THIENEIDOS LIBER PRIMUS.
1 Vota fidemque viri, superas spirantia gazas
Pectora, victuro liceat mihi carmine, diva
Promere Calliope. Venetis hic natus in oris,
Dives opum, clarasque trahens a Stemmate laudes;
Unde toga et dignos proceres, et martia fortes
Assumpsit fortuna duces; quibus ardua nullos
Aut belli, aut pacis subtraxit gloria fasces.
Consilio, censuque pares hos regius Aulae
Donavit titulis splendor, famaeque perennis,
Stirpe Thienea Comites, vox intulit astris.
2 Te summum tantae gentis lumenque decusque
Caietane canam: tua gesta, tuosque labores,
Devotaque tuum Musa describere nomen
Fert animus; Fidei primos quo lumine patres
Prospiciens, antiqua novo vestigia Clero
Monstrasti, quali grassantia tartara Marte,
Cocytique dolos quibus imperterritus armis,
-- 14 --
Quo Stygias fraudes pressisti robore, dicam.
3 Sed tua non Helycon, neque iam tua Numina Cyrrha
Invoco, Castalias non amplius inclyta Divas
Praesidia imploro, non iam Permesside lustro
Ora Theti; vatem Coeli melioribus undis
Caietane fove: falsis data vulnera sectis,
Ingenium haereticae nunquam tolerabile fraudi,
Electamque Crucem, fundati insignia Cleri,
Virtutesque tuas, ductasque in Sidera palmas,
Et fastiditas certas, dabo carmine messes.
4 Ingemuit maestus nuper cum cerneret Aether
Coelestes hominum, diri Plutonis ob iram,
Tartareis fractas odiis, Acheronte furentum
Portentosa pati Furiarum incendia mentes.
Miserat immitem rabies inferna Megaeram,
Quae miserum obrueret taedis fatalibus Orbem:
Et prope iam verum nescire superba docebat
Mortales Numen; cum monstrum infame, nefandum
Evomuit, dulcem natum amplexata, scelesto
Laeta puerperio Styx improba. Caspia tali
Prole, peregrinis tigris paritura sub antris
Decubuit nunquam: nec tali barbara faetu
Excepere gravem lybicam spelaea leaenam.
Non ita Marmaricis audax leo saevit in oris,
Armeniasque tigres melior natura coercet,
Quam te monstrivoma pestis prognata gehenna,
Lutherum puto, qui stygiis qualem hausit ab antris,
Exhalere luem, foedaeque rebellia sectae
Semina, sacrilega coepit diffundere dextra.
Hic sacri expulsi vita cum caelibe ritus,
Proscripti superum cultus, Petrique suprema
-- 15 --
Conculcata, orbem non desertura potestas.
Hic sacra innocui pulsa ex altaribus Agni
Victima, contempti mystae, derisa nefandis
Opprobriis pictas, Patrumque oppressa gemebat
Relligio: culpae, Ditis rhedarius, omni
Planum stravit iter Lutherus, perfida quando
Dogmata, Teutonicis gaudens haesisse dynastis,
Desperata suae movit vexilla phrenesis.
5 Quo nunc terrigenae rerum discrimine tanto
Ancipites vertent animos? num forte iubebit
Dogmatis impuri tenebris, sectaeque furentis
Exitio mergi, fidei num lumen avitae
Deserere, et Stygio submittere colla sophistae?
Eheu mortales horrenda pericula celat,
Quidlibet audendi, quam fert, haec secta, libido.
Et tamen, o sortem miseram! quam vilibus armis
Expugnata Fides! hominum pars magna, venenum
Quale propinavit rabiosus apostata, suxit;
Desertis patriisque sacris, in falsa ruentes
Dogmata terrigenas, plaudente vel ipse cachinno
Obstupuit Pluto; et coecae deliria gentis,
Certique interitus Styx est mirata voluptam.
6 Probrosae nomen famae, facinusque nefandum
Lutheri! fatuo velut alter Herostratus
aestro=oestro
Infamis: quorum hic Ephesinae augusta Dianae
Templa dedit flammis, quorum sub lumine, turpis,
Foedaeque duraret scelerati nominis umbra.
Infaustum nomen! tamen infelicior illo
Lutherus; fatis ille suis quod tota Diana
Arsit, habet votis; hydrus minus iste peregit
Quam cupiit, totam minitans exscindere Romam,
-- 16 --
Romanamque fidem: votum hoc si robore maius,
Nequitia non maius erat: pars Arctica tantum
Convulsa est, frigensque Aquilo; stant caetera primo
Fixa loco, puraque fide: simul erigit ingens
Spes animum; quod pars etiam inclinata resurgat.
7 Fare tamen veri Doctor, si credere fas est,
Tu quis es? unde venis? quali nova dogmata signo
Contestata probas? an pravo mitteris orbi
Nuncius e Coelo? sed quae Caelestia profers
Officii documenta tui? blasphemia, fraudes,
Ebrietas, odia, incestus, periuria, mores
Sacrilegi, rabies, verba impia, vita superba,
Sunt fidei portenta tuae: quo te Axe profectum,
Pellendis hominum, effudit quas Roma tenebris,
Suaderi Eoi radiis manifestius astri,
Insensate putas. Erro quam perfidus affers
Doctrinam, pura est, inquis: nisi credimus uni
Prodigio, nihil est quod credimus: ecce stupendum
Signum: cum puro vita impurissima verbo
Et tibi vis credam? quod sis a daemone missus,
Certum habeo: mittitque suos styx dira prophetas.
