Est incertae alicuius rei, priusquam in Iudicium venerit, pro exponentis tantum informatione et utilitate, medio Regii vel Palatinalis hominis, et alicuius credibilis loci testimonii, in cuius processu extiterit, vigore literarum Praeceptoriarum Compulsoriarum, alicuius ordinarii Iudicis, sub onere sedecim marcarum in loco et termino, per exponentem assignando, per vicinos, commetaneos, et comprovinciales utriusque sexus, Nobiles et ignobiles, Spiritualesque et saeculares homines, Comitatuum quorum exponens voluerit, sub iuramento quidem saecularium corporali, Spiritualium autem ad conscientiae puritatem, necessaria exploratio. Ubi Nota, exponentem locum assignare solere, ubi scilicet singulorum testium residentias ostenderit, uti paulo post dicetur, vel alias ipsos demonstraverit.

Quare dicitur Collateralis?

Ex eo, quod penes illam, vel quasi ad latus illius, posteaquam ex serie ipsius sit informatus de re exponens, procedere soleat. Dicta a con et latus, quasi simul cum latere, dicas.

Cur inventa est?

Ideo, ut exponens de re aliqua dubia, ex ipsa priusquam agere incipiat, bene informetur, ac sic demum quod suae intentionis est, agat securius; vel ut testium attestationes, etiam ipsis demortuis, cum necesse foret, in iudicio contradictorio, robur suum habeant.

Quomodo tamen cum demortuorum testium attestationibus procedendum?

Sic, ut cum Exponenti, pro, vel contra, proba adiudicata fuerit, atque ideo ad communem celebrandam in partibus attestationem exmittetur, praeassumetque prioribus etiam attestationibus se uti velle, tunc demortuorum quoque testium fassionibus se usurum, tempore reportationis protestetur, quive illi sint, nominet, ac tempore Inquisitionis, eosdem vere mortuos esse, comprobet: Enchir. Fol. 16.

Quid de Vivis adhuc Testibus sentiendum, vel an sola haec attestatio, in iudicio Contradictorio valeat?

Non utique, sed necessarium erit per Exponentem, omnes huiusmodi vivos testes, in praesentiam Iudicis, adducere; et personaliter iterum priores fassiones recognituros, statuere. Ibidem. Et ratio est, quia ad simplicem Inquisitionem neminem licet condemnare, sine certis indiciis, et testibus coram Iudicibus productis.

Quare dicis Exponentem potius, quam Actorem?

Quia non solum Actor in ea procedere solet, sed et Reus, cum intellexerit Actorem quippiam contra se moliri; et ideo cum et ipse coram Iudice, soleat exponere suam intentionem, convenientius nomine Exponentis, prouti et in literis Compulsoriis scribi solet, utendum est. Ubi Nota, quod aliquando Reus, etiam eosdem examinari facit testes, quos et Actor, et ideo si disparitatem aliquam fassi fuerint, pro neutra parte acceptari solent; quia cum non constent sibi in factis fassionibus, fides illis merito adhiberi non debet; Testis enim inconstans, similis est arundini vento agitatae, quae dum huc atque illuc vento impellitur, neutrobi stabilis manet.

Super quo debent Testes examinari?

Super omni re, seu negotio, quam vel quod Exponens inquirendam, vel inquirendum voluerit, consignatis super iis certis articulis interrogatoriis, ipsi homini Regio, vel Palatinali, ac testimonio Capituli, vel Conventus, dandis.

Suntne isti articuli semper, et de necesse Relatoriis in specie inserendi, et an extra illos liceat aliquid plus, vel diversum, aut contrarium annectere?

Non equidem, imo vero aliquando Exponens utilius fore iudicans, ne adversa pars statim resciat, super quo

huiusmodi attestationem celebrari fecerit, studio non sinit illos talibus literis Relatoriis inseri, siquidem soepe etiam odiosa continere soleant, et neque id Iudex in Compulsoriis praecipiat, sed solummodo declaret, super quo, per Exponentem, vel hominem suum interrogati fuerint. Styl. Unde neque aliud quoque quippiam extra illos diversum vel contrarium: (etiamsi forte testis huiusmodi quid per occasionem fateretur) contestatis ad interrogata, adscribi debet; sed solummodo ea, super quibus interrogati fuerint; prouti et Iudex praecipit. Nam si hoc admitteretur, suopte se gladio Exponens soepenumero confoderet, quod natura refugit, quae sui semper magis est conservativa, quam destructiva. Et alioquin de iure divino, Reus non tenetur dare Actori instrumenta sua contra se, lib. 2. decret. tit. 19. Ideoque omnino praecavenda huiusmodi extra interrogata, et contra naturam additicia fassio, sive fassionis additio.

Estne certus aliquis locus praefigendus, in quo celebrari debeat; et quid de externis personis ratione Attestationis sentiendum?

Non, quia singulos testes Iudex committit accedendos. Ideoque quisque eorum domi suae requirendus; vel per occasionem ubi personaliter reperiri poterit interrogandus, dummodo in eodem Comitatu repertus fuerit, qui in literis Compulsoriis est annotatus; specificarique debebit in Relatoriis, quod talis locus, in quo repertus sit, in huiusmodi Comitatu adiaceat; alias non stabit. Ubi Nota, Quod licet testes istius Attestationis indigenae omnino de Iure Regni esse debeant, cum qualitates etiam ipsorum, quibus specificari debent, idipsum declarent; ubi tamen veritas rei, per hos elucidari non posset; non putant incongruum

multi, si non directe, saltem pro informatione Iudicum, etiam externos, super veritate rei inquirendae, interrogandos esse.

An detur aliqua excusatio attestari nolentibus?

Non; (nisi forte valde rationabilis) imo vero certa poena sedecim marcarum, per Iudicem ab ipsis irremisibiliter exigendarum, imponitur; quandoquidem veritatis confessio, nemini plane, per neminem omnino abnegari debeat, quia Iustitia omnibus communis est; et si tales nulla bona habuerint, ex quibus satisfactio poenae fieri posset, capi, et in corpore luere debent. art. 81. Anni 1563. uti in proxime sequenti quaest. videre licebit.

Sed si attestari noluerint, per quem, et quomodo praedicta poena, exigi debeat?

Per Comitem, vel Vice-comitem (ac Iudicem Nobilium etiam de facto Styl.) illius Comitatus, in quo talis attestari, nolens, Nobilis vel ignobilis existens, residentiam habuerit, vel si nullam certam residentiam habuerit, in quo deprehendi poterit, vigore literarum Praeceptoriarum birsagialium (et non iam adiudicatoriam, ut titulus 28. part. 2. continet) ab eodem Iudice, a quo et compulsoriae extractae fuerant, vel etiam alio, ad Comitatum (licet Vice-comiti tantum intitulatae reperiantur, Styl.) per Exponentem acceptