1.
At peregrina domus, proles, Iosippus et uxor,
Obscurae reliquum noctis, qua cesserat urbe
Nazaridum, celerabat iter. Quos mane sinistro
A latere exurgens Titan feriebat euntes.
Calcato torrente, patrum cui voce Cisoni
Nomen inest, quae rura vetus tenet incola Moab
Emenso Iordane premunt camposque pererrant
Ignotosque lares; lentoque bitumine crassam
Retro Asphaltiten (ubi adhuc fumantibus undis
Testantur spissae Sodomaea incendia nubes)
Incedunt, dextro lateri, medio aequore Bethlem
Opposita, Solymasque arces regemque caventes.
Qui licet adversi potuissent litore ponti,
Sidoniis Nilum Tyriisque petentibus ingens
Qui ratibus patet, in mollem breviore Canopum
Festinare via, sed quod minor illa pericli
Visa foret caedisque minor, qua regia ludi
Posset saevities; fugientes transtulit Arnon
Monte cadens, amnis dictus par montibus Arnon.
Hinc Madianiten voluitque subire recessus
Petrosos Arabum; cavitque ignota viarum
Ludibria, aethereo sed non sine flamine Ioseph.
Huic etenim ignaro postquam pede pressa locorum
Devia, fallaces correxit semita gressus
Aligeri monstrata fide. Dextrum ille dolosi
Nam bivii dum torquet iter, non dexter in urbes
Tendebat, queis caeca infantum caede furebat
Ambitio, praesens ne, quod fugiebat, adiret
Discrimen puer. Opposito vitare furorem
Pulvere, sidereus monuit non segnè minister.
Ille sequens monitorem, alio mox tramite tutum
Carpit iter, secura premens vestigia, pravae
Concussus terrore viae puerique periclo.

2.
Dum graditur lenti neque quid vitale ferentis
In longum protensa maris prope litora, spectat
Illam Arabum primam Petraei nominis urbem,
Unde Deo adversa veniens ab origine coniux
Rutha dedit claros mater Iesseia reges.
Nec tamen hanc subeunt, soliti vitare superbas
Divitiis fastusque urbes, nisi forsitan escas
Cum peterent; licet his plerumque vel obvia villae
Ruralis fornax, parvi aut domus hospita tecti
Redderet acceptos alimenta aequantia nummos.

3.
Aspiciens Arabae Iosippus moenia Petrae
Haec fertur versasse animo: “Iam cessimus oris,
Immitis Iudaea, tuis, evasimus enses
Regis inhumani. Nos hac subsistere terra
Quis prohibet tutisque Petrae considere tectis?
Nos multo iam sole vagos annona reliquit
Annonaeque fides, pretium. Si tecta subire
Haec liceat, servire meum dabit ista laborem
Hospitibus non dura suis urbs, unde petito
Concidet haec rerum praesens angustia lucro.
Urbs domui cognata meae sanctisque Boozi
Dignatae thalamis (nostrae quae stirpis origo est,
Saepe pater dixit) tellus est patria Ruthae
Germanaeque nurus Orphae. Cui forsan ibidem
Crescit adhuc soboles, veniens sed sanguine longo,
Siqua tamen superest, ignota latebit utrosque
Posteritas, nimium distans a fonte propago.
Cognatis si Petra famem fugientibus olim
Non ingrata fuit, nobis metuentibus iram
Principis, humanum fas desperare vetabit
Hospitium nosque hospitibus quaesita labore
Lucra dabunt non esse graves urbisque protervos.
Nos ultra nec terror agit, neque caelicus Ales
Admonuit fortasse aliter, cui barbara regis
Immodici irarum satis est eludere vota
Aegypti Nilique via. Sat forte iubenti
Paruimus tutoque infans servatus asylo,
Externa evasit Solymas regione secures.”
Talia dicentem nox occupat, ipsaque mentis
Perplexae tenebris maiores adicit umbras.

4.
Non procul inde, urbi Petrae subiecta patebat
Planities frugum sterilis, nisi pauca recisis,
Quod spectata procul, properata mapalia ramis
Gramineo pasci signabant flore bidentes.
Caetera campus habet nulli mansuetus aratro:
Rarae herbae tellus, plantarum degener, unam
Si palmam excipias, sabulo quae surgere felix,
Factura haud numerum, si, expers ne graminis esset,
Altera non eodem crevisset in aequore coniux.
Huc tulit errantem, simul hic sub frondibus altis
Iosippum obscurus subigit consistere vesper.
Hospitium tunc palma dabat, quae fusa per orbem
Frangebat nimiam foliis pendentibus aethram.
Haec etenim tantus melius tegeretur ut hospes,
Vertice curvato celsas demisit in imum
Atque solo tenus, hospitii pro pariete frondes
Et faciles carpi dabat ad solacia fructus.
Hoc plantae gratam sese formantis in aedem
Obsequium, iam prodigiis assueta iugalis
Virginitas, mirata nihil servire quod optet
Authori natura suo matrisque papillas
Torquentem puerum Numen quod stipes adoret.
Laeta videt tectoque velut sub frondibus illis
Hospita consedit tutos sortita penates.

5.
Composito necdum curae titubante prioris
Arbitrio – num rura petat quae Nilus inundat,
Aut animae secura suae iam viscera sponsae
Illa Arabum regione premat – contraire supernis
Difficilis iussis animo pugnabat Ioseph.
Haec meditans nuda corpus componit arena
Et caput innixus dextra compressa quieti
Lumina componit recipitque in membra soporem.
Ut bona pars noctis somno data, cernit eundem
Iosippus caeli genium, divina recentis
Qui tulerat mandata fugae. Cui ille iubentis
Numinis interpres fari sic incipit Ales:
“Non ego te, Iosippe, viae committere dixi,
Ut Pharii tantum regni tutumque Canopi
Aggredereris iter; nec, quod satis esse putabas
Ut secura Arabum tellus Petraeque tenerent
Impavidum cives. Te Memphin et Isidis arva,
Te volui spectare Pharon iussique fluentem
Nilon ut amne bibas! Quare his, ubi lutea noctem
Adveniens Aurora premet, te proripe terris
Subditaque Isiacae, iubeo, pete rura iuvencae.”
Caelicus his dictis memorique in corde repostis
Deserit interpres Iosippum delapsus in auras.
Ille ubi proiectos somno collegerat artus,
Mox legit apparens quae nocte locaverat Ales
In memori sibi mente notas veteremque figuram
Aligeri monitusque novos: ipsoque iuberi
Edidicit, celebres sistris crepitantibus oras
Atque ipsas Nili petere arva rigantis arenas.
Necdum Aurora polo formosi arriserat ore
Luciferi, cum divinis meditante marito
Parere imperiis Genetrix vigilaret et altum
More suo, puero super humanaeque salutis
Ordine multa super, tacitis affectibus iret.
Cumque Deo sese per verba precantia servam
Offerret, voluit sponsae mox visa patere
Somnia Iosephus, turbare sed otia mentis
Virgineae divina timet noctisque minores
Expectat tenebras, donec perfusa supernis
Roribus a votis animo flagrante rediret.

6.
Coeperat Eoas coniux Tithonia flammas
Spargere et a tergo positis de montibus auras
Irradiabat (erant Galaad, iuga pascua, montes)
Memnoniis lotus consurgens Lucifer undis.
Vespere demissos, alto modo stipite ramos
Hospita palma legens collectaque vertice tota
Ramorum coma nocturnum dimovit ituris
Hospitibus tectum ostenditque novo ore micantem
Et matutino ridentem Phosphoron auro.
His monita exurgit toto stans corpore Virgo,
(Flexa genu prius) et Iosippi audita revolvens
Somnia, nil sistendum inquit, sed iussa Canopi,
Dissita quantumvis urgebat quaerere regna.