Dic Erebi interpres, cur te tamen aethere missum
Fingis? ut hunc similis, dices, qui misit adaequem,
Mendax mendacem: quo robore nititur omnis
Haeresis, haec germana sui sunt fulcra furoris.
8 Qui potuit fieri, regum ut sapientia tanta,
Tantaque nobilitas, animi vis, tantaque virtus,
Et tantus procerum splendor, manifesta probarit,
Et Stygiae amplexus fuerit ludibria fraudis?
Vos tamen Arctoae bellaces discite gentes:
Impia Lutheri non vos doctrina fefellit:
-- 17 --
Hoc etenim necdum capio, mens dextra severo
Ingenii necdum potuit comprendere nisu;
Qua ratione premi verax potuisset ab isto
Impostore fides; votum nisi dulce fuisset,
Tot populis, et principibus, voluisse perire.
Vos quibus ob noxas, grave credebatur avitae
Legis onus, vitio mentis, non pondere legis
Errastis: vobis morum languore solutis
Falli dulce fuit, quod vitae in fraenibus ausis,
Haeresis ad speciem foret opportuna tegendis.
Sed frustra est, et inane sequi quod vestra colorat
Crimina: quantumvis lateat sub tegmine culpa;
Et scelus, et fraudes Nemesis divina revelat,
Ultricesque, fidem, parat offuscantibus umbras.
9 Quis modus huic pesti? medicane Machaonis arte
Experietur opem, turpi lymphaticus aestu
Orbis, et insanam discet deponere mentem?
Sed video, ut maerens sparsis incompta capillis,
Curva genu, flentesque oculos ad Sydera tollens,
Relligio ante Patrem superum gemebunda perorat.
O Pater, et Coeli rector, cui sydera prono
Poplite lunantur, cernis quo spreta dolensque
Relligio squalore gemo, fremit undique dirus
Hostis, et iratus mea funera poscit Avernus.
Anne sines rabidam de Relligione triumphum
Ferre stygem? spernor, premor, impetor, atque rebelli
Succumbo prostrata manu; mea pene videtur
Conclamata salus: tu cuius summa superbi
Et metuunt iura, et reverentur sceptra tyranni,
Affer opem Divae: tu vindice disiice dextra
Sacrilegos ausus: redeat lux prima, sciantque
-- 18 --
Intacta Numen te Relligione vereri.
10 Ingemuit dictis Aether, auditaque movit
Impietas animos: gemitus hac voce secutus
Divorum Princeps: ergo mea Numina tellus,
Ridet, et impuri spernit libamine cultus?
Dogmata coelestes abolet spirantia gazas,
Pollutasque novis deturpat ritibus aras?
Quae causa est superi, quod aperto currat in omne,
Tramite terra nefas? tragicam casura ruinam
Effigiat pietas, nec qui sua terga cadenti
Supponat Divae; nec adest qui penè ruentem
Sustineat fidei generoso pectore molem.
Italia exurge, ingentes quae saepe dedisti
Casibus adversis Heroas, idonea sacrae
Nomina militiae; laeto quibus obvia vultu
Victrices ibat nectens Victoria lauros.
O quoties illi, dextra non deside causam
Sustinuere meam, cum nostrum lividus Orci
Imperium furor impeteret, populosque fideli
Devotas cultu, verum ridere docebat
Impietas Numen: sacri cum Legis avitae
Nutarent ritus, fortes dedit Itala tellus
Atlantes: qualis fuerat quem fertilis olim
Umbria progenuit, qui fortia terga ruenti
Est Lateranensi visus supponere moli.
Vestra parem fatis iterum praesentibus, ecqua
Proferet Heroem regio, cui nobile flammis
Coeligenis pectus, spretus corroboret aether,
Bacchantemque solo victor compescat Avernum?
Ausonias iterum Numen dum prospicit urbes,
Terra tuas, inquit, cumula Saturnia palmas;
-- 19 --
Magnanimos profer, quibus alta trophaea strategos
Erigat, optatis mea consolata triumphis
Relligio: Heroas profer quibus inclyta pergat
Nectere promeritas pietas defensa corollas.
Taliter auditum sequitur Saturnia Numen:
Eia mei, teneo quos pectore, surgite nati:
Glorificas, spondent quas sydera, carpite palmas,
Carpite victrices lusuras vertice lauros.
Num terris saevire sines sine lege furentem
Progenies animosa Stygem? patieris inultos
Iuratos Divum, et supremi Numinis hostes?
Nunc age, sacrilegis altaria diruta dextris
Erige, Divorum ritu vitiata prophano,
Reddere primaevo sit mens delubra nitori.
Ne timeas; quamvis vultu iracunda minaci,
Funesto exiliens obstet Phlegetonte Megaera,
Viperei horrendo strident cui vertice crines:
Impia tartareas si iungat in arma cohortes
Immitis Pluto, vel Cerberus ore trifauci
Allatret, horrificos Styx ipsa vel evomat ignes,
Nil metuas; vobis validum pia sydera robur,
Herculeasque addent vires; vestro impia marte
Tartara supremos parient prostrata triumphos.
Sic hortata suos praeclara ad praelia natos
Ausonia, exosos sic pergere iussit in hostes:
Sic probra ulcisci superum, sic illa docebat,
Arripere insignes spreto pro Numine pugnas.
