite spumans
Immani torrens; alter maerore labantem
Et dulcem non uno animi mucrone petitam
Respexit matrem: stat flori impressus uterque.

28.
Mole velut Cyprias, ita sacro sanguine cretus
Flos praeit iste rosas, suavi fragrantior aura.
Hunc simplex folium vestit, nisi pura videri
Quod faciunt sinuosa suae curvamina sphaerae.
Succedit folio teretis pars nacta cylindri
Effigiem, notam flagris imitata columnam:
Cera stylo partim color est et muricis humor.
Hunc super, implexus veluti de sentibus orbis
Horreo et inde pari fibrarum triplice filo,
Queis ferri color est, surgunt in vertice clavi.
Sub folio vero maiore latere videntur
Dispositi in gyro, foliorum in acumen euntes
Mucrones veluti septem, materna dolorum
Symbola, quorum animo tunc praemeditata tyrannis,
Pectora dilectae dirùm scissura parentis,
Purpureos nati corpus solvebat in imbres.
Area maioris folii decorata rubescit
Quinque velut guttis, vel mavis dicere, granis
Coralii: totidem plagarum haec signa, cruento
Queis lacerandus erat divinus stipite natus.
Protinus ut vidit certum de sanguine florem
Athleta aethereus “Sunt instrumenta doloris
Ista mei” dixit. “Viridi me cespite dura
Terret humus, fati dum, quod mihi restat, acerbum
Floribus ostendit mortisque intendit agonem.”
Hinc visas horrere magis, magis impote poenas
Aversari animo, donec submissus Olympo
A Patre sidereus maerentem his vocibus Ales
Erigeret nimiumque fugaret corde pavorem:
“Alma Dei soboles” inquit, “virtusque Tonantis,
Mortalis natura tibi quem suggerit, Heros
Caelestis, depone metum supremaque constans
Fata subi. Tibi quantus honor, quae copia laudis,
Gloria quae Patri adveniet, quae tristibus Orci
Exulibus ventura salus, quantum orbis habebit
Roboris exemplum? Caeli ventura sub auras
Posteritas tua fata canet caeloque beandus
Adami sanguis, dulcem te morte perempta
Authorem vitae servatoremque sonabit!”
Dixerat haec Ales floresque e sanguine natos
Respiciens, qui praesentem cumulare timorem
Poenarum visi effigie; telluris ab imo
Evulsos omnes et adhuc radice cruentos
Colligit atque alio plantandos orbe reservat,
Sic fatus: “Grati flores et lilia summo
Digna virere polo, vestro ne sitis amara
Progenies spectata Patri, vos gentibus olim
Longinquis, nec non post tempora multa, suarum
Poenarum factura fidem, dabo crescere terris,
Queis Iudae vox nulla sonat: servabit in illis
Vos melior fortuna locis, quos forte parentis
Vestri odio, Solymae saevus discerperet ardor.”
Haec effatus abit superansque immanè remotam
Maiorem a Solyma zonam, pervenit ad Indos,
Dives ubi occiduis Phoebi laetatur arenis
Marsinga et sacrum Didymi Calamina cruorem
Hausit, ubi fixos voluit vernare minister
Aliger Hebraeos, horti miracula, flores.
Haec ita divino venit de sanguine nata
Floris in occiduos Indorum gratia fines.
Nomine flos caruit, donec telluris avarus
Scrutator pelagique audax sulcator ibidem
Divitias cumularet Iber iisdemque repertus,
Voce nova voluit flos Granadilla vocari.

