CROATIAE nomen, quam recentiores putant, antiquius est: Regnumque amplioribus olim terminis describebatur. Eam alii Chrovaitam et Chrovatiam, Horvatiam sive Hrvatiam dicendam, scribunt. Nomen a Corvino Messalla Antonius Bonfinius, Foris a Curati Bulgarorum Duce regioni natum falso autumant. Franciscus Glavinitius ab Harvatska fluvio Harvatiae nuncupationem format; quod fluvii nomen cum Adiectivum sit, fluvio a gente inditum esse potius credam. sed et hic quod solum irrigat, ignoramus: nisi sit Harvatska amnis exiguus penes Castellum sui nominis, in Croatiae Interamnensis Comitatu Varasdinensi, olim Zagorjensi, territorio Comitum Ratkajanorum oriens, ac in Crapinam defluens. Casparus Peucerus ait, /Carionis Chronici libro 4./ quod ab Occasu Croatae gens Heneta progressi paulatim ad ipsam Urbem regiam usque accesserunt populabundi; et tandem obtinuerunt sedem in ea Illyridis et Pannoniae parte, quae olim Liburnia vocata, nunc dicitur Croatia. Clarius Constantinus Porphirogenitus Imperator /De Rausio capite 30./ qui Sarmatas Belochrobatos, id est Albos, sive magnos, aut terram multam possidentes, appellat; et ex his generationem unam, nempe quinque fratres Clucam, Lobellum, Cosentzem, Muchlonem et Chrobatum, duasque sorores Tugam et Bugam, sub principe Porge Patre in Dalmatiam venisse, describit;ubi Abares incolas invenientes, bello per annos aliquot gesto vicerunt Chrobati: Abarumque partem occiderunt, coeteros parere sibi coegerunt: atque ab illo tempore a Chrobatis possessa nomen etiam Chrobatia accepit. Animadvertit in hac Porphirogeniti sententia Ioannes Lucius /De Regno Dalmatiae et Croatiae libro 1. capite 11./ Chrobatos Graece Hrovatos exprimi, qui Slave Hrvati indigetantur: ubi Graeci more solito asperitatem pronunciationis vitaturi o interiecere, atque b illorum per v nostrum effertur ut cum Slavorum Hrvati propria prolatione conveniat. Idem quoque Albos Chrobatos ex Beli et magnos ex veli apte deducit: cum beli slave albos, et veli magnos significet. Quod ipsum ante fatus Imperator probe explicat, dum /Capite 31. in fine/ subdit; Magna autem Chrobatia, quae etiam Alba appellabatur. Et /Capite 32./ magna Chrobatia Baptismi expers, et Alba quoque nuncupata. Sic magnos Hrvatos, vel magnam Hrvatiam pro Sarmatia, quae amplissima est regio, recte verbum veli slavum Graece appropriando, terras multas possidere Chrobatos Sarmatas intelligendum tradit: atque ideo /Capite 30./ praemittit; Chrobati vero tunc habitabant ultra Bagibarias, ubi nunc sunt Belochrobati. Bagibariae vocabulum slavum est, Graece detortum: quod Babje Gore, quasi vetulae Montes, quos Carpatios appellant, innuit. Fortasse autem iidem Hrvati Heruli sive Hrli sunt, etiam gens Slava, qui Anastasii Imperatoris tempore Danubii oras accolentes Liburniam et Dalmatiam occuparunt, Romanos Pannoniae incolas diu tribulantes: nam hi cum Gothis sive Slavis Croatis Presbyteri Diocleatis in aetate conveniunt. Et quidem Verli sive Herli idem significat, ac Latinis egregii dicuntur. nam et Vidomar sive Vidomir secundus Verlorum Rex circa eadem tempora in Dalmatiae Confiniis regnasse perhibetur, qui Sanctum Maximum cum quadraginta Christianis martyrio effecit; et Svevlad tertius illorum Rex, qui Narsetem contra Gothos iuvit, rebus heroicis clarus, memoratur; ut Procopius Caesariensis /Gothorum libro 2./ et Maurus Orbinus /Regno delli Slavi pagina 127. etc./ tradunt. quamvis et Crobizos, quos Herodotus /Libro 4./ Schimnus /Libro 7./ Strabo /Libro 5./ et Ptolomaeus /Capite 9./ in Alysia ponunt, citra Istrum, eosdem, qui nunc Croatae sunt, fuisse, inficias non eo; cum (ut /De Regno Dalmatiae et Croatiae libro 1. capite 11./ Ioannes Lucius ait) non videatur impossibile, Slavos aliis nominibus dictos ab antiquo, sicut ultra Istrum, ita etiam citra habitasse. Antiquius Crovatorum nomen facit Thomas Archidiaconus Spalatensis, qui anno Christi 1200. natus, sexaginta et octo supervixit: ubi /Capite 2. et 7./ Salonae urbium Illyricarum Reginae, captivitatem et destructionem, a Totila Gothorum Duce factam, describens ait: Venerant de Partibus Poloniae, qui Lingones appellabantur, cum Totila septem vel octo Tribus Nobilium. Hi videntes terram Croatiae aptam sibi fore ad habitandum, quia rari in ea coloni manebant, petierunt et obtinuerunt eam a Duce suo. Chroatia est regio montuosa a septentrione adhaeret Dalmatiae: haec regio antiquitus vocabatur Curetia, et populi qui nunc dicuntur Chroatae dicebantur Curetes vel Coribantes. Unde Lucanus.
Illic bellaci confisus gente Curetum,
Quos alit Adriaco tellus circumflua ponto. Dicebantur vero Curetes, quasi Currentes: quia per montes et sylvas oberrantes, agrestem vitam ducebant: ex asperitate quidem Patriae naturam trahentes armorum asperitatibus, invasionibus, praedationibus, ferino more gaudebant: bellaces valde et quasi pro nihilo ducentes se morti exponere, nudos se plerumque hostilibus armis obiciunt. Hi apud plures Poetarum de quadam ridicula opinione notantur: etenim quando Luna Ecclipsim patitur, putantes eam a spiritibus corrodi, et consumi, omnia aeramenta domorum pulsant, quasi per strepitum daemonibus credunt Lunae succurrere laboranti. unde Virgilius:
Pulsantes aera Curetes. Permixti ergo populi isti, et facti sunt gens una, vita, moribusque consimiles, unius loquelae. At quia Curetes Insulani sunt, Curictae (quae vulgo Kurk) Liburniae adiacentis Insulae habitatores, a qua toti Croatiae continenti nasci potuisse nomen vix est possibile. quamquam et proxima illi Arbensis, Scylaci Cariandensi Catarabatis dicta, quam eiusdem Scylacis Interpres Holsteinus Arbatin vocat, ac altera Cratia prope Pharum, omnes Crovatiae regno adiacentes, in huius nomen quod conferant coniectari liceat; cum autem Croatiam montuosam esse regionem, et Dalmatiae a septentrione adiacere, dicat idem Archidiaconus, Chroatosque alias et Corybantes fuisse dictos asserat: verius a Corbavia provincia, Liburniae veteris Croatiaeque modernae media atque altissima regione, olim Corybantia dicta, Crovatorum nomen observatum esse censendum affirmo, Cui quoque regioni tum Curicta sive Curetia, et Catarabatis, cum etiam Cratia, exiguo freto, a Continenti separatae, proxime adiacent, imo prospectui quodammodo subiciuntur; earumque, et nimirum Curetum, vicinitas cum Poëtae relatione convenit, qui ait:
Hoc Curetes habent, hoc Corybantes opus. imo et ipsi Curetibus attributi superius mores in ipsa Corbavia et Croatia passim ad nostram usque aetatem observabantur. Et quidem Corybantes exigua litterarum mutatione a Crovatorum nuncupatione differunt, qui se (ut diximus) Hrvatos, alii et Horvatos appellant, a Graecis Chrobati, a Germanis Korbati, a Latinis Croatae, Crovates et Chrobates dicti.