Solicitis primum Pietas gemebunda Thienem
Vocibus excivit, verae quae infudit amorem
Laudis, Avernales trusuro in tartara larvas.
Nunc opus est plena Heroem describere penna.
-- 20 --
11 Urbs est quae Venetum veneratur fida Leonem,
Exultans pingui circum pulcherrima gleba,
Qua flagrante graves gignit Ceres aurea spicas,
Multiloquumque premit celebris vindemia Bacchum,
Laurigerum sortita sibi Vicentia nomen.
Hic genus Heroum, quorum famosa propago,
Ordine Cecropiis longo descendit Athenis:
Stemma Thieneum dico, quod stirpis avitae
Continuans titulos, florenti prole, vetusti
Nominis est decorumque tenax: horum aspicit Orbis
Crescere congenita seros virtute nepotes:
Quorum gesta, fidem, robur, palmasque loquuntur
Et Patria, et reges melius, quam forsan inepto,
Posset inexpertus describere carmina Vates.
Tantorum Caietanus prognatus avorum
Sanguine, vel rudibus fuerat spectatus in annis,
Inter grandaevae decora illustrissima stirpis,
Ceu inter vernos fulgens rosa regia flores.
Hunc, ubi mortales fuerat transfusus in auras,
Excepit manibus Pietas, pavitque salubri
Relligio lacte, et fidam puerilibus annis
Exhibuit matrem: quoties hunc mollibus ori
Admovit palmis puerum, dabat oscula mille,
Basia mille dabat Pietas; cui saepe canebat:
Gemmee cresce puer, nostris aliquando benignam
Naufragiis laturus opem; puer auree cresce,
Cresce ruinosi spes pusio florida Mundi.
Saepe eadem Diva (ut fertur) bene olentibus arctas
Aspersit violis cunas, saepe illa pudicis
Sternere molle rosis non dedignata cubile,
Selecta tenerum vallabat Chloride corpus:
-- 21 --
Dicebatque: meum flores circumdate florem;
Pulchrior hic flos est, flos est mihi charior iste,
Quam fert auricomis quos Trinacris Hybla viretis,
Quos vel odorati pariunt viridaria Paesti,
Vel quos purpureis dat humus Campana rosetis,
Flos immortalem terris sparsurus odorem.
Infantem divi pastum promulside lactis,
Invictum teneris etiam formaverat annis,
Heroem Pietas: cui parvo in pectore virtus
Eximia, impurae fibras obstruxit Erynni.
Virque supergressus soles aetate minores,
Ardua moliri, grandesque in pectore caepit
Maiores animo communi expendere curas.
Quae pia Relligio, et pietas felicia iecit
Semina, munifica dederant ingentia messe
Foenora, milleno sortem superantia fructu.
12 Certa secuturae veluti praesaga diei,
Pulchra suo ridens canitur Pallantias ortu;
Aurea sic tenerae praecox Aurora iuventae,
Certius a primis venturos moribus annos,
Praesagire docet: nigras et fulmina nubes
Praemittunt, leviora truces et murmura venti,
Et matura rudes dictant praesagia malae.
Quos Caietani provecta aetate datura,
Vernantis primum praemissis floribus aevi,
Promisit fructus, non immatura tenellis
In membris pietas; pronus caelestibus ardor
Expressit studiis: nascentis discite primos
Virtutis radios: succurrit egentibus infans:
Et qui nec sceleris molem, laudisque valebat
Noscere discrimen; magnae tamen impete mentis
-- 22 --
Exercebat opus, quo mox discernere possis
Illustres animos: emitur quo gloria, primum est:
Auxilium, facili miseris impendere dextra.
Mendicam patrias venientem ut vidit ad aedes
Implorare stipem, placido miserabile primum
Intuitu caput aspexit; mox sedulus escas
Quaesitas cumulat, ieiunis inde benignam
Supplicibus laturus opem, quam florida tanti
Infantis pietas, larga patris aede legebat.
Prodebat pulchro, teneris se solibus, aestu
Pauperitatis agi; et qualem grandaeva docebat
Nobilitas, modicis Christum referentibus Iris
Supposuit fastum; non dedignatus herilis
Infans mendicae servum se subdere turbae.
Ite leves animi, virtutis adultera proles,
Vestraeque eximias laxate propaginis umbras,
Queis pudor est inopi vel celso occurrere vultu,
Heroa vel voce loqui vetat infera tristi
Nausea mendico; puero hoc doctore superbi
Discite mortales; sanguis praeclarus avorum
Quos iri modicos suadet calcare nepotes:
Regalem Christus qui non locupletis amictum
Assumpsit Craesi, tunica sed paupere tectus
Mendico similis, pomposo apparuit Orbi,
Vilibus in pannis, Maiestas tanta reposcit
Effigiata coli: miseram ne despice frontem,
Numinis haec forma est: quo se magis explicat arcta
Corporis afflicti facies inhonora lacerna;
Clarius illa refert Christum, cui sustulit omnem
Oris adorandi, Crux opprobriosa decorem.
Divinae fidei coelesti lumine doctus
-- 23 --
Noverat haec arcana puer, vastam unde futuri
Consilii, parva signavit imagine molem.
13 Sic olim ingentem Troiam domiturus Achilles,
Thessalicas perferre nives assuetus, et Ossae
Vincere Centauros, (queis rapta armenta, superbo
Ludus adhuc iuveni fuerant, Chirone stuporem
Non simulante) dedit venturae laudis apertum
Indicium: certo canitur: festina parare
Nescio quid magnum virtus solet: integra quantum
Officiet, viridi praesagit acumine spina.