29.
Interea Christus fati terrore subacta
Surgit humo lethi intrepidus seseque per umbras
Obvia quaerenti figit vestigia turbae.
Inciderat saevos, horum sed amator in hostes,
Barbaraque infandae iam proditionis adeptus
Oscula iam Solymae, laqueis praetoria vinctus
Calcabat, matre ignara. Cui nuntia postquam
Fama tulit capti casus et vincula nati
Verberaque sannasque coronatique dolores
Verticis et quanto venalis proditor auro
Innocuam invasit sobolem, ceu cuspide pectus
Fixa, altum siluit pressoque obmutuit ore:
Hunc contra nil visa loqui, quem pectore forti
Sustinuit, materna scidit qui viscera mucro:
Non aliter, grandem quam siqua sorte molarem
Altior excipiat Ganges: iacet ille profundâ
Mersus aquâ labensque super non fluctuat unda,
Sed silet immissumque tegit sine murmure pondus.
Exigui vero fluvium si gurgitis aequa
Sors premat, in spumas totus se commovet amnis
Et fluctus ciet et modicum se murmure prodit.
Tranquillo semper labuntur regia cursu
Flumina, quantumvis grave sit magnumque quod altas
Incidit in lymphas: talis fuit ista parentis
Virgineae virtus animique immota potestas.
Subtracto aut veluti solari lumine Phoebe,
Postquam interpositae nimio telluris opaco,
Tot velata umbris maeret fraterna negari
Ora sibi, pro more volat, tantumque nigrello
Est dolor in vultu, sed qui praecesserat, idem
Est vigor in motu: genetrix augusta gemebat
Prole quidem capta, ast eadem permansit in illa
Vis animi, semper iustis sua vota Tonantis
Arbitriis librare tenax nutuque moveri.
“Et quamvis sobolem” aiebat, “quae vincula stringunt
Quaeque dolenda nimis popularibus imminet arbor
Vocibus et matrem cruciet, nec funera prolis
Laeta feram, tamen aequa tuum, supreme monarcha,
Velle sequor placitique tui me legibus apto.
Filius hic tuus est, plusquam meus, ille paterni
Totus honor splendorque uteri. Si talibus illum
Exerceri odiis tua fert patiturque voluntas
Numquam errans, mihi nolle grave est, quae fata paterno
Stant placito: o rectum, cui non haerere verendum est.
Quin genitor si summe iubes me pectora nati
Ense ferire mei, credentem imitabor Abramum
In sua funesto tendentem viscera ferro.”
Talibus internos animi componere fluctus
Virgo quidem potuit, ne quas fatalis amaror
Pectoris indignas divina Heroide voces
Mitteret, aut moris laudata lege decori
Solveret. At summos cordis lenire dolores
Non potuit, nec posse Deus permisit, ut uni
Martyris aureolae, quae solum deerat, acerbis
Virginea aerumnis aptaret tempora zonae.

30.
Auditis nati poenis, quas cominus ipse
Vidit Ioannes rediensque in tecta dolenti
Nuntius exposuit matri. Pressisset opacas
Lux ubi prima umbras, moriturae prolis amato
Discipulo stipata, gemens lacrymasque profundens,
Aede migrat Virgo, fidus cui iunxerat ardor
Cognatas etiam vacua ad solacia matres.
Festinat tectoque tenus progressa Latini
Praesidis, ad populi fremitum strepitumque sonantum
Flagrorum et male compositae convicia plebis
Acurrit gemebunda, sui praesaga doloris.
Et quae poenarum sensu, quibus impigra natum
Urgebat feritas, poterat moritura videri,
Cernere sub manibus natum crudelibus optat.
Spectavit, stetit: o virtus heroa, virile
Robur, stare isto MARIAM potuisse sub ictu.
Qualis hic afflictae penetrans praecordia matris
Ensis erat? Tamen exanimem non reddidit, Orci
Fila potens resecare mucro; sed saevior inde
Horridiorque fuit, quod citra funus, acerbas,
Viscera non citra plagas materna feriret.
Illa doloris erat cuspis, non funeris ensis.

31.
Marmor in aede fuit, facies vix alta columnae
Lumborum tenus, Ausonios ubi solvere fasces
Mos erat et saxo tereti servile ligari
Corpus ad opprobrium sceleris virigsque feriri.
Mancipiis tritum et vernarum infamibus horrens
Suppliciis marmor, scelerato sanguine quorum
Livida signa dabat. Facinus crudele! Reorum
Servorum in morem nudatam corpore strinxit
Divinam sobolem tenuitque immitè cruentis
Sulcandum virgis, donec non sanguine tantum
Virgineo, multa flagris sed carne ruberet.
Sic cute deformem, sic totum in vulnera paenè
Conversum praesens aspexit mater et illam
Acre dolentem animo suspexit filius: uno
Intuitu quorum dulci se nectare replet
Vasta cupido animi, tunc his sibi versa referre
Lumina maeror erat; sed nulla referre nequivit
Amborum communis amor, qui luce petitas
Alterius numerabat uti sua vulnera poenas.
Gnara fuit genetrix se corde micare beatis
Exundante opibus. Vetiti se germinis illa
Immunem aspexit scelerisque tyrannide prima
Servatam, venturi olim, modo sanguine verò
Praesentis fati. Vidit quod solius ergò
Tunc custodita pro libertate parentis
(Cuius solus amor valuit superare profusa
In cunctos hominum superumque Tonantis amores)
Intuituque sui potius quam totius ergò
Humanae sobolis, dulcis crudelia nactus
Verbera sustineat; tanto graviore ferebat
Supplicium poena, rabiem quod funeris omnem
Plus sibi, quam toti mundo prodesse notaret.
Insuper et natum novit cum patre Tonantem
Maiestate parem, flagri servile ferentem
Opprobrium, penetrare potens magis omnibus una,
Quam foret indignus tanto splendore nefandus
Iudaeae furor. Adveniens hinc ille doloris
Dictu impos matris fibras torquebat amaror.
Illa crucis merito siquidem[ERROR: no reftable :]1011 siquidem : siquidam magis omnibus una
Emicuit tantasque sacri sortita cruoris
Divitias, ut nec superos, nec labe solutos
Terrigenas Ioseph dederit tot fructibus arbor
Impleri, quantum nulli numeranda, nec ipsis
Caelitibus matri divinae copia plantae
Advenit. Poteritne parens tam grata cadentem
Tantarum Charitum iustè non flere datorem?
Tantus vero fuit, quo prole calebat, amoris
Impetus; ut simili, procul est, ardore micaret
Flamma, suum authorem qua complectuntur ovantes
Aligeri: quicumque ignis comprendet abyssum
Virginei, materna illi quoque plaga patebit
Pectoris: hac levior vatum est facundia poenâ.

