THIENEIDOS LIBER QUARTUS.
1 Extollat varia meriti quod laude Thienem,
Sacrilegum, Romae quia iniquum, dicere bellum
Incipiam. Dives spoliis, opulenta potentum
Regnorum exuviis, populorum, Orbisque subacti
Luxurians opibus, tot fractis gentibus ingens
Roma; cui augustis fuerat spectata triumphis
Ipsa superborum famulari gloria regum;
Exemplo monuit, docuitque extranea tali
Arma, etiam se posse capi: proprio ense sarissas
Hostiles acuit, crudam sudore Latino
Barbariem fovit, subtractum gentibus aurum
Depositi lege occuluit, quod postea, ferro
Fusae olim, ferro urgerent sibi reddere gentes.
2 Primus erat gelida veniens Alaricus ab Arcto;
Romam hic posse capi, praedatricemque subacti
Orbis, praedam etiam fieri potuisse, probavit.
Debuerat primum calcare Arctoa Latinam
Ursa Lupam; ut tantam, proprii vi frigoris, auri
-- 98 --
Sisteret esuriem. Gothico mox nobilis ostro,
Praedo novus saevit Latiis Ataulphus arenis.
Quasque prior sacris tantum non impius aris,
Hostis liquit opes, huius latronis avari
Abstulit impietas: fuit haec rasura cadentis
Urbis; sed Victor tantum hic corraserat aurum,
Unde etiam magni poterant ditescere reges.
Aemula Romanae Lybie piratica molis,
Ut raperent, miserae quod forte superfuit urbi,
Vandalicas misit calcata per aequora turmas:
Is Gensericus fuerat quem littore ab Afro,
Faeminea accivit rabies: Eudocia Romam
Perdidit, augustaeque domus tumulavit honorem,
Seque etiam vinctam gemuit, dum coniugis, impos
Faemina, se ardentis, Gothici mucrone tyranni,
Immodicos (furor imprudens!) ulciscitur ignes,
Taliter incautos si faemina plectit amantes,
Quas hosti statuet paenas! edicite quaenam
Saeva adeo tigris? fuerit licet ista scelesto
Non impar vindicta viro; malesana coegit
Ira tamen, nimius dum castigatur amator,
Ut fieret quoque Roma nocens, nocuusque Quirites
Damnaret Princeps: fatuos an debuit ignes
Stulta etiam vindicta sequi? tum Romula pubes
Divitias mirata suas, tot regibus unam
Suffecisse stupet, repetitis cladibus urbem.
Nec satis hic caedis: turbo mox saeviit alter
Qui Romae in iugulum gladium Ricimeris adegit.
Roma tamen nec tunc cecidit, foret altera fronte
Multiplici velut hydra, nequit quam reddere fatis,
Unicus Alcides: toties direpta, reposti
-- 99 --
Sola etenim tantum auri habuit, quo barbarus ipse
Hanc nequiit nudare Gothus; veterique Gradivo
Praeda relicta, novi gladios accersiit hostis.
Urbs gemit Arctois iterum Romana procellis.
Saevus Odoacer, iunctis quos Rugia format
In Martem populis, gelidae, Laurentibus orae
Mancipia, immisit tectis; Augustulus isto
Turbine, Caesareum victus dedit ultimus ostrum.
3 Sed modo quod referam, vel solo nomine monstrum,
Roma time: fallor; quamvis superare dracones,
Saevitie potuit Totilas, sed mitius unam
Saeviit in Romam: morti quem traderet illa
Vix habuit: nam queis rabies inimica pepercit;
Fortia pro patriis ne possent pectora muris
Obiicere, hoste alio gravior famis ira necabat.
Sic Totilas, exangue ulla sine caede cadaver
Invasit, stravitque almam sine vulnere Romam.
Subdere sic illam puduit: cui subditus olim
Orbis erat; viditque suis invicta triumphis
Quae domitos reges; de toto corpore civem
Non habet, unde queat virtutis noscere victor,
Romanae pretium: e populo, quam pectora centum
Myriadum numerasse quater, clarissima Mundo
Fama refert; tunc quingentos in fata ruentes
Descripsit cives: famis a pallore, fuere
Qui vitam ponant, sed vix quibus effluat altus,
Prae macie sanguis; ferrum quo tingere miles,
Vandalicus posset: puduit sic vincere: turpis,
Indignam Totila, pressit victoria palmam.
Si tamen acceptis tot cladibus, ultima tandem
Et vitae, et rerum subiissent damna Quirites,
Felix Roma foret: sed uti regina suorum
-- 100 --
Armorum strepitu, quondam fatalibus Orbem
Terrebat signis; Gothico Romana furori,
Sic nudata gemit, victori impervia Paeno
Maenia: nec lacrymis parcit, tabescere cernens
Continuis ferri vicina fragoribus arva.
Postea Vandalicus portis, Urbique pepercit
Si Mavors; Gothicis obiecta securibus auri
Pondera, fatales iugulis potuere sarissas
Arcere: hic flavo virtus Romana metallo
Vitam, quod vel anus timidae potuere, redemit.
Et licet externus per saecula quinque, tuorum
Murorum flexus non exploraverit hostis;
A longe, peltata tuas suxere rapinas,
Agmina; servasti missis tua maenia donis.
Nec sic tuta satis: Lybicis post venit ab oris
Maurorum numerus; non hic te parva reliquit
Gaza, suburbanis raptis Duce Massare templis.
Tale fuit Romae fatum: sublimia magni
Excipiunt casus: mors non incerta ruinam
Ex alto sequitur: toties tamen erutus Urbi
Aeternae tumulus, quod Roma sit unicus Orbis
Phaenix, nosse docet: crebro prostrata, priorem
Et vitam, et formam, robur molemque resumpsit,
Cuius felices certant pro foedere reges.
4 Hactenus augustam ferro, mera perdidit urbem
Barbaries: sed quis credet si dixero: Roma
Austriacum passa est Martem, qui saevius almae
Urbis opes, aurumque tulit, Divosque fidemque
Acrius explosit, Fidei quam nescius atrox
Vandalus; et Gothicas minus expavisse secures
Innocuum civem, quam sancta gelasset ad arma
-- 101 --
Principis Austriaci. Si fors tua Carole Caesar
Culpa aberat (cuius te immunem, externa ferebant
Signa quidem; dixere tamen contraria verbis
Facta fuisse tuis: sunt quae te Carole possent
Arguere: aeternae tolerata opprobria Sedis,
Atque sui Capitis protracta iniuria, carcer:)
Vel saltem tuus error erat, quod pectus iniquum
Liligero Regi, fidum tibi ferre putares
Obsequium: et quem nec natura, nec ullus Iberi
Sanguinis affectus, sed splendida Maiestatis
Delusae improbitas tibi commendavit amicum,
Infidum Austriacis pectus praefeceris armis.
Borbonius propriae mentis malesana secutus
Consilia, Hispano Latium pervadere ferro
Constituit: tulit ille quidem victricia Romam
Signa; sed ingressu, medio pila ferrea cruri
Impacta exclusit: si mortuus ille nequivit
Afferre excidium; stragem violentius auxit
Imperio vacuus, plenusque cupidine miles.