Quod Caietanus quondam explosurus inanes
Terrigenum pompas, Christi de caede cruentae
Arboris amplexu, Mundi calcare tumentem,
Quo premitur, fastum; fulvoque docebit amicam
Pauperiem praestare auro, Phariisque diurnas
Messibus annonas; inopum maturus in aevi
Mollitie monstravit amor: quo authore vetusta
Christiadum, Coelo caput exaequavit egestas.
14 Qua tamen intrepidus face collucente molestum
Virtutis calcavit iter; neque spinea laudis
Terruit infirmas pueri quod semita plantas;
Altius exponam: matres, advertite matres,
Materna ingenuo pietas quid prosit ephaebo.
Functa sui partus praeclara puerpera lucta,
Virgineis supplex infantem devovet aris,
Verbiparae quae suum donat nova Aletha Thienem.
Venturi praesaga parens, tua viscera spectas,
Unde tibi raras docta adpromittis haruspex
E puero palmas: non haec deliria vanae
Sunt artis, qua divinans praecognita Python
Viscera discernit; lumen caeleste docebat,
-- 24 --
Haec ex te genito praedicere fata puello.
Tunc indigna velut tanto esses pignore mater,
Virgineae supplex matris prolaberis aris;
Infantemque tuum, divo manantibus imbre
Uberibus lactandum offers, Mariaeque tenellum
Cedis Alethea prorsus pietate Thienem.
Grata haec Verbiparae proles; quam mater amoris
Aetherei pavit superae dulcedine flammae.
15 Forte nec errarem dicens; quod Virgo papillis
Ambrosiis pressas, tenero stillaverit ori
Delicias lactis, concessit Alethadis isto,
Melliflui linguam veluti dulcescere nimbo.
Hoc scio: virgineus cui casta ornaverat ora
Munieratque pudor, placidos qui mitibus agnos
Moribus expressit, cui religiosa modestus
Ora sequebatur sermo, mirusque pudico
Sanguine distinxit candor; cui propria cessit
Lilia Virginitas, violas demissio, carnis
Vernantes censura rosas, Tolerantia grandes
Extulerat palmas, non sic opulenta fuisset
Virtutum messis; tantae nisi lacteus imber
Virginis, excelsas animi concurrere Coelo
Fecisset dotes; nataeque in pectore flammae,
Abdita Virginei laxassent femina rores.
Fortunate puer! cui nulla benignius astrum
Indulgere dies poterat, neque gratior unquam,
Innocuae quivit signare exordia vitae,
Stellarum aspectus, quo dexteriora periti
Susciperent scribenda tibi praeconia vates.
Quis mihi det primos repetam iam grandior ortus!
Maternos cuperem laetus producere menses;
-- 25 --
Donec tale meis felix nanciscerer infans,
Illecebris nunquam vacuum, natalibus astrum.
16 Sed quia sunt inopes mentis, nec tristia vitae
Initia ignari norunt cognoscere partus;
Tu quaecunque tuam vallare puerpera prolem
Tutela praesente cupis, mox Virginis aram
Verbiparae tenta: cui commendata parenti,
Crescere propitia cernes tua pignora stella.
Par quid agit tacito monitu tua Iuppiter ales,
Implumem radiis quando solaribus aptat
Progeniem; dubios non tantum exploret ut ortus,
Sed potius natam phaebeo ut lumine prolem
Imbuat; excelsis quo prompta volatibus, illos
Postea non timeat, quos Iuppiter excutis ignes:
Lux Aquilis Phaebea favet; vos vestra Mariae;
Quam meliore suus flamma sol filius ornat,
Pignora solicitae matres advolvite Lunae.
Hoc quoque fine colant te Caietane pudicas
Admoneo matres; ut te specialiter apto,
Christipara dulces sistant interprete natos:
Et tua dum multas virtus rapit inclyta matres,
Commendet dubias etiam facundia nuptas.
Virgineae fidei, laetae commissa patentes
Pignora, sydereis imbuta calescere flammis,
Terrenaeque fuga cernent fervere procellae;
Aeternos speculari annos, mentemque suprema
Exercere die: virides horum una salutis
Cura trahet soles: lubricae sic flore iuventae
Illaesam, Coelo hausta parat sapientia prolem.
Non illam Cypria transfiget arundine mollis
Pusio, despicietque tuos Cytherea capillos:
-- 26 --
Virginei crescunt tali virtute clientes,
Ubere Virgineo pastus sic proficit infans.
17 Hac Caietano, mediae post aemula lucis,
Fluxit ab Aurora pietas: hac crescere caepit,
Postea quae virtus facta est heroa, papilla.
Non ille ambigua: (studium puerile) palaestra
Expetiit reliquos cursu superare sodales;
Nulla illum levitas animi, nec ludicra[ERROR: no reftable :]Ex:
ludrica rerum
Blandities, illum non perniciosa fefellit
Charorum improbitas; cunctas hac Virgine cavit
Insidias stella; cui tunc virtutis adultae
Proposita tenerum formabat imagine pectus.
18 Nescio spectatos quae gratia maior ephaebos
Provehat, innubis quam fixa modestia frontis;
Haec Caietani laus est, qui montibus aequas
Externis, infans scivit praescribere leges.
