1.
Tertia Phoebeos ad frena redire iugales
Memnonius Ganges et Arabs aspexit Eous,
Iosippo propria postquam de sede profecto
Simplicis hospitium lucis Solymaea dedisset
Religio. Petit immodicam congressibus urbem
Et templum portante Deum cum coniuge sponsus.
Summa fuit templi ratio, quo cordis utrumque
Urgebat calor: exiguis promentibus ingens
Obsequium donis sacraeque morantibus aedis
Parte humili, attonitis templi nova reddita mystis
Vox fuit, arcana prorsus de sede, supremo
Ex adyto: “Bethlem gaude, primoribus una
Ex populis tellus: ex te prodire videbis,
Qui Dux augustas premat Israëlis habenas,
Initii gnaro cui non egressus ab aevo.
Ille idem in censum properat numerumque Latinae
Lege potestatis.” Praecepta tribulibus aures
Vox tenuit mentemque pavor sensumque relatae,
Communis tribuum, stat vocis habere cupido.
Fit populi murmur mystes aperire rogantis,
Quid fati vox ista ferat: sed clarus egeret
Qui nullo est praesens, referunt, interprete sermo.
Messiam, dixere, sui documenta parantem
Adventus, misisse istam, ne ignotus adesset,
Isacidis famam. Sed qui magis apta reservat
Indicia, ingenti cum maiestate verendus,
Augustumque latus Solymo observante senatu,
Stipatus populis et tanto principe dignae
Robore militiae septus regnique toparchis,
Praeferri solitas volet a lictore secures.
Hic laeti gestire omnes plenamque Monarchae
Vicino spondere fidem; tum ferre Tonanti,
Iam prope spectando coram pro principe, laudes.

2.
At ferus Herodes, cuius cito venit ad aures
Vox populique fides pectusque; illata momordit,
Quod dextra hunc fortem, iusti quod lege severum,
Cui femori est ensis, cui pectus aheneus ambit
Iustitiae thorax, torquet Polycletide virga
Aequius, ipsius quod sit quoque regula recti,
Quod digitis sceptrum. Contectus casside frontem
Iudicii recta librat terrena staterâ
Atque parem mirando operum molimine, dicunt,
Esse Deo. Hebraeis promissum fascibus aiunt
Fata, nimis Solymae, populoque haerentia fata.
Intremuit iustum metuens Heroa tyrannus.
Novit enim Solymi possessor iniquus honoris
Quod gemino nec Phoebo aether, neque regna duobus
Regibus aequa satis, vel tunc mage, pectore quando
Adverso vitiis unus, virtutibus alter
Praestat et oppositis regnum moderantur habenis.
Haec et plura animo versantem et plura timentem
Deserit Herodem timor et praesente superbus
Imperio fingit se nil ventura vereri.
Callida sic regum sunt pectora, velle videri
Impavidos cum plura timent, et fronte serena
Emendant, obscura tegunt quam nubila mentem.
Fata, rudis veluti, Herodes nocturna popelli
Somnia deridet. “Quis” ait, “mihi regna protervis
Eripiet signis? Propriae si pellere regem
Externum nequeunt vires, mihi Romula pubes
Praesto est Augustique potens et amica voluntas.
Quae regio est missura ducem, quem Dardana virtus
Non premat et validae non occupet horror Idumes?”

3.
Sed Virgo et voces adyti et diversa ferentis
Excipiens populi sensum taciturna latebat
Atque ipso praegnans Duce, quem Iudaea petebat,
Isacidis ignota parens. Nec prodere sese
Sustinuit sapiens Virgo, sat gnara superbum
Indigenas sperare Ducem quem mater opumque
Regnorumque potens utero regina tulisset.
Intacti vero referentem pondera ventris,
Propria mendacem cito condemnasset egestas.
Ut taceam insidias et regis barbara semper
Consilia Herodis, melius quae posse silendo
Effugere indemnemque uterum praestare, sciebat.
“Tempus erit, mea quando nihil valitura iacebunt
Auxilia et mulier regis conatibus impar
Caelestes poscam curas” aiebat, “opemque
Maiorem humanâ sobolis tutela vocabit.
Nunc exile tuae, Deus, irradiare memento
Ancillae pectus mentemque, ut nutibus illa
Aequa tuis semper, celsi super ordine sistat
Consilii, placitoque orbem moderante quiescat.”

4.
Ut satis indultum votis, excedit uterque
Delubro coniux: Bethlem suspirat uterque.
Urbem hanc pollentem rerum paradison amoena
Temperie Iudaeus habet. Par credita nulli
Est tribui ubertas: quovis sub sidere tellus
Florida, continui plaga veris, odoris inanes
Festiva hortorum facies non sustinet auras.
Haec mage flava Ceres, praestantior arva Lyaeus
Occupat et pressis melior despumat ab uvis.
Hic orituri olim terrena e matre Tonantis
Praescia, communi ne vultu occurreret, omnem
Explicuit festivi oris natura decorem.
Hic regum domus, hic patria est et stirpis origo
Iessiacae, hic prima postremus origine fructus
Nobilior: proprio hic manavit purior unda
Fonte, sua melior venit propagine botrus,
Postremo matris generosius ubere nectar
Profluxit, quia virgineum; de matre virilis
Flammae experte viro venit vir fortior omni,
De foeda stirpis specie speciosus amoris
Surculus exivit, locupletior omnibus infans
Stemmatis extrema de paupertate refulsit.
Fortunata domus tali completa triumpho,
Fine suo, quam authore sui felicior aevo.
Regum prima domus, quam si postremus honoris
Sublimavit apex, cuius finivit elenchum
Verbi immensa eadem, mentis quae effata paternae
Complet maiestas. Generis Iessea venustas
Ultima: postremam stirpis sortita coronam
Frons immortalis, cuius finale suorum
Praeteritas regum non fert diadema ruinas.

5.
Nunc, Bethlem, laetare! Tuis iam postibus haeret
Admittique suis Davidis postulat heres
Non falsus rectis: aperi tua limina, Bethlem,
Iesseumque datis portis admitte nepotem!
Proh dolor! Immitis Bethlem, crudelia tecta!
Infelix regio, tantus tibi spernitur hospes:
Reicis urbe sua depulsum ad bruta Tonantem.
Iosippus siquidem Solymis digressus ab oris
Molle legebat iter facilique labore diurnum
Nactus Ephrataeis labens sub moenibus astrum
Hic sibi quaesitum doluit commune negari
Hospitium. Supplex orat vergente pudica
Ad partum sponsa et tecti quodcumque precatur
Neglecti vacuum stabulique exile vel antri
Deserti spatium, sed ubique immitia supplex
Orator responsa tulit. Demum urbe recedens
Numinis arbitrium sic disponentis adorat.
Non procul urbe ipsa, veteri sublustris hiatu
Iosippo deprensa fuit praesentibus apta
Visa malis statio: speluncae imitata figuram
Et spelunca fuit; qui tunc melioris egenus
Hospitii, reduces Phoebi excipiente quadrigas
Oceano; nullo dignatis hospite, proli
Divinae aptatis (huic servabatur inanis
Illa specus) Boreae flatus vitavit in antris.
Speluncam faber ingreditur pecudumque duarum
Servitium gravidamque tegit specus una puellam.