7.
Inde autem Pharium bibituris obvia Nilum
Est via deserti, sitiens et inhospita tellus,
Urbe carens. Cives domuum concordia nectit
Hic nullos, ubi nec steriles qui nectat arenas
Humor adest; Lybicis regio par syrtibus ingens.
Unde suus deesset ne istis quoque Syrtibus Ammon
Iuppiter, Isacidis alius cum cornibus Ammon
Aere stetit fusus populo cultore iuvencus.
Apis erat, cuius cultum, formamque prophanis
Gentibus edoctus, Pharia tellure profectus,
Stultus adoravit deserto in pulvere Iuda,
Latriae veri signatus Numinis heres.
Aegyptum fugiens, dulci manantia lacte
Hyblaeosque hortos longe superantia mellis
Rura petens, quatuor bis lustra recensuit ista
Erroris nimium genus Israëlis arena.
At quia nec liquidos tellus dabat arida fontes,
Nec sterilis natura cibos, quam nullus ibidem
Commendat, pecudum fetus, nulla herba calenti
Germinat in sabulo, ne[ERROR: no reftable :]170 ne : nec stirps Hebraea periret,
Hac veniente dati fontes caelumque recenti
Pane pluit, quem roris uti medicata coacti
Fragmina, cunctorum (sat erat voluisse) saporum
Illecebras, quaevis populo lux orta ferebat.
Illius annonae certis, migrantibus aequus
Adfuit Isacidis fabulosa per invia ductor,
Nube vagas praeeunte tribus, monstrante corusca
Luce viam si nocte ibant; eademque diei
Umbraque duxque fuit, celso cum sole mearent.

8.
Haec etiam penetrante vago deserta Tonante
Virginea cum matre, Deum quae protulit alvo
Messiam, pro quo Iudae numerosa propago,
Desertas inter rupes sterilemque ciborum,
Arentesque plagas, tantis servata migrabat
Prodigiis; an non praesto caeleste fuisse
Obsequium rear et dominis, cum talia servis,
Hisque etiam infidis largus praestaret Olympus?

9.
Delius aestivum necdum sublimior axem
Attigerat, ver illud erat cum frugis inanes
Plusquam hominum peregrina Trias calcaret arenas.
Verna alibi quamvis poterat tunc esse dierum
Temperies, hic et sabulo cedente, molesta
Et vacua humoris tellure, vibrantibus ignem
Phoebeis sine nube rotis, procul hospitis omni
Commoditate laris, tolerare ardentius anni
Debuit implacida tempus regione, timendâ
Inde magis, nulla hic aestum quod frangeret umbra.
Hinc hominum nulli non quivit acerba videri
Haec via deserti: nemo haec sabulosa viator
Aequora quaesivit, nisi quos caeleste subegit
Imperium; veluti Phario dare terga Serapi
Iussa fugax duodena tribus, velut ista cruentas
Ascalidis vitare manus, hoc pulvere iussa
Tuta ibat divina domus, genialiter octo
Hic habiti lustris relegens vestigia Iudae.
Istorum cuivis anno lux esset ut una
Aequa, quaterdenos numerant hoc aequore soles.
Deserti mora tanta fuit, prius ampla superbi
Quam caeli Charites tetigissent arva Canopi.

10.
At profugo ne quid curae caelestis haberent
Israële minus, licet his sine nectare caelum
Non foret et grata nubes glomeraret ad umbram,
Plus, ubi iussit opus, superûm famulare calebat
Obsequium: seu fallacis, vestigia plantae
Sincerâ torquere viâ, seu quaerere labris
Nescio quo laticem rivo, seu fercula caenae
Ponere: et allatas dubium quo cespite sectas,
Vectori Mariae virides est visus asello
Porrigere ad pastum laetus caeli Aliger herbas.
Interdum seu luce viam lenire sedendo,
Seu veniente etiam voluissent nocte, reperta
Gaudebant dape, cui mortalis nulla valebat
Commendare loco talem sollertia mensam.
Qui nulli visa regione reponeret escas,
Cassus erat penetrare labor; nec ab axe profectae
Nesciri potuere dapes, nec inhospita tanti
Deserti spatia, adveniens ubi nulla reliquit
Signa pecus, quo nulla animae viventis imago
Pressa pede extaret, talem praebere ciborum
Annonam poterant, nisi prospicientis Olympi
Id faceret: generosa penus, mittente beatis
Iudaeae profugis Cerealia dona Tonante.
Forte viae raram quamvis pressisset eremum
Hospes et illa suâ pius advenientibus esset
Immemor annonâ; quis tanto errore viarum,
Mox igni abstractam Cererem, quis pocula vivi
Perderet in sabulo lymphas aequantia fontis?
Quisve recens distante procul tellure resectum,
Pone reliquisset gramen vectoris ad escam?
Quis tantum laticis, torrente flagrantia rivo
Ora pigrae pecudis quae non tulit unda sitire?
Qua ratione peti dulcis potuisset ab istis,
Constanterque etiam frigens Achelous arenis?

11.
Ventum erat ad montes, ubi cautibus ordine longo
Productis arens Pharanis et ampla secatur
Planities: sicci et steriles sine gramine montes,
Excelsae rupes mixtaque rubedine nigro
Horrendae aspectu, quas dum ferit igneus astri
Maioris radius, veluti praepinguis olivi
Rore superfusi splendent: genuina pavonis
Effigies, vel quod potior fert fama, timoris
Ipsius domus et plenae formidine rupes.
Haec etiam tacitis terroribus horrida, gratum
Nacta locum montana Fames colit; unde petendae
Pro tumido potius fuerant Erysichtone poenae
Saevior haec siquidem et letho breviore resolvens
Corpora, quam Scythica fuerat de rupe Promethei
Accersita fames; vacuandis sanguine venis
Tardior et vitae fatali segnior haustu.
Hic quod edas, hospes, nihil est, nisi mandere saxa
Dente velis, neque enim invenies quae carpere[ERROR: no reftable :]261 carpere : carpore possis
Ore, vel extremis quae gramina stringere labris.

12.
Iamque propinquabant saxis, ubi nulla patebat
Dura ad incessi superanda obstacula montis
Semita, proiecto ut poterant advertere vultu;
Cum velut ex antri cuiusdam limine ternos
Aspiciunt prodire viros, qui recta tenentes
Iudaeae ad profugos vestigia, poscere visi
Hos, veluti certam sabulosa per invia metam.
Accedunt propius; peregrino in Numine blandos
Defigunt primum vultus oculosque coruscant
In puerum et motâ, ignotum quae, dicere linguâ
Verba videbantur. Mariam dein voce salutant
Atque virum, metamque viae sermone requirunt.
Iosippus contra “Pharus est, quo tendimus” inquit.
“Quare agite, ô iuvenes, siquidem vos inde profectos
Non dubito, monstrate viam, quae recta Canopum
Respicit adversasque istas quo tramite rupes
Vincere, quove modo saxa haec superanda, docete.”
Horum unus subito: “Bone vir, cerne, iste petrarum
Porrigitur qui longe ordo, penetrabilis uno
Est solum angusto, quantum suffecerit isti
Iumento, calle (ostendit praesentis aselli
Servitium) peregrina queat quam prodere nulli
Occultam fortuna viam. Quae semita nobis
Tota patet, siquidem summi Nilumque regentis
Induperatoris famuli sumus. Ecce, viator,
Aspice; spectasti qua nos prodire, fidelis
Illuc perge, hospes: reliquis sublimior ille
Bisgeminus, qui se caelo componit acuta
Fronte silex, sero ille suâ te protegat umbrâ.
Ulterius nec perge hospes, sed crastina primos
Cum radios Aurora dabit, securus in imos
Cum puero et genetrice pater te mitte recessus,
Angustae, ut dixi, montis sub rupibus ipsis
Initium visure viae, cui nullus eunti
Obvius occurret, qui te pecudemque moretur.
Ut noscas quam longa via est; petet illa laborem
Unius solis, clarus sed vesper apertam
Planitiem dabit, unde alius fortasse dierum
Quinque resumendus pulvis, vada donec avorum
Isacidum memoranda fugâ, spumantis Erythrae
Attigeris montesque inter liquidumque profundum
(Si tamen occiduum fueris Tithana sequutus)
Invenies medium quod ducat ad oppida litus.
Phoebopolis primos Nilo dabit addita muros.”