Sed memorare piget rabiem; nec templa, nec aras
Tutata est pietas, non custodivit inunctos
Relligio Mystas, non primae summa tiarae
Maiestas, sacram in Petri ludibria Sedem
Continuit: dirus perverterat omnia Mavors.
5 Indigne pressa tunc Caietanus in Urbe
Adfuit; et si quo rabidus mitescere tortor
Consilio posset, probat irrequieta Thienis
Maerentis pietas: trucis obsecrare furorem
Militis aggressus, leni prosternere suada,
Tentavit rabiem, tantum quo sanguinis imbrem
Sisteret; immitemque regi ratione, monebat
-- 102 --
Militiam, proprio mulcens fera pectora damno.
Hircanas tigres; Scythicas mollescere rupes,
Vocibus humanis Lybicos servire Leones,
Vidisses citius; quam dulcorare cruentos,
Ingenito posses veri dictamine lixas.
Hos aurum, rerumque fames pretiosa, Latinas
Urgebat penetrare domos; et mille caninam
Esuriem saturare dolis; quibus abdita praedam
Augebat facilis pretium conflare supellex.
6 Post multas caedes, post vestigata Quiritum
Tecta, Theatinas etiam concurrit in aedes;
Immitis furor: errasti Mars barbare: frustra
Absconsas hic quaris opes, ubi nulla fugaces
Ars conservat opes. Sed qua ratione furentis
Hospitis exceptus turbo, gladiosque minaces,
Compositae mentis tulerint quo robore, dicam.
Ut primum immanes strepitus vicina dedere
Limina, conveniunt socii, tristesque Thienis
Ora legunt; quos ille, Deo se credere semper
Solicitos, praesenti etiam sua pectora clade,
Aethereae firmare docet munimine curae.
Mox veluti festae si relligiosa diei
Laetitia, angustas modici vestire moneret
Primitias templi, sacrum solennibus ornant
Aulaeis limen; posito quoque flore, decoram
Luminibus cumulant aram; quos poplite flexos;
Tendentesque una puras ad Sydera palmas,
Grassantis reperit rabies infesta Gradivi.
Haesit ad intrepidi spectata negotia Cleri
Attonitus miles; gladium petulantior unus
Exemit, linumque secat quo pendula luxit
-- 103 --
Altari lampas; lapsum excepere cachinnis,
Praedones lumen: socios quae prima precantes
Composuit pietas, eadem tulit impia furum
Ludibria, erectis constans ad Sydera palmis.
7 Miles erat positae cui non ignota Thienis
Conditio vitae; cuius, verna improbus amplas
Commemorabat opes; cum post impensa minoris
Obsequia aetatis, reliquos numerasset in armis
Caesareis annos: quamprimum ingratus heriles
Agnovit vultus, credens quod dives, amictu
Dispare pauperiem simulet, petulante Thienem
Invadit lingua: notas sibi, furcifer effrons,
Divitias clamat; promat quod condidit aurum,
Lusurum cupiat iuguli nisi sanguine ferrum.
Hic Caietanus, placido sermone secundat
Saevitiem, ditemque olim vexisse, paternae
Lucra domus, censumque Deo sacrasse, severa
Pauperie, affirmat; sibi nil superesse, quod optet
Auri armata fames: repetitis praestita verbis
Nulla fides: fortemque minis, torquere Thienem
Aggreditur: quaenam fuit haec tortura? pudicae,
Quam nequeant sufferre aures, sexusque dolores,
Candor olorinae refugit describere pennae.
Sed nihil extorquet lictor, nisi flebile certae
Supplicium Nemesis: perpesso immite Thieni
Martyrium, vota pro paupertate merenti
Illustrem posuit, quam dat tolerantia palmam.
8 Nec repetita, diu socors post verbera mansit
Lictor: adorati vesana cupido metalli,
Carceris ingrati damnat squalore Thienem;
Sic rata semotum praedae fore certius aurum.
-- 104 --
Et sociis par paena fuit; quibus omnibus unus
Vaticanus erat, moles horaria, carcer.
Cernite Romulidae, vobis quae tempora turris,
Diviso horarum spatio distinguit, eandem
Roma etiam, facta est morum quia Regula, specta.
Praecipites index dicet tibi ferreus horas;
Aurea sed vitae factus tibi norma Thiene,
In Vaticana morum concluditur index
Veridicus turri: discent hoc gnomone quondam;
In melius multae vitam componere gentes.
Discessus nullam paenali in turre retentis,
Spem faciunr, nisi depositae lux aurea gazae,
Carceris occlusos iubeat recludere postes.
Sed qui divina, sua vota regebat amussi,
Vincla inter Romana, Deum laudantia solvit
Guttura; coelestesque hymnos, nec iniquior ora
Dedocuit carcer: sacrum captiva canebat
Turba melos, placitisque litant coelestibus omnem,
Seu libertatem nacti, seu vincula, sortem.
Accidit ut pingui mensa excepisset, Iberum
Convivam, socius miles; cum psallere sacras,
Adveniens hospes, devoto murmure laudes
Perciperet; primum stupuit, mox quaesiit, unde
Vocalis veniat pietas: doctusque reponit,
A facie se optare pios cognoscere sontes;
Cognovit; sed quos vultus, orisque character
Ostendit non esse reos: pius exprobrat hospes
Saevitiem; iuratque epuli genialibus escis
Nolle prius vesci, nisi maturata reorum
Libertas, laetae iubeat se credere mensae.
Idque urget: tandem egregio pietatis Iberae
-- 105 --
Officio, libertati dimmittitur insons
Captivus. Iustas sibi pendet, Iberia, grates
Caietanus, et ingenti se faenore solvet
Praestita libertas: quis scit num forte coorta
Seditione ferox, precibus, votoque Thienis
Non fuerit fidei iuratae Regis Iberi,
Reddita Parthenope? certe cum corpore liber
Illatus fuerat Coelo, mox prima Monarchae
Hispano devincta fides, cum pace revixit:
Ut libertatis Romana in clade receptae
Aequaret tempus, fracti cum carcere liber
Corporis, invictum voluit donare quieto
Carolidem regno. Nec Vaticane carebis,
Obsequio collis: maesta quod turre Thienem
Miseris immunem; pro libertate Quirina,
Et Vaticanae pro Maiestate tiarae,
Ipse, suusque datis stabit cervicibus Ordo.
9 Sed modo quas, sociis comitatus fratribus, oras
Caietane petes? hac libertate Latinas.
Dexterius favisse horas, brevis hora docebit.
Luctus ubique, orbam caedes premit horrida Romam:
Tutus nemo, sui nemo securus, aperto
Praesumit nemo sese committere Coelo.
Nec domibus tranquilla quies: Divumque penates,
Sanctaque sacrilegus Delubra examinat ensis:
Hostis ubique furit, crudelis ubique satelles
Arma cruenta rotat: certam sed denique mortem
Effugias, isto rerum quod turbine, vitae
Subsidium superest? carcer si parcat et ensis;
Certius ipsa cibi, miseros iugulabit egestas.