Insurgunt imo motae cum corde procellae,
Quas ratio fraenare nequit, vis clausa serenam
Non patitur frontem, patulo sed fervet in ore
Abdita tempestas, propriaque expumat arena.
Corporis hinc motus varii, inconcinnaque fervens,
Atque frequens rapit ora aestus: cum nescit habenis
Mens uti, corpus pariter sua fraena relaxat:
Moribus hinc levitas, pueris petulantia, quales
Sola potest pravos cohibere modestia motus.
Quod Caietano fuerit concinna modestae
Nobilitas frontis, Dominae certissimus index
Mentis erat, quae iure suos cohibebat herili
Fraenabatque aestus: quibus ut puerilis abundat
Mobilitas, quos crebra imae commotio flammae
Acrius infestat; casta sic fronte docebat,
-- 27 --
Quod divina rudes regeret prudentia curas.
19 Aptius assuevit votis impendere tempus,
Deliciisque leves firmare salubribus annos,
Designans precibus certas puer aureus horas,
Taliter expenso sugens pia gaudia Coelo.
Ille etiam amotis repetens loca dissita turbis;
Praesenti contenta Deo laxabat apertis
Vota fibris: quo fine suum conclave decoris
Indigetum telis, parvisque altaribus aptat.
Sedulus hoc ardore puer signabat acerbae
Aetatis flamma, quali tunc pene sepultos
Divorum quondam templis face reddet honores:
Fusarum momenta precum, exactumque colendis
Caelitibus tempus, poterant praedicere multas
Postea protractas curis caelestibus horas;
Quas aetate gravi passim bis quattuor udis
Votorum indulsit iaculis: et iusta precanti
Clepsydra non deerat, gemini cum luminis aequa
Crystallus lacrymis manans, prece currere caepta
Incipiens, plerumque horas stillaverit octo.
Quantus adornandis autem, queis liba sacrati
Mysta litat panis, fervor resplenduit aris,
Ignota Hesperiis non est ea gloria terris.
20 Postquam Palladiis aetas matura palaestris
Admonuit, doctae nitendum ad culmina Cyrrhae;
Non opus hic stimulis fuerat; nil scire, virilis
Non passus puer, Aonii dulcedine tractus
Nectaris, illustres in primo limine flammas,
Eximiae ostendit mentis; primoque serenus
Pulvere, venturae clarum dedit omen arenae.
Iamque Stagyreos, pubes ubi strenua blando
-- 28 --
Non plus Aonidum plectro, sed vindice mentis
Cuspide decertat, statuit decurrere campos:
Iudicio gravis, et verborum insurgere vana
Indocilis lucta, studuit demissior esse,
Quam sapiens: elatae etenim sapientia mentis,
Insanus tumor est, aegro qui vertice turget.
Ac veluti vallis, laetis securius herbis
Coelestes conservat aquas; vehementibus Euris
Expositi, lugent sicci sine gramine montes;
Non aliter demissa animi convalle receptae
Indemnes sophiae manant foecundius undae.
Ingenuas rara didicit feliciter artes
Vi mentis Caietanus: velut omnia punctum,
Sic puncto similis demissio permeat omnes
Palladis, occlusos tumidis capitonibus, hortos.
Cui dederat dignam morum laus inclyta palmam,
Pallas Apollinea dixit quoque digna corolla
Tempora: sic duplici, morum, sophiaeque venustam
Laude, simul Caietani circumdare frontem,
Doctiloquae petiit laurus geminata Stagyrae.
Quem tamen ad leges Clero quia docta ferendas
Advertit genitum Pallas; putat aequius istam
Legibus attribui palmam; Sophiamque benigne
Laturam id novit, si quod deferre probatis
Debuerat decus illa comis, maiore Thienis
Nominis augmento reddat non una Latini,
Caesarei sacrique simul, prudentia iuris
Mox celebrata petit Patavinae templa Minervae,
Templa peregrinae nunquam non culta iuventae:
Non magis hae Phrygio cantatae Antenore sedes
Dedaleae quam sede Deae; quam Troicus olim
-- 29 --
Hostem habuit sanguis; Veneto nunc cuncta Leone
Pacificante, ipso Troiae pro sanguine pugnat.
21 Hic Caietanus consuetae pondere flammae,
Iustinianei studiis incumbere recti,
Quaeque duplex Astraea docet, lucrata forensem
Iura fabam, castam legum tentare medullam
Solicitus pergit: cui ne civilis abesset
Regula correctrix[ERROR: no reftable :]Ex: corretrix iuris,
speculumque videndi
Lucidius recti; Patribus, fideique latinae
Consona, Romulidum discit Decreta Solonum.
Non deerat studio fructus; nam gnarus in omni
Ad legis placitum, rixas componere causa,
Ingenii summam retulit, summamque laboris
Impensi laudem: cui ne sincera deesset
Progenies virtutis, honor: celebrante laborem,
Virtutemque, cita currente per aera fama,
Sumit honorificam Patavina a Pallade laurum.
22 Talibus instructum proprii iam nominis alis,
Maiorum propere decorum super alta volantem
Culmina, commonitum Pietas hac voce lacessit!
Caietane probas didicisse fideliter artes,
Et Sophiae publicas traxisse[ERROR: no reftable :]ex: ttaxisse ad
faedera leges,
Teque fatis culta lauros meruisse Minerva,
Laudo simul gratumque habeo: minus evehit istos,
Iuridica lauro signatos fama labores,
Quam festiva tuo Pietas applaudat honori.
