In obitu Michaelis Gradii Epicedion Junii Palmottae.
Iam satis obstrictam tenuere silentia uocem,
Et latuit squallens cordis torpentibus aegro
Corde dolor, potuitque pias differre querelas
Musa suo deiecta gradu, quo tuta cacumen
5 Scandere Pyerium, doctasque accedere rupes,
Aoniosque audax fontes haurire solebat.
Hei mihi tot grauibus curis, quas maeror iniquus
Innumeras inter fato feriente procellas
Intulit, undantes, iusti monimenta doloris,
10 Distulimus lacrymas, et uix egressa latebris
Tristibus, atrata frontem redimita cupressu
Pulla veste, carens veluti genitore puella,
Musa parentales tandem prorumpit in undas.
Olli altus languet frontis decor, horrida maestum
15 Pectus signa gerit, palmarum impressa cruentis
Vulneribus, sparsique fluunt per colla capilli
Et deiecta graui spectantur lumina fletu.
Causa mali tanti mortis fera cuspis auarae,
Quae, dolor, insanis furiarum agitata uenenis
20 Eripuit Gradium, quo non praestantior alter
-- 21 --
Pyeriam tractare chelym, doctaeque canoras
Vocis opes, stabilique expromere carmina cantu.
Ergo has dilecti lacrymas, facunde, Nepotis,
Vir, cape, quaeque damus merito pia iusta sepulcro.
25 Ne spernas, auidi quamquam te Regia coeli,
Foelicesque animae stellati exercitus orbis
Et cupiere sibi socium, et legere merentem ;
Carmen amant Superi, coelo sunt carmina curae,
Coeliculumque patri, quis nam fluxisse negabit
30 Demens magnanimas coelesti ab origine Musas!
Sero tibi hoc nostrae lacrymarum insigne tributum
Soluunt Pyerides; nam quinque argentea signis
Luna renascenti coelauit cornua uultu
Phoeboeis animata oculis ex quo impia nobis
35 Te rapuit mors ense truci; sed parce dolenti
Ingenio, clari uiduatum luce magistri,
Heu dolor, in tacitis iacuit sine honore tenebris
Confectum grauibus curis; proh quanta per urbem
Percussam miseri dedit argumenta doloris
40 Ille dies, quum te cassum uitalibus auris
Aspicerent, quantis fleuit Ragusa querelis
Consilio caritura tuo : te curia Patrum,
Te tristis gemuit populus, te flebile vulgus.
Omnibus unius fuit haec iactura sepulti
45 Tristis et innumeros peperit mors una dolores.
Ipse etiam nigris testatus nubibus aether
Maestitiam immissis pluuiae lacrymauit habenis.
Haud secus aurati lampas pulcherrima solis
Oppositae gelida cum pallet imagine Lunae.
50 Attonitae subita maerent formidine gentes,
Aggrediturque grauis pecudes, pauidasque volucres
Horror et insolitis languent sata maesta tenebris.
Scilicet innumeris generoso pectore uiueris
Qui dedit auxilium, et uitam seruauit, opesque,
55 Multa ferens misero in miseris solatia rebus,
Voce, animisque fauens iustissimus, ipse cruento
Intempestivi deiectus uulnere fati
Innumeras poscit lacrymas, nec debile damnum est
Praestantem uirtute mori: scit Dardana pubes
60 Hectoream lacrvmata necem, quo Troia uigebat
Incolumi, magnus sed postquam concidit Haeros
Insidijs, dextraque trucis mactatus Achillis.
Argolicos uastata ferum consedit in ignes.
At uero quantam Gradio moriente ruinam
65 Attulit heu nostris rebus mors improba, quis non
Noverit, illaesae probitas cui cognita mentis,
Iustitiaeque decor teneris seruatus ab annis,
Doctaque tergemina pollens facundia lingua,
-- 22 --
Consilijque parens prudentia? nonne putandum est
70 Haec Patriam decorasse suam, dum pulcra manebat
Vita uiro? Heu paci nimium contraria nostrae
Mors, quibus immeritam spolias uirtutibus urbem;
Ah quantis Gradiae laceras uiolenta rapinis
Nobilitatis opes. Gradiae quis semina gentis
75 Nesciat, eggregium factis genus, inclyta quorum
Solem fama preit stellisque aequantur honores?
Saepius illaesos illis Ragusa curules
Credidit et procerum toto plaudente senatu,
Quos inter primos uenerata est curia. Patres
80 Tot proauum proaui, tot aui numerantur auorum.
Sed ueluti Stellas inter nocturna minores
Luna micat, uultuque chorum supereminet omnem,
Sic, Michael, uirtus memori tua luce coruscans
Insignes praecellit auos radiosque paternae
85 Lucis ouans splendore preit. Superare parentum
Tantus honor Dati uirtutem, quantus ab illis
Degenerare pudor; nec parua est gloria Patri
Spectare optatos nati melioris honores.
Sic Hector Priamum, sic Pelea magnus Achilles
90 Vincit et Aemathium proles generosa Philippum.
Et decorat uictam foelix uictoria partem
In partu laetata pio, sed Marte feroci
Famam illi uicere Patrum. Tibi, candide Vates,
Ingenium coeleste fuit, quo maximus uno
95 Dignus eras magni titulos anteire Parentis.
Nam tibi, dum foelix materna emergis ab aluo,
Virtutum chorus e superis lectissimus oris
Plausit, et Aoniae dextrum risere sorores,
Venturasque tuo capiti cecinere coronas.