6.
Nox erat et varios vultus telluris opacae
Vix dederant tenues caeli discernere stellae;
Umbra antri sed maior erat, quod nulla subire
Vel modica externae possent ludibria lucis.
Vir parvum ut strueret collectis frondibus ignem
Ignis abest. Postquam nigro commissa mapali
Uxor erat, volat ut potuit repetitque propinqua
Hospitia et modicae deposcit semina flammae.
Ut sibi concessus torris, cum munere laetus
Ad stabulum celeri vertit vestigia planta.
Ardor ut illatus specui, ramalia sparsim
Iosippus proiecta levat, cremiisque per antrum
Deprensis motâ Vulcanum suscitat aurâ.
Ut flamma effulsit, deserti apparuit atra
Effigies antri pecorumque boumque per imam
Fusa loci faciem vestigia foeda iacebant.
Inde statim patuit, species quod bucera vili
Haesisset tecto, ut faeno praesepe refertum,
Et veluti disiecta vagè stramenta notabant.
Vir pecudi adductae gaudens non deesse relicti
Graminis et palearum escam, grave olentia tecti
Protinus aptatis everrit pondera ramis.
Purgatoque loci spatio, quod straminis illic
Repperit, ad fessae componit strata maritae.
Illa tamen durum sponsi spectare laborem
Difficilis, non mansit iners, nec deside prompti
Auxilii dextrâ; retrahit neque vilibus aptum
Obsequium curis, tolerans et fortis in omni
Fortunae congressu, animi plenissima Virgo.
Dura velut validis tentata sub ictibus incus
Ignivomis ferri studiis immota resistens,
Dum chalybis pondus tolerat fabrûmque lacertos,
Regum delicias maiestatisque coronas
Fabricat, imperiique et honoris signa: superbi
A molli numquam veniunt incude labores.
Talis erat Virgo, talis Iosippus, honores
Promeriti aeternos, nec non sublimia nacti
Casibus ingratis animi pro laude trophaea.

7.
Ut tepefacta foco mediae nox humida brumae,
Et rude correctum spelaeum hiemisque repulsus
E membris rigor et multam iam sidera noctem
Errassent, urgere graves sopor incipit artus.
Concessura velut somno sua lumina mater,
Stramine consedit, cubito cervice reclinis
Supposito. Pressa duplici quoque luce soporem
Visa pati: natura leves admittere somnos
Cogere forte nurum potuit, natura sed altos
Virgineae mentis nequiit prohibere volatus.
Debuerat modicam membris praestare quietem,
Numquam animo: procul est, ut mox paritura sopori[ERROR: no reftable :]191 sopori : sapori
Pectoris immodicas potuisset subdere flammas.

8.
Segnis adhuc aberat, noctem quae parte secaret
Hora pari et medio nobis adversa diurnam
Climata respicerent gradientem tramite luce,
Qui nobis vero summae caliginis index
Est Phoebi ascensus, cum membra prementia stratum
Figit humi genibus Virgo, praesaga propinqui
Numinis; reliquas una prece colligit horas.
Nox caeli medium cum iam prope curreret axem,
Ex antro caelum fieri videt atque sereno
Sole magis rutilans spelaeum seque beatis
Agminibus cinctam obstupuit. Raptoque supremas
Ad sedes animo, Numen videt et divinae
Fit praesens Triadi: Patrem Prolemque tuetur
Atque Deum quem spirat amor communis adorat.
Hic propriae sobolis conspexit hypostasin aevo
Mole nihilque ipsum quod circumscriberet, una
Maiestate parem reliquis. Tum plenius omne
Susceptae sobolis fatum casusque futuros
Edidicit meliusque afflatis vatibus hausit
Divinum lumen; maior quoque mentibus ipsis
Aethereis est venturi data copia veri.
Nec mirum: decuit siquidem superaret ut alta
Reginae addictos matrisque scientia servos.
Notitia crescente faces mentisque calorem
Auxit et aeternis arsura incendia flammis.
Hic proprium vitae cursum fatumque legebat:
Hic gladios, hic mucrones, hic mentis acerbos
Quos olim passura fuit spectabat agones.
Laetitiae sed magna fuit tunc causa dolorum
Cernere diluviem: placitumque est Numinis ultro
Amplexa et gaudens, nullis mucronibus impar
Ad quaecumque patens exponit vulnera pectus.
Hac habita rerum specie, torrentis et instar[ERROR: no reftable :]225 instar : instas
Virgineo raptim fusis in pectore caeli
Deliciis utero prodit pulcherrima Verbi
Progenies, qua maiorem prius edere Numen
Rerum infinitis non quiverat argumentis.
Terrarum, caelique décor, promissus ad orbis
Imperium princeps, nullo non maximus aevo,
Virginea matris parvus puer exit ab alvo.

9.
Hic velut e somno evigilans sibi reddita Virgo
Non aliquo puri partus concussa dolore
(Nam veluti speculum splendor, sic ista parentis
Viscera transivit soboles, vel graminis imber
Innocuus, vel floris odor qui surgit in auras
Inviolata horti specie), sed Numinis ore
Aspecto felix, postquam remorantibus undis
Virginea explevit divinus pectora torrens
Siccatoque ruens lucis stetit impetus alveo,
Compages veterem sensum terrena recepit.
Utque prius fuerat, gemino se poplite curvam
Repperit atque stupens in vilibus invenit herbis
Fusum utero coram gelidos torquere Tonantem
Artus maternoque oculos componere vultu.

10.
Nunc ego divinas matris qua dicere flammas
Voce ausim, quo arcana sono complectar amoris
Prodigia? Aethereae minus hac arsere profectae
Ad visenda hominis Verbi cunabula mentes.
Non ego, si linguae centum sint oraque centum,
Sintque mihi centenae animae, vel vertice laeto
Nectat adoratas et Smyrna, et Mantua lauros,
Non mihi si Phoebus cytharam, describere viso
Quae fuerint, Virgo, tibi corda calentia nato,
Sufficiam: sacro mater mirabilis aestu!

11.
Hic ubi se nimio cordis correpta calore
In sobolem effudit genetrix, quae Virgo priore
Attulit ad partum curâ, dare tegmina membris
Linea festinat; sed quod leviora putasset,
Nocturnam arcebat proprio velamine brumam
Admovitque sinum puero cordisque dedisset,
Dum sibi dissecto licuisset pectore, sedem.
Mater erat: sed quae mater? Date nomina, matres,
Quarum soli utero totus se debeat infans!
Nulla venit, cedunt omnes. Mihi sola relicta est
Quae Virgo est mater: totam sibi postulat ista
Una parens sobolem, nulli fecunda marito,
Cui pars accedat prolis patrisque potestas.
Una sibi totum genuisse puerpera natum
Creditur haec Virgo; totum si possidet una,
Totus amor prolis non est divisus ab una.
Plus amat una istum quaevis quam femina natum,
Plus dedit una isti siquidem quam femina nato,
Naturae hic amor est. Sed cui praeluxit amori
Gratia, caelicolûm quivis est spiritus impar.
Talis amore parens natum fovet: evehit istas
Immodico nisu natura et gratia flammas.

12.
Matris ubi gremio tepefactis incubat infans
Divinus membris, animis hunc talibus orsa est
Affari genetrix: “Proles aequaeva Tonantis,
Nunc etiam modicae soboles pulcherrima matris,
Ah quantum praesens facies tua distat ab illa,
Quae modo divini gremio splendere parentis
Visa mihi est? Summa quem maiestate verendum
Aspexi et colui, quamvis praesentis adorem
Hos quoque mente pari vultus, tamen abdita membris
Maiestas, nobis facie quam dispare fulget!
Una eademque hora stipulas stellasque prementem
Terrenaeque sinu matris gremioque rigentem
Aspicio modo te magnum, cui nulla valeret
Componi moles, sint caelum aut sidera, vidi.
Nunc modicum et qualem brevitas palmaris adaequet
Intueor, quem rapta Deum cui Patris origo
Aeterna est, nunc vero hominem, cui aegra recensque
Est matris caro. Nunc humili vilescis amictu,
Astrorum solisque decor patrisque venustas.
Te felix mater! Sed tu felicior esse
Matre alia quavis poteras: ut vilior esses
Sum tibi lecta parens, immensa ô lucis abyssus!
At quia sic placitum Patri pretiumque superbi
Ponere pro culpa tam grande decebat Adami,
Consilium sublime sequor, neque pigra tuorum,
Nate operum summo genetrix occurro labori
Meque humilis servae fidei pro viribus apto.”
Talia dicebat genetrix, assurgere plures
Cordis in affectus pluresque accendere mentis
Docta faces, quas nec socors, nec languida tentet
Musa sequi: superos ea cura fatigat olores.