13.
Protinus obsequium gratesque referri paranti
Iosippo sequitur iuvenis: “Considite, quaeso,
Nobiscum, peregrini, istâ quae substat arenâ
Et pera allatas una consumite fruges
Et lympham. Nam nota mihi est Hebraea propago:
Saepe mei, vestrae fines telluris obivi
Lege Ducis pluresque mei sum nactus amantes
Isacidas: vos oro, rudem ne spernite mensam!”
Vir contra obnixus stabat iuvenemque futurae
Admonuit famis et vetuit consumere longae
Opportuna viae. Iuvenis cui: “Sume, viator,
Quod tulimus, nec contra fames instare putata
Te cruciet: nos nulla cibi torquebit egestas.”
His dictis escas promunt sabuloque reponunt.
Et subito in vacuam iuvenum tria corpora migrant
Attenuata aethram veluti cum sole subactis
Nubibus umbra fugit. Nec erat quod cernere possent
Virgo et Iosephus, nisi quod sibi cesserat escae
Subsidium: Cererem atque novos de stipite fructus
Et gelidam, quam fons aliquis dedit aurifer undam.

14.
Hic fixo in terram vultu, mox inde vicissim
Se tacite explorant oculis Iosippus et uxor.
Ille prior sic ore refert: “Submisit egenis
Nunc etiam miro iuvenum, qui gemmea calcant
Astra, ministerio annonam Deus: ecce benigni
Patris quam certa est inopes servare voluntas!”
Cui Virgo: “Ô Iosippe, nimis sua tenuia largum
Servitia oblectat Numen: me propter inanem
Obsequii ancillam non haec dulcissima caeli
Cura venit. Deus iste infans haec munera poscit
Atque tuus Iosippe labor meritumque requirit.
Nunc age, festinemus iter, sub rupibus altis,
Prout iuvenes monuere, instans nos vesper inumbret.”
Ille morae modicus, iuvenum quas ante reliquit
In tenues auras abiens praestantia, parcè
Libatis dapibus, postquam collegit in usum
Extantes epulas, Mariam sobolemque ferenti
Certa secuturo vestigia signat asello.

15.
Primus utrumque viae tenuit caeleste revolvens
Prodigium sermo: “Iuvenis velut illa loquentis
Vox ardens” (solam genetrix apprendere Virgo
Hanc potuit; vultus autem spectare pudica
Nescivit) “tum quod rectè se principis esse
Summi atque augusti famulos dixere suaque
Lege Pharon Nilonque regi: quin totius orbis
Arbiter et regum Dominus laxare supremas
Regnorum est princeps is, vel premere aequus habenas.
Insuper et propriae frugis cum praebita nobis
Copia communis; vacuas, famis, inter arenas
Instantis moniti sese minui impote tutos
Dixere annona: quid enim cupiantque petentque
Indociles luctae, premitur qua corporis aegra
Conditio? Mens quorum etiam repleta beatae
Ubertate domus, quam visi copia veri
Dives alit lucisque novo quos nectare semper
Implet, ut insipidae non optent pocula lymphae.
Isacios quod saepe sibi patuisse penates
Rettulerint; virtute virûm iucunda quod illis
Principis imperio penetrata fuisset Idume,
Perspicuum est. Sunt forte iidem, quorum ora fideli
Thariadae spectata, unum sub triplice quando
Flamen adoravit vultu, cum gloria prolis
Promissae effulsit, sterili ridente marita.
Horum unus fuerat, cui colluctatus Iacob
Victor erat; sumpto Azariae nec nomine ductor
Est alius, qui Tobiam Babylone reversum
Et patrem et sobolem Medus quod reddidit aere
Debitor; et genitorem oculis, natumque puella
Coniuge, non suscepta operum mercede beavit.
Nec Iudae adversas acies vocesque superbas
Infidi Assyrii, nocturnis caedibus ultus
Alter erat, sed certa trium fuit una virorum
Dextera. Et horum uno sterilis monitore sacerdos
Zacharias prolem vetula de coniuge vidit.”
‘Nuntius ille mei’ fuerat dictura ‘puelli’
Virgo, sed ore premens vocem se noluit isto
Non humilis iactare gradu. Dum talia coniux
Fatur, uterque viae potior pars retro relicta est.

16.
Hesperiis mergebat equos iam Phoebus in undis
Et currum temone tenus tangente rotarum
Quadrupedumque simul spumosa aspergine solem,
Cum pecudis lento Virgo devecta labore
Attigerat montes; poteratque notare latentem
Bisgemina sub rupe viam, quam visus Olympi
Corpore terreno tectus promiserat Ales.
Cumque aptum nocti spatium perquirit Ioseph,
Ecce solum nacti manare foramine saxi
Spectat aquae liquidum murmur, quam proxima fonti
Suxit humus, modicum mittens e cespite[ERROR: no reftable :]395 cespite : exspite gramen.
Grata loci facies, qualis tellure[ERROR: no reftable :]396 tellure : tollure vaganti
Desertâ non visa prius, sed gratior inde,
Lympha sitibundo manans quod adesset asello
Sufficeretque illis gramen quod velleret umbris.

17.
Proxima Memnonias aperire Aurora parabat
Sole novo pulsante fores et luminis illud
Exiguum lux talis erat, quam sola nequiret
Stellarum radiis dare scintillantibus aethra.
Illa peregrinis ad iter conspecta maritis
Sufficiens lux parva fuit: subiere profundas
Angustasque loci fauces utrumque profectis
Praesidio stipante latus, quod celsa dedere
Saxa, hominum primis tentatum umbrantia callem.
Montis in adverso spectare cacumine solem
His licuit tantum, nisi se medio axe serenum
Spectandum daret a celsa regione, per ortum
Sive per occasum distans, ne tectus opaca
Nube putaretur, voluit non mollibus uti
Testibus, oppositis feriens iuga saxea flammis.

18.
Iam cava petrarum caelo occurrebat aperto
Semita, maiores saxis declivibus auras
Quae profugis captare dabat, cum prona diei
Extremae pariter lampas mersura quaternos,
Mollius occiduo lumen daret axe iugales.
Ut patuit liber superatis rupibus aether,
Vesper erat lentique virum torquebat aselli
Cura, procurandum siquo de cespite gramen,
Siqua foret lymphas sudantis gratia saxi.
En iterum – res mira! – vagus dum plurima lustrat
Iosippus loca, guttatim sub rupe cavata,
In scrobis effigiem non parco humore madentem
Auditus stillare liquor pariterque trahentis
Occultum laticem, prodire crepidine petrae
Virgarum non molle genus: de marmore fisso
Aspera stirpe filix et amaris intuba fibris
Et tamarix non laeta comis herbaeque minores,
Quas poterat saxosa pati fissura, virebant.
His subito evulsis, qua se protendere dexter
Iosippi potuit labor, immansueta trahebat,
Grata tamen vectori animam recreantia lasso
Pabula vicinâque gulam irritantia lymphâ.
Iosippo sopor et pro more brevissima matri
Hic noctis libata quies; cui corporis ipse,
Mentis erat caelum penetrans vigilantia, somnus.