100 Vix coelo donatus eras, quum signa dedisti
Indolis eggregiae puero tibi dulcis ad arces
Pyerias penetrare labor, gaudere canoris
Fontibus et tenera Phoebo praeludere lingua.
nec tibi Musarum tenero uix maxime cordi
105 Solus amor; uarias animum demmittis in artes,
Quae diuis mortalem hominem coelestibus aequant.
Namque puer curas gestans in corde uiriles
Eloquij dulcem teneris assuescis ab annis
Militiam et duros legum tolerare labores,
110 Ipsa tibi firmas solers industria uires
Commodat, et menti generosum inspirat amorem
Grandibus accendi studijs, mundique caducas
Spernere opes, Claris famamque extendere factis.
Hac ducente gradus inuictis passibus audax
115 Corripis accessos paucis, et Palladis arces
Scandis honoratas, quae te loca sacra petentem
-- 23 --
Et fortunatis agitantem ingentia uotis
Excipit amplexu, teque immortalibus ornat
Diua bonis longumque auido largitur honorem,
120 His dictis affata: "Puer, clarissima Patrum
Clarorum soboles, nulli uirtute secunde,
Illirici lapidosa colunt qui littoris arua,
Magnus amor nostras traxit te quaerere sedes,
Difficilesque subire uias, qua semita ducet
125 Strata labore graui, sed amoenum animosa laborem
Efficit in magnis urgens constantia rebus,
Omne bonis aperitur iter; uia nulla negatur,
Virtuti licet hybernis se cautibus horrens
Caucasus, et medijs interserat ignibus Aetna.
130 Ergo haec digna feras uitae praecepta beatae
Nobilitate tua, atque animo seruata reconde.
Rex superum, immensi cuius sub numine sceptri
Vnda fluit, pendet tellus, dant sidera lucem,
Non tibi in aduersam defigere lumina terram
135 Prona, sed erecto coelum dedit ore tueri
Teque sui similem formaque animoque creauit,
Ut diuina geras, ipsumque imiteris in omni
Consilio auctorem^ uitiorum haud caeca secutus
Imperia heu tenerae nimium damnosa iuuentae,
140 Sed uirtute nitens, quae te, quum labile corpus
Soluetur, matrisque suae reddetur in aluum,
Innocuum uehat ad meriti fastigia coeli.
Nam genus humano quicumque e semine ducit,
Mortis habet legem, sed non lex omnibus una est,
145 Cui traditur foedas uitijs temerata per artes
Vita nocens, uitae similis manet exitus illum,
Damnat et infami famamque animamque sepulcro;
Quem uero puris exercuit ardua uirtus
Moribus et superas fouet alto pectore leges,
150 Sit corpus mortale licet, tamen inclvta ubique
Fama uolat, superumque aeternos scandit honores
Spiritus et patrias coeli tandem aspicit arces.
Interea dum te mortali pondere onustum
Vita grauis retinet, sedemque moratur Olympi,
155 Tu leges reuerere meas, meliorque sequatur
Nobile principium finis; super omnia curae
Iustus amor Patriae maneat tibi: numine solo
Excepto Patriae primos debemus amores.
nec te de recto uirtutum inimica uoluptas
160 Tramite seducat, nihil est uiolentius ilia
Humanos turpi luxu corrumpere sensus.
Cordis fraena tui teneas, iraeque feroci
Praecipias; multis mortalia corda periclis
Ira grauat, iustique uetat seruare tenorem;
-- 24 --
165 Horum audax ualidas uires tu frange malorum.
Difficilis bellare homini, sed maxima virtus
Contra iram, contra Venerem, contraque Iuuentam.
Nec tua sit proprios solum compescere motus
Cura, sed in duris aliena pericula rebus
170 Prospice, consilioque iuua, contraque potentum
Diuitias tutare inopes; te plurima linguae
Copia et ornatis compar Prudentia dictis
Extollet, Graiumque aequabis mente Solonem.
In genus humanum multi saeuire dolores
175 Saepe solent, nec te tua pars, cui talis origo est,
Deseret intactum, lacerat sua quemque malorum
Mortalem series; nihil est sub sole beatum.
Sed tu, gnare mali, miseris succurrere disce,
Cumque tibi Ragusa suis laetissima uotis
180 Sceptra magistratusque dabit sanctosque curules,
Iustitiam clemens uenerari, ensemque uerendum
Sis memor, innumeroque duas cum pondere lances,
Cuique suum tribuens, nec te sub consule donum
In causis ualeat, procul o procul absit auarae
185 Mobile consilium mentis, nummique cupido
Improba, non tali quisquam te Iudice lites
Suadeat haud dubia quamuis decernere causa.
Permutent alij labentia mercibus aera,
Et caros ditent argento, auroque penates,
190 Tu Ragusinas. Michael, decorare memento
Artibus eggregijs arces, pacemque tuendo
Consilio stabili Patriam firmare salutem.
Verum inter tantos uitae florentis honores
Dulcia Pyeridum ne castra relinque sororum,
195 Quae te facundis natum fouere sub ulnis;
His etiam obscuro uiuax per fama sepulcro
Eximet, aeternumque dabit per saecula nomen.
Otia non deerunt ad amicos commoda cantus.