13.
Virgineae vero monitus cum voce maritae,
Vagituque sacri infantis didicisset Ioseph
Grande puerperium, tenui quo lassa remotus
Membra dabat somno, velox assurgere strato
Accurrit pronusque legens humana Tonantis
Ora, pios animi tacitus non sustinet ignes.
Suspirat flexoque genu flexaque repostum
In vili stipula Numen cervice tuetur,
Et palmas ferit et puerum demissus adorat
Et sic ore refert: “Ades ô aeterna propago
Et soboles immensa Dei! Tam paupere strato
Figere et exiles quem cogere quivit in artus
Terrigenum vetus error. Ades promissa iacentis
Spes Iudae! Quantum stupeo, sublime salutis
Consilium nostrae! Stygias tibi frangere culpae,
Ah, duras nimium stat paupertate catenas.
Isacidûm Dux natus ades, rupturus aviti
Servitii crudele iugum. Mea se tibi, magne
Pectora subiciunt, infans, dicique beatus
Tunc potero, quoscumque tibi si rectus ad usus
Inveniar poscesque meos servire labores.”
Haec et plura tulit Iosippus et inde pudicae
Observat voces, si quas daret ore, maritae.

14.
Interea Aligeri medium sub noctis opacae[ERROR: no reftable :]333 opacae : apacae
Curriculum secreta novi miracula partus
Per campos vulgare hilares, pastoria primum
Procurant gratos audire mapalia cantus.
Est a turre gregis regio cognomen adepta,
Laeta soli facies, tellus vestita benigno
Cespite, villoso pecori qui dulcia profert
Gramina et intonsa laetum praecingitur herba.
Molle pecus, positis coram grege frondibus, acto
Ad fetum lanâ variare peritus Iacob,
Sudatis socero pactis pro duplice ternis
Coniuge servitii lustris, post bina reversus
Connubia et geminas uno de patre maritas,
Hic ductas collegit oves pavitque superba
Arte coloratos sparsis ramalibus agnos.
Hic bibitura pecus saturo iam ventre placentem
Praesto erat ad lympham, qualem de fonte petitam
Vitrea ducebat Doris gregibusque patebat
Appulsis humili ripa, quae sidere quovis
Sufficiens subter stratis manabat arenis.
Tunc etiam divina uterum ponente puella,
Non fuit haec ovium fidis inamoena magistris
Ad pecoris pastum regio, nec avara prioris
Floris erat tellus, cuius vicinia Bethlem.
Errabant per prata greges, custodia quorum
Tityrus et Corydon, calamosque inflare Menalcas
Non simplex; aliisque prior pastoribus Aegon.
Mane per apricas, queis forte pepercerat, herbas
Bruma levis (tunc solstitium brumale vehebat
Imbrifer Aegoceros) intonsae vellera, laetae
Ducebantur oves et nota cubilia velox
Reddebat contra nocturna pericula vesper.

15.
Tempus erat quo nox medium superaverat axem;
Et tenuem, quovis facilem rumore fugari
Languida pastorum carpebat[ERROR: no reftable :]367 carpebat : corpebat turba soporem
Cum tactas resonare cheles ductosque per auras
Exultare choros rutilaque micantia luce
Agmina mirantur taciti et cervicibus altùm
Porrectis, spectare eadem redeunte per orbem
Motibus oppositis sese glomerantia gyro.
His visis trepidare greges, trepidare magistri
Ipsi ovium, donec summa formidine pressis
Pelleret his unus terrorem vocibus Ales:
“Custodes ovium, turbatas ponite mentes!
Laeta fero, totum oblectent quae nuntia Iudam.
Huic promissa olim partu prognata recenti
Est soboles. Urbs vero huius Davidica Bethlem
Hospitium natale Ducis: properate volentes,
Ite citi, bona turba, viri, vicinaque Bethlem
Festinate hilares ad moenia. Proxima regem
Hic vobis spelunca dabit tenerumque maritae
Virginis ostendent vobis praesepia natum,
Quem stringunt humiles, plebeia vincula, panni,
Numinis augustam prolem.” Sic dixerat ille,
At comitum spectata phalanx uno incipit ore:
“Duratura almo semper sit fama Tonanti,
Et bona quos potis est homines laudare voluntas,
Pax repleat!” Plaususque dato per inania motis
Ad sua veloces remearunt sidera pennis.

16.
Tunc propior exurgit Corydon, cui maior ovilis
Copia centenique suis sub matribus agni
Balabant: centum mixti iunicibus ibant
Alta sequi dociles pingues armenta iuvenci.
Hic socios et adhuc lecto remorante supinum
Advocat Aegonem, fato cui nuper ademptus
Grandaevus genitor Mopsus non pauca relinquit
Bucera passa iugum capita; ut se quisque tepenti
Proripit e strato, attoniti stupidique recenti
Prodigio, quid habere velint moneantque requirunt.
Quid clarus de nocte dies signatque sereno
Quid maius quoque sole iubar splendorque, reposcunt.
Ut primum collecti animi, mox agmina quisque
Caelicolûm spectasse refert, memorantia natum
Hebraeis promissum ingentem Heroa suasque
Ad cunas, illos superûm sermone cieri.
Omnibus ire statim calor est omnesque petendam
Bethlem et divini censent praesepe puelli.
Post alios vero senior sic voce profatus
Est Aegon: “Nobis, socii, quodcumque per umbras
Spectari licuit, non est sine Numine signum.
Nec vacuum est quodcumque monent caelestia noctis
Gaudia promissi partum referentia regis.
Et memini, non mentis inops, mihi saepe locutos
Maiores pecorum doctosque aetate magistros
Adfore mox tempus, caeli quo cardine verso
Siderei pateant postes deturque videri
Iudaeae sperata salus seque imus Olympo
Misceat et veterem luctum novus exuat orbis.
Ille idem vatum tabulis signatus ab urbe
Fertur Ephrataea fatis authoribus Heros
Venturus: parete viri, caelestibus acti
Prodigiis notoque solo notisque viarum
Flexibus, illustrem Davide invisite Bethlem,
Segnities nec nostra fidem condemnet, eamus.”

17.
Moti omnes dictis et protinus ire parati
Stant animosi omnes, velut acceptura patentem
Solvi ardet cum turba canum venatica praedam.
Delecti plures: annis prudentior Aegon
Et Corydon aetate pari; labentibus annis
Iam propior Daphnis geminique ivere, Menalca
Patre uno partu Sara Hebronitide nati,
Primus erat Thyrsis, formosior alter Alexis.
Et Lycidas ibat, pastorum nota voluptas:
Seu calamos inflare leves, adhibere foratas
Seu inter posito voluisset carmine buxos,
Gratus erat Lycidas; posito seu fallere cantu
Aestivas vellet platani sub frondibus umbras
Argutoque rudes sermone ciere cachinnos,
Doctus erat Lycidas: si Phyllida Thyrsin amantem
Luderet et Galateae iras moresque referret,
Aptus erat Lycidas ea ruris ad otia pastor.
Constituit reliquos cum fratre praeire Palaemon;
Frater erat Dorylas, annis crescentibus ambo
Silenusque pater, quos praeter (nomina vero,
Cur factum ignoro, mihi non suggessit Apollo)
Tres fuerant alii, proprio sine munere nemo:
Pars lactis sinum, massam pars lacte coactam,
Pars etiam tenerum subtractum matribus agnum.