19.
Cum prope consumpta iam nocte rediret Eoo
Orbe rubens astrum, sua quod post terga diurnum
Festinare docet curru radiante planetam,
Admoniti celerare viam, prius ore feriret
Quam rutilo nascens montana cacumina Titan,
Aggrediuntur iter nova per deserta novasque
Quas aeterna famesque sitisque insedit arenas.
His impensa triplex, sed non sine Numine, victum
Procurante dies: sterili tellure patere
Et soboli et matri nutritorique marito
Praecipiente penum genius qua providus Ales
Prospexit tantis caelestia iussa secutis
Exulibus, caeli pluviâ nitentibus escâ.

20.
Flammivomus postquam demum sol triplice gyro
Utrumque adversis spatiis lustrasset Olympum,
Litus Erythraeum veteri memorabile calcant
Prodigio, fugiens olim quo Iuda reliquit
Aegypti servile iugum, cum marmore fusus
E liquido veluti murus protexit euntes
Et medium attraxit sicca ad vestigia pontum,
Ultorem Pharii instantis post terga tyranni.
Hic intacta parens, horum non nescia Virgo,
Sic tacito ut vidit liquidam Thetin ore salutat:
“Oppressum quondam servare potentia Iudam,
Aequora, salvete, aetherei parere Tonantis
Praecepto molles undae! Tot milia vestro
Niligenûm tumulasse freto, tot milia vestro
Isacidûm servasse vado per saecula tantam
Fama feret victura fidem vestrique levabit
Astra super meritum facti, quod Numinis aequae
Imperio, salvo Iuda pressistis Anubim.
Me miseram! Parere Deo vel surda iubenti
Lympha docet: quid iam magnum est, quod iussa paternum
Deserui limen, terrae Nilotidis hospes,
Quam ratio data mensque regit, rationis inanem
Cui cerno parere Thetin: dignissime gemmis
Sal Erythraee tuis; gemmae tibi ne qua deesset
Ambitio, nostri servati seminis olim
Pro merito, meus hic ornat tua litora Iesus.”
Talia versabat genetrix animoque ferebat
Has oculis dum lustrat aquas actisque moratur,
Nerine gemmata, tuis; meliore superba
Tunc concha et gemma, aeternae quam lucis abyssus
Protulit atque tuis etiam commisit arenis.
Dicere tunc etiam poterat, quod pectore numquam
Ad propriam Virgo concepit humillima laudem:
Post sobolem, pretii et lucis ne prima deesset
Gemma tibi, fecunda premit tua litora Virgo.

21.
Desertos sabuli campos rubeique profundi
Aequora transgressum, alterius sub luce diei
Virgo dedit natum Nilo peregrina Tonantem.
Huius in adventu subito Mareotica templa
Responsis horrent divûm; Memphitica tellus
Et septemgemini lugent mysteria Nili.
Mirantur templis consueta oracula tristes
Subticuisse popae et repetens quaesita cruentus
Numine pallescit non respondente sacerdos.
Hinc neque sincerum fundebat caesa cruorem
Victima; se iugulum dantis non sponte iuvenci
Ater erat sanguis fatique iganrus aruspex
Tabida turbato versabat viscera vultu.
Ipsa Deûm facies non corpore recta, sed aris
Concussis confracta, solum prono ore tenebat.
Isin humi stratam flentes gemuere ministri
Fractaque spectabant maesti lunaria frontis
Cornua: cum spicis nitido flaventibus auro
Et regale decus iacuit frugumque quasilli:
Sanctaque Bubastis variisque coloribus Apis,
Quique premit vocem digitisque silentia suadet,
Procubuit numquamque satis quaesitus Osiris.
Tectaque praeduris serpens Nilotica squamis
Corruit et truncis iacuerunt singula membris.

22.
Tunc etiam Phariae peplum fatale Dianae
Exhibuit tristi fatorum arcana ruinâ,
Et se (quod nulli fas ante) retexere sensit
Fatorum authorem; cuius sapientia praesens,
Sola incomperti mentem comprendit Osiris.
Strata vetustorum stupuit simulacra deorum
Aegyptus: tunc quemque suo pro numine maestum
Vidisses ululantem aliquid lugubre profari,
Plorantem ante aras, querulo delubra boatu
Replentem cautoque Deos clamore vocantem.

23.
Hermopolis coluit numen, venientia longe
Prospiceret quod fata, canis[ERROR: no reftable :]523 canis : acanis pro more vagantes
Eminus observantis apros, cervice canina:
Cecropidae dixere Epaphon, sed Nilus Anubim.
Mercurius, Teutusque idem appellatus et Hermes.
Postquam tota fuit divûm turbata ruinis
Niligenûm regio, fatorum inquirere mentem
Constituunt et nulla dabant responsa iacentes
Ore solum amplexi divi, sed solus Anubis
Stabat et immotis Hermes latrabat ab aris.
Nescio cur aliis in prona cadentibus ora
Integra stantis adhuc duravit numinis huius
Effigies, nisi forte canis quod imagine culto,
Prudenti rectoque animi mentisque perito
Doctori Aegypto Teuti titulisque colendo
Pluribus Hermeti voluit committere Numen
Adventum effari sobolis: mortalibus olim
Ipse etenim quae fatus erat mysteria, sacrae
Non vacuum lucis poterant ostendere pectus.
Nec Patrem Verbumque Patris, commune duorum
Nec tacuit Flamen; nostra non ille videndum
Membrorum compage Deum, non ille reorum
Ignes poenalisque locum ignoravit Averni.
Non Divorum altas lauros sedesque beatas,
Non fidei praecepta novae perituraque falsos
Non tacuit sortita Erebi mendacia cultus.
Ille aequi rectique tenax caeloque recepti
Dogmatis interpres, quamquam ille probavit Enocho
Instructore fidem didicit quodque ille nepotum
Adami monitis populis non degener author
Suadebat, nec thure pio fraudare Tonantem,
Nec placiti metas divini exire docebat.
Ipse eadem, ne venturos ignota laterent
Divini cultus verique arcana nepotes,
Cum tabulis necdum pretiumque aevumque daturam,
Artis erat rudibus vocem signare figuris;
Sculpta loqui docuit magicis animalia linguis,
Cuius adhuc Phario vivunt in marmore formae.
Sanctus erat populis Hermes, quem fama superstes
Indigetem post fata tulit mixtumque beatis
Heroem memoresque suae virtutis adeptus
Niligenas, maius vixit mortalibus aevum.
Indocilis sed vera sui transgressa magistri
Dogmata posteritas, plures non posse docentis
Esse deos, postquam placuit sibi numine multo
Caeca superstitio et finxit sine fine deorum
Nomina: Mercurium, pariter quem dixit Anubim,
Credidit esse Deum, dignum cui thura Sabaeo
Confectis positae caleant suffitibus arae.
Ingeniique sagax arcanorumque repertor
Quod fuerit, canis ora refert: et nescia signi
Roma diu explosit, veneretur inania laudis
Quod portenta, canum amens religione Canopus.
Cum tamen Ausoniis dementia maior in aris
Plauserit: hic febris, meretrix, rubigo pavorque,
Qui – divi! – gravium capiebant thura Quiritum.