Otia, quae doctis pulcrum est impendere Musis;
200 Multa quoque innocuae praecepta salubria uitae
Inuenies. manibus uersans noctuque diuque
Doctorum monimenta uirum. nec uile laboris
Munus erit, laudum seges aurea, quam fera numquam
Inuidiae rabies turbabit et aspera mortis
205 Imperia; ignauos uincit mors effera, sed non
Eripit inuicta partam uirtute coronam".
Talia dicenti doctae plausere sorores.
Quae variae diuam circumque infraque sedebant.
Omnibus his cupidam Studium decorare iuuentam
210 Dotibus eggregijs, docilesque accendere ad altas
Virtutes animos. quarum tibi diua merenti
Munera, quaeque suos auide concessit honores.
-- 25 --
Consilium, solidamque dedit Prudentia mentem.
Qua certas rerum possis cognoscere causas,
215 Et meliora sequi. Mites dementia mores
Largitur, fraudisque animum sine nube serenum
Donat habere fides, firmam constantia pectus
Rebus in electis, uirtutem casta petendi
Temperies docuit, pulcras ediscere leges
220 Iustitia et causas aequo decernere uultu.
Nobilis inuictas tribuit patientia uires
Infractumque malis animum cupidumque laboris.
Laeta sed ante alias doctae facundia linguae
Docta parens, cui cura uiros suadere loquendo
225 Mollibus et duras dictis inflectere mentes,
Vndantem eloquij uenam dedit: inclyta talem
Vidit Palladij quondam Demosthenis aetas,
Et fortunati docto Cicerone Quirites.
Praeterea Diua, omnigenae cui uiscera terrae
230 Scruta[ri] rerumque altos penetrare recessus
(Jura, tibi larga donat sua munera dextra;
nec Dea. quae numerat spatiosi sydera coeli,
Et penetrat Phoebique uias, Lunaeque labores,
Quaeque docet, uasti quanta est haec machina mundi,
235 Et rapit inuito radios et lumina soli,
Poscenti praebere suas (coelestia dona)
Dedignantur opes. Quantas sed amica Poesis
Dat tibi diuitias; quantas cultissima nutrix ,
Virtutum. scriptis decorat quae digna solutis
240 Facta uirum, retinetque decus, famamque sepulti,
Testes tot varia dites uirtute libelli,
Ingenio. vir docte, tuo dignissima proles,
Totque feram domitura necem tribus aurea linguis
Carmina, Maeonijs non postponenda Camoenis.
245 His opibus diues, praeceptorumque Mineruae
Dictorumque memor. prudens petis ardua cursu
Herculeo, iustaeque fugis contraria uitae
Ora uoluptatum, Stygijsque infecta uenenis
Numina, quae nostros dulci sub imagine sensus
250 Fallunt et Patrio mentem furantur Olympo.
Frustra te uarijs uitiorum exercitus armis
Oppugnat, crebroque tuum quatit ariete pectus;
Omnia tu, Michael, divino munere laetus
Tela inimica fugas, fortique umbone repellis.
255 Enthea magnanimo uires roburque ministrat
Virtus; uirtuti demens quis conferat arma?
Sic olim blandae Veneris fortissima proles
Troius Aeneas ibat coelestibus armis
Exultans, olli quae mira uxorius arte *
260 Fecerat ignipotens. et iniqui barbara Turni
-- 26 --
Castra premebat ouans, sensitque acerrimus hostis,
Quid pia diuino posset munimine uirtus.
Saepe Patres (tenerae generosa exempla iuuentae
Namque iuuant) natis paruum te magna gerentem
265 Monstrauere suis, et grandes moribus annos
Aequantem laeto te laudauere Parenti.
Iamque ingressus eras iuuenem, proceresque togatos
Inter iura dabas, quum te benesuada cupido
Incessit, liquidas genitore hortante per undas
270 Multorum mores hominum cognoscere et urbes.
nec mora diuulsus, carorum amplexibus, alto
Pandere uela iubes, patriasque relinquere terras,
Foeminei non more Phrygis, quem rapta per undas
Iliacis sequitur mulier famosa ruinis,
275 Sed raptas petiturus opes, dulcique periclo
Visurus sparsas mundi per littora gentes.
Ingenuus uitam decorat labor et bona semper
Extulit in multis hominem experientia rebus.
Haec te per uarios terrae pelagique labores
280 Duxit, et auriferi cupido monstrauit Iberi
Littora, semirutasque nouae Carthaginis arces
Et loca barbaricis Lybiae malefida rapinis;
Sed uitae benefida tuae; namque aegra trahentem
Corpora, te tuto tellus haec obuia portu
285 Excepit, caramque pio dedit aequa salutem.
Multae praeterea, geminus quas alluit aequor,
Fragrantem Patriae noto uirtutis odore
Te uidere urbes Italae; neque durus Vlysses,
Postquam altae liquit fumantia moenia Troiae,
290 Tot terras obijt, fatis licet actus iniquis
Viderit immanes Lestrigonas, Antiphatemque,
Aequantemque altos Polyphemum corpore montes,
Scillaeam rabiem, diramque in uela Carybdim,
Et laeta Syrenum animos sub uoce cruentos,
295 Circaeasque .domos, rapidaeque horrenda Calypsos
Littora, Phaearumque(!) lares ratibusque potentem
Alcinoum, gemini post saeua pericula lustri
Ammissasque rates, atque impia fata suorum.
