Quia posteaquam ab ea recessum fuisset, Quaestione Decima Tertia Capitis Quinti proxime praecedentis, ob certam rationem, iam hic iterum regrediendum est ad illam, ipsaque utendum causae qualitate ita favente et expostulante, quae Assumenti spem facile probandi se suggerit.

Quid est Communis Inquisitio?

Est dubietatis, ex Responsionibus Litigantium, coram Iudice factis, emergentis; ideoque de sede saepe Exmissae ad partes, per attestationes vicinorum, commetaneorum, et comprovincialium, utriusque sexus, Nobilium et ignobilium, Spiritualiumque ac saecularium hominum, Comitatuum, quorum partes voluerint in loco et termino, quos sibi accedente authoritate Iudicis, elegerint, coram testimonio alicuius Capituli, vel Conventus, in quorum processu extiterint, ac Regio, vel Palatinali hominibus, vigore literarum Adiudicatoriarum attestatoriarum, certa declaratio; ac ex eodem

Capitulo, vel Conventu, virtute literarum superinde Relatoriarum, legitime emanatarum ad eundem Iudicem, reportatio. In casibus autem occupationem fit praecise In facie Loci; nisi partes aliter convenerint. 2. tit. 27. Ubi Nota, I. Quod interdum fit etiam in Eadem sede, et coram eodem Iudice. II. Quod huiusmodi humanum seu vivum testimonium, fieri debet, intra Sexaginta tantum annos, non amplius, 1. tit. 39. et 47. III. Quod meritum communis huiusmodi Inquisitionis, sive id, super quo debet fieri, et inquiri, denotatur hoc adverbio (Vtrum) quod est simul Interrogantis et Dubitantis, et communiter iam a Iuristis dici solet (De Vtrum.) Styl. IV. Quod tales Regii et Palatinales homines de Curia Regia non debent transmitti, contra voluntatem partium litigantium. Lud. Secundi art. 58. anni 1523. quive sint illi, vide supra quaest. 1. cap. 2. Deinde licet Domini Iudicis Curiae quoque Scribae, de Curia Regia ad huiusmodi Executiones exmittantur: non tamen nomine illius, sed tantum Regio, cum Regis Curiae Iudex sit, denominantur, de Iure et consuetudine Regni. 2. tit. 19. Et nisi Tales Executores, de Curia Regia fuerint, debent esse Possessionati, in eodem Comitatu, in quo huiusmodi Executiones faciunt. Lud. Primi art. 22. et 6. Matth. art. 10. Alioquin condescendit Executio.

Quae requisita ad Communem Inquisitionem ex praemissa eiusdem Definitione; vel etiam Aliunde colligi possunt?

Haec Nimirum: quod quotiescunque huiusmodi Inquisitio fieri debebit, per utramque partem, uno die celebretur, et non diversis pro alia atque alia parte. Item testimonium Capituli vel Conventus, et Regii, vel Palatinales homines, iidem pro qualibet parte, et non diversi fiant.

Item, quod singuli Testes, Singillatim iurare, et per praefata testimonia, ac Regios homines, de negotio, de quo experiri volunt, interrogari et examinari debent. Item, quod causantes tempore Inquisitionis interesse non debent, sed per Fidedignitates excludantur. Item, quod ad huiusmodi attestationem faciendam, Periuri, Infames et qui honorem et humanitatem perdiderunt: non admittantur. Praeterea: Ignobiles quoque etiamsi possessionati fuerint: nisi per Regiam Maiestatem Nobilitati extiterint, acceptari non debent. 6. Matth. art. 14. et infra quaest. 25. huius cap. Vide plura: Licet de facto iam, etiam Ignobiles, Ex partium consensu, admitti soleant. Et maxime in Causis Novarum Violentiarum, et Occupationum, art. 35. et 36. anni 1587. Item Constitutionibus novissimis Annorum 1608. 1609. et 1613.

Quare dicitur Communis, et quoties fieri admittitur?