18.
Laeti ibant omnes; necdum apparebat Eoa
Parte poli, roseo perfusas lumine coniux
Tithoni reserare fores, cum moenia pastor
Nota videt, sed quod nullus sibi nocte pateret
Ingressus, clausis errant per compita portis.
Dumque ibi pastorum vario se tramite turba
Divideret, flammam attoniti videre micantem
(Vel caeli fax una fuit, vel flammifer Ales)
Incultam signare specum. Quo lumine moti
Conveniunt unaque domum quam visa notabat
Lampas, laeti adeunt omnesque patentibus antris
Succedunt. Ibi Iosippum cum coniuge nixum
Genua vident pignus votis caeleste colentes.
Iosippi matrisque fidem cultumque secuti
Pastores, humili promunt sua poplite curvi
Obsequia et prona puerum cervice salutant
Et caeli regem, et Dominum Israëlis adorant.
Pastorum vero prudens sub corde volutat
Obsequium Genetrix et nescia profluat unde
Credulitas peregrina, stupet fideique requirit
Rure satae authorem. Verum testantibus astris
Una omnes didicisse ferunt, natale puelli
Principium: pannos humiles, praesepe, locumque
Desertosque lares subitoque volantia iussos
Ad notam vertisse, aiunt, vestigia Bethlem.

19.
Mirante astrorum studium curamque parente,
Quod sua non solitis iam prodere viscera signis
Inciperent orbique datam vulgare salutem,
Munera de calathis promunt corbesque resignant
Vimineos: pecorum fructus, agrestia dona,
Balantumque duplex matris raptum uberibus par
More humiles servos, gestusque imitante clientum,
Miranti tribuunt matri. Tum vocibus istis
Cunctorum senior sequitur data munera pastor:
“Magna parens, alia neque enim te voce referre
Fas mihi, quae tantam terris enixa salutem,
Augustas inter maior celebrabere matres!
Haec dona tibi damus: pecorum ne despice parvos
Fetus agrestesque dapes. Nisi bruma rigeret,
Plura tulissemus ruralibus edita ramis
Germina: ferventi nobis est uva racemo
Praecoqua et apricis sunt fraga frequentia clivis,
Sunt cerasa et pomi species insigne rubentis;
Multa coronatum sunt mala gerentia florem
Et succum inclusis dulcem stillantia granis:
Hos aliosque tibi matrum dignissima fructus
Ferre vetabat hiems, nobis neque poma molestae
Quae fuerant brumae plus commendata supersunt.
Quod ferimus, genetrix, metiri nolo pusillis
Obsequium donis; etenim si pectora spectas,
Magna damus, quia tota damus. Tu protege nostras,
Mater, oves; nam magna tibi de prole potestas
Imperiumque venit: te nostra Palilia posthac
Laeta ovium fetu, votis et carmine dicent.
At tu, parve infans (ad quem sua lumina torquens
Rettulit haec Aegon) terris mutare superbas
Astrorum dignate faces, ne despice vilem
Obsequii cultum, cum quo tibi nostra sacramus
Aeternum corda; et magnum te dicere Pana
Propitium pecori volumus, pecorumque magistris.
Tu vero (Iosippo humilis fari incipit Aegon)
Et pueri et matris fortunatissime custos,
Cui utriusque potens praesto fluit impete magno
Gratia, sidus eris nobis illustre, salubri
Pestiferas radio pellens ab ovilibus auras.
Ne pecori noceat scabies, ne Sirius herbis,
Haec tua erit virtus tuaque ista potentia Ioseph;
Nam memini, genetrix isto[ERROR: no reftable :]518 isto : iste te nomine dixit.”

20.
Haec Aegon ubi dicta dedit, grata ora resolvunt
Et socii vocemque piis affectibus addunt,
Prout fas cuique animi tacitum proferre calorem.
His dum se cuncti exercent, iam sparserat orbi
Eoas Aurora faces laetusque sereno
Instabat iam sole dies et ovile petebat
Custodem pro more suum, cum providus Aegon
Discessum indixit sociis; qui cedere tecto
Velle videbatur primus, sed lentus abibat.
Hos Virgo et sponsus, postquam data munera grati
Extollunt, divina animis et voce precati,
Ad pecoris curam possessaque rura remittunt.

21.
Sidereo genetrix sobolis laetissima vultu,
Pastorum iucunda fide, donisque levatâ
Pauperie; petrae legale subire periclum
Innocuam prolem cultri praesaga dolebat.
Isacii ritus olim sancita iubebant,
Postquam utero natus Phoebi iubar hauserit infans
Bis quater e mersis Moseâ solibus uti
Ad vulnus petrâ maribusque virile ferire
Praeputium patrisque datam cum semine labem
Sanguine diluere et carnis lenire furores.
Conscia sed puri partus nulloque receptam
Traduce progeniem, Virgo sua viscera novit
Non hac lege premi; nec quae famulantia stringunt
Servitia, artari valeat sub legibus author.
At quia forma humili non dedignatus herile
Occultare genus, patrio quod ducit Olympo
Filius, agnovit mater non impare servis
Hunc ratum servire iugo, diuturna paratum,
Libertate sibi dempta, iuga solvere Iudae.
Subicit infantem cultro primamque Latini
Sanguine divino lucem discriminat anni.
En tibi, Roma, novus scribi quo murice Consul
Postulet, Hebraeo fusus spectatur in antro!
Si tamen istius pretium tibi vile cruoris
Creditur, adveniet tempus cum sanguinis isto,
Non modo conscriptos laetaberis imbre Quirites
Perfusos primas anni signare Kalendas;
Idem divinus fieri petet iste tuorum,
Nobilior Tyriâ dominorum purpura, sanguis.

22.
Legalis ritûs accitus ab urbe minister,
Vicinum cultro armatus pervenit ad antrum
Impiger et Mosea acie non degener uti
Levites. O corda prius scissura parentis
Lex, quam membra sui nil tale merentia nati!
Perge tamen, Levita sacer, legisque cruentum
Munus obi: felix nimium, si quem tua tangit
Cultri acies, acies cordis conversa sequatur.
O dignus caeli culter, quem sidera primae
Lucis, inocciduo semper splendore coronent!
Sed minus est quod stellae ornent, quem clarior Agni
Virginei pinxit maiori lumine sanguis.

23.
Effusum pueri sequitur pro more cruorem
Nominis auspicium. Mater, quod nuntius Ales
Grande tulit caelo iussitque imponere nomen
Tale dedit sobolemque illo signavit IEsum.
Mellea, qua totus cultri consumptus amaror,
Haec Mariae vox dicta fuit iamque acre doloris
Moseum nil marmor habet sublataque legis
Asperitas medico quod IEsus stillat olivo.

24.
Iosippus vero, visa est cui pauperis antri
Digna minus facies, tantus quo degeret infans;
Deffectum ut curae tutor noxamque caveret
Desidiae, modicos studio quaerente penates,
Urbem saepe petit. Fructu sed semper inani,
Depulsusque redit cive excusante referta
Hospitia et modicum pretii indignante tribulem.
Iamque revertendi cupidum tectoque iugali
Flagrantem, census tantum quem pendere caesar
Iusserat Augustus pretii popularis egentem,
Sollicitum tenuit: quem sufficiente putabat
Expositae venum pecudis componere lucro.
At venale sui pretium non quivit egeno
Reddere Iosippo pecudum par: copia vilem
Fecit et ignavam emptores accersere mercem.
Sed fatis actum est, ne bos venerata Tonantem
Plebis inhumanae fortasse subesset iniquo
Servitio et Mariae vector prolisque beatae
Cultor non miti Domino serviret asellus.
Unde aliter censum divinae provida mentis
Ecce per Eoos submittit cura Dynastas.