24.
Hunc reliquis postquam stratis Aegyptus Anubim
Audit stare deum, pleno petit agmine supplex
Niligena et sacra redimitus fronde sacerdos
Thura cremans responsa rogat causamque ruinae
Et deiectorum scitatur damna deorum.
Ter prius exoluit rictum, ter more canino
Exeruit linguam, movit ter colla, ter amplam
Rugavit frontem, demum vocem edidit istam:
“Non ego sum numen, sed servus Numinis Hermes:
Discite nunc falso quamvis a numine verum:
Quae proavis olim, nunc fata nepotibus edo.
Est Numen, verum Numen, cui corporis expers
Est Soboles cum Patre eadem, nec praeter eosdem
Est aliquis Deus, amborum nisi pectore ab uno
Qui procedit Amor. Nostrum Trias iste gubernat
Produxit quod sola, genus, terrasque fretumque
Sideraque caelique faces moderatur et omnes
Quos eadem finxit virtus aeterna labores,
Una regit nullusque sui stat terminus aevi.
Nunc eadem Patris Soboles aequusque parenti
Splendor in humanos descendit corporis artus,
Factus homo; iamque ille tuas, Aegypte, per urbes
Ignotus transit similis mortalibus hospes.
Tempus erit, quo tota illum Mareotica tellus
Utiliusque suo veneretur Osiride Memphis.
Et tu prae reliquis peregrino electa Tonanti
Thebais, aspicies quondam quos Numinis huius
Accendet pietas, morum probitate severos
Splendere Heroas, quorum domicilia ramis
Texta graves hominum damnare potentia curas
Ostendent quam vilis opum sit caeca cupido.
Ut vero inciperes iam suspirare salubrem
Numinis istius cultum, nostratia visus
Oppida iam calcat membrisque exilibus infans
Ignotus, tacitum vibrat de pectore lumen
Caelestesque faces, quales neque flumine toto
Obruet adversus septeno gurgite Nilus.
Inde fuit, sua quod saevus praestantia Typhon
Ora impos tolerare, tuus nequissimus hostis
Typhon, saxa Deûm fragiles mentita figuras
Deseruit stravitque; meum neque dispare casu
Stravisset marmor, veri sed dextra Tonantis
Me tenet et placitum subigit caeleste fateri.
Neve meos vultus celebret vesana deinceps
Posteritas, communi etiam me iungo ruinae.”
Dixerat haec Hermes et motâ corruit arâ
Oppressitque suo praesentem pondere mystam.
Fit populi clamor, compressi dura gementis
Fata popae et sanctum cecidisse stupentis Anubim.

25.
Interea placido vicina per oppida Nilo
Nacta viam, peregrina trias non lenta petebat
Phoebopolim Titanis uti de nomine claros,
Sic pariter celebres Titanis numine muros.
Non procul urbanis crescebat caedua tectis
Silva, secans medio proceras tramite frondes:
Qua si plaustra trahi vel clitellaria vellet
Ire pecus, fuit aequa rotis tergumque gravato
Commoda vectori plano de cespite mollis
Semita, proiectas servans a frondibus umbras.
Hic varium plantae genus, at sine fructibus omnes,
Nescio quo fato steriles totamque caduca
Luxuriem folia implebant et floris inanes
Densa comis tantum laxabant bracchia trunci.
In forma tamen et foliis servata cuique
Nota fuit species: amplas discernere malos,
Sublimes cedros, annosas discere quercus,
Quisque rudi poterat de cortice; grande cacumen
Cupressis alnisque fuit, fulvoque colore
Fraxinus atque levis nodoso stipite cornus
Seque comis pleno prodebat vertice palma.
Iuncta viae quaedam serae servata bipenni
Arbor erat, longum ramis testantibus aevum,
Lapsa retro multi pariunt quod tempora saecli.
Nulla ipsi par arbor erat, neque dicere possum
Qualis erat, quae sola, sua dum fronde virebat,
Tota fuit species: potuit neque rara videri
Si fuit una, suo semper veneranda triumpho.
Haec etenim (si vera mihi dictavit Apollo)
Arbor erat, primo fructum quae protulit horto,
Quem vetuit libare Deus; quem credula coniux
Censuit esse Iovis cerebrum, quo Pallas in auras
Prodeat et cunctas ista dape conferat artes.
Ipsa loci facies, semper sine nube sereni
Temperies caeli; ripas non ferre volentis,
Sed grata terram certoque tumore rigantis
Ascensus Nili; tenui contenta labore
Sacra voluptati tellus, ignota madere
A caelo regio, semper vernantibus arcis
Et numquam fugiente rosa; brumaeque nivisque
Nimborumque expers, potis est suadere Canopum
Esse infelicis lacerum Paradison Adami.
Hinc communis amat Phariis quoque dicere rumor
Niligenas primos hominum totius adeptae
Unde animam et mentem fluxerunt semina carnis.
Hic ubi turbato Nilus modo gurgite manat
Fonte procul, communis erat fons, quatuor olim
Fluminibus: Tigri, Euphrati, quique alluit Indos
Aurifero Gangi et Nilo; cui prima remansit
Fontis aquae virtus, vincla indignante quotannis
Amne per Aegyptum lympha stagnante refundi.
Solius haec Nili lex est, qui forte propinqui
Atque suum caeco ascensu surgentis in amnem,
Haurit adhuc laticis fluxuram in iugera mammam.
Et licet Euphrati pariter det fama, solutis
Riparum effundi Chaldaeae in gramina vinclis,
Copia sed Nili est maior, quod origine surgens
Hunc repleat propiore latex lapsique sub aestu
Solstitii, ignaro pluviarum imbrisque Canopo
Aethere labentum vice surgere cogat aquarum.
Inde venire potest toties quaesita, nec unquam
Explorata satis crescentis copia Nili.
Fons idem vero, postquam crocodilifer haustu
Hoc prius intumuit gurges, mox ordine verso
Cum satis et campi et segetes et prata biberunt,
Occultis refluas absorbet hiatibus undas.
Hinc venit, ut ripis posthac moderatior aestum
Contineat solita contentus margine Nilus.
Quod modo diversa fluvii se parte resolvant,
Hoc varium natura tulit cum supplice Pleias
A Nemesi exorata, dato confunderet imbri
Antiquam terrae faciem primosque labores
Numinis, aversis alio converteret undis.
Tigrin et Euphratem Taurus vomit, India Gangem,
Nilon agunt montes Lunae, vel montibus ipsis
Subiectae, capitis quibus est data fama, paludes.
Sed reor hic solus quod agros virtute rigandi
Servatâ, antiquo Paradisi a gurgite fluxum
Excipiat, fervente vagum quo dissipat amnem,
Credendum hinc, Phario silva est ubi proxima Nilo,
Fixus erat generis primis authoribus hortus.

26.
Caelicus has olim flammas spirante machaera
Excubitor pulso sedes obsedit Adamo,
Ingressum mucrone vetans. Sed vindice postquam
Diluvio tellus omnis confusa iaceret,
Hoc etiam primus decor et fortuna reliquit
Caeli vestibulum; vacuis crescentibus illo
Telluris gremio pertaesis germina plantis,
Esset ut incassum posthac custode teneri.
At quoniam laesi sic Numinis ira petebat,
Arbor ut illa eadem, fuerat quae conscia primae
Materiamque dedit culpae, foret ara salutis
Et veniae mater; cui exitiale piandum
Restaret fixo meliori germine pomum,
Planta eadem veteri permissa est vivere trunco,
Quae malum fatale tulit; seu propria ligni
Vis fuerit par tali aevo; seu Numine vivam
Asservante trabem, donec decreta veniret,
Quae malè decerpto succederet hostia pomo.