Unum est, solicitae quod te perpendere mentis
Conatu cupiam: lauro fortassis adepta,
Palladio fingis positam tibi surgere ponto
Aut Abylam, aut Calpen? curis est addita maior
Meta tuis; minor ista tui finire latentes,
-- 30 --
Ingenii quae possit opes, est laurea: fidum
Necdum carpis iter, quod te contingere finem
Propositum iubeat, quali te nostra, nec ultra
Ambiguum, tutela parat: prudentia Iuris
Sola, gigantaeam segnis decurret arenam.
Altior excelsae discenda scientia metae
Restat adhuc: satis humanis exculta palaestris
Pectora divinae fidei nutrita papilla,
Ambrosios adeant supremae Palladis amnes,
Ignotaque bibant sacros dulcedine rores.
23 Meta tibi Deus est, et Proximus: eia Thiene
His toto te Marte para; compone disertis
Theosophis solertem animum, coelestibus amplam
Imbue dogmatibus mentem; certoque videbis
Intuitu, quantum mundana scientia meta
Proposita distat: superi, quam suadeo, regni
Notitia, aethereis addit nova lumina flammis,
Dilectum faciens minus ignorare Tonantem.
Hic disces veluti generari ignara paternae
Simplicitas mentis, prorsus nihil impare Verbum
Natura gignat; veluti non duplice duplex
Principio persona Deum producat Amorem.
Hic disces veluti mutari nescia mentis
Aeternae bonitas, causis procul omnibus a se
Amotis totum ex nihilo formaverit Orbem,
Angelicae, humanaeque indens, ceu propria menti
Officia, immortale animis cognoscere verum.
Inde scies primi crimen commune parentis,
Et iustam culpae Nemesim; commune solutos
Mortales prima per fata Theandrica noxa.
Mirandum humane carnis, Verbique videbis
-- 31 --
Laetus connubium: simplex ut hypostasis ambas
Nectat naturas; Hominemque Deumque profari,
Quomodo communi possis idiomate, nosces.
Hic Christi merita, et quales dat Gratia menti
Humanae vires, velui septena favoris
Per signa aetherei, Charitum coelestis inundet
Pectora descensus: tum quo nos fine creatos
Supremum voluit Numen, quo marte mereri
Aeternas decrevit opes, quo tollere culpas
Iudicio, statuitque reis quae vincula, cernes.
Denique currentis vitae spes ardua quidquid
Sperandum Coelo dictat, Coeloque videndum
Proponit secura fides, licet abdita densa
Nocte, tamen vere totum ista scientia pandit.
Et licet a longe rerum hic videatur abyssus;
Excessiva tamen quaedam est, vel limine primo,
Ex rebus, speculoque Deum spectare voluptas.
His ita perspectis summus tua molliet ardor
Viscera: tantarum meditans mysteria rerum,
Authoremqe Deum extolles, purisque calesces
Ignibus; aeternoque petet pia flamma potiri
Numine, terrenis solvi optatura catenis.
Hinc bene cognosces qua proximus arte iuvari,
Et pasci quo pane queat: sit pectore fixum
Officiosa tuis erit ista scientia flammis.
Excepit non vena libens documenta Thiene.
Altius ista piae recolens oracula suadae,
Nil anceps animi, totus coeleste quod audit
Exequitur monitum: numeratque hac Pallade plures
Scrutandis rebus naturae expertibus annos.
Sic Deus agnoscens quondam praeclara daturos
-- 32 --
Exempla Heroas, mentem his conformibus auget
Praesidiis: divina suae quos dextera laudis
Instrumenta parat, donis praestantibus aptat
Coelestes animos: opulentam aetatis in ipso
Flore, Thieneae spondebant astra futuram
Virtutis messem, quam tot coelestibus, una
Humanisque dabant Charitum rorescere nimbis.
Iam supremum illi probitatis fama ferebat,
Doctrinaeque gradum, cum necdum abstersa, negasset
Maturum membris vultus lanugo vigorem.
24 Sed Caietani laudatae illustre iuventae
Produco specimen; charum deflerat acerbis,
Iam Caietanus fatis cessisse parentem;
Fortunaeque haeres scriptus cum fratre paternae,
Is iuvenis, nec factus adhuc vir, caepit opimos,
Munifica in Coelum census praemittere dextra.
Mendicam non ille famem, nec corpora solum,
Membrorumque reos solitus curare labores;
Terrigenam pariter, partis melioris egestas
Si premeret sobolem, proprio gaudebat ab aere,
Subsidia aeternae petere opportuna saluti.
Mox etenim ut vidit, Rampaci ruris aviti
Agrestes animas, crebris non posse diebus,
Liba procul positis accedere mystica templis;
Crebrior incultos ut pasceret ara colonos,
Unde animae peterent animam, construxit herili
Argento, sacram vernis ruralibus aedem.
Neve inopem Christi dos falleret addita nuptam,
Dotales scripsit tabulas, quibus ille perenni,
Duratura coli voluit Mysteria censu.
Flamma Thieneae fuerat rudis ista iuventae.
-- 33 --
25 Hoc lumen mirati omnes, constante futuros
Omine signabant primis fulgoribus ignes:
Tum taciti querunt, qualis se luce theatri,
Utilis hic quondam pandet mortalibus ardor.
Sed quem Christiadum, generosum fata parabant
Casibus Heroem, Clero opportuna daturum
Lumina primaevae fidei; properavit ad ipsum
Christiadum caput, et fidei praetoria, Romam.