25.
Incola odoratae locuples et messis et auri,
Memnoniae telluris Arabs radiare stupebat
Axe novum, terris visum non hactenus astrum,
Occiduam radiis quod respiciebat Idumen.
Stella novae lucis nocturno pulchrior ibat
Aethere, quam plenae perdentis cornua lunae
Lampas et ad flammas solis manifesta vibrabat
Lumina, Phoebeo liquida face clarior auro.

26.
Quae fugit humanos vultus speculique superbas
Ferre acies invisa potest, confinis Olympo
Empyreo est regio: sed quantum ascendit ab ipso
Ultima convexo noctis per sidera Noto,
Sede beatorum tenus est immensa, nec ullo
Conatu dimensa oculi, quae Numinis usque
Semita procurrit solium, Divûmque penates.
Multiplici sole, innumeris micat ignibus omne
Hoc spatium; immanis stellarum haec pompa beatis
Pervia caelicos: natura, mole, nitore,
Ordine conveniens aeternae moenibus urbis,
Cui memorata nitet flammarum immensa vorago.
Hinc siqua interdum nobis nova sidera fulgent
Attonitis caeli studio pollentibus, adsunt:
Quae postquam ignotae lucis novitate stupentes
Fecere Uranidas, subducto lumine gaudent
Ad sublime magis spatium caelumque reverti.
Inde faces famulas reor advenisse faventem
Spectatas stipare Iovem Mediceaque quatuor
Lumina: pro lucis modico, nisi forsitan aegram
Pupillae fugere aciem non visa, priusquam
Illorum ad facilem aspectum sollerte parasset
Ingenio Etruscus speculi adiumenta repertor.
Inde tamen venere illae, quae pectus Oloris,
Quae matrem Andromedae, quae Ophiuchi reptile sidus
Ornavere faces: quae post sua prodita terris
Lumina molitae reditum magis alta polorum
In spatia, humanos oculi lusere labores.
Inde etiam (neque enim certum est tellure vaporum
Hanc nimia pallere facem) si quando protervum
Vult hominum genus ense Deus poenisque ferire,
Lividus egreditur flammisque minacibus ardet,
Dicturus caedes atque horrida bella cometes.
Hic reliquos inter, Soboles quos Numinis ignes,
Cum caelum veluti pellem extendisset, in illo
Aetheris accendit vacuo sua fata deesse
Signantem stellam. Flammis ex omnibus unam
Nam passus stellarum opifex, hanc iussit in ista
Stare olim mutanda imis regionibus aethra.
Impressitque sui speciem: praesepia, panni,
Ipse infans hic lumen erat: concedere terris
Hoc voluit caecisque ostendere gentibus astrum,
Divinus materno utero cum prodiit author,
Ut caeli studiosus Arabs, dictante recenti
Sidere mortales Verbi deprenderet ortus.

27.
Chaldaei, cui mula loquax oracula vatis,
Memnoniis celebrata plagis, natale ferebant
Principis Hebraei signum, cui tota subesse
Debeat Isacidûm tellus, illustre futurum
Sidus, Iesseum designans luce monarcham.
Memnonidae aspecta radiante per aëra stella,
Gentilis subito vatis meminere, ferentes
Quem longa Isacidum series suspirat avorum,
Hactenus invisam regem protendere flammam.
Prae reliquis ternos, omni ex Oriente, peritos
Excivit nova stella duces, qui grande laboris
Atque viae pretium duxerunt, sideris huius
Indicio, tanto coram procumbere partu.

28.
Sethon Adamiden signatis insuper aiunt
Aere notis, successuros docuisse nepotes,
Quae fidei documenta pater divinitus haustae
Crediderat; venisse Ducem quae signa referrent
Proxima Messiam, stellam fore luce recenti
Immodicam: quam prima facem de Memnone nata
Aspectura esset soboles. Totoque vetusta
Haec durans Oriente fides, pervenit ad istos,
Quae viso illustri completa est sidere, reges.

29.
Pergit Arabs carpitque viam cui praevius ibat
Stellae idem radius, donec splendore refulgens
Eximio complesset iter parvumque dedisset
Noscere divini pueri venientibus antrum.
Quos, regum genus egregium, divinitus actos
Ipsa probavit hiems Solymis succedere tectis;
Consilio hanc omnes animisque volentibus aedem
Devenere, procul regnis, quae florida quondam
Adverso veniens sol respiciebat Olympo.
Lumen ad usque humilem caulam caeleste secutos,
Nec sidus regione viae caelumque fefellit:
Aurea nunc etiam stellantis regia caeli
Evehit et numerum Divorum altaribus augent.

30.
Ingreditur modicam, notam stella indice, regum
Maiestas peregrina domum claraque micantem
Paupertate specum. Persaepe rudesque tuentem
Infantis pannos, non est remorata potentem
Memnonidem pietas, ne cultum et munera nato
Externus praeberet Arabs verique latriae
Numinis ignarus, prior ex Oriente Sabaeis
Muneribus staret pius ad praesepia cultor.
Multa dedere quidem fuerantque hanc pondera thuris
Aurique myrrhaeque; tamen maiora reversi
Dona ferunt, laeti rebus meruisse caducis
Divinas Charitum fidei cum lumine gazas.

31.
His genetrix, Arabi munus sermonis adepta,
Explicat augustae cupidis mysteria prolis
Et Numen sub carne latens aperitque mariti
Ignaram tumuisse utero monitamque ministri
Praepetis alloquio, natam descendere caelo
Divinam pueri sobolem: velut ante vetustis
Vatum effata libris veri praesaga sonabant.
Et simul exposuit doctis oracula vatum
Regibus et firma pro credulitate retexit
Numinis arcanas voces ventura docentis.
Virginis affatu instructi mortale fideles
Numen adorarunt reges et grata precantem
Virgineum extenta palmâ videre puellum.

32.
Acceptis regum donis, Iosippus et uxor
Divinam extollunt curam, quod solis Eoi
Hactenus infidas gentes, cunabula natae
Visere mandasset sobolis donisque levare
Terrenorum inopem matrem prolisque suumque
Custodem pariter, nomen genitoris habentem.
Protinus ad censum legisque tributa Latinae
Memnoniae numerantur opes: pars iuvit egenos,
Pars etiam templum, totus cui thuris Eoi
Cessit odor; modicumque suis praesentibus addunt
Subsidiis, vel forte fugae divinitus ante
A matre acceptae. Quantum concessit egestas,
Nixa Deo quantum fuerat spes ausa, reservant.

33.
Iosippus vero, implendo postquam aera tulisset
Caesaris edicto, templo Panchaea daturus
Thura petit Solymam, quem sexta petebat ibidem
Esse, quaterdenûm numerum impletura dierum
Hebdomas, ut sobolem nuptae pro more iugales
Expertae thalamos Virgo lustranda referret.
Hinc ea, ne positam posset transgressa videri
Legem (quantumvis salva quoque lege piari
Non opus huic matri, iacto quae semine prolem
Non dedit) abstinuit fano, se donec ab orta
Prole, quaterdecies nova lux Phoebea vocaret.
Adfuit haec matremque monet, cui muneris ergo
Bisgeminus picta turtur cervice gemebat.
Et quibus Unigena aeternus matrisque propago
Una siclis redimenda fuit, Iosippus Eoa
Munifica regum oblata de merce coactum,
Primigeni pueri pretium legale parabat.