10 Quae tamen instantis superare pericula fati,
-- 106 --
Non poterit mens nixa Deo? Tyberina Thienem
Ripa, salutari profugum statione recepit,
Navigio Latias praebens vitare procellas:
Humanaeque spei vacuo divina ministrans
Prodigio pietas, ipsis ex hostibus offert
Pellendae formenta fami. Quod Tybris amicam
Protuleris dilecte manum, proprioque Thienem
Gurgite servaris; digno sua tollere Coelo,
Te semper Soboles perget, gratumque benigni
Fluminis officium, devincto pectore proles
Obsequiosa colet, Latiae fidissima lymphae.
Ausonium Tyberim, ditis sibi nostra Canopi
Mens refert Nilum; scirpo velut ille natantem
Reddidit Isacidi Moysen; sic noster amica
Fluminis augusti servatus Legifer unda.
11 En nova permenso Tyberi, divina Thienem
Excepit pietas. Romani horrore Gradivi,
Venerius patrias reditum celerabat in oras:
(Hospite gavisus fuit hoc, Venetoque Latinus
Oratore Tybris) cuius stipulata saluti
Carbasa, dispositam pelago committere puppim,
Antennis appensa, Notoque petita monebant,
Et gravidam Latio portu migrare carinam;
Securum Veneto quae littore sisteret urbi
Primae Oratorem. Puppimque Orator, et urbem
Insinuat, sociumque viae rogat ire Thienem.
Ambigui primum pressere incerta sodales
Vota; sed haerentes animos, occasio Coelo
Missa rapit, monitisque regunt caelestibus anceps
Iudicium, qui fata sequi, Venetamque subire
Decernunt, dignam hospitibus coelestibus Urbem
-- 107 --
12 Urbs ea prodigium est, nisi plura velimus in illa
Dicere prodigia. Adriaco stat condita ponto,
Italiae primas aequat quae civibus urbes,
Imperio superat: liquidi Regina profundi,
Quam tamen irato nunquam ferit Adria fluctu:
Accessurus enim Dominam, prius ille remota
Placatus spumantem animam deponit arena.
Bello ingens, nec pace minor: gravibusque Minervae
Condecoratorum studiis, armisque potentum
Heroum mater, quorum felicibus ausis,
Barbara Bistoniae rubuerunt cornua lunae.
Nec Marti hic cedit pietas; augusta stuporem
Divorum delubra cient: extranea sacras
Marmora conficiunt aedes: quod nesciit, impar
Obstupuit natura decus; mirata quod inter
Adriacas Aegea undas translata Carystos,
Aut Venetae Phariam trudant imitantia lymphae
Saxa Paron; vel fortasis glaciata sub Axe
Aequora brumali, sacras sustollat in aedes,
Atquae nova pius arte labor durare gelatas
Cogat aquas, solum Austrino sudore notantes
Matrem habuisse Thetim. Publicum privatus adaequat
Exemplum fervor; pietas nec civica saxi
Maiestate minor. Messis sperata, Thienis
Accendit studium, coelestes commoda fructus,
Apta Theatinae ostendit cultura palaestrae.
Firmatis igitur votis se devovet urbis
Praesidio Venetae, Romae male tuta Thienis
Relligio: sic natali faecunda recedit
Planta solo, pomoque alia tellure sepultae
Radices meliore placent: perpessa furorem
-- 108 --
Barbonicum, tenius ceu turbine pressa Thienis
Aeolio proles, gelidi tolerata rigoris,
Extincta necdum, reparat discrimina vita.
Incipit interno veluti brumalia motu
Post tormenta, novis decoratae frondibus ulmi,
Nativae laxare calor compendia flammae;
Territus immiti, triplici sic grandis arista,
Ordo Noto, Veneti postquam hunc suavissima veris
Excepit facies, pietatis nomina mille,
Mille nova sapidos Coeli producere coepit
Temperie fructus, pressumque efflare vigorem
Hoc equidem factum est, non quod mollescere pectus
Heroum miti peteret tellure; sed illud
Optavere bonum proni ad commune sodales;
Eximias virtutis opes Mavortius horror
Ne premeret, publicaque urbes gaudere quiete
Impatiens, iaceret sacris obstacula flammis.
13 Adversis nutrita malis, assuetaque duris
Officiis virtus, nunquam fugit aspera; quando
Numinis aut maior sic gloria, certaque poscunt
Communis praecepta boni: suprema Thiene
Romae fata pati valuit; quod fata subisset
Nullo operis fructu, Venetae se maluit urbi
Servatum, divinus ubi sibi plurima mortis
Fata pararet amor, multis illustria palmis.
14 Vipereae pestis nunquam non horridus aer,
Adriaci primam sceptri vitiaverat urbem:
Quae properata, sibi raptos ad funera cives
Ingemuit, ducens imis suspiria fibris:
Saepius ex oculis, lacrymarum visa fluentes,
Neptuni falsis miscere canalibus undas.
-- 109 --
Exitiale malum, viduas quod civibus urbes
Exanimat; cuius veram si coepero causam
Discere; cognoscam, pestis quod tabida, non sit
Mira minus quam faeda lues: humoribus ortum
Corruptus, fotumque rea putredine virus:
Fraude quod arcana, cum se melioribus abdit
Visceribus, fontem vitae oppugnare, veneni
Incipit assultu: peregrinis regia cordis
Cum titubat flammis, hostemque repellere, morbo
Pressa nequit, recipitque luem; mox extera pestis
Membra petit: vicina etiam quin corpora diro
Corripit afflatu, similique tyrannide miscet.
Intrepidus veluti primum fortissima miles
Castra petit, primis cum se Mars integer infert
Maenibus, in pravas, certis tum caedibus urbes
Grassatur; nec finitimis se temperat audax
Arcibus excursus, facili sed cuncta ruina
Sternit, praecipua capta semel arce Gradivus.
Quae tamen est sanies, cuius putredo venenum
Pestiferum generat; non est mihi credita fandi
Copia; sed notum est: hanc obsequiosa paravit
Authori natura suo, qua vindicet ignes
Idalios paenam; scelerique irata flagellum
Hoc agitat Nemesis, pravum quo terreat Orbem.
15 Id summe hic dignum lacrymis, et caetera morbi
Pestiferi tormenta gravat; quod tabe subactos
Funerea, certi fugiant horrore pericli,
Ipsae etiam, quas flamma unit primaria mentes:
Hac sanie infectam, quamvis non impia, matrem
Nata cavet; non ingratus, patre fata relicto
Horrida declinat natus; pietatis in ista
-- 110 --
Officium scena non observasse, piandum
Non venit; et proprii ius naturale relaxat
Intuitus damni, certumque in limine lethum.
Inde venit, sortem miseram! quod saepius aeger
Ipse suae non gnarus opis, cum nulla recepto
Audeat hunc aliena manus purgare veneno,
Spe procul, infesta cadit interfectus ab hydra.