Hic didicit qua laude fides, egeatque lacerto
Quo pietas, morum squalet quo pulvere candor,
Quo Patrum virtus vitio calcata prematur;
Ut libatam oculis tam pulchro in corpore labem,
Propitia exempli posset tentare medela.
Summus Apostolica Praesul tum Iulius alter
Eminuit specula, cui commendata Thienis
Admissa est Latiae virtus penetralibus aulae.
Iam Latius Praesul, iam Protonotarius ipse
Audit Apostolicus: (solum primoribus olim
Hic honor accessit ceris, nunc aulica lapsum
Hoc luget fortuna decus: primaeva reliquit
Lux protestantes: postquam Germania passa est
Haereticos Protestantes, nec nominis illud
Roma est passa decus:) prior ad maiora Quirinae
Fata togae gradus iste fuit: nunc Aulicus esse
Disce, pudor, verum, pietas, pro tempore solum
Assumenda tibi est; alio pro tempore, mendax,
Vanus, adulator fias, cui sola placendi
Principibus sit meta tuis: prout expedit, ora
Finge, nec extorris ratio te vellicet aequi.
26 Aegeo par Aula mari, quod mille procellis
Fluctuat, optatoque prius quam littore sistat,
-- 34 --
Innumeras lacerat ponti inclementia puppes.
Interea dum mille quatit praecordia curis,
Suspirare suos portum iubet aula clientes:
Per vada dum laeti multis infamia currunt
Naufragiis, contempta illis discrimina signant,
Immani dubiae fervere cupidine metae.
Meta honor est, portusque simul, sed quo aulica raram
Non laceram portu donat fortuna carinam.
Dicitur Elysiis tota ambitione petitus
Degere honor capis, Charitum quam plurima cingit
Blandities; grataeque flabris ubi mollibus aurae,
Omnem curarum tollunt venientibus aestum.
Hic aulae suprema quies, hic meta laborum,
Mille animis quaesitus honor: replet ille sereno
Elysium vultu: hunc lauri, diademata, fasces,
Pone iacent, veterum cerae, lituique togaeque;
Exercentque auras tituli, celebrisque per omnem
It rumor campum; dextramque ea fascina stipant,
Quae tot votorum iaculis, vel tangere solum
Ambitio terrena petit: maiuscula rerum
Nomina, Pontificum mitrae, Tyriumque galeri,
Purpureaeque decus chlamidis: tum denique sacrae
Maiestatis apex, sedisque insignia, Claves.
27 Quae tamen Elysiis, augusta ubi fulget honoris
Regia, adoratis exponat semita campis,
Expediam: Elysios duplex via ducit ad hortos;
Una minus calcata quidem, sed tuta, nec ullum
Passa viatoris spolio gaudere latronem,
Est via virtutis: crebris quae consita spinis,
Obsita dumetis, rigidis asperrima saxis,
Omnem etiam ambiti gustum quae frangit honoris:
-- 35 --
Inde est, haec rarus quod compita transeat hospes.
Altera difficilis pariter via, dicta favoris:
Aspectu iucunda quidem, qua molliter ipsae
Incedunt Charites; dumis, spinisque carentem,
Quam Cypris illaesa possit decurrere planta.
Infidam tamen esse viam, crebrisque docemur
Funeribus, raptoque viae praedonibus auro;
Famae etiam fato; quibus et spes tollitur omnis,
Elysii nemoris, tutumque ad prima regressum
Otia privati, censent solatia, tecti.
Prima via est spinosa quidem, sed gaudia mille
Virtuti cognata tegit: patet horror ad extra
Difficilis vinci; sed quod latet intus, amaenum est.
Rectus enim, casta, quovis perfunditur actu
Luce animus, pectusque suo splendore serenat;
Subiectasque suo ridentem vertice nubes,
Pectoris innubem virtus conservat Olympum.
Altera laeta foris, sociae cui basia mille
Affigunt Nymphae: patet exporrecta favoris
Plena superficies, sed quod latet intus, acerbum est.
Pectus habent curae, et quae est maxima cura placedi,
Anxia continuo torquet precordia morsu.
Est secura prior quem nulla pericula tangunt,
Naufragiis ignota via, et sine Syrtibus aequor.
Altera confractis tot puppibus horrida salvo
Nec temone spei: totoque natantia ponto
Littoribus lacerae mittunt fragmenta carinae.
Immunis culpae prior est via, tramitis error
Hic nullus, vigili virtus quam mente tuetur.
Altera sed vitio gaudet; seu fanda secundent
Sive nefanda viam, non est quod curat honestus
-- 36 --
Aulicus, obiectae modo sint ea commoda metae.
Seria prima via est, et falli nescia, qualis
Virtutem decet: at facilem movet altera risum;
Huic totum ridenti etenim quia pendet ab ore
Robur, inane labris postquam ridentibus astrum
Defecisse vident, quae mens pendebat ab uno
Risu, multiplices patitur delusa cachinnos.
Tale est, augustas quod mox intrantibus aulas
Occurrit bivium, quo primum haerere recentes
Incipiunt animae: sed dum sua commoda librant
Quam plerosque viam cernunt decurrere, tentant.
28 Hic haesit Caietanus, biviumque praealta
Explorans animi specula, non simplice tritae
Ingemuit terrore viae: et cui aulica laudis
Ambitio, paenalis erat qui lumina fumus
Sauciat, et quem dilecto prae Numine nullus
Solicitabat honor; pro vana nominis umbra
Hanc tentare, avidi maesta quam sorte Quirites
Infamem fecere viam, deliria mentis
Humanae, et tormenta aulae servilia dixit.