34.
His ita compositis, Solymaei limina templi
Pura petit genetrix puro comitata marito
Atque uteri pignus fano illatura ferebat.
Ventum erat ad limen, sed necdum turture mystis
Deposito immundum leges superare vetabant
Vestibulum, donec mysta accedente liceret
Calcare alterius, quo non nisi munda valebat
Ire parens, plani spatium. Purissima gressum
Fixerat, immundas inter non ferre superba
Stare nurus Virgo. Volucer datus atria tandem
Munda dedit pretioque siclorum quinque redemptus
Unigena: extremum sacris altaribus alter
Arsit et implevit partus libamina turtur.

35.
Iam templum ingressae dicam quae fama puellae
Accessit sobolisque suae pro Numine cultae
Prodigium. Simeon mystes, aetate senectae
Confectus Simeon, Messiae encomia suetus
Fari Hillelides (doctor quo patre creatus
Gamaliel; quali se profecisse magistro,
Discipulum, fama est, cuius conversa furentis
Saevities molli cecidit vicina Damasco)
Is Levita sacer, nomen virtutis adeptus,
Iustitiae rectique tenax, maiore repletus
Lumine praevidit, sua non resecanda severae
Fila deae, donec fida quem mente colebat
Praesentem aspiceret mortali luce Tonantem.
Moseis eadem postquam delata fuisset
Ritibus ad templum soboles matrisque puellae
Virgineas premeret caelestis sarcina palmas,
Iste movente Deo veniens occurrit eidem
Infanti mystes laetoque trementia vultu
Ora movet tacitus primum, dein lumine claro,
Esse illam, quam iussa diu est longaeva senectus
Expectare facem, fatorum in limine vidit.

36.
Triste gemens Simeon gemino quod pressa doleret
Infelix Iudaea iugo, quam propria labes
Et vitium, externa tum maiestate Latinus
Saxorum cultor stansque in cervice premebat
Impius Ascalides, poterat cui esse salutis
Unica spes, veniens humano in corpore Numen.
Integer hoc vitae mystes fideique probatis
Moribus insignis, votis deducere caelo.
Assiduus, meruit pridem succedere grandi
Promisso, quo non fallax, sua sciverat isto
Numinis aspectu praeiturus funera, vates.
Ipse idem Mariam sacra ad nymphaea ferentes
Cum templi superare gradus trimaeque puellae
Cerneret augustam effigiem, prospexit eodem
Lumine, divinae formam vultusque parentis.
Unde Ioachimum patrem sortitus amicum
Atque Annam sermone frequens, dum fata sinebant,
(Nam fatis cessisse, senex deflevit utrumque)
Multa super natae donis, super indole, multa
Scitatus, propriae fidei incrementa parabat.
Attamen ignarus, tantus quo tempore princeps
Gentibus ad lumen praesens veniret Idumae
Ad libertatem, Simeon, studiosus avorum
Scrutator vatum, stare hunc in limine sensit.
Iam siquidem Iudam summis sine fascibus esse
Vidit et Hebraeas stringi a raptore secures;
Iam prope Chaldaeae scriptas super aggere ripae
Hebdomadas numero compleri et cedere novit,
Ut veniens quaecumque sibi lux credita talis
Iam fuerit, nati quae proderet ora Tonantis.
Ac veluti Massylus eques, ubi strenua, vinclis
Libera, circumquaque latrans et odora canum vis
Dente minax tutas inter nemora avia cogit
Ad iaculum prodire feras; ubi tacta moveri
In saltu virgulta videt strepitumque propinquae
Arboris advertit fugientes cominus apros
Ire putat iaculumque parat, venabula torquet
Et necdum visâ numerat iam vulnera praedâ –
Haud aliter Simeon venturi proxima regis
Signa videns votis flagrat dum prodeat ultro
Caelestis soboles et amantis praeda Prophetae.
Ex Ephrataea visus tandem iste tenellus
Rhinoceros, factus perfecto flore pudici
Praeda sinus prodire specu temploque videri
Luce palam: quem conspiciens complectitur ulnis
Longaevus Simeon suspiratumque tot annis,
Extremo senio tenus, inter bracchia Numen
Sustinet et dulci puerum sic voce salutat:
“Expectata diu venisti caelica tandem,
O soboles! Famulumque sines lethale resolvi
Nunc me, nate, tuum pacemque datura tuorum
Verborum stat plena fides, pupilla salutem
Praesentem dum sera videt clareque tuetur
Lumen ut illius cunctis se flamma revelet
Gentibus Hebraeaeque ingens sit gloria plebis.”

37.
Hic iterum mirata parens, miratus Ioseph,
Artubus humanis praesens testantia Numen
Prodigia et populo coram, queis proditur infans
Esse Deus, signis haerent; tacitaque revolvunt
Mente, modis puerum quantis iam praedicat aether.
Quos simul affatus Simeon sic ora resolvit:
“Felices quibus est tantae data copia lucis
Et constans oculorum isto de sole voluptas
Atque animorum ardor: felicia viscera proli
Digna reperta tuae, ô mater semperque beata
Digna Deum nutrire parens!” Dein pandit eidem
Talia praesagus Simeon: “En parvulus iste,
Iste tuus, genetrix, infans dabit esse ruinis
Plenam Israëlis plebem, sed quo auspice multi
Horum inter casus fato meliore resurgent.
Hunc velut expositam iaculis fodientia metam
Tela petent: illum probris et morsibus illum
Et linguae iaculis plebs inconsulta lacesset.
Inde tuo, durae velut si cuspidis ictu
Saucia membra gemant, luctu commota fatisces,
Ut pateant multorum animi tacitasque revelent
Edita de matre et nato suffragia[ERROR: no reftable :]854 suffragia : suffragie mentes.”

38.
Dixerat haec Simeon, cui mox divinitus acta
Successit Solymaea nurus testataque partus
Virginei caeleste genus, praesentia regem
Promissum pueri membra assumpsisse docebat.
Haec fuit Anna decem sex supra a funere rapti
Coniugis in templo lustris superaddere sueta
Ieiunae pia vota gulae precibusque vocare
Aeternum pacis caeli de sede satorem.
Haec erat, ad funus sacros ingressa penates,
Virginibus venerata nurus, cui longior aetas,
Et pietas, vivendi aliis exemplar ut esset,
Observata dabat: praestans sublimibus Anna
Moratae vitae exemplis et prima fuisset
Idea virtutis, si non coluisset eandem
Virtutum Regina domum Mariaeque suprema
Demeret hanc illi morum excellentia[ERROR: no reftable :]870 excellentia : exbellentia famam.
Viderat hanc Anna et coluit rectique tenellam
Observabat anus dantem documenta puellam.
Hanc etiam (supero patuit quod lumine) regis
Esse puerperio, maestam expectatus Idumen
Qui torquet, matrem electam, cum trima subisset
Delubrum: unde sacrae maior reverentia nymphae
Et studium obsequii vehemens accesserat Annae.
Momento, divina sui cum pignore ventris
Quo templum subiit genetrix, advenit et Anna
Vota animi factura Deo – mirabile! – nuper
In templo notae videt inter brachia nymphae,
Natum ubi fulgere Ducem. Quem vertice prono
Intuita, afflictae tandem affulsisse ferebat
Messiae optatum Iudaeae et gentibus astrum.
Praesentem vero populum, puerique trahentis
Corda decus famamque sui testesque videntem
Imperii, visum vario sermone teneri,
Mens non una ligat: vocesque prophetidis alter
Somnia grandaevumque alter Simeona putabat
Delirare senem, puero, cui mater egena
Servilisque pater, qui armis et finibus amplam
Cessuram vili domino balbutit Idumen.
Pars tamen et mystam longae probitate senectae
Et celebrem virtute nurum viduique probatam
Laude thori monitisque parem caelestibus Annam,
Credebant non vana loqui. Plerisque sed aequum
Iudicii lumen, recutitae propria gentis
Sustulit improbitas terrenorumque cupido;
Quos nimium caecae damnata in faenora mentis
Fert acies, nec fata sequens reflectit ad aevum.