27.
Venit ut haec, Solymae celsas antistite summo
Procurante trabes tectumque parante superbo
Isacidûm templo, sollerter ab usque Canopo,
Exceptas primum Nilo, dein aequore vectas,
Litore Idumaeo deponens institor alnos,
Materiam templo dictos mittebat ad usus.
Tunc reliquas inter malus funesta securim
Sustinuit Solymisque illata et inutilis omni
Visa operi, multos iacuit despecta per annos,
Utilis immiti donec sublata reorum
Supplicio cessit Christo, regale datura
Victori solium; quod Averni ex faucibus ergo
Divina ascendit rapiendae victima praedae.
Tale autem dedit illa, solo cum fixa vireret
Indicium: siquidem procera cacumina malus
Haec eadem, Mariae Aegyptum cum prole petenti
Incurvari humilis lunato vertice terram
Amplexa est: iam tum sibi deposcente beatum
Virginis illius germen, meliore pianda,
Quam fuerit rapti fructus quae purpura, venâ.
Infantis cupidus, quem propter saecula stipes
Multa tulit, vultum tunc praetereuntis adorat
Et modico optatis sperat post tempore votis
Amplexuque frui; duram tunc illa bipennem
Planta, graves ictus ferri passura vocabat.

28.
Vir stupet et Virgo se demittentis in imum
Stipitis obsequium. Sed mater protinus illam
Noverat esse trabem, post bis tria lustra, saluti
Qua pretium humanae, suus ille sacerrimus infans
Non exile dabit, ligno figendus eodem.
Tunc animo concussa licet, poenalibus ora
Aplicuit ramis lacrymisque ligavit obortis,
Quos divina suo soboles moritura cruore
Perfundet; queis tunc rubicunda fluenta daturis
Pro nati venis, vacuabat lumina mater.
Tunc etiam proprii cupiebat Virgo cruoris
Par meritum, fieret condigna ut victima, sontes
Restaurare potens et caelo reddere, laesus
Aeternae sobolis rubeat ne sanguine stipes.
Mollia maternis at vero bracchia pannis
Constrictus puer et palmis cui tangere plantam
Dempta triumphalem libertas, respicit illam
Et cupidus dulces metitur lumine ramos.
Decerpit frondem genetrix orique puelli
Admovet; ille labris oculisque tenacius haeret,
Quam blande saxis hederae, vel vitibus ulmi.
Prodigii studio sed ne mora longior aequo
Susceptum differret iter, post praebita cultus
Officia, elato demissas vertice frondes
Erigit et primas arbor recta occupat auras.

29.
Non procul hinc Nili ripas sortita superbit
Phoebopolis, turres iactans et stantia regum
Atque magis semper tenui surgentia saxo
Marmora, queis hydri, loti volucresque canesque
Sculptaque servabant magicas animalia formas.
Nosset ubi necdum Memphis contexere biblos
Flumineas vocemque rudi signare figura
Mansuram, saxo caesis avibusque ferisque
Niliacae signata dabant arcana Minervae.
Talibus illustrem monimentis Virgo subivit
Phoebopolim, tecto modico suscepta, quod ante
Quaesiit externo sollers sermone maritus.
Hunc labor indigenis lignique perita secandi
Commendare manus rectaeque modestia frontis
Evaluit, modicae pretium ne deforet arti:
Ne sibi nec puero, aut matri vitale deesset
Subsidium, cui nulla magis fortuna placebat,
Quâm posset proprio si forte labore vibratâ
Et pueri et matris superare incommoda serrâ.

30.
At Virgo Pharii quae non idiomatis expers,
(Hoc etiam callere datum caelique solique
Prodigio) facilisque loqui quo Coptus et urbes
Niliacae sermone orant; et nectare linguae,
Et morum caelesti habitu et flexisse sereno
Siderei vultus vidit Nilotidas astro.
Virgineo pariter tenues si pollice telas
Matribus aptaret, varias seu dante figuras
Lina feriret acu. Gratus fuit omnibus ille
Virginibus nuptisque labor, servata sonoris
Coptiadum praebens nuruum velamina sistris.
Divinus vero, vultu cui omnis amorum
Ludebat Charitumque chorus, qui denique pulchrae
Filius Aurorae, roseos a matre colores,
Effigiemque trahens (taceo quod lucis habebat
A patre splendorisque nitens intrinsecus aurum)
Religiosa tulit cunctorum corda puellus.
Fecunda hunc matres innuptaque corpora nymphae
Naturae dixere decus; sed summa volentes
Effari, dixere minus, qui Numinis unà
Et decus et lux est caelique aeterna venustas.
Phoebopolis, Memphis, Babylon, Aegyptia, Thebae,
Hermopolis, Tanais clarumque authoris adepta
Nomen Alexandria, puer persaepe penates
Hic petiit vestros designabatque futuris
Iside contempta patris cultoribus aras.
Saepius hunc vultu et palmis fortasse tenella
Membra, favente pia vobis genetrice tulistis;
Pauperiemque suam donis patriisque levastis
Fructibus, ignarae vester quod mysticus esset
Ille, Pharo numquam non lamentatus Osiris.

31.
Dixerat una olim Musis certare proterva
Pieris immani pavidos pugnare giganti
Aegypto latuisse Deos, quorum ipse Typhoeus
Corpora mentitis fertur celasse figuris:
Duxque gregis, dixit, sit Iuppiter, unde recurvis
Fictus erat quondam Lybicus cum cornibus Ammon.
Delius in corvo proles Semeleia capro,
Fele Diana fuit, Maia satus ibide tectus,
Pisce Venus, niveâ Divûm regina iuvencâ.
Fatum est, Nile, tuum, Numen quod credidit exul
Se mendax verumque tibi: iam, Nile, deorum
Te latium dicam, neque enim meliore profectum
Tale gerit causa tellus Saturnia nomen.
Te profugi novere dii et mentita ferarum
Forma tuas coluit ripas, quibus oris imago
Tam fallax ac numen erat; novus exul arenas
Iam versat quoque, Nile, tuas, humana sed oris
Si facies neget esse Deum, meminisse, Canope,
Te cupio: si tecta feris peregrina colebas
Numina, quid prohibet, Numen sub carne latere
Humana? Totum fuit id si fabula mendax,
Nec fera, nec numen, nulla hic mendacia: verus
Hic puer et Deus est, quem tu lare protegis, exul.

32.
Lustrasset quamvis totam peregrina Canopum
Cum puero genetrix, semper praestante marito
Tutelae praesentis opem longoque viarum
Servitia errori, tamen esse errantibus istis
Phoebopolis voluit sedes diuturnior astris.
Moenia subiectae duris haec fustibus olim
Isaciae struxere tribus: haec saxa levavit
Aptavitque gemens, haec Numinis hospita pressus
Tecta laboravit Iuda ignarusque futuri
Exulis appositos sua fixit ad otia muros[ERROR: no reftable :]858 muros : muras.
Et bene stat, summi titulum quod praeferat astri,
Phoebopolis: vestrae hanc luci Phoeboque, tribules
Oppressi, posuistis; et haec pharaone soluti,
Postea praesentem voluistis moenia solem
Visere, quo vestros legeret sciretque labores.
Et vidit legitque tuorum, Iacobe, nepotum
Serviles hac urbe manus tribuumque notavit
Duratos lateres; qui non ingratus amatam
Ut foret in plebem, rediit sua spargere Iudae
Lumin poenalique iugo, manifestior inde
Ut fieret, celso fixus de culmine luxit.