Ideo, vel quia, cum fit per Partes, tunc pro Utraque simul, ac Semel in uno Loco et Tempore, atque coram eodem educto Inquisitore, et non Diversis Locis et Temporibus, nunc pro Una, et nunc pro Altera parte celebratur, (licet etiam Aliquando pro Una tantum Parte fiat.) Unde, si aliqua praeassumptam suam Inquisitionem tunc omiserit, amplius non datur illi regressus, neque admittitur binario fieri numero, 2. tit. 31. (nisi fortassis interdum Iudex sic deliberavit.) Vel quia huiusmodi testium Inquisitio fit communiter per quoscunque Vicinos, Commetaneos, et Comprovinciales, Nobiles, et Ignobiles, Spiritualesque ac saeculares, utriusque sexus, Bonae tamen et honestae conditionis homines, 2. tit. 27. Ubi Nota quod de omni Iure, omnium aliarum Nationum, Regulariter, In omnibus actionibus, Actori incumbit proba, (etiam

Iure Canonum 6. quaest. 5.) qua ipsi non suffragante, Reus simpliciter absolvi debet. Verum in Negatoria (quae apud nos, non est Actio actoris, sed Responsio Negativa ipsius In causam attracti ad Actionem Actoris facta) non Actor, sed In-causam-attractus debet ipsam probare: sicque rebus existentibus, facilior processus litium esset, ubi alteruter solummodo probaret, ut et Quad. habet. Ast de Iure nostro, adeo se partes huiusmodi contrariis probis involvunt, ut dum Utraque intentionem suam probare intendat; magis rem ipsam obscurare soleat, quam elucidare; ac ideo in contrarium multarum animarum fit iactura non raro; quandoquidem duo contradictoria, nunquam simul vera esse possunt; ut tradunt Logici. Nihilominus tamen, quia usus et consuetudo, (Mater Iuris nostri) talem legem nobis pepererunt, ipsa iam utendum est; donec fortassis aliquando, futuris successivis temporibus, Religio legum moderatrix, aliud quid salubrius superinde ordinaverit, quod iam ab olim ardenti exoptatur desiderio.

Quae qualitates in testibus adhibendis requiruntur, et quando Nomina ipsorum Literis Relatoriis inscribenda erunt?

Haec, quinque: Libertas, Modalitas, Conditio, AEtas, et Iuramentum: quas omnes cum suis declarationibus, Vide uberius. 2. tit. 27. Ex quibus testes solent postea reiici, et testimonia ipsorum, si non fuerint Tales, et Talia, Quales, et Qualia hisce conditionibus esse deberent. Nomina autem ipsorum duplici ratione literis Relatoriis inscribenda erunt. Primo, quoniam attestationes duorum vel trium vicinorum, et commetaneorum, plus quam viginti Nobilium comprovincialium, et Iudicio valent et ponderant, qui

longe verius meliusque, quam Nobiles comprovinciales, super meritis Causae, ac gestae rei serie, propter propinquitatem possunt esse certiores. Secundo, ut testium nominibus, simul attestationibus declaratis, litigantium quilibet Exceptiones pro se necessarias, aut de periurio, vel mala testificatione, aut infamia, vel aetate contra eos, quos voluerit, et digne poterit, facere et opponere queat, ne praesertim periurium, si quod commissum fuerit, impunitum praetereat. 2. tit. 29. Ubi Nota, I. Quod Socius criminis, non admittitur in testem contra socium, nec pro socio, neque est idoneus testis, etiam ad formandam Inquisitionem contra socium, de communi opinione: Nihilominus tamen hoc fallit in eo casu, ubicunque veritas Ex Natura negotii, aliter haberi ac sciri nequit; utpote in coniuratione, vel secreto tractatu, aliisve quae occulte fieri solent; minimeque habet locum In crimine laesae Maiestatis, quia tunc admittitur socius criminis, contra socium, ut patebit infra quaest. 14. cap. 9. II. Quod antiquitus tempore statutionis quorumlibet bonorum, literis Relatoriis nomina vicinorum, et commetaneorum non fuerunt inseri solita, sed Capitulo, aut Conventui referenti tota adhibebatur fides, ut patet ex tenoribus huiusmodi literarum. Styl. de quo vide etiam inferius quaest. 24. capitis huius.