Si modo corporeae non evitabile vitae
Naufragium, non aeternae iactura salutis
Accideret; quando isto etiam terrore minister
Legitimus desit, fato qui errata propinquis
Praesens elueret, fieret toleranda protervi
Saevities morbi; sed quod neglecta sequatur
Corpora, pernicies animae; lacrymabile fatum
Terrigenum! sed obest homini tentare profundam
Numinis,[ERROR: no reftable :]ex: Numinus
armatae in
culpas rationis abyssum.
Hic Caietanus pensum ratus utile flammis
Invenisse suis, aptam sibi triste palaestram,
Proposuit lethum: pugil illi strenuus omnes
Attribuens operi vires; formidine certi
Posthabita fati petit imperterritus ingens
Morborum pelagus, vivaeque fimeta mephitis,
Quo tunc impavidus fraterni accessit amoris
Prodigio, sat adhuc Veneti vis illa flagelli
16 Commemorat. Locus est, cui non curabilis aeger
Imposuit nomen; variorum hic Lerna malorum,
Morborum hic sedes; publici sentina veneni.
Ista forent veluti Charitum delubra, Thiene
Lustra petit, florumque sibi monstrosa figurat
Ulcera delicias: nullum hic damnare laborem,
Obsequio arrepti nullum subducere pensi
-- 111 --
Passus, et appositis aegrorum corpora lustrans
Officiis, animo vitae instillare calorem
Sollicitus, monet aeternae captare salutis
Praesidia, et fractis animam Coelo addere membris.
Quis referet quot Diti animas, quot corpora letho
Eripuit; pestemque ipsam servire saluti
Cui hominum numero fecit? quis labe Thienem
Pestifera illaesum, rabiem lusisse veneni
Non stupuit? propriaeque pios nequiisse labores
Illicio vitae sisti, virtute profectas
Heroa, quae mens poterit describere flammas?
Sed pro vipereae passae faetore mephitis,
Quas tibi odoriferas Paestum coeleste reponit
Caietane rosas? vitae quae prodiga, mentis
Ardebat pietas, nunc vitae in fonte, beata
Vivit, et antiquae reparat dispendia vitae.
17 Vix prius impense, pestis depulsa Thienem
Solveret obsequio, promptum peregrina levamen
Percipit improbitas, Venetas grassata per oras.
Christiadum mentes quidam bonus imbuit ignis;
Aeterni sperata boni quos una propinquos
Meta facit, qua quisque suos face diligit artus,
Erga alios etiam similem par finis amorem
Imperat: ista velut totum mandata Thienem
Impulerint, primis animos intendere curis;
Indigus externae stipis, ut vitale propinquus,
Subsidium traheret; clare monstravit, acerbam
Nil pestem cunctata fames: vix ipsa priore
Mitior aerumna. Par est crudele sororum.
Non consanguineo nexu, sine sanguine, morti
Utraque cognata est: harum una est squallida montis
-- 112 --
Caucasei soboles, adversae ubi frigore brumae,
Infaecunda dapes nescit, Cereremque perenni,
Proscribit sterilis tellus tumulata pruina.
Sed Venetas quod monstrum istud pervaserit oras,
Cultus ubi plenis ager inturgescit aristis;
Et promptum Aeoliis, faciles mare flatibus escas
Advehit; infelix fuerat felicibus hospes,
Prodigio par visa plagis: sed iusta nocentes
A longe, ut feriant ducit Rhamnusia mortes.
Pestiferi fuerat nuper quos visa veneni
Praeteriisse lues; (veluti minus ulta furores
Humanos Nemesis, iustam aequatura severae
Aerumnae lancem, plures in nostra vocaret
Damna neces) avidae famis immansueta tyrannis
Terruit, et saevo petiit praecordia telo.
18 Ut desolatae plebis, quam vulnere talis
Extenuat maiore furor, lacrymabile vidit
Exitium Caietanus; mox intimus illi
Ardor, et illustris pietas suspendere durae
Obsequium non passa fami; prospexit egenae
Caietanus inops, ventris solatia turbae.
Ille etenim (quae flamma viri!) quam Numinis uno
Impulsu, procerum non exorata piorum
Submisit sibi dextra stipem, pene immemor escae,
Quam sibi, quam sociis debebat fratribus, orbum
Depluit in vulgus fugitivae, in pabula vitae.
Fatali esurie languens, non inscia flammae
Turba Thieneae, velut ad commune propelli
Visa penu, patulos publica ad solatia postes
Sollicitat, dextraque escas a paupere sumit.
Mirandum plane est, inopem potuisse Thienem
-- 113 --
Grassantem placare famem, cui ditior arca
Succubuit, proprioque illam vix reppulit auro.
Quantumvis faecunda, aliis sterilescere siccae
Telluris potuit bonitas; sterilescere terram
Prospiciente Deo soli nequiisse Thieni,
Compertum legimus; quando et sibi congrua vitae
Suppetiit messis, turbaque in paupere, victum,
Quem sibi submisit Coelo spes nixa, profudit.
Isacidi fuerat pariter mirabilis olim
Area nocturnum sitiens Gedeonia rorem,
Cum tamen expansum siccum, fuit aethere potum
Rorifluo vellus quod mox vegetabile siccae
Expressum poterat gramen perfundere terrae.
Tale fuit vellus communi in clade, Thienis
Dextera, quam nulla argenti, quam nulla feracis
Perpluit ubertas fundi, sed providus aether,
Siccum adeo, largo madefecit rore profusi
Subsidii vellus; cuius popularis egestas,
Munificos Coelo missos fervebat ad imbres.
19 Tergemino fertur Numen punire flagello,
Immanes hominum noxas: cui plurima quamvis
Poenarum genera, exhibeat iustissima culpae
Lethalis vindex Nemesis, tamen horrida pestis,
Immansueta fames, belli furor, omnia vincit
Supplicia: his gaudet primis Rhamnusia poenis:
Exposui quantum geminae formidine cladis,
Et famis et dirae pestis, celebrata Thienis
Sudavit Venetis pietas; nunc tertia, laeso
Intentata quidem solum monet ultio Coelo,
Pierios astus; sed quam saevire minaci
In Venetos flamma, precibus concessa Thienis
-- 114 --
Palma simul vetuit, simul et servavit amicae
Urbis vicino pacis solatia bello.
20 Altius instantis memorare pericula Martis,
Incipio. Thracis diadema immite tyranni,
Sacrilegis adeo late se protulit armis,
Totus ut Ismariis rigeat terroribus Orbis.
Lunato obsequitur quantus proh subditus hosti,
Regnorum numerus! quorum tumulata Gelono
Ense fides, vitaeque una spes condita tumba,
Libertasque iacet: Thraces tolerare catenas,
Quot populos iussit, mordere severa quot urbes,
Praesidiae fraena, impietas Mahometis adegit!