Regis ope in patrias tandem delatus arenas.
300 At, Michael, magni de tot regionibus orbis
Te Ragusinis notissima mercibus Ancon
Excepit reducem, nullaque a parte marinam
Expertum rabiem, terraeque immania monstra,
Adde, quod ille senex, multumque expertus in undis,
305 Tu iuvenis primaeuus eras. Hac laetus in Vrbe
Ignitos inter uirtutum ingentia Patres
Fundamenta locas, patrioque sub aere mores
Romanos florere doces, uinctamque cathenis
-- 27 --
Barbariem nullas Ragusae imponere leges;
310 Quamuis haeu nostros extra saeuissima fines
Infandum imphijs immanibus omnia poene
Regna Lyburnorum, belloque potentia quondam
Dalmatiae anguineis infecerit arua uenenis,
Nostra fides immota manet, semperque manebit,
315 Dum Sol aetherium radijs lustrabit Olympum,
Et stabilis medio pondebit(!) in aere tellus;
Hac duce Bistonios non formidabimus angues,
nec male uicini rabiem morsusque Leonis.
Innocuos superum seruat Pater, inuida contra
320 Cum toto Phlaegetonte furens coniuret Erynnis,
Et uomat in trepidis delusas mentibus iras.
Sume animos, Ragusa, mares, sunt martia nobis
Pectora, Romuleae genus alto a sanguine gentis :
Quod si nulla foret, uerax quae fama per orbem
325 Moenia fert Latijs Epidauri habitata colonis,
Cuius ab antiquis tua tecta stetere ruinis,
Vno Romanam Gradio te ciue probares;
Tanta uiri uiguit generoso in pectore uirtus.
Hanc ubi Picena sacrae ditionis in Vrbe
330 Moribus exacuit doctis, animique decoras
Auxit opes, placidum Zephiro regnante per aequor
Vndosum conscendit iter, Patriaeque petenti
Redditur incolumis, caraque potitur arena
Omnibus exceptus uotis plausuque suorum.
335 Ac ueluti Graiae Plato lux inclyta gentis
Innumeros postquam moresque habitusque locorum
Vidisset, laetae spolijs uirtutis opimus
Optatum Patriae tandem se reddidit Vrbi
Aucturus longis partas sudoribus artes,
340 Sic tu facundas pretioso in pectore merces,
Docte, ferens, Michael, Ragusae moenia postquam
Ingrederis, caras passus non amplius arces
Ingenio caruisse tuo, uirtute paratas
Diuitias aperis, laudumque incensus amore
345 Nunc Vrbi curam donas, nunc otia Phoebo.
Ipsa tuos cernens uiuendi Patria mores,
Nec te corrumpi uitijs iuuenilibus, alma
Sed uirtute regi, beneolentis conscia uitae
Dat regere Imperio uarias loca subdita gentes,
350 Scilicet ut iuuenis populo dare iura minori
Assuescas, annis quum te melioribus aetas
Firmarit natura uirum, suprema daturus
Imperia et meritis Vrbem recturus habenis:
Sic nondum ualidis miles benesuetus in armis
355 Induit intrepidos primo sub Marte labores
Militiaeque modos ediscit et ardua tractat
-- 28 --
Bella ferox, summumque alta spe captat honorem,
Sed, Michael, tu pace uigens, contraria marti
Exerces, placidoque pius moderamine fraenas,
360 Quos tibi committit populos Ragusa regendos;
nec tua cura inopes auidis lacerare rapinis,
Et luxu torpere graui; procul exulat ardens
Luxuria et prauae regina pecunia mentis.
Foedat opes animi Nummum captiua cupido.
365 nec bene cum iusto mores rectore soluti
Conueniunt, primumque suis regalia ponat
Iura libidinibus, uetitos et fraenet amores,
Qui populos fraenare cupit. Tu multa relinquis
Exempla innocuae, iudex castissime, mentis.
370 Ipse ferox animis, patriaque asperrimus ira
Barbarus Illirico ueniens praedator ab Istro
Te coluit, uiditque tui memoranda pudoris
Signa, regens rosea oblatam dum fronte puellam
Respuis et casti sequeris uestigia foelix
375 Scipiadae, Hispanam maior cui reddere nuptam
Gloria et audaci leges posuisse iuuentae.
Quam duro tandem bello domuisse superbum
Annibalem, et capti castra inflamasse Syphacis.
Inde ubi tranquillam per tanta negotia mentem
380 Colligis et placidae dulcis datur hora quieti.
Non tibi torpor iners, sensusque grauantia cordi
Otia, sed laetas animus conscendit in arces,
Aonios penetratque choros, fruiturque Dearum
Colloquio, gaudetque graues tractare cothurnos.
385 Hinc canis impurae scelerata incendia Faustae
Pro uetito rabiemque thoro (mortalia quid non
Corda furens impellit amor) Crispique pudicum
Pectus, et immeritam post tot uictricia mortem
Bella uenenatae donum furiale nouercae, —
390 Carmina, quae nostras culto sermone Camoenas
Tunc primum docuere loqui, doctumque loquendo
Cedere non Graijs, Latijs non cedere Musis.
Ipsa Ragusino per te donata theatro
Melpomene, Illirico Romanos carmine motus
395 Obstupuit, numquam priscis se fassa locutam
Temporibus meliore sono, seu funera casti
Hippoliti caneret, caneret seu fata cruenti
Oedipodae, aut rabidum scenis agitaret Orestem.