Quot Status Causarum solent adnumerari?

Non fuerit abs re, hoc loco dicere de Statibus; ex quibus causarum probationes deduci solent, Hi itaque quinque universe numerantur. Definitivus, Legalis, Coniecturalis, Testimonii, et Quaestionum, sive Equulei. Quibus omnibus aliae gentes et nationes in iuribus suis, ac potissimum Caesareo, uti solent. Sed Nostrates Tribus hisce tantum, Definitivo, Legali, et

Testimoniorum, qui proprie Communis Inquisitionis, Oculatae Revisionis, et Collateralis Attestationis esse dicitur, utuntur: Non item duobus illis Coniecturali, ex quo suspiciones quaedam solum, et praesumptiones deducuntur, non autem rerum probationes; et Quaestionum sive torturae, per propriam scilicet confessionem equuleo extortam, atque elicitam. Definitivus est, qui declarat, quid Nominis, et quid Rei sit, ut homicidium a nomine homo, et a verbo caedo, atque simplex tantum hominum caedes. Species illius sunt, Patricidium, sive Parricidium, dum pater occiditur. Sic Matricidium, Mariticidium, Uxoricidium, Fratricidium, et Sororicidium; quae omnia iam communiter, tantum Parricidium dicuntur, tanquam a principaliori, sive communiori Denominativo. Ubi Nota, super hoc nomine multos inter se dissentire; putantes alios id a Patre, alios a Parente, et alios ab Ablativo pari addita (R) litera Euphoniae gratia derivari, ut sit sensus; Parricidium, quasi Patricidium, vel Parenticidium aut Parium caedes, prouti sunt supra nominatae Personae; quibus, ex sententia Ciceronis etiam Patria, quae locum obtinet Parentum, additur. Unde, communi isto vocabulo, ab ultima significatione deducto, omnium praenotatorum caedes, Parricidia dicentur. Nisi quis malit, Specialibus supra recensitis nominibus uti; quod gratia distinctionis magis congruere videbitur. Et quod atrox semper habitum sit hoc crimen, patet ex antiquorum punitione; qui Parricidam Insutum culeo, hoc est sacco ex corio, cum cane, gallo gallinaceo, vipera, et Simia in aquam proiiciebant. Unde Papinianus quoque Iurisconsultus, qui et Asylum Iuris dictus est, et ex cuius schola, multi Iurisperiti prodierunt; maluit securi percuti, quam Antonium Carracalam Imperatorem, a Parricidio Fratris sui Septimii, defendere; dictitans: Non tam facile esse, Parricidium excusare, quam patrare. Anno 213. Legalis est, qui ex Legibus deducitur; ut cum quaeritur, quid Legis aut Iuris homicidium? Illico respondetur esse causam

Criminalem: Ast si quaeratur; Quid Iuris Parricidium? Respondetur, Est casus Notae Infidelitatis. Item; Quid Interemptio Personae Nobilis? dicetur: Est capitalis etc. Et hae leges continentur scripto Iure: hoc est Decreto Tripartito, ac Generalibus Articulis. Testimonii est, Communis Inquisitio, de qua hic agitur. Licet proprie et praecise tantum tres alias enumerentur; Definitivus, Legalis, et Coniecturalis, apud Rhetores.

Quid sunt Suspicio, et Praesumptio?