33.
At septemgeminum divina invisere Nilum
Quod voluit Soboles et Phoebi maius in urbe
Indulgere mora spatium, non segnè repensa
Accessit tanti adventus clarissima merces.
Nam constructa illic regumque labore superba,
Sculpta avium formis in acumen euntia saxa,
Quatuor obiectu laterum, ferientia quatuor
Adversas ventorum acies, sibi sede Latina
Sacrata accepit pueri matrisque potestas,
Phoebea virtute prior, cui regia primùm
Thebaeum pietas posuit pro munere marmor.
Harum unam ex imo nunc Vaticana levatam
Suspiciunt propylaea petram, quae subdidit huius
Alta triumphali pueri fastigia signo.
Altera stat matri, quam pridem hierarcha Latinus
Surgere Flaminiae voluit pro robore portae.
Debita adhuc sponso latet: at fortasse sepultum
Marmor adhuc, Iosippe, tuum, semel eruet ardor
Romuleus lucique dabit, positurus honori,
Nutritor divine, tuo: nam gloria crescet
Maior adhuc Iosippe tibi, quod nomine praefers,
Filius accrescens: prodet lapis ille figuras
Forte novas sculptasque novus leget Oedipus ibes:
Hospitiique istis reddatur gratia saxis,
Quam fortasse dato misit iam marmore Nilus.

34.
Phoebopoli iam gratus erat prius almus adiret
Quam sua tecta infans; cui is praemisit ad oras,
Seu certi adventus signum, seu nominis aeque
Fragrantis specimen, fuerint seu praevia dignae
Praemia mercedis, sudantes balsama virgas.
Hos etenim dans iura duci regina Latino
Non tulit Hebraeo frutices Cleopatra superbas
Engaddi florere solo. Iubet illa marito
Non fidei, sed labe thori; iubet ille fideli,
Non animi, sed spe regni, qua flectitur omnis
Ambitio, Herodi, soli concessus Idumae
Ut videat te Nile frutex. Valuitque superbum
Pellicis imperium, Engaddi quod colle revulsa
Ditavit[ERROR: no reftable :]908 ditavit : didavit radice Pharon; iuvitque propinquam
Phoebopolim quaesitus odor, quae crescere parva
Stirpe Palaestinas pretiosa ad vulnera frondes
Vidit et afflata redolebat suavius aura.

35.
Gleba urbi vicina fuit, quam fonte rigari
Perpetuo (verum loquitur si fama superstes)
Isidis afflictae fecit sitis, atque loquendi
Tota ferè nimio consumpta labore facultas.
Amisso, referunt, charo nam coniuge divam
Isida, cognatus quem post data vulnera Typhon
Inclusum angusta pelago demerserat arca,
Membra perempta sui tota tellure vagantem
Quaesivisse viri. Quam dum pius attulit error
Phoebopolim, consedit humo quae moenibus urbis
Ulteriore situ, ditissima Mempheos arva
Accedente iacet celsaque sub arbore flevit.
Arbor erat palma: umbroso dea stipite flammis
Phoebeis protecta, sitim restinguere pura
Suspirabat aqua. Neptem miseratus Olympi
Rector, in hanc densos fudisset Iuppiter imbres,
Sed fatum Aegypti vetuit, cui imbribus arva
Nulla madent, Niloque satis fecunda tumente
Numquam implorato contemnit Oriona nimbo.
Omnipotens visa, quam lympha implere parabat,
Non magna scrobe, Pellaea tellure latentis
Venam aperit fontis gelidoque humore capaces
Isidis ad potum repleri mandat arenas.
Nec mora, secretus lympharum immania claustra
Permeat hydrophylax, liquidas qui fontibus undas
Distribuit; cui mox melioris originis una
Iussa salire altùm non viso lympha meatu,
Sicca Paraetoniae tetigit vestigia divae.
Crevit et in fontem: quem mox arentibus Isis
Admovit labris, calor unde sitisque soluta est.
Isis opem surgentis aquae mirata, Tonanti
Grata fuit votis numenque precata rogavit,
Funderet ut liquidas fons ille perenniter undas.
Annuit Omnipotens: tunc qui scrobe totus in una
Fons fuit, intumuit subito sulcoque receptus
Funditur et longo fecundat iugera rivo.
Isidis hic fons est gratumque in gentibus illis
Tale habuit nomen palmaeque sub arbore manat.
Hic locus Isaciae fecundus munere lymphae,
Aptus odoratis, quae dant opobalsama, virgis
Visus erat: quantum Scythico bis torta lacerto
Praepes arundo volat, longum his radicibus hortum
Plantat, ubi orbatae spolium deponit Idumae
Feminei aeterno luxus Cleopatra trophaeo.
Hebraei vero fruticis fons Isidis agrum
Intrabat medius; cuius crescentia gratum
Marginis adversae sensere fruteta liquorem.
Phoebopolitanis quod non ea dissita longè
Lympha foret tectis, pro matre et prole maritus
Has ipsas pro more undas hausturus adibat.
Perpetuum fontis decus est lavisse tenelli
Numinis exuvias[ERROR: no reftable :]963 exuvias : exavias et lina tegentia corpus
Humoremque manu matris fundente, per ipsum
Corporis arcentem maculas fluxisse puellum.
Unde sibi fuerat positum quod ab Iside nomen
Deposuit, sumpsitque novae sibi vocis honorem
Iside despecta et se fontem dicere IEsu
Constituit vetuitque suas accedere quemquam
Hoc sibi dixisset gratum nisi nomen, ad undas.

36.
Viderat augustum ter crescere coniuga flumen
Virginitas tumidumque suo prodire ter alveo,
Gurgite turbato, riparum compede stringi
Nilum indignantem, crudelis vivere postquam
Desiit Ascalides, aliique in fata puelli
Immites donec (neque enim rex solus iniquus
Infanti) diro periissent funere mystae.
Afrorum postquam rabie maiore leonum
Pavisset naturae hominum rex degener iras,
Quas brutali animo dominandi saeva cupido,
Aut male suada Erebo veniens impressit Erinnys,
Caede tot infantum desperatique parentum
Fletibus et populi lacrymis. Vix caede peracta
Infelicem animam carnique haerere negantem,
Consumptae innumeris a vermibus, exhalavit.
Aequa Dei virtus! Tanta qui strage virilem
Saeviit in sexum, qua vir fuit ille, severam
Est magis expertus Nemesim, perpessus edaces
In sexu, coesi sexus pro crimine vermes.
Verme perit modico, numerum cui copia fecit
Immodicum; parvos quod iniquas ille secures
Torserit in pueros, nec vermis copia vindex
Debuit esse minor, fuerit quam barbara prolis
Innocuae caedes, nulli numerabile lethum.

37.
Hostibus extinctis odium quibus acre calebat
Infantis, pressum somni languore maritum
Alloquitur Iosippum Ales demissus Olympo:
“Surge, pater, propriosque redux invise penates;
Nam fato intentos pueri, fatum abstulit hostes.”
Vocibus Aligeri domito Nili advena somno
Auditosque sonos vultumque loquentis Ephebi
Imperiumque viae, quod se prius ille daturum,
Sopito visus reditumque spoponderat Ales,
Mente pia versat susceptaque verba per umbras
Praeceptum caeleste putat. Votoque pudicae
Agnoscentis idem monitum caeleste maritae,
Propria deserto meditatur tecta Canopo.