Et ne tanta foret merito sine munere uirtus.
400 Aerio uirides Parnassi e uertice lauros
Legit ouans (Vatum nam sic Rex ipse iubebat
Delius) et uiridis decus immortale coronae
Diua tuo posuit capiti, cinxitque merentes
Obsequiosa comas, unde omnis Dalmata tellus
-- 29 --
405 Laetitiae pia signa dedit, montesque Lyburni,
Adriaque, Illiricas undis qui lambit arenas.
Postquam grandiloquo diuina tragoedia uersu
Constitit et placidis satis indulsisse Camoenis
Visum, altas animum docti Ciceronis ad artes
410 Vertis et in medio causas orare senatu
Incipis, ambrosiam miratur Curia uocem
Multiplicemque sonum et caeca sine fraude fluentem,
Atque ait: "en Latiae redolent mihi germina linguae
Illiricis inserta modis, hac Tullius arte
415 Romuleas seruabat opes, sic ora mouebat
Magnanimi probitas olim sincera Catonis.
Perge uiam, iuuenis doctissime, quo pia uirtus
Te uocat atque hominum dubiae succurre saluti.
О utinam felix annis properantibus aetas
420 Adueniat, qua tu solio quoque notus in alto
Aspicias aliquem coram te Iudice natum
Arcentem cultis urbana pericula dictis".
Sic fatur, laudatque time fragrantia uocis
Eloquia, et totam spargit laudata per urbem.
425 Hinc tua cum precibus numerosi tecta clientes
Conueniunt. fidumque petunt in rebus egenis
Auxilium, fato tandem meliore uidentes,
Quid possit Gradiae facunda potentia linguae.
Iamque aeui medium matura aetate tenebas
430 Cumque annis crescebat honor, cum casta pudici
Inflammat te cura thori, studiumque creandae
Ingenuae sobolis, tali quae digna Parente
Aequaret patrium uultuque animoque uigorem.
Ducitur ante alias Benessia uirgo, puellas
435 Ore decens, animi sed praestantissima opimis
Dotibus, et magno uirtute simillima fratri,
Quem nunc Romuleae moderator maximus Aulae,
Christiadum Pastor, supremi cura Parentis
Vrbanus colit et mentis communicat altae
440 Arcanos illi sensus, corda integra fidi
Expertus moresque uiri. Tu coniuge felix
Hac, Michael, placido sociales pectore flammas
Claudis, et ingenuo laetus blandiris amori.
Ilia tibi ternos insignia pignora natos
445 Edidit: heu nequeo lacrimas cohibere cadentes,
Attulit immeritae proles (crudele) parenti
Quarta necem, iacuitque pari cum Matre sepulcro,
Namque ferens utero geminos faecunda puellos,
Dum partu natis uitam daret, improba tristi
450 Detinuit fato sobolem Lucina secundam
Funera bina gerens, et uix lethale periclum
Euasit geminas inter uita unica mortes,
-- 30 --
Qua nunc felici fruitur tua tertia proles.
Fortunata Parens, aeuum si fata dedissent
455 Longius et caros natorum cernere uultus,
Cumque pio pariter uitae finire labores
Coniuge, et aurati petere alta palatia coeli;
Sed te Parca ferox media florente iuuenta
Eripit, ut roseum grando quatit humida florem,
460 Liliaque audaci pereunt argentea morsu.
Quas tibi tunc lacrimas, meriti quae signa doloris
Defunctae tristis Gradius dedit, ipse ego, quamuis
Paruus eram primique puer uix tempora lustri
Finieram, grandes possum meminisse querelas,
465 Defletosque rogos; manet alta mente repostus
Maeror agens gemitum, et uidui uox aegra mariti
Sed quoniam rigidae damnum irreparabile mortis
nec deflere iuuat, lacrimoso fraena dolori
Ponit et Aonios repetit per carmina montes
470 Illirico modulans Latij solatia plectro
Consulis; haud potuit meliore Boetia uirtus
Ore cani; tanta est facundis gratia Musis.
Tum sese ad teneros toto cum pectore natos
Vertit, et ignaros quoniam sors impia Matris
475 Reddidit, ille Patrem Matremque exercet in illis,
Virtutumque uias aperit, pulcrasque per artes
Instruit, et grato docet indulgere labori.
Me quoque dilecto uiduum genitore paterna
Mente foues, nostrae frater dulcissime Matris,
480 Dumque tuis tranquillum humeris innixa recumbit
Nostra domus, cari minor est iactura Parentis.
Tu me natiuis gratum super omnia Musis
(Ipse etiam culto plenus praecordia Phoebo)
Laudas atque hilari, Vates doctissime, uultu
485 Has mihi materna memoras ab origine dotes
Effluxisse, tui ferrem qui uiuida signa
Ingenij, facilemque altas Heliconis ad arces
Ostendis generose uiam, qua me quoque possim
Tollere humo, uictorque necem calcare superbam;
490 Te duce (prima fuit nostrae quae musa iuuentae)
Illirico Aeneas donatus carmine tendit
Per Stygias sedes et per hospita regna dolori
Patris ad Elisios manes spectatque nepotum
Venturam sobolem; cursuque petita Procorum
495 Fallitur auratis iuuenis Schenaeia pomis.
Per te dulciloquos spirant mea carmina sensus,
Dum canimus Bacchi lusus, et Apollinis iras,
Suppliciumque Midae, mutatasque auribus aures
Humanas stolidis: at Rex stultissimus alta
500 Plectra rudi calamo non inferiora probaret?
-- 31 --
Nec longum nostris dabitur (modo uita supersit)
Carminibus monstro Andromede deuota marino
Perque Iouis natum duris exempta catenis
Auspicijs bene cepta tuis, dum pulcra uolenti
505 Ingenio cari praebes, uir docte, nepotis
Pabula, me gratas animans animosus ad artes.