Te memoro primam, cuius neglecta Latinos
Urget adhuc reges Maiestas: servit iniquo
Heu Thraci tellus, Christi venit unde litato
Sanguine libertas regum: quorum impigra bellis
Dextera, cognatis se caedibus imbuet? et te
O decus Isacidum Solyma, humanae ara salutis,
Threicio mucrone premi, sincera potentum
Vis regum nescire fides? quos illius Agni
Implorat fusus sanguis, cui regia sceptrum
Fortuna, et solii robur, collectaque bello
Gloria, et illustres debet Victoria palmas.
Caesorum impuro qui non nisi sanguine Thracum,
Regibus a nostris, divini sanguinis orat
Hostia vindictam, suetos saevire propinquis
Visceribus, Thracum iunctos in funera, supplex
Christiadum Christi sanguis non impetrat enses?
O hominum pigrae mentes, tardumque fidelis
Militiae robur! Coelo demissa rubete,
Sanguinis Eoi vos fortunata reflexu
-- 115 --
Stemmata, ne tantam innocuo decus audeat imbre
21 Offuscare cruor. Quando cingentur Ibero
Marte Palaestini colles? Germanica quando
Inter Idumaeas pendebit laurea palmas?
Floribus Engaddi, felix sua Sequana quando
Lilia gaudebit iungi? Bizantia quando,
Impuro possessa gregi, sibi moenia reddi,
Caesareo victor coget Iovis Aliger igne?
Audiet Adriacos quando rugire Leones,
Infelix Solyma? expandet sua brachia quando,
Victa, salutari tellus Memphitica signo?
Assyrios rores, et Mystis debita quando,
Christiadum purae stillabunt balsama dextrae?
Quamque diu Tethis lymphas Iordane fluentes
Mortua sorbebit? saliente in sydera quando,
Vitali Tyberis Iordan miscebitur unda?
Quis dabit hunc spectare diem, quo celsa Sionis
Iungetur Latio moles; cum libera Thracum
Barbarie iessea domus, montana videbit
Culmina, faecundos ovium velut ubere pastos
Exultare greges, et ovino plenius agno,
Laetitiam virides saltu describere colles.
Tunc memorata olim cernam portenta, relictos
Ad fontes, versa Iordanem currere lympha.
O panis domus! o macie confecta senili
Ephrata quaere tuum qui te iuvenilibus annis
Restituat, firmetque novo te robore panem.
O nimis infelix, tua ni, quae colle Quirino
Roma colit, pia respicias Cunabula Bethlem.
Quis rerum casus, quae vis, quae dextra valebit,
Fatorum stabiles, quas Mens aeterna gubernat,
-- 116 --
Alternare vices; fracto ut Mahometide ferro,
Memnonii capiant Romana oracula mystae?
Coelorum rutilae, conflantes saecula flamma,
Iungite Thaborem Tyberi; faecunda Saronis,
Romulei solis vestite cacumina flammae:
Languentes Libani, Coeli melioribus auris
Fortunate cedros: palmosa resurgat Idume:
Carmelo veterem spargat nubecula rorem,
Et Vaticanum mons Hermoneus adoret.
Invictos reges, supplex haec causa, beatos
Effectura vocat: nam quo se cardine vertit
Christiadum secura quies; laus, gloria, fama.
Verus honor regum se cardine volvit eodem.
Quantum animi generoso indent pia bella Gradivo!
Quas vires tam iusta dabit tibi causa? quod addent
Pectoribus robur, coeptae pro Numine pugnae?
His laurus secura viret: satis, unica palmis
His est causa Deus: nequeunt pia pectora sterni;
Victori, victoque parem dant astra coronam.
Iniustis vero si caedibus opprimis urbes,
Inde triumphales forsan tibi surgere palmas,
Vis credam? hae non sunt palmae, sunt roboris atrae
Heroi maculae, noxae virtutis, honoris
Lappae palmares, fidei monumenta sepultae.
Quo rapior? quo prolixae feror impete venae?
Parcite, Pierios iustus calor excitat aestus.
22 Nec sisto; nam Thracis adhuc subscribo timendam
Imperii molem: ex quatuor queis partibus orbis
Dividitur, tribus Ismarius violenta tyrannus
Imposuit fraena: Europam lacerata coercet
Graecia, quam multis distinctam gentibus, inde
-- 117 --
Bosphorus extrema Bizantius inchoat unda,
Hinc sparsam Ionio Aegeoque tridentifer aequa
Adria definit lympha. Pars altera fraeni
Pannoniam Lechumque premit, per saucia quorum
Viscera, Bistoniae lumen fatale Dianae,
Finitimis etiam terris, populisque cruentum
Explicat horrorem: confinem Graecia terret
Italiam; fuso metuit Germania Lecho.
Austria Pannonicae pallet vicina catenae.
Thraci Asia, et patriis Lybiae celeberrima monstris
Paret, et ingratos inordet prostrata lupatos.
23 Nuper Sarmaticis adiuta Vienna sarissis.
Extremae cladis post certa pericula, turpi
Bistonidum gavisa fuga, tot millia Thracum
Extincta, Austriacis victrix si legit arenis;
(Auditum nunquam robur, vis tota Gradivi
Threycii quo terga dedit, maiorque Gelonum
Vicino pars caesa solo) sed Numinis ira
Haec sors laeta fuit, Scythici blasphema tyranni
Verba ulciscentis. Leopoldo indixit iniquum
Is postquam Martem, se nil Crucis arbore fixum
Formidare Deum, scripsit: quae incautus adoras
Caesar, fulmineis prosternam Numina telis,
Et Romana meis cedent altaria Lunis.
Talia sacrilegum, fama est, dixisse tyrannum.
Sed Deus istius probri, vice, reddidit ingens
Hostibus opprobrium; quodque unicus arbiter ille,
Regnorum excelsas adimat, donetque secures,
Mentis lege suae; cuius suprema potestas,
Et regnare facit, stivamque capessere reges,
Ismarium laevo erudiit Mavorte tyrannum.
-- 118 --
24 Quod fuit in votis tempus, quo barbara Lunae
Cornua confringi, et Christo calcata valeret
Terra peti, nunc est: facilemque fidelibus armis
Ostendunt nunc astra viam: iam Caesaris Ales
Pannonicos populatur agros, urbesque reverti
Ad sua sceptra videt; nostrosque resistere Marti
Indocilem, virtus fundit Germanica Thracem.
Fata canunt et Buda ruet, stratumque legetur
Pannoniae robur: Leopoldo Martia cedent
Moenia: calcatis ibi Caesaris edita Lunis
Stabit Avis, repetetque suas Crux Romula turres.
Quae bello nunquam cecidit, tibi maxime Caesar,
Buda cadet: Mahometanae solvetur acerba
Perfidiae sedes: flebunt hanc maesta ruinam
Tartara, et immitis discet plorare reversos
Ad sacra Christiadum fraternos Attila muros.
Caesareae ultra ultra, constantibus ite triumphis
Victrices Aquilae, vesterque Odrysia terror
Agmina, cornutumque premat formidine sydus.
Tuque Leoninis Thracum nutrite medullis
Sarmatiae Princeps, et maior Achille Ioannes,
Quaere tuos Rex magne hostes, quas Lechicus ensis
Dissipet, et Scythicam fax opprimat Arctica Lunam.