Prouti huic instituto deservire videntur: Suspicio est, levis opinio contra aliquem, de re aliqua; quasi per ipsum patrata, concepta ex Propriis illius signis, Antecedentibus, Concomitantibus, vel autem Consequentibus illam. Praeasumptio autem est fortissima opinio, similiter contra aliquem, de re aliqua, Quasi per ipsum patrata concepta ex praemissis circumstantiis, et fere proxima ad facti evidentiam accessio. Ut cum quispiam visus sit, sero, nocte illa, qua furtum commissum est, circa domum clam obambulare, et studiosius statum ipsius deforis considerare, est suspicio, ipsum tale furtum commisisse. At si postea pecuniam profusius expenderit, nec sciri possit, undenam illam habere potuerit; tanto facilius de ipso praesumi potest, quod ex tali comisso furto, ipsam sibi comparaverit. Verum necdum his plena fides datur: Quia Iudex ex praesumptionibus violentis, et indiciis indubitatis et vehementissimis, non potest devenire ad condemnationem, ac sententiam Definitivam In Causa Capitali, absque aliis probationibus, ut Corporaliter puniat; secus autem pecuniariter. Vivius part. 2. Opin. 56. Sed, si necesse erit, ipsum etiam per quaestiones aliquando examinare oportebit, ut proxime dicetur; et non condemnare nisi

confessum, etsi in eadem confessione, usque ad finem extra torturam permanserit, Quaestione proxime sequenti. Secundum Canones autem Praesumptio est Triplex. Violenta; ut si reperitur suspectus cum suspecta, nudus cum nuda, in eodem lecto: et haec inducit condemnationem, tanquam sufficienter probatum sit. 23. quaest. 1. Quam tamen condemnationem, quoad poenam Pecuniariam tantum, et non Capitalem limitat Vivius, ut proxime dictum est. Probabilis, ut cum oritur infamia de aliquo, apud graves personas: Et haec licet non faciat probationem, inducit tamen purgationem, 2. quaest. 4. Levis et temeraria, ut cum oritur ex levibus indiciis; puta ex locutione levium personarum; et haec aliquando est peccatum veniale aliquando etiam mortale, prout scilicet de re minus vel magis praesumitur. Styl. part. 2. Vocabulis Praesumptio, et Iudicium tertio; Ac in hac quidem nulla ponitur Expurgatio.

Admittunturne ergo quaestiones, seu Equuleus, aut Tortura, hoc Iure Nostro?

Non quidem Iure ipso Expresso, nisi forte ex Iure Civili de Facto iam in liberis Civitatibus, potissimum contra Rusticos, uti colligitur ex tit. 20. par. 3. (siquidem Nobiles extra delicti locum, nec captivare, nec ratione suspicionis ad torturam ponere permittuntur) ubi scilicet nulla directa probatio causae haberi potest, et Accusatus multis indiciis oneratus, et pene convictus est; ac ideo ex huiusmodi praemissis suspicionibus, et praesumptionibus, aliisque certis indiciis, quae plus quid sunt, quam simplex praesumptio, et minus quam Semiplena probatio, Mynsing. Obs. 97. cent. 6. Iudex meritum rei, seu facti, eliciendum statuerit, ut etiam ad finem Prologi habetur, veluti ex istis casibus, non tamen

singulis seorsim, sed ex pluribus simul concurrentibus. Primo, si factum contra ipsum, per unum testem probabitur, cum unus testis, ad plenam probam, non sufficiat. Secundo, si minas ad tale factum patrandum dedisse probabitur. Tertio, si vacillet vel varius fuerit, in dicto suo, super tali facto. Quarto, si tam vilis persona fuerit, quod etiam alias iuramento suo, non crederetur. Quinto, si propria eius confessio, de tali facto, per unum testem, contra ipsum probabitur. Sexto, si fama etiam continuata per bonos et non malevolos probabitur, contra ipsum de tali facto. Septimo, si moribundus ex vulnere ipsemet suo ore, certis de Causis, hominem certum, constanti sermone incusarit, et accusationem ingeminarit, idque ante mortem solenni asseveratione testatum reliquerit, aut Iureiurando confirmaverit. Octavo, si exardescente facto, fugam dederit, et inveniri non poterit, vel aegre tandem. Ac aliis similibus, utpote si socius eiusdem criminis, contra ipsum testimonium dederit, supra quaest. 5. aut ubi de facto quidem Rei constitit, ut idem Reus morti iam adiudicatus, (veluti et articulus 43. anni 1597. illam admittere videtur, etiam contra Nobiles) alia quoque facinora sua, et complices, sociosque et fautores, atque receptatores confiteatur; huiusmodi quaestioni subiicitur. Quae nisi ille hoc modo confiteretur, et eisdem occurreretur, saepenumero multo maiora incommoda sequi possent. Simpliciter tamen absque certis indiciis torqueri non debet, et non nisi post Probationes Testium Auditas et Publicatas, prout ordo Iuris requirit, et etiam sententia interlocutoria de torquendo subsecuta, ac sic demum si quid confessus fuerit, Iudicio subiici. Verum Hic Nota; diversas confessiones Reorum, diversos etiam fines sortiri solere. Et (I) quidem, Confessionem factam sponte in criminalibus absque tormentis, vel metu tormentorum, etiam nullis indiciis praecedentibus, vel non data indiciorum copia, sufficere, sine aliqua ratificatione, ad condemnandum confitentem. II. Confessionem