Tu mihi, seu Latio resonabant carmina plectro,
Siue Ragusinae populo plaudente mouebam
Fila lyrae, Phoebus Phoebo iucundior ipso
510 Alter eras, nostrisque addebas robora cordis
Maturo moderans iuueniles pectore Musas.
Ah quoties medio te nostra Sueuia cursu
Consuluit, patrijs per me redimita cothurnis:
Heu magis ilia tuam, quam Regia funera, mortem
515 Nunc deflet, guttisque humectat grandibus ora.
Nec modo cognatae tibi grata negotia gentis
Multi, quos nullo tangebas sanguine, curam
Expetiere tuam, et cari coluere Parentis
Nomine, pro Gradia dantes pia uota salute.
520 Tu patribus uiduos foetus, orbasque uirili
Auxilio defendis opes, obsessaque curis
Pectora se rigidae prudens opponere sorti
Instruis; ingenua quisque a uirtute requirit
Auxilium, insonti nihil est pretiosius aeuo.
525 Talis in herboso quercus laetissima campo,
Cui latus annosum rami cinxere, patentes,
Excipit hospitio uolucres, frondentibus ignes
Aestiuos reparat folijs, pluuiaeque fragorem
Sustinet, et gratas fessis dat euntibus umbras.
530 Quid mirum, multos Gradij si Candida uirtus
Extulerit, rebusque uolens iuuarit egenis.
Quantos ille tulit noctuque diuque labores,
Dum uitae illaesos mores, artemque iuuandi
Percipit, et relegens iterumque iterumque reuoluit
535 Dogmata, quae uarijs aetas doctissima lustris
Quaeque tulit, docilesque hominum seruauit in usus.
Quidquid fructiferi cecinit Maro, quidquid in omni
Vate sonat, notat ille pius, scriptisque reponit
Nobilibus, studioque pari ueteresque nouasque
540 Colligit historias; illi dat Dorica flores
Terra suos; illi seruit Romana uetustas,
Germinaque Ausoniae florent redolentia linguae.
Quid memorem uarijs faecunda uolumina gestis,
Et bene contextos longo sudore libellos:
545 Vera hic Bistonidum uideas exordia Regum,
Acribus unde Genus Turcis, qua parte tremendis
Arrexere iubis Traces capita alta colubri,
Et male possessum (dolor) incubuere per orbem
-- 32 --
Bellorum series nostris notissima terris.
550 Num taceam, doctis uidi quae plurima cartis
Christiadum monumenta Ducum? num pulcra relinquam
Scripta labore pio, uitae documenta beatae,
Doctorum lectas facunda per ora uirorum
Delicias? Gradiae uirtus cultissima mentis
555 Nouit, qua refluum mutatis fluctibus aequor
Itque reditque uiam, quos parturit ubere faetus
Terra sinu, quo se coelestis machina motu
Torqueat et solem cogat solisque sororem
Precipites parili secum properare rotatu,
560 Sidera quas habeant leges, unde humida surgant
Nubila, quis pluuiae gelidae. quis grandinis auctor.
Quo tonet igne polus. Se pectore colligit uno,
Quod multas posset diuisum extollere mentes.
Ille docet, quo more locis dare iura subactis,
565 Quo sit opus proprios animi constringere motus.
Et pulcrae rediuiua sequi uestigia famae.
Illi Caesareae leges patriaeque patescunt
Iura suae; innumeris quidquid male consona libris
Turba canit, recto se digerit ordine rerum
570 Pectore in augusto Gradij ; non iustior illo
Alter erat uarias causarum noscere moles,
Crimina seu meritis punire nocentia paenis
Lex peteret, seu ciuili sua reddere cuique
Iudicio et dubias hominum componere lites.
575 Hac uirtute potens, maturisque integer annis
Per Patrios, generose, Gradus niueique uerendam
Nobilitatem animi summos electus honores
Ingrederis, numerumque Patrum. uenerabilis, exples
Primorum, patriae quibus est commissa rogatis
580 Cura salusque suae; diuae quoque grandia dona
Iustitiae, tibi quae puero dedit ilia merenti,
Exerces quino sextus cum Consule Consul.
hic tibi non gladio, sed acutae mentis
Librantur causae ancipites, quas protinus omnes
585 Discutis electa dubiae caligine noctis
Sincerus sociosque trahens in uota sequentes;
Tantus honor, tanta est iusti reuerentia cordis.
Haud te despecto superare potentior auro
Pars ualet: ante tuum, Iudex uenerande, tribunal
590 Tutus agit spreto pauper cum diuite causae,
nec diues fraudatus abit, si criminis expers
Iussa petat: parilis benefido examine libra
Tollitur; ipsa tui laudat pars uieta tenorem
Iudicij nullis damnum confessa querelis.