Ite modo Veneti, feliciter ite Leones,
Vestraque Bistoniae quae spectant carbasa maestae,
Excipiant domitae vexilla volantia turres.
(Providus o rerum, et fati mirabilis ordo!
Divinae o placitum mentis!) Rhodopeia pallet
Luna suas passura vices: finisque propinquat
Imperiis Othomanne tuis: sat saeviit atrox,
Bistonidum humano nunquam satur ira cruore.
-- 119 --
Praefulsisse parem quod si in tua damna Cometen
Vidimus; has etiam Coelo retulisse ruinas
Audiimus Caietanum. (a) pugnate decori
Christiadum Heroes: vestras iam Sydera palmas
Notificant[ERROR: no reftable :]
ex: Norificant: et caudate
quos lumine flammae, 675
Thracem pressuris offert Heroibus Aether,
Hos Caietano publicat praecone triumphos.
Sed progressa satis peregrino in pulvere, tandem
Musa Thieneos canta ferventius ignes,
25 Annus erat post mille annos, et saecula quinque,
Sexti etiam saecli quattuor post lustra secundus,
Cum Rhodiae cecidere Cruces, solisque colosso
Clara Rhodos, iacuit Scythicis obnoxia lunis.
(a) S. Caietanus Romae Fr: Benigno a S. Urbano, Ordinis Eremitarum Discalceatorum
S. Augustini, cum eundem prius Epileptico morbo, et paralysi oppressum, et a medicis
conclamatum, prodigiose sanitati restituisset, eidemque saepius ante visibiliter
apparuisset; Die 4. Augusti, Anno 1685, hora 17. silentii pomeridiani tempore
apparuit, quem hisce verbis Latinis, pro Christiana militia precantem, affatus
est: Imperium Othomannum totum in destructionem ibit, et Christi fideles,
quamprimum maximas victorias contra Turcas reportabunt, et S. Mater Ecclesia
triumphabit. Quod statim sequens probavit eventus, cum Die 7. eiusdem Mensis S.
Caietano sacra, in Peloponneso Corone Turcis erepta est, nec multo post in Hungaria
Neocastrum, aliaeque urbes ad Caesarem rediere. Huius apparitionis, sicut et
reliquarum series, describitur in Relatione M. S.
-- 120 --
Insula lunato Phebea asserta tyranno,
Visa metu Adriacum fuerat turbasse Leonem,
Sollicitum; ne post tantae praeludia palmae,
Immissos Venetis Thraces ditionibus enses
Lugeat, et Rhodio nutet sua purpura fato.
Quis metus hic habuit populos, cum plena trophaeis
Regnorum, et nostri crevisse stupore veterni
Barbara Bistonii spectarent cornua signi?
Quod mox crediderint, dirum illatura propinquis
Urbibus excidium, sacris circumfluus aris
Ostendit pavor: afflictos ubi certa recepit
Spes animos, precibus pietas armata Thienem
Repperit authorem, Venetam bene providus urbem
Instruxit pugnare piae qui robore vitae,
Et votis placare Deum, quo vindice nostri,
A Luna faciles nutant Othomannide reges.
Flagitiis docuit nostris hostilia niti
Arma, triumphantem nostris plus Bistona noxis,
Quam propriis fore tormentis: Metanaea piatam
Si culpa exuerit mentem, vis impia robur
Amittet, lotisque isto baptismate culpis,
Fas erit immites thracum sopire furores.
Erexit pia deiectos facundia cives,
Spemque animis hausere, trucem exarmare tyrannum
Effusis Coelo precibus, vitaeque prioris
Supplicio, iustaque animi post crimina, poena.
26 Tunc hominum quaevis, sacras properabat ad aedes,
Conditio: rara illa quidem, cui more fluentis
Temporis, (haec animas afflat caligo) pudori
Est pietas: templorum aditu quos altera privat
Relligio, quam fallendo vel inepta diei
-- 121 --
Exedra: vel libanda trahit tota aure, canora
Psaltria; vel fidei subtracto sole, micantes
Alliciunt faciles oculis illudere stellae.
Tunc animi fervore unum quaerebat aperta
Relligio Numen: quas opportuna Thienis
Sedulitas, templorum avidas cogebat in unum
Orantes turbas, publicis repetita plateis
Sistebat Sacris supplex concordia valvis.
Quod genus obsequii, necdum communia caetus
Orsus vota sui, sed Relligione solutus
Mysta, giganteae pietatis obibat amussi.
Quos gemitus dederant Coelo, pensare benignum
Laetitia voluit Numen, face quando Gradivi
Pannonibus versa, se mox vetuisse probavit,
Grassari Hesperio Rhodopaeum sanguine Martem.
Hanc igitur Venetus pacis tibi debet olivam
Caietane Leo, quod non fallentibus armis,
Hellespontiacum procul exsufflaveris hostem.
Nec solum Ismario fuit urbs ea libera bello,
Sed tota immiti circumfrendente Gradivo
Italia, Venetas dira face Martius oras,
Non tetigit turbo; quas praeservavit eodem
Praesidio, docuitque precum constare beatam
Suffragiis pacem: verum est: decreta Tonantis,
Armatae precibus pietatis cera sigillat.
27 Istis quale tamen fuerit coeleste Thienis
Casibus ingenium, quo tempestiva timentis
Urbis relligio, summae bonitatis amicam
Acceleravit opem; sacro lustrata calore
Musa refer, scelerique metum, et solatia pande.
Praevidit claro aeternae qui lumine mentis
-- 122 --
Terrigenum peccata Deus, facilemque frequenti
Labi hominem culpa, cuncta observante videret
Intuitu; statuit paenas, quibus ultor iniquam
Aequaret scelerum lancem; peccantibus ignem
Accendit Stygium, quo aeternae vortice flammae,
Illaudata graves luerent post funera noxas.
Haec tamen interdum praecedit fata malorum
Diluvies; et vivus adhuc peccator Avernum
Inchoat; ut commune probis; reprobisque flagellum
Augeretque probis palmam, reprobique futurum
Praesenti inciperent Ditem praenoscere poena.
Opportuna tamen culparum vindicis, aequum
Temperat, inferiorque sua nil mole, venustat
Numinis arbitrium pietas: quam sontibus iram
Proposuit, iusto mala definita timori
Declinare docet, viresque et certa ministrat
Praesidia, aeternos quibus et feliciter ignes
Effugiat; possitque etiam peccator amaras
Ultricis vivus Nemesis vitare sagittas.
Compertum satis est etenim, cum vindicat aptis
Crimina suppliciis Deus, indefleta flagellat
Supplicii peccata rigor; cum propria mentem
Contritam, et scelerum molem, plagasque fatentem
Castigat Nemesis, iustos divina furores
Ultio suspendit, versis in praemia poenis.