39.
Ritibus expletis parvaeque in templa ferendae
Praecepto sobolis, pavidus discedit uterque
Urbe statim coniux: Galilaeis fallere tectis
Herodis rabiem similes fugientibus ibant.
Horum etenim timidas iam forte impleverat aures,
Tergemini regis Solymaeam adventus in urbem,
Divini pueri manifesto sidere cunas
Scitantis. Novere etiam pandentibus ipsis
Regibus, Eoas iussis caelestibus oras
Mutata tentare via, ne dira tyranni
De puero edocta auderet crudele nefandum
Saevities. Herodem etiam novere secutum
Urbis adulantis murmur quaesitaque vatum
Carmina natalem pueri referentia Bethlem.
Tum viduae afflatique Deo templo edita mystae,
Iamque etiam in totum diffusa oracula vulgus,
Sollicitam nati trepidamque pavere monebant,
Molirique fugam suspecta ex urbe parentem,
Unde petita istud complexa est Nazara sidus.

40.
Interea Eoos reduces Bethleme Dynastas
Herodes tardare dolens, faustaque recepti
In templo pueri multorum voce, tyrannus
Offensus saevire parat totaque requiri
Tollendum ferro[ERROR: no reftable :]924 ferro : terro infantem praecepit Idume.
Mox tamen aethereus iussis crudelibus Ales
Nuntius occurrit pressisque sopore mariti
Hoc animum sermone docet monitorque fidelis
Instruit, ut volucres iustus pavor adderet alas:
“Surge age Iosippe et puerum puerique parentem
Tolle domo ignotumque hospes fac vise Canopum
Et procul Isiaci fias novus accola Nili.
Dumque ego te Phariis monitum discedere regnis
Iussero, Niliacis deges securus arenis.
Causa fugae furor est et mors quam regia nato
Cuspis et immitis Solymi parat ira tyranni.
Rumpe moras longumque viae nec linque laborem!
Mutandae sedes; ne te hic aurora morantem
Inveniat, cave! Praecipites sunt regibus irae
Alatique pedes, tutum et placabile numquam
Regnandi ambitio. Non est formidinis expers
Aut sceleris ventura dies: mora nulla, recede!”

41.
Iosippi praeclara fides! Vix ardua iussa
Dixerat aethereus, Pharias ut abiret in oras,
Aliger, exurgit trepidans monitaque pericli
Coniuge compositis dubio non aethere iussae
Quae poterant apta esse viae, non visus abivit.
Tunc altus sopor urbis erat; quare ille nec unum
Vicinum quem tecta dabant affatus amicum,
Ne qua viae fieret mora, vel deprensa pateret
Causa fugae, tellusque fugae praefixa. Volentem
Terga sequi, ignarum biviis ut falleret hostem,
Urbe volat; puerum et matrem per devia ducit
Et Solymae adverso gressus in pulvere figit
Curarum plenus pavidusque, immitia donec
Regna vagus vertat, tota submotus Idume.

42.
Proxima nocturnas ubi lux compresserat umbras,
Nazaridum celsa iam regius urbe satelles
Saevus adest. Mariae sponsoque habitata requirit
Limina, maternum opperiens ad funera pignus.
Rex etenim auditis viduae mystaeque superbis,
Queis pueri aspecto vultu delubra replerant,
Auspiciis, versuta pecus submittit, amice
Qui Viduam in templo et limen Simeonis adirent
Fatorum cupidi et caeli responsa petentes
Discere et infido demum sermone rogarent,
Infantis qua gente foret, cui pacta marito,
Quave tribu, quave urbe parens. Quibus aequa profari
Nulla mora est et cuncta, nihil crudele timentes
Expediunt, rapido nil servitura tyranno,

43.
His ita compertis immitia iussa satelles
Accipit et ferro volat incursare quietas
Nazaridas. Doctusque sacro de limine, portas
Invadit miransque datis occurrere nullum
Vocibus, explorat cunctos violenta recessus
Saevities, si posset heros reperire latentes
Cum puero regisque metum mucrone levare.
Ut rabies quaerendo omnis consumpta, propinquos
Exagitant, adduntque minas, ubi mater, ubi infans
Poscentes, crudele genus feritasque cruenta
Carnifices. Quibus ingratum vox omnibus una
Responsum fuit: occiduo Phaëtonte maritum,
Et matrem cum prole sinus implente parentis
Observasse domi; sed quo nox ultima patrem,
Quo puerum matremque tulit, par possidet omnes
Et stupor et taciti par ignorantia facti.
Attonitus dictis miles, calet omnibus ultro
Tentatis urbi vicina per arva laresque
Rurales, illos si forte domestica rerum
Prodire in campos et rura subegit egestas,
Quaerere regalem praedam: tamen omnia frustra
Experti speque abiecta vestigia torquent
Ad Solymaea, quibus digressi tecta, docentque
Iussam ausis tentare necem frustrato ut omnis
Quaesiti labor infantis remque ordine pandunt.

44.
Hic princeps augere metum famamque putare
Non falsam Hebraei pueri, quem fata furenti
Eriperent regnumque fuga facesque pararent.
Depositurus erat rabiem, ratus esse potenti
Nequicquam obniti fato, nisi dira priores
Principis irati flammas acuisset Erinnys.
Haec etenim pudori dotes, praeconia et altae
Semina virtutis bene contemplata, pavori
Succubuit, ne frontis honor regalis adeptus
Imperium scelus omne, Stygis quo vipera gaudet,
Opprimat et solum vitio discriminet Orcum.
Haec itaque Herodis natum crudelibus ausis
Pectus, ad infantis suprema pericula versat.
Qui sobolem partesque thori cognataque ferro
Corpora discerpit, quid erat suadere protervo
Ascalidae imbellis fatum complere puelli?
At quia lugebat Furiarum pessima prolem
Virgineam caelo tutam, diffidere pravis
Consiliis validisque minus pro more futuris
Incipit irasci insidiis. Sine crimine tandem
Ne foret, immitem scelere hoc animavit Erinnys
Sic affata Ducem: “Iudaeae summa potestas
Egregium decus est, unus quam terreat infans
Quem neque vi possit, duro neque perdere ferro!
Anne vides veluti, princeps, te subdita laudat
Proculcetque fides? Puerum tua sceptra petentem
Occulit et tacitis hunc regno extollere votis
Plebs infida cupit lumenque orientis adorat?
Perfidiae neque causa deest: Iesseius ille
Creditur, Hebraeum solium qui postulat heres,
Davidis soboles iusteque putatur avitos
Poscere ab externo possessos principe fasces.
Hunc populi suspirat amor, tibi plebis apertum
Est odium! Nisi te ferro tuearis, inane
Regis nomen habes[ERROR: no reftable :]1029 habes : habet: perdit fortuna paratum
Sanguine, ni pariter servetur sanguine regnum.
Ut regnes, dura efficiet mollisque potestas,
Ut pereas, nec solius te purpura regni
Deseret invitum: solio qui decidit, alte
Praecipitat: gravis haec, extremi funeris expers
Esse ruina nequit. Detracto murice, fatis
Proximus est princeps; augusto vertice frangi
Regalis nescit, fracto nisi vertice, splendor.
Nunc audi quid agas: puerum, Davidica Bethlem
Cuius habet cunas, eadem servabit amatum,
In spem Iessiaci generis regnique nepotem.
Edictum fer tale volo, quo tota gravetur
Ephratae regio: puerum Davidis ab alma
Stirpe ortum accepisse refer partusque recentis
Esse locum Bethlem latebrasque morantis ibidem
Rumor habet; te servandi quia sanguinis alti
Cura tenet, puerum regali limine sistant,
Regales habiturum aedes, ne casus eundem
Invidus extinguat: quod si parere recusent,
Bima cadat soboles ferro Ephrataea minore.
Hinc tibi securo regni, vel proditus ultro
Tutelae sub iura tuae, regalibus infans
Succedit tectis, quem suscepisse profusae
Laetitiae ad speciem signis, monstrabis abundè
Servandae augustae sobolis te laude teneri.
Interea, prout ipse tuis dabis utile rebus
Consilium, poteris securis fraudibus uti:
Nam puerum facilis labor est extinguere, nulla
Funeris invidia. Quod si male provida Bethlem
Prolem scire neget, ferro tunc utere princeps:
Ephrataea omnes fac lugeat ora puellos,
Quos inter tunc iste cadet qui quaeritur infans.
Haec animo par ira tuo; nec fata verere,
Sollicitos nam fata iuvant. Dicenda nec ista est
Saevities, sed fama Ducum qui frontis honorem,
Quando opus est, fas semper habent mucrone tueri.”