factam per Reum in tormentis, Nullis, vel non legitimis indiciis praecedentibus, non valere et reddi nullam, etiamsi millies fuerit ratificata; nec ex ea sequi posse condemnationem illius; Mynsing. obser. 23. cent. 5. III. Confessionem in tormentis factam, si non ratificetur, non inferre condemnationem; verum dare facultatem repetendi tormenta; non tamen ex primis iam captis indiciis, sed ex Novis necessario sumendis, iisque non remotis a facto, si haberi possunt; alioquin ab huiusmodi torturae repetitione, Iudices omnes cavere debent, sicut ab igne. Et si avidi inanis gloriae, vel ulciscendae vindictae, contrarium fecerint, non modicum conscientiae suae praeiudicabunt, et etiam in die Iudicii, rationem eius sunt reddituri procul dubio, quia semel confessus in tormentis, nisi perseveraverit, vel novis indiciis torturari poterit, condemnari per Iudicem nequit, ut proxime dictum est; sed absolvi debet; Siquidem ut Ulpianus scribit; neminem liceat ex suspicionibus condemnare, satiusque esse nocentem absolvere, quam innocentem condemnare; et probationes luce meridiana clariores exigendas, crimina autem non praesumenda esse. Andr. Fachin. lib. 9. cap. 16. Nisi forte Iudex promittat impunitatem delinquenti, et tunc si delictum confessus fuerit, non tenetur promissum servare, sed ex tali confessione, potest ipsum condemnare, et excusatur a non praestita promissione; Quia publici boni magis debet habere rationem, quam privati. Vivius part. 1. opin. 172. et 173. Tum quia fidem in malis promissis, non expedit servare. Tum quod pacta, contra publicam utilitatem; minime servari debent. Quarto, confessionem coram Iudice incompetente, non valere quidem Iudicialiter, valere autem ut extra Iudicialem, et facere indicium ad torturam, per Iudicem ordinarium inferendam. Quinto, confessionem factam, absente parte, in favorem absentis, inducere semiplenam probationem. Atque sic cognitis his, securior institui poterit processus, in huiusmodi casibus. Haec Vivius ex communi Doctorum

Utriusque Iuris Opinione, in Vocabulis, Confessio, et Tortura.

Quid igitur fit, in hoc Iure nostro, ubi res forsan aliqua, nullo horum statuum, Definitivo scilicet, Legali, aut Testimoniorum constare potest; et neque hisce duobus, Coniecturali videlicet, et Quaestionum uti volumus?

Quanquam Innocentia cuiuslibet favorabilis, et legibus amica esse debeat; ne tamen in nondum bene explorata re, vel Reus ita simpliciter absolvatur, vel vero Iudex neglecti oficii redarguatur, maiusque exinde scandalum suboriatur; assumitur adhuc Quartus quidam proprius, et iam ab olim usurpatus Status, apud nullas quidem alias gentes cognitus et usitatus; quem nos Iuramentalem vocamus Depositionem, per Coniuratores certo numero ipsis (I) adiudicatos; sicque litigantes, aliquando, sua et ultro; aliquando etiam Iudice ipsos ad id cogente, mediante huiusmodi depositione eorum, vel causas proprias affere, vel alienas a se depellere solent: uti inferius dicetur, ubi de Iuramentali depositione tractabitur.