32.
Quis dolor est, divina parens, conferre dolori
Quem potis est natura tuo? Sunt luctibus omnes
Fetae urbes: nurus haec sobolem gemit, illa parentem,
Ista virum deflet; morbis cruciantibus alter,
Carceris hic gravibus poenis, discrimina famae,
Tristis opum iactura alius rerumque rapinis
Pauperie torquente dolet. Licet ipsa dolorum
Patria sit tellus qua vivimus, omnibus illa
Est tamen aerumnis impar producere matris
Tristius exemplum, non insuperabile luctu
Virgineo: nec te excipio Sipyleia mendax
Facta parens Niobe natorum funere marmor.
Vera tamen fuerit Niobe, sed marmore verti
Non amor hanc sobolis, sed mentis caeca subegit
Ambitio insanusque tumor, Latoia postquam
Sacra sibi fieri poscens agnovit amara,
Auxilio prolis sese Titanide victam.
Purus amor sobolis quam sic lugere dedisset,
Poenarum ut nati vehemens extinguere maeror
Hanc posset, virtus animi nisi firma stetisset,
Una fuit Virgo. Poenarum filius esse
Rex voluit, propriae fluxit cui purpura venae;
Pallore emicuit genetrix, Regina dolorum:
Si dispar color est, dolor est communis utrique.

33.
Ecce novum matris volat in praecordia telum.
Verbera perpesso dicta est sententia nato,
Tormentum fatale trabis: lictoribus ibat
Iam medius mortisque suae urgebatur onustus
Supplicio. Montis tergum poenale reorum
Scandentem sequitur mater genuina doloris
Effigies, quam pinxit amor, maeroris imago.
Ut ventum ad metam pondusque immite ferenti
Depositum, exuitur tunicam, inconsutile tegmen,
Matris opus, natique simul dum corpore crescens
Texta chlamis, quae sortitus non pertulit ullos,
Carnificum sorti nisi ut invisa veniret.
Sternitur in trunco nudus clavisque foratas –
Supplicium crudele! – manus in stipite laxat.
Excipit et plantas par ferrum altumque levato
Fixa triumphali pendebat victima ligno.

34.
Viderat haec mater, neque enim sua lumina flexit,
Quam nati studiosa sui effecitque tuendo,
Ut trabe suspensae sobolis nova vulnera, cordi
Virgineo nova plaga foret, cui pectora sensu
Paenè pari fuerant laceratae prolis imago.
Arbore poenali nato confixa pependit
Pressa animi maerore parens. Quae ferrea ligno
Progeniem cuspis, matrem quae fixit amoris
Cuspis erat; quamvis eadem fixisset utrumque
Placabat pendens offensum victima patrem
Filius, illa suo stabat comes hostia nato.
Fixa trabi[ERROR: no reftable :]1076 trabi : trahi moritur soboles; consumitur imis
Illa nec immoritur poenis, restaret ut unum
Titane occaso, Phoebes mortalibus astrum.
Quantumvis fidei Titan occumberet author,
Lux fuit haec fidei, duri caligine lethi
Quae lacrymarum ipso in pelago tranquilla micabat.
Inde maris sidus dictam modo iure putabo,
Quae Solymas inter salvo splendore procellas
Enituit tantique inter discrimina fati,
Mortis inaudita cum tempestate solutus
Occubuit Phaëton, stellis fugientibus unum
Hoc sidus clara fidei tunc luce refulsit.
Hinc sibi promeritis Neptunia flectit habenis
Regna potens Virgo pelagoque immite furenti
Imperat, audacem frenis torquentibus aestum.