Solicito notum fuerat caeleste Thieni
Consilium: qui mox populorum ut flebile vidit
Exitium, pluresque urbes advertit iisdem
Fluctibus involui, lethique pavoribus angi;
Tum subito, Coelo doctus cognovit adultae
Tempus vindictae, iustis quo crimina poenis
-- 123 --
Iratum cumulat Numen: cui protinus acres
Placando stimulos, praecludendaeque malorum
Iliadi, non unus amor, maerorque calentes
Iniecere faces, missis in lumina lymphis.
Sed Caietanus quali praesentia Marte
Damna premat, non illi animum suspenderat anceps
Iudicium: subito agnovit, securius hydram
In capite extingui; meliusque in fonte nocivam
Siccari Tethim; sic ipsa in origine pressam,
Posse flagellantem populos occumbere cladem.
In culpas igitur, poenae quae istius origo
Prima fuit, posuit non exarmanda Thiene
Dissidia: impuro carnis spontanea suasit
Supplicia ardori; neque possessoris, iniqui
Passus divitias, laesi dispendia iuris,
Reddendo luere, et lacrymis expungere rapti
Faenoris excessum docuit: recludere pacis
Defunctae tumulos, primaeque reponere laudi,
Concordes fratrum flammas, animosque coegit.
Tum quod caelestis posuit Metanaea tribunal
Pulsandum ostendit; cuius non vana priores,
Confessasque semel tollat sententia culpas.
28 Sed divina reae postquam data gratia menti,
Caelesti, tenebras animi splendore fugavit,
Quo posset durare novae, retrograda nunquam,
Proposito vitae pietas, Cerealia mensae
Angelicae fomenta dabat, multamque palato
Mortali, aetherei panis suadebat orexim.
Non satis est aegro iuveni, debere salutem
Solerti medico; sed postquam expulsa periclum
Funeris elisit febris, pallentia suavi
-- 124 --
Recreat ora cibo: reducem cui crebra vigorem
Quadra legit, fractosque fovet vitaliter artus.
Non aliter, postquam mentis fatale piavit
Erratum, illimi tristis Metanaea lavacro;
Vitam animae rediisse quidem, nihil ambigo verae
Doctrina fidei; sed cum rediviva sepulchro
Laethalis noxae, mens divum haurire calorem
Incipit, ut solido vitales robore firmet
Igniculos, crescatque novo feliciter aestu;
Nec repetat veteres peiori funere casus;
Hic opus est, habeat panem, qui indemnia vivus
Pectora conservat, sacrique augmenta caloris
Multiplicat: quod non alius, quam caelicus ille
Panis agit, qui Virginei de sanguine ventris,
Et simul aeterni coctus sub Flaminis umbra,
Nostrorum immodicos vitiorum mitigat aestus.
29 O umbra, o panis! superi: praeponeret istum
Inconcussa licet vobis nisi gloria panem,
Ingrata aeternum pareret fastidia nectar,
Vestra nec incerto arderet livore voluptas.
Sed quia sublatis multo felicius umbris,
Aeternum laetos tanti vos copia panis,
Lucis inocciduae mersos splendoribus explet;
Vos reficit patriae multa pinguedine mensae,
Plenius ille quidem; tamen ausim dicere: fessis
Aestivo veluti sub Sole est gratior umbra,
Suavior est nobis, quibus ista refrigerat ignes
Esca cupidineos, et sacro robur amori
Restituit; quam divino queis lumine plenis
Coelica constantes stabilivit adorea palmas.
Pugnanti veluti Spartano gratior illi,
-- 125 --
Dictus ubi innumeris Solem occultare sagittis,
Hostis Achaemeniis veniens de finibus, olim
Umbra fuit; nos ignitis cum tartara telis
Insiliunt, tunc seu umbra, seu nube latentem
Mentiti septum quando sub imagine panis
Aeternum colimus Solem, generosius inde
Intrepidi, Stygiam fortes toleramus arenam.
30 Impius immitti quae turbine saecula Mavors
Impetiit, doluere nimis mortalia scindi
Pectora; cum gelidis riguere potentius armis;
Quam si Colchiaco pollens Medea veneno,
Expressum infandis virus confunderet herbis,
Plurimus unde rea sibi forte bibebat Iason:
Vel quasi Thessalici vi carminis, ignea mentis
Humanae ratio, longam perpessa fuisset
Ecclipsim; rigido, stridebant omnia ferro.
Hoc etiam sacri fuit incantata Gradivo
Relligio panis: fatalibus ebria rixis
Tempora, discordes odiis civilibus urbes,
Faedifragi plures adverso Marte Dynastae,
Armisona postquam pacem exclusere procella;
Deseruere istum, veri qui nectit amoris,
Conservatque animos dulci pinguedine, panem.
Despecta Christi mensa, proh quanta secuta est
Morum barbaries! unde et furiosa cruentas
Haeresis explicuit strages, et pellere toto
Orbe pios voluit ritus: o tempora dirae
Plena Stygis! saevis crudele furoribus aevum!
Ingemuit cernens istis lacerata Thiene
Tempora dissidiis, doluitque vigere ferinos,
Grassantis ferri affectos rubigine mores.
-- 126 --
Aethere suggestis tandem felicibus ausis,
Non melius pravum ratus emendare quod Orbem
Posset opus, quam si ad divini certa favoris
Signa, frequentatis populus concurreret aris;
Constituit rarum panis tunc illius esum,
Unde omnis proprio veluti de fonte scaturit
Aeterni dulcedo boni, suadere calenti
Eloquio, sacrae crebros accedere mensae
Convivas, panisque latens sub tegmine Numen,
Dantis adorata, cordi coniungere flamma.
Primaevis etenim fuit inde fidelibus unum
Cor, animusque unus, sacri quia fractio panis
Unio mentis erat; nam quaevis viderat isto
Vescentes quos pane dies, contendere vidit
Illos nulla dies: praesens discordia culpat
Socordes animos, quos crebra ad iurgia livor
Daemonis, exclusa pacis sufflaminat esca.
31 Conatur Stygius, semper qui circuit omnes
Latro vias, quibus incautos subducat Olympo
Terrigenas, huius prohibere cupidine mensae:
Novit enim: fallor: non novit perditus hostis
Delicias animae, sed tantum effectibus illas
Coniicit externis; cernens, quae gaudia, quae pax,
Quae flammae, quae lux, quae tunc coelestis amoris
Illecebrae vultum immutent, dum mysticus escae
Expositus, nostris abdit se cordibus Agnus.
Inde venit, quod non una est quae prodiit Orco
Haeresis, istius quae non Mysteria mensae
Explosit: nempe alternis quae bellua rixis
Pascitur, et crescit, charae felicia pacis
Horrea, mortales animos sociantia damnat.
-- 127 --
32 Quae te deliciae, quis te tibi gustus opimae
Surripuit mensae, te Caietane quis ursit
Extremus sapor, ut partito pectoris istum
Impete nolueris, sed tota accedere panem
Spectatus fueris flamma? quae farrea Numen
Candida velabat, totum immaculata Thienem
Sphaera tulit; septique ista caligine Phaebi
Splendor, acervatis traxit praecordia votis.
Nectaris istius constans dulcedine, mentis
Fervebat pietas, coelestibus ebria donec
Deliciis, toto mersam se fonte videret.