Hic animo pendere diu praeclara Thienem
Non passa est virtus; bivii nam laevus amaenum
Monstrabat qui trames iter, virtute magistra
Despexit; filumque viae laudabile dextrae
Arripiens, partum vitio damnavit honorem.
Hic signata licet raris vestigia plantis;
Mox labiis, ea quod virtus impressit, adorat.
Infestant hanc monstra viam, sed lumine solo
Quae virtus Heroa domat: constantior aulae
Occurrit levitas, quae verbis obvia prodit
Compositis, fractoque inter mendacia gestu
-- 37 --
Officiosa tumet: (praebebit vocibus istis
Indemnem te nulla fides:) facunda perorat
Ut placeat: non quo pulchri fert aurea veri
Semita, discretis linguam committit habenis;
Sed quo mendacis vanus lepor abripit oris
Incautas mentes, falsique tyrannide calcat.
Hisque modis torquendo fidem, vis aulica credit
Extorquere fidem: verum licet oderit aequa
Illa tamen fidei est, stultos qua ludit amantes
Hoc fidei externo seducta colore frequenter
Aula strepit, damnatque suos decepta labores
Nec fraudem experti sapiunt: res mira fatigat
Hic etiam pendentem animum; qui credere Coelo
Falsum dogma putant, certi fallacibus haerent
Pollicitis: quin imo aliquod qui credere Numen
Detrectant, quales atheos saepe educat aula,
Illis, verborum fucis non credere, labes
Est fidei: turgent ambiti melle favoris
Aularum vespae, donec tumor improbus illis
Viscera disrumpat: nec quod semel aula spopondit
Desperare valent, ut nil a Numine sperent.
29 Ut veri hanc larvam, sobolemque inspexit Averni
A patre mendaci, matre ambitione profectam,
Expavit Caietanus: verbosaque monstra,
Oris, inassuetis aulae, correxit habenis.
Verba uno solitus vero, non lance futurae,
Ut mos est, librare spei, sperataque linguae
Falsiloquae, certa damnabat lucra ruina.
Hunc probitas inimica aulae, communibus aulae
Exemit studiis: quem si non, certa propinqui
Utilitas, pietasque foro, vanisque solutae
-- 38 --
Plausibus immisit turbae; nullo ipse fugacis
Illicio pompae, publico spectanda theatro
Ora dabat: cuius puris ex moribus, ullam
Decerpsit nunquam Romana licentia palmam.
Inde etiam patuit, mentis qua is luce niteret
Vaticanus olor, miscere nigrantibus impar
Fontibus Angelicum pectus: socialibus ille
Officiis nunquam tenuit, quos turpe notabat
Colloquium Stygiam solitos potare paludem;
Roribus aethereis, lympha quos coelite potos
Ambrosios vidit ructare salubriter haustus;
Quos animi pietas, castique innoxius oris
Commendabat odor, iura in socialia charos,
Virtutis stabili nexu poscebat Achates.
30 Sed quo praecipue statuit subsistere caetu,
Accipe: non molli quo tempore Roma veterno
Obruta, sydereos sorbebat parcius ignes;
Coelica belligero servire coacta Gradivo
Relligio, duros enses, galeasque sonantes,
Pro Patrum vitta, et thuris tractabat acerra.
Ut sileam reliquas morum male cauta ruinas
Quas secum Bellona rapit; sopita iacebat
Cum pietate fides, interque sonantia Martis
Aera, parentalesque inter quas bellicus ignis
Accendit taedas, nuruum lamentia suarum,
Et lacrymas populorum inter, sua funera tristis
Expavit, laceri spectatrix languida mundi.
Hic tamen in publico rerum squalore refulsit
Multorum privata fides; zelumque Latini
Splendoris, sacros non dissimulasse Quirites,
Indicio tunc caetus erat, quem nomine divus
-- 39 --
Ipse suo titulabat Amor: languebat in ostro;
Postea sed Latio factus dignissimus ostro,
Hic fervebat amor: te Sadolete, Caraffa,
Contarene noto; te Bernardine Sabina
Scotorum de gente (prius tamen addite signis
Mysta Thieneis:) memoro, Romanus amictu
Quos Tyrio vestivit honor: Giberte calebas
Hoc Mathaee choro, ista Lippomane palestra
Certabas; Veronensis duo clara tiarae
Lumina: Coilius hic, hic Consiliarius arsit;
Unde Theatinae votis flagrantibus ambo
Accessere basi, primae pars una quadrigae.
Hoc Dathus, hoc Crispoldus, et hoc fervore Latinus
Emicuit; pluresque alii, glaciata Quirinae
Quos intemperies urbis, sublimibus omnes
Illustres titulis, permovit Amoris in ista
Divini orchestra, flammis caelestibus uri.
Caietanus huic augendo heroa dicavit
Pensa Sodalitio, quod toti insigniter aulae,
Et morum exemplis, fideique calore reluxit.
Hinc reliquos etiam caetus pro mole futuri
Elegit socios, quos ad revocabile vitae
Culmen Apostolicae non designabat inani
Consilio: quae socordi lucescere Clero
Lumina debuerant, alio non aptius igne
Accendi, solo quem Numinis igne putavit.
-- 40 --