35.
Nec sola haec maestae, nati sub morte potestas
Accessit matri: est alius qui hoc funere crevit
Matris honor; tacita moriens quem voce parenti
Exposuit soboles, patris memorabile donum.
“Tu siquidem”, extremis proles huic vocibus infit,
“Fida meae mortis comes atque invicta mearum
Poenarum aspectu martyr fortisque fuisti;
Te penes humanae arbitrium finale salutis
Esse pater voluit, fati mortisque potentem
Te Dominam elegit. Tua cui materna, supremum
Luctanti dederis suffragia, deseret illum
Nec genitor nec ego, sed labe solutus, Abrami
In gremium, grates tibi ferre paratus, abibit.”
Laeta tulit donum genetrix, cui pectoris ingens
Terrigenas servare aestus pietasque calebat.
Utque fuit maerens altique in tabe doloris,
Ostendit pressis animi solacia palmis.
Respiciens post tergum oculis videt arbore fixum
Vicinum lateri fatis concedere Dismam.
Latro fuit Dismas: illum miserata, quod ante
Pendentem adversa trabe correxisse sodalem,
Illotas soboli voces foedo ore vomentem
Audisset, subito natum hic Virgo precata est:
“Hunc dona mihi, nate, reum mortisque soluta
Sentiat esse tuae tibi cuncta piacula poena.
Congruit et meritum: non te subsannat ut alter
Teque illudentem socium multo increpat ore;
Seque reum fassus, vacuum te criminis infit.
Iste meae fructus virtusque sit ista receptae
Prima potestatis!” Cui mox “Servabitur ille!”
Filius arcana respondit voce. Loquentem
Ut Virgo recepit, veluti maerore subacto,
Tristia Virgineae correxit nubila frontis.
Nec mora mutatur Dismas patrataque plangit[ERROR: no reftable :]1124 plangit : plangis
Crimina, concutitur scelerum maerore doletque
Et veniam petit et fixum trabe Numen adorat
Seque animi memori poscit post fata teneri.
Talibus hunc subito verbis affatur Iesus:
“Non prius obscurae sese caligine noctis
Involvet tellus, quam tu mea regna beatus
Possideas.” Tanta est hoc fati in limine mater.
Illa meos oro talis consumet agones.

36.
Stabat adhuc genetrix mortisque sub arbore stanti,
Dulce uteri pondus, sed onus tunc vile cruenti
Stipitis ex illo torsit sua lumina natus
Saepe throno, neque summa inter tormenta, parentis
Immemor afflictae: cui dum sua deesse videret
Officia; extremo fati maerore, fovendam
Natorum obsequiis matrem commendat amato
Discipulo fratremque illum moriturus adoptat.
Chara quidem matri soboles, sed charior illa,
Quin etiam seipsa, quam mundi errata piantem
Stipite suspensam extremum certare gemebat.
O Zebedeide felix, dum fata Magistri
Deploras praesens, tanto censeris eidem
Dignus honore, omnis recte cui caelicus Ales
Invideat tantique gradus pro laude calescat.
O nimium dilecte Deo, modo pectore Verbi
Arcanos veri effatus, modo matris ab ore
Aeternâ statura fide documenta tulisti.
Hinc MARIAE et prolis puris de fontibus hausta,
Hospita ructantem sensit mysteria Patmos.

37.
Ultima restabat matri, contorta doloris
E pharetra cuspis, qua nulla potentior, unum
Excipias mortis perimens si corpora telum.
Iamque suis omnem pharetram vacuaverat armis
Ipse dolor, cui sola necis remanebat arundo;
Hanc etiam matris damno torquere paratum
Non patitur vibrare Deus, ne sole sepulto
Extinctae tellus Phoebes splendore careret.
Saevius hoc reliquis vulnus fuit arbore fixus
Emittens animam natus: tunc omnibus illi
In membris rigor et pavor extremumque minatus
Deliquium pallor fugiensque ad viscera sanguis.
Illa tamen stabat, nec erat constantia saevo
Ense minor leviorque animi fiducia, vitam
Iusta resumpturae tumuli post ultima prolis.
Nec supremi huius luctus crudele parenti
Defuit augmentum, divinum scindere pectus
Ausa ubi completis Longini lancea fatis.
Et licet extincto iam cuspidis illius ictus
Non foret ad sensum nato, vim pertulit hastae
Ad sensum genetrix: soboles hic fixa cruentum
Sustinuit vulnus, genetrix confixa dolorem.
Una duplex potuit pectus lacerare sarissa.