Sed Utrum praestet hoc ita factitare, quam Reum sola sua in persona, torturae subiicere?

Praestaret quidem longe, ut non unius tantum, vel alterius personae corpus; sed innumerarum pene personarum corpora, variis subiicerentur quaestionibus et torturis: quam vel unius, nedum quinquaginta, aut interdum plurium animarum iactura fieret; quae facile ex incognita plane

huiusmodi re, provenire solet; nisi a Maioribus nostris, accepta hac diu iam, ac a primordio quidem Liberi regiminis nostri, usurpata consuetudine, et nos quoque uti mallemus; donec vel omnino huiusmodi aliena oderimus iuramenta, vel in melius, quod optandum est, emendaverimus.

Quid de Informatione, quam Aliqui his annectunt sentiendum, et quid sit?

Informatio est quaedam interdum non levis, nec impertinens Iudicis, super aliqua re dubia, contra aliquem quasi per ipsum patrata, undecunque facta instructio; secundum quam tamen Iudex neminem Iudicare solet, cum videatur privata illius scientia esse, sed ex allegatis et probatis iudicium et sententiam fert; uti et Prologus continet cap. 15. Verum utri partium iuramentum interdum imponere debeat, utitur ea. Quanquam fur quidam olim Iudici se solanti, ne sibi ab huiusmodi Informationibus timeret, dicebat: Putasne tamen illas mihi sorores fore? Quo in genere fassio quoque Rusticorum, et si quid contra Nobiles fateri videantur, reponi consuevit.

Sed An, et Quomodo post peractam communem Inquisitionem, ex reportata eiusdem serie, Alterutri partium iuramentum imponitur?

Soepe enim post reportatam communis Inquisitionis seriem, alterutri partium, iuramentum imponi solet, his modis. I. Quod si Actor, pro parte sui sufficientem reportabit comprobationem, In-causam-attractus autem per

omnia defecerit, vel etiamsi modicum quid probaverit: tunc (A) ad caput ipsius (I) quinquagesimo se iurabit. II. Si utraque pars, pari modo sufficienter probabit: tunc Reo, iuxta vires et numerum literarum Inquisitoriarum, iurandum erit. III. Ubi (I) meliori modo, quam (A) probabit, extunc In causam-attractus iuxta vires, trium literarum Inquisitoriarum vigesimo quinto duarum duodecimo et unicarum sexto se sacramentum praestabit. IV. Si (A) in comprobatione sua, per omnia defecerit, vel forsan Communem ipsam neque celebraverit: tunc (I) simpliciter absolvetur. V. Si denique (I) aut Communem inquisitionem omiserit, aut quidem celebrationem eius peregerit, sed nullum testimonium pro se ex ea reportaverit: sed per omnia defecerit, tunc mox sententia definitiva contra ipsum ex hinc sequetur. 2. tit. 32. Ubi Nota quod praemissi isti Quinque modi iurandi, observantur tunc tantum, quando sententia aliqua, ex responsionibus partium, ad communem Inquisitionem exmissa, sed nondum satis comprobata fuerit. Paragraphus autem sequens, citati 32. tit. qui incipit. Quod si Actor etc. refertur ad responsiones partium, ex quibus videlicet sententia ad probandum adhuc subsequi debet, ut patebit quaest. sequenti decima sexta. Ex quo apparet, Verböczium confuse haec simul coniunxisse, et praepostere tractasse, cum quinque priores modos iurandi, aliis quatuor posterioribus postposuisse debebat. Et sic nihil mirum, si praesens quoque ordo, ipsius dispositionem, et vel maxime quidem praemissam iam communem Inquisitionem, tanquam consequens quid illius, sequatur.