595 Talem et bisseni te Curia parua senatus
Spectauit mirata tuae coelestia mentis
-- 33 --
Consilia, inque pio pretiosas pectore dotes,
Talem te coluit, qui fortibus impia iudex
Crimina persequitur paenis, quae tu quoque iusto
600 Ense secas, noxisque uiam precludis iniquis.
Nec te dira iuuant rabidis inuenta Tyrannis
Supplicia, insolitaeque neces; neque corda seueri
Torquati, moresque probas, et uiscera Sullam
Raptantem; natiua urbi dementia nostrae
605 Teque tuosque regit comites, iramque repellit;
Castigatque uiros communis poena nocentes.
Sed quid ego haec memoro, fortunatumque relinquo
Imperium, ut merito Princeps generosus in Ostro
Rexisti laetos iusto moderamine ciues?
610 Quanta Ragusinis accessit gloria fastis,
Quantus honor: cum tu niueas moderator habenas
Tractares. Numquam meliori publica sceptro
Maiestas uiguit; quid nam felicius urbi
Quam docto Rectore regi? nec uota precando
615 Emendicatos te quaerere cogit honores
Ambitio, et uanae uentosa superbia mentis.
Docte Gradi, te quaerit honor, moresque probando
Magnanimos ultro se ter tibi purpura supplex
Obtulit, atque auidi dignum legere curules.
620 Ter quoque ciuiles causas, ter crimina iudex
Metiris, quater exigui repetita senatus
Imperia, exigui numero, sed maxima cuius
Maiestas. Primo spectata in limine honorum
Debita tot uicibus repetit sibi munera uirtus:
625 Ilia pios toties mutato more regendi
Nunquam aeui mutat mores, sed constat ubique
Ipsa sui similis, uultuque nitescit eodem.
Tempore sic Titan spatiosi lucidus anni,
Quamuis nunc Tauri sedem, nunc signa Leonis
630 Transeat, aequalis lustret nunc pondera Librae,
Nunc septum glacie limen pluuialis Aquari
Peruolitet, numquam radiosae frontis honoras
Mutat opes, patulisque negat sua lumina terris.
Plurima praeterea, Michael, dignissima tractas
635 Munera, quae numerare labor, tu prouidus artem
Erigis, albentes Studium cui pectine lanas
Texere, uirgineo Thomae tua cura tueri
Templa habitata choro, sacrasque iuuare sorores,
Aegrotos seruare inopes, mollique locatos
640 Hospitio, amissae Patria pietate saluti
Reddere; rarus honor nostra numeratur in Vrbe,
Quem tua non gessit Virtus, quin ipsa petisses
Maenia Treicio lectus regnata Tyranno
Orator, ni te meliores Vrbis in usus
-- 34 --
645 Seruasses, Patriae rebus consultor in arctis
Optimus; ulla prior talem non uiderat aetas;
Nil tibi defuerat, meritis spectande senator,
Quo tua perpetuis floreret gloria saeclis.
Maiorum clarus titulis, sed clarior ipso
650 Lumine uirtutis propriae, Patriaeque, tuisque
Dilectus, tristi uitam sine nube trahebas
Natorum cinctus, cognatorumque corona.
Quin etiam, quo nulla tuae contingere maior
Gloria laetitiae poterat, tibi pectore frater
655 Iunctus Amicleo, uitaque acceptior ipsa
(Ille quoque exigui spatio tua fata secutus
Temporis, et superum tecum coniunctus in arce)
Mox ploraturam nuper felicibus Vrbem
Rexerat auspicijs, nitidae notissima uitae
660 Integritas merito summos concessit honores.
Nec satis hoc, nostra iudex spectandus in aula
Considet et placida cum Maiestate seuerus
(Notus honor Gradiae genti) sectatur iniquos
Supplicijs grauibus mores, interque rogatos
665 Conspicuus tractat patriae moderamina Patres.
Parua loquor, Paulo committitur alma Potestas
Reddendi grauidam faecundis frugibus Vrbem
Pellendique famem, quam prouidus ille paratis
Messibus exturbans nostras alit ubere terras
670 Frumenti cumulo; credas uenisse feracem
Triptolemum, plenis Cererem qui spargit aceruis.
Quid memorem, ut saeui pellit contagia morbi
Et uetat ignitas Ragusam irrumpere pestes,
Vt Bizantinam prudens Legatus ad Aulam
675 Bis properat, placidis demulcens aspera dictis
Pectora. Barbarici Gradiam stupuere coloni
Virtutem, non hanc magno sine munere diuum
Concessam Patriae confessi finibus orae.
Tali nobilitas Gradiae splendore uigebat
680 Fortunata Domus, famamque extenderat astris.
Cum mors, quae nostris alitur saeuissima damnis
Altaque subiectis acquat, uibratque per omnes
Fulmineum terras non exorabilis ensem,
Egregios fratres, nostri duo lumina saecli,
685 Conspicit, inuidiaeque truci correpta ueneno
Aestuat, illi atram torquet super omnia mentem
Maioris Gradij uirtus, erectaque caelo
Gloria lethales numquam passura triumphos;
His etiam Pauli nullos moritura per annos
690 Accedit probitas saeuoque alimenta furori
Addit et insanas uiolentius asperat iras.
Ac uelut ardenti si quis fera pabula flammae
-- 35 --
Ingerat, ilia furens crepitantibus alta fauillis
Astra petit, nigro fumat uapor igneus ore
695 Signaque plorandae praebet manifesta ruinae,
Talibus irarum feruet mors inuida flammis.