38.
Hic aderat locuples Arimathaea urbe senator
Iosippus (gratum genetrici et amabile nomen)
Auditam Christi monitis sperare salutem
Instructus, soboli quem procurare supremum
Funeris officium, pietas materna poposcit.
Nec mora, festinans (aderat audacia facto,
Non timuisse palam Christum hac virtute fateri)
Ingressus Solymam, impavidus petit ora Latini
Praesidis atque animi ferventior orat humandi
Corporis arbitrium. Concedit posse rogatus
Funereo Praeses tractum cruce condere saxo.
Ille volat Tyriaeque accepta sindone telae,
Mox pretio myrrhae lacrymas aloesque probatum
Unguem emit, multas aequantia pondera libras
Culminaque assumpta repetit poenalia merce.
Ut citus advenit (neque enim mora torsit euntem,
Lumine iam prono) stantem sub stipite matrem
Reclinemque trabi caput amplexumque morantem
Repperit et sacro tristem dantem oscula ligno
Quae nequiit nato; et lacrymis maesta ora rigantem
Aspersa tellure videt corpusque tuendo
Exanime, augustum quid nescio contemplantem.
Hanc Arimathaeus grato cum praesidis heros
Accedit placito corpusque indemne daturam
Myrrham aloë mixtam telamque ad funeris usum,
Sindonis immodicum stamen velumque ferebat.
Grata parens vidit servantes membra liquores
Linaque sidonis, quae mox e stipite natum
Deponi poscit nec religiosa virorum
Adstantum segnis pietas: pars forcipe clavos
Demere cumque opus est ferrum auxiliare referre,
Pars dare consilium positisque incumbere scalis,
Suppositura manus oneri pars bracchia tendunt.
Pars superiore trabes ascensu et fune ligatum,
Ne praeceps abeat sensim demittere corpus.
Admovet et palmas genetrix onerique ferendo
Aptat: ibi numero triplex, sua dulcior omni
Nectare, clavorum pervenit ad oscula cuspis
Implevitque sinum; gratum de gentibus ortae
In munus ventura novae cimelia sponsae:
Quae sponsi genetrix nurui asseruanda recepit.

39.
Ut cruce depositum, nudum pia sindone mater
Prima tegit corpus gratumque ita velle roganti
Illatum gremio pondus: tum pectore prono
Sternitur in vultus animamque per oscula quaerit
Absentem pressumque manu linoque cruorem
Servatura legit, tali dein voce locuta:
“Hac ego materno video te luce micantem
Nate sinu? Fili, iubar immortale paterni
Deliciumque sinus, quamvis mihi luminis expers
Sic quoque delicium. Genitor sine funere lumen
Te dedit aeternum: quod sis mortalis, id unum
Quod potui moritura dedi: tibi vulnera feci
Plagisque pinisque cruentatumque flagellis
Corpus, ego infelix et amara noverca[ERROR: no reftable :]1230 noverca : novera paravi.
Quae mater? Non iam mater, sed flebile matris
Ingratae simulacrum: sum tibi barbara nutrix
Quae mortem cum lacte dedi peperique, sepulchrum
Ut premeres: genetrix o tanti prodiga nati!
At scio certa tua est eadem cum Patre voluntas
Atque ea iusta quidem generique piissima nostro;
Nec tamen iniustus meus est dolor: omnis in isto
Terrarum et caeli luctu natura laborat,
Non flebo mater, dum sic meus occidis author
Et natus, pupilla tuae luxque una parentis?”
Hic tacuit, tum caelo oculis affixa profatur:
“Aeterno quae grata tibi veniebat ab aevo,
En pater, expletis cecidit iam victima fatis!”

40.
Talis erat genetrix, cursu cum praepete Titan
Iret in occasum, vicinus in aequore mergi.
Hinc monitus Phoebo iam significante diei
Deliquium, frigens materno Virginis effert
E gremio corpus tumuli curator Ioseph.
Quod Tyria tectum tela sparsumque Sabaeo
Unguine compositamque aloen et balsama spirans,
Pergit hiante suae morti componere saxo.
Funeris est mater comes extremumque fatiscens
It contenta novo committere membra sepulchro.
Hinc Arimathaeo gratis pro funere dictis
Vocibus Heroi, Solymam cum prolis amato
Et plorante unum dulcemque vocante Magistrum
Discipulo, consueta urbis sub tecta recedit
Expectatque gemens donec sol tertius axe
Prodeat et fidei constans, Acheronte subacto
Signa triumphantis videat victricia nati.