45.
Advertit propriis dare Erinnyn idonea votis
Consilia Herodes, cui erat feralibus ausis
Par ardor. Scripti signavit protinus astum
Edicti, quo tota alto ceu fulmine tacta
Intremuit regio et Bethlem funusque daturae
Ephrataeae ululant percussae pectora matres:
“Quis puer hic, aiunt, soboles quae sanguinis ista
Iessiaci, nostrae prolis tradenda periclo
Quaeritur? Ignaram pueri quae territa urbem
Pernicies? Non is puerum, vult iste cruentus
Parricida suo speciem praebere furori,
Quo genus Hebraeum iugulet nosterque parabit
Initium ferale error primumque recentes
Destinat ad caedem fetus, ut postea vulgus
Impius in reliquum ferro grassetur et igni!”
Nulla timoris erant, luctusque ignara parentum
Tecta, quibus teneri torquebant ubera nati.
Non alius status urbis erat, quam Marte secundo
Hostis Arabs, aut Assyrius si moenia victor
Scanderet et victis instaret acinace muris.

46.
At populi fremitum, matrumque immota querelas
Sustinet Herodis rabies: dare funera saevus
Imperat atque omnes scrutari cuspide cunas.
Saevit atrox ferrum primusque effusus in urbem
Ardor Ephrataeam; fusa hinc per rura, per agros,
Oppida barbaries plusquam vicina fatigat.
Quis matrum lacrymas, luctus, puerosque virile
Servandi studium, natorum infausta praeire
Impavidas quam fata sequi, quis inania iusto
Aequabit lamenta sono? Non si mihi Sulmo
Arcanos reseret, non si mihi Mantua fontes.

47.
Mater erat Dorcas, simili sibi pignora sexu
Terna tulit primis pacti quae coniugis annis.
Hannus erat coniux, agri ditissimus Hannus,
Laeta cui tandem sobolem connixa gemellam
Dorcas, utrumque marem primumque vocavit Abelum.
Alter erat Samuel, sed quem legalè cruentus
Occidit culter puerumque a lege gementem
Praeputii dolor extinxit; maestaeque remansit
Dorcadi tunc solus spes posteritatis Abelus.
Iam Phaeton bissena anni compleverat astra
Crescenti puero, sed qui ne cresceret ultra,
Obfuit Herodes. Illo mandante satelles
Irruit in matrem pignusque quod ipsa reductâ
Parte domus, conata feras eludere leges,
Abdiderat, proferre iubet. Negat illa recentem
Esse sibi puerum; sed semen inutile ferro
Femineum ostentat Dorcas: pro stirpe virili
Tercentum vocat ore deos, Martemque Iovemque
Neptunumque Thetinque Chaosque Erebumque profundum
Tergeminamque Hecaten, tria virginis ora Dianae,
Si Gradivigenis forsan venerata Latinis,
Terreret Calabros iurata potentia vernas.
His tamen intrepidis, crines effusa vocatos
Testatur moritura Deos et veste recincta
Pectora nuda manu pulsat: per conscia veri
Sidera perque ipsum Capitoli immobile saxum
Tarpeiosque lares tortorum immite furentum
Flectere corda parat genetrix, cumulata sed illic
Mille parum cautis, periuria matribus obsunt.
Fit iurata fides regalis vilibus irae
Mancipiis suspecta magis, violentior unde
Ad secreta ruit quaerenda cubilia miles.
Dorcas ut advertit saevos propiore ministros
Iam latebris instare loco, ne forte tumultu
Territus in proprium, quem tunc sopor altus habebat,
Discrimen ploraret Abel, orare severos
Blanda fuit, vacuo prolis discedere tecto
Carnifices pretiumque dabat non vile. Sed illi
Nec prece nec pretio moti. Mucrone furentes
Qualibet occultam sobolem scitantur ab umbra.

48.
Compactus tabulis paries fuit ultimus unus
Integer et nullo sectus discrimine portae,
Cui superesse domûs potuit pars nulla videri.
Parva tamen retro fuerat secreta locandis
Area servandisque opibus, quas abdere vellent,
Atque una patuit tabula locus ille refixa.
Hoc latebris apto spatio celavit Abelum
Dorcas. Effugisset Abel hac arte cruentum
Mucronem, strepitu victo nisi limina somno
Clamore implesset, seque ad sua fata parasset.
Et licet insonti puero comes addita nutrix,
Fida quidem custos mollisque ministra soporis,
Securi tamen atque aliquid crudele vereri
Ignari infantis, sollers quantumlibet omnes
Ire per illecebras, nequiit suspendere fletum.
Tunc rabidus miles puerum qua flere notavit
Parte furit, sobolem poscit tabulasque refigit,
Inventum rapuit. Veluti si mitia campi
Gramina tondentem mollem lupus involet agnum,
Sic teneram pueri rabies petit effera praedam.
Cuspide mox raptum iugulat, dein pectus acerbo
Transadigit versare perito viscera ferro.
Ut simul et pueri gemitum vocemque supremam
Excepit genetrix, subito labefacta dolore
Lapsa solo est, iam certa mori. Miserabilis Hannus,
Et dubius sua quo vertat valitura parentis
Auxilia, ut sobolem genitor, dum Dorcada fidus
Ingeminat coniux, fatum complevit uterque.
Ense puer cecidit, periit sine cuspide mater:
Hanc animi dolor, hunc regnandi insana cupido,
Hanc mentis pietas, illum perversa tyranni
Sustulit ambitio. Tanta pietate parentis
Exitus infelix; tanta impietate triumphat
Filius: hanc melior rapuit, felicior istum
Causa, recens nato quod sit data victima Verbo.
Hannus utrumque una maestus collegit in urna;
Unum utroque etiam signavit nomine marmor.
Hic Dorcas genetrix et Abelus filius, ambo
Exanimes a morte iacent: ruit illa dolore,
Hic ferro; duplexque dolor patrisque virique
Mollius hoc saxum quam sit dolor ipse, paravit.

49.
Quis reliquos matrum casus obiectaque ferro
Pectora, quis raptos ipsis tortoribus enses,
Quis patrum oppositas Solymis mucronibus iras,
Quis gemitus posset, quis femineos ululatus
Effari? Non si pleno me fonte rigasset
Docta Hypocrene, si totum Helicona dedisset
Phoebus et ex ipso melior me culmine Pindi
Umbraret laurus, tantae nec caedis acervos
Dicere, nec nuruum luctus lacrymasque valerem.
Haec si Pelignus mutatis addere formis
Tentasset vates, habuit qui cognita necdum
Naso Tomitanus natorum haec funera, duro
Plurima manasset Niobe Bethlemia saxo.