Tum secum haec: "Mene humano succumbere uictam
Ingenio, et Gradiam non posse extinguere lucem?
Aemula quippe uetat Virtus ; sed regna, sed Vrbes
700 Tot telis cecidere meis, me Romula tellus
Sensit, subiectus quondam cui paruit orbis;
Inclyta me priscis experta est Graecia palmis
Persaeque, Armenijque leues, et Medus Hydaspes.
Alta quoque Assyrijs Babilon dominata Tyrannis
705 Per nostros calcata pedes, mea sceptra tremiscunt,
Aer, terra, fretum, totus mihi germinat orbis.
Ilia ego, quae Regum incedo Regina, Ducumque
Magnorum Domitrix, gemino de fratre triumphum
Non tulero ? poteritque meo superesse furori
710 Fama recens tracta longo cum nomine uita,
Letheas quae me ignauam detrudat in Vmbras ?"
Est prope Tartarei spatiosum limen Auerni
Tectum horrendum ingens, densisque infame tenebris,
Hoc circum impuris uitiata paludibus aura
715 Obsidet et foedi late dominantur odores;
Nec praeter, nocuo ferales cortice taxi
Notaque sanguineis surgunt aconita nouercis;
Morborum funesta domus; stat pallor in ipso
720 Limine et infirmo tollens se languida gressu
Debilitas trepidusque pauor, maestique dolores,
Diraque concussae producens somnia menti
Terrificus sine pace sopor, tenet atra secundos
Ingressus macies, expersque insania somni,
725 Quaeque uenenato serpunt contagia passu.
Maeror, luctificae praeses miserabilis Aulae,
Diuisit famulas per opaca cubilia curas.
Aegrae intus Pestes habitant, numerosa malorum
Agmina, quae uirides miseris mortalibus annos
730 Ante diem rapiunt nostraeque tenacia uitae
Cogunt inuitas abrumpere stamina Parcas.
Informes uisu formae, pallentia miris
Ora modis, pars occulto torquetur ab igni,
Obstrictis gelido torpet pars frigore membris,
735 Pars tetram ructat saniem, pars tabe maligna,
Attratisque horret maculis; si ferrea centum
Ora mihi resonent, tristes fera nomina morbos
Vix numerare queam. Petit has mors pallida sedes,
Vtque truci tetigit noti pede limina tecti,
740 Horrendum, geminas pestes uocat, altera quarum
Infelicem hominem laxatis liuida uenis
-- 36 --
Debilitat, purumque auido bibit ore cruorem,
Epotam donec rapiat cum sanguine uitam;
Altera caelatis uiolentior ignibus urit
745 Viscera, et aegrotos passim diffusa per artus
Caede furit grauiore latens. Has talibus orsis
Alloquitur Lybitina ferox: "Fidissima nostrae
Pectora militiae, pestes, quae cogitis aegros
Mortales meminisse mei, mundique retusis
750 Viribus, humani fastum consumitis aeui.
Sunt gemini fratres, Gradiae de sanguine gentis,
Quos inimica mihi Virtus se tollere coelo
Edocuit, iussitque meas contemnere leges.
Sternite nil pauidos Mortis, trucibusque uenenis
755 Obruite et nostri fines defendite regni".
Dixit, et infelix malesano copia passu
Tristibus egreditur tectis, terrasque nocenti
Polluit afflatu, Gradio mox limine pallens
Constitit insuetaque infecit tabe penates.
760 Primus lethiferos sensit sub pectore motus
Paulus, cui gelidis pestis se tabida membris
Insinuat, lentum spargens in corpora uirus
Paulatim, trepidasque exhaurit sanguine uenas,
Ereptura pij uitam post funera fratris;
765 Somnus abest oculis, potusque cibique cupido
Languet et obsessos macies depascitur artus.
Haud secus imbriferae uitis concussa procellae
Turbine natiuum iam iam moritura decorem
Ammittit, siccoque arescit squallida trunco.
770 At parte ex alia rapidi uis ignea morbi
Maiorem oppugnat Gradium, flammaque latenti
Vrit, et occulto serpit per uiscera tractu.
Protinus insoliti facies dat signa ruboris,
Lingua tumet, placidus fugit sopor, horrida febris
775 Dirum expugnata cordis iam regnat in arce.
Iam dulces epulas odit, nil muta medentum
Ars iuuat; ignoto penitus consumitur igni.
Qui uos, egregij iunctissima pectora fratres,
Angebat maeror diros (lugubre) uidentes
780 Alter in alterius crudescere corpore morbos,
Optatum nec posse alternae ferre salutis
Auxilium, uestros haec unica cura dolores
Auxit, funereis uires haec addidit armis.
Hei mihi, iam uestrae nodos praecidere uitae
785 Mors praedura parat, uideo furiale ruentem.
En rotat, ah pietas, inconsolabile uulnus.
Prae lacrimis maestae nequeunt procedere Musae:
788 Languescit sonus, atque aegris uox faucibus haeret.
<
Palmotic, Junije (1607.-1657.) [
1645]:
Carmina Latina, versio electronica, 6731 verborum, versus 1094, ed. Milivoj Srepel [genus: poesis - ode; poesis - carmen; poesis - epicedion] [
numerus verborum] [
palmotic-j-carm.xml].