33 Cum Caietanus panis speciebus arnictum
Intense coleret Solem; suus impiger ista,
Quam quaesivit amor, talem decerpsit arena,
Quam ventura etiam debebunt saecula palmam.
Nam quo summa Dei sub pane latentis haberet
Maiestas, oculis mortalibus invia, maius
Et decus et pretium; pompae exterioribus auget
Illiciis cultum: refero explorata: Thiene
Primus in hac fuerat visus sudare palaestra.
Is populo, sacram postquam florere synaxim
Doctrinae fervore suae, fructuque laboris
Impensi vidit; constans, ut mentibus hausta,
Haereret pietas; publicis exponere caepit
Angelicum precibus panem, fluit unde favoris
Prodigus aetherei Christum venerantibus imber.
Ut tamen excultis positus nitidissimus aris,
Luminis externi crebro fulgore micaret,
Lucis qui aeternae, tenui se panis in umbra
Occultat candor; multa face Numinis orbem
Obducti illustrat; quo mens humana, patentes
-- 128 --
Aspectus rerum solita observare, frequenti,
Aeternum supplex in lumine lumen adoret.
Virgineum pariter numerosa Chloride florem
Stipat; odorato quo flore, et lumine, Patris
Splendor, maternique uteri purissimus iste
Flos, minus ignotus populis venientibus esset.
Hoc Caietanus Venetum servasse Leonem
Praesidio memoratur; adhuc decorantibus urbem
Exemplis: passimque aliae, quae prima Thienis
Instituit pietas, gentes inventa sequuntur.
34 Sed prius Adriaca quam nostra recedat ab urbe
Musa, Thienae post publica commoda flammae,
Immortale canam, crebro memorata quod illi,
Suppressa erexit labes privata trophaeum.
Aethereo constans animum cum vestit amictu
Mortalem virtus, actu exteriore decorem
Explicat occultum; quamvis se heroica celet
Crebrius, atque Deo solo contenta nocivos
Mens oculos hominum vitet, ne exponat inani
Virtutem laudi, cuius dignissima merces
Vult solus, pretiumque sui Deus esse nitoris.
Mens etenim sincera, probi cui meta laboris
Est Coelum; timet, aeterna mercede beandum,
Lux tenuis ne perdat opus: tamen ipse latentes,
Saepe Deus publicae luci commendat, aperto
Prodigio flammas: quo se magis occulit almae
Virtutis gratus fulgor, magis ipsa laborant
Sidera, quo spectanda palam demigret iniquis
E latebris virtus, a caecis clarior umbris.
In veri delectu, hominum fallacia nutant
Iudicia: et vitrum gemmas putat arbiter oris
-- 129 --
Solum externi oculos; crebro mortale vacillat
Ingenium, fictus cui dictat hypocrita praeceps
Suffragium: quos sanctorum persaepe putamus
E numero, fortasse suis legionibus ater
Tartarus adscripsit: Coelo cui teste litamus,
Non fallit probitas: Divos sola astra revelant.
35 Ausoniae populis, claros spectata Thienis
Mittebat radios virtus; quod duceret illa
Ingentes secum applausus, fuscare colorem
Virtutis volvit: cui non est culpa, latere
Corporis haud passus vitium, fallacia laudis
Humanae studia explosit: quos manca reatus
Forte illi natura dedit, prodebat honoris
Desertor proprii: largas quas coelica dotes
Gratia contulerat, latebris damnabat, acerba
Contemptus, nimiaque sui squalloris orexi.
Inde venit, cuius tantis post funera signis
Vulgatur probitas, sanctae tamen abdita vitae
Sint decora; et modicum est quod commemorare stupescit
Posteritas, multo fuerint cum plura, latendi
Quae tumulavit amor, Coelo sua praemia spectans.
Sed quantis venerandum Orbi, post sera Thienem
Funera portentis, signisque suprema benigni
Numinis, et solers sanctorum in honore potestas
Exhibuit, iam fama oras vulgata per omnes
Ingeminat: nec adhuc certo finivit elencho
Signorum numerum, desperatoque stupendis
Indice prodigiis, sine lege, sine ordine narrat
Terrigenis superas portenta loquentia curas.
Nolo plura loqui: de multis immoror uni
Prodigio, quod vivus adhuc celare nec ipsis
-- 130 --
Nocturnis potuit, Veneta factum urbe, tenebris.
36 In tenero fratrum coetu, non ultima cunctis,
Cura fuit sociis, capta quidam inter alumnos
Mente Thieneos: frater lymphaticus iste
Illorum fuit ex numero, quem proximus Ordo
Praesbytero, sacrum fecit: tulit omnia nullo
Pharmaca subsidio: quod mente tenaciter haesit
Afflata vitium, medicae est immobile dextrae.
Attamen ad morbi, crebro consulta facultas,
Ingrati iugulum, respondit iatrica: mentem
Emotam non posse alia ratione reponi,
Quam si liberior conclusam eventilet aer
Stultitiam, vacuetque atrae fuliginis umbris,
Imprudens cerebrum: poterit variata parumper,
Aura, incompositi mentem formare sodalis.
Communis voti offendit rurale Thienem
Morbi praesidium; noviter quod laederet ortum
Vulnere non modico coetum: sed amata premebat,
Angebatque animum, quae sperabatur ab aura
Liberiore salus: hic officiosa Thienis
Quid statuet pietas? res mira! aegroque salutem
Impetrat, et non parva sui dispendia coetus,
Fratris ab agresti cavet impendentia cura.
Iam decreta dies, Coeli qua purior aer
Captandus fuerat; nox hunc postrema sequentis
Praemonet Aurorae, qua se disponere demens
Ad nova debuerat ruris solatia frater.
Singula librantis, multos nox una Thienis
Excitat affectus; supplexque incumbit ad aurae
Nobilioris opem, quae Coeli e climate votis
Impetrata venit: meruit sperare benignas
-- 131 --
Interea fixo motas cum cardine stellas,
Propitiis medicas purgare aspectibus auras.
Mox videt inde Deo ventes mittente, salubres
Flare Notos: superhumani spirata favoni
Flamina propitiis ignarum afflatibus aegrum
Purificant, veterisque fugant fastidia morbi.
Cum primum Eoos surgens Aurora colores
Spargeret, evigilans frater deliria mentis
Emotae correcta stupet: quem mane sodales
Postquam maesti adeunt, aurae ruralis, amicae
Mox dimittendum fidei; reperere Thienis
Convaluisse fide, missa sibi coelitus aura.
Inferior morbo, iustaeque ignara medelae
Natura, et multis ars ante elusa periclis.
Portentum dixit, maiusque in vulnera fatu.
Coelica tam claro fatuum cum ventilat aura
Prodigio fratrem, quo sit sita culmine mentis
Flamma Thienae Deus indicat: astra Thienem
Portentis celebrant: meritis sublimibus aether
Respondet: cum sit rarum, et sublime favoris
Aetherei signum, fatuas componere mentes.
-- 132 --