38.
Tempus erat, quo non pridem per rura solutus
Segnior admisit riparum vincula Nilus,
Phoebus in autumnum cum declinaret et umbras
Laxaret Meroe Libraeque in sidere Titan
Non foret augmentum sortitis noctibus impar.
Composito tandem consuetae margine ripae
Flumine, sat madidis visis a gurgite campis
Arboribusque satisque gravem spondentibus annum,
Turba dies bis quatuor agit Nilotica, laetis
Utraque post epulas animosa iuventa choreis:
His patrios laudare deos undaeque potentem
Frugiferumque Pharo mos est extollere Nilum.
Religio tunc caeca suas laxabat habenas:
Thura crematuris aperit sacraria mystis
Vana superstitio, damnatis ritibus aras
Incursare docet donisque implere deorum
Atria et effictis in Numina fidere signis.
Tunc nulla Isiacae friget sine thure iuvencae
Ara, nec amisso deerat suus ignis Osiri.
Isi, decus Nili, tua solum altaria maesto
Niliades clamore colunt et iusta perempto
Unà tecum omnes ululant lamenta marito:
Surdus inauditis cumulatur honoribus Apis,
Munusque Anubis habet, non est sine ritibus Horus,
Indigenae divam celebrant Bubastida nymphae.
Et canibus suus est cultus: crocodilon et ibim
Vota humana petunt: nullum est sine supplice monstrum.

39.
Haec erat autumni facies, Iessea moneri
Cum soboles audit Nilo externaque relictâ
Emigrare Pharo Galilaeaque tutus in arua
Ire iubebatur pueri securus Ioseph.
Nec mora, laetus abit brumaque instante molestum
Non accusat iter, sed quas Iordane recedens
Deserti pressit, rediens vitavit arenas.
Doctus erat siquidem postquam Solymaea reliquit
Regna, procelloso deserti pulvere molles
Emensus campos, quantum gravioribus acta
Surgat arena Notis et siccis occupet auras
Planities sabulosa undis imitantibus ipsum
Fluctuat Aegaeum, et densis ferit astra procellis.
Ille quidem nec flabra graves spirantia ventos,
Nec tulit undantes commoti pulveris aestus;
Nam Zephyro sabuli campos aequante petebat
Aegyptum Iesseus honor, dum nulla furentes
Sustinet aura Notos; tamen insurgentibus ipsis
Interdum Zephyris poterat comprendere motae
Quid fidei faciant ventis hiemalibus aurae.
Molle velut vernis crispatum fluctibus aequor
Exiles placata ferens ad litora spumas
Indicium non molle facit, vehementibus Austris,
Vel quas hibernis Aquilonibus excitat undas,
Non aliter verno vidit cum surgere flatu
Desertum, hibernis Iosippus motibus illud
Composuit veritusque viae brumale periclum,
Pulvere suspectas alio mutavit arenas.

40.
Phoebopolitana festos celebrante per urbem
Plebe iocos (Niloa vocant) dixere salutem
Hospitibus gratumque vale; quos, barbara quamvis
Pectora Niligenae, votis faustisque secuti
Vocibus, implacidi dant tristia signa recessus
Et numerant causas et verba morantia gratos
Isacidas, brumale auras instante rigentes
Obiciunt. Sed nulla fuit quae Numinis esset
Imperio suadela prior. Data gratia postquam
Est verbis animisque, piis affectibus addunt
Niliacae quoque dona nurus, nec simplice peram
Farre replent, Nilo sed despumante paratas
Sollemnes iungunt medicatis panibus escas.
Festivasque dabant, quas tunc Memphitis edebat
Terra dapes; moderante pium sed Virgine plebis
Obsequium, modicae sumente opsonia caenae
Et reliquae annonam, cui felix cura, Tonanti
Committente viae, Nilum Iessea reliquit
Progenies patriamque redux petit exul Idumen.

41.
Quartus erat mundi hanc lucem qui viderat annus,
Astra quaterque suo duodena repleverat igne
Delius, aeternum postquam splendescere lumen
Aspexit summisque rotis pharetrata premebat
Aemonii iam terga senis, cum Virginis infans
Figere divinis poterat vestigia plantis.
Visque inerat maior quam annis membrisque pusillae
Par foret aetati: profugae qui dulce parentis
Portabatur onus, rediens hoc pondere matrem
Solverat et refugas pedibus versabat arenas.
Iam poterat parvus terram calcare viator
Materna ducente manu, quo saepe relicto
Auxilio propriis firmus quoque viribus ibat.
Saepe pater materque sinu componere lassum
Expetiit; sed saepe puer matrisque patrisque
Non admisit opem, facili, si quando gravabat
Semita, contentus dextra; quorum ille coruscus
Et medius geminis communis amoribus ignis,
Pulvere quot gressus fixit, tot misit utrique
In pectus radios et amantum spicula, flammas.
Per medium veluti decurrens Phoebus Olympum
Aequus utrique polo est, quoniam fulcitur utroque;
Sideribus reliquis crebro Phaëtontia lampas
Opposita tellure latet; pro cardine nulla
Invidia est, cui sol numquam sua lumina celat.
Sic Mariam et Iosippum inter dum pergit amoris
Flammeus hic Titan, reliquis sua lumina stellis,
Saepius abscondit (qui iugiter arserit igne
Numinis aethereo, non est, velut ista calebat
Coniuga virginitas). Phoebum qui sustinet axis
Quique polus medium librat, Titanide numquam
Desertum se luce dolet: numquam occidit istud
Invisumque latet sponsis librantibus astrum.

42.
Aegypti demum extrema regione profecti
Respiciunt litus, quo se Pelusia frangit
Thetis et adversa Cyprum mare spumat in area.
Praetereunt Casium, clarum Iove praeside montem,
Pompeio fatale iugum, Ptolomee iubebas
Quo tantum truncare caput; qua fronte piandam
Censuit infelix omnem Pharsalia culpam.
Succedunt tumulo Magni, quem forte docebat
Fama recens, tantis sed fama sonora triumphis,
Pulvis erat bibulaeque cinis commixtus arenae.
Et titulum ambusto duxit quem stipite Cordus,
(‘Hic situs est Magnus’) spumans turbaverat aequor
Raptaque erat primo scriptoris gratia fluctu.
Hinc decimo emensi totam Casiotida Phoebo
Atque plagas quas nunc etiam Hagarena profanat
Posteritas, curvo videre in litore turres
Ascalis alta tuas, male fortunata nefandum
Enixa Herodem; licet tibi regibus apta
Tecta daret, sed quae propriis tumulata ruinis
Vile iacent nullum positoris habentia nomen;
Cum tamen a morum et scelerum feritate profecta
Duratura tuis stat adhuc infamia muris.

43.
Inde propinqua petunt humiles stagnantia ripas
Torrentis vada, Iudaeae quem montibus ortum,
Labentem saxis, vitis Sorecia botris
Propitium bibit et grato se gurgite replet.
Protinus emenso veniunt torrente sub altas,
Fonte suo optatas rupes, quo Virginis alma
Et soboles posuisse sitim ferturque beata
Inde bibisse parens siccisque labore diurno
Surgentem labris laticem admisisse maritum.
Mansit honor fonti: siquidem sermone Philippi
Hoc pius Aethiopum regina semivir hausit
Fonte fidem, formare potens eodemque perustos
Marmaridas vero; et fecundae munere lymphae
Divino ingentem populum generare puello.

44.
Inde viae spatio non longo errantibus anceps
Occurrit bivium: lateri fuit obvia dextro
Iudaea et Solyma; ursisset si Nazara, laevus
Aequus erat pulvis. Sponsis certabat uterque
Iudaeae et Galilaeae ardor: Iudaea vocabat
Ad templum, at puerum regni ne perderet heres,
Qui patris evasit gladium veritosque paterno
Successisse odio, qui successisset et ostro
Et quod idem nocte apparens sub luce corusca
Ancipiti sponso vetuisset Numinis Ales,
Tuta metu infantis flexit Galilaea viaeque
Ambiguum laeva recte pro parte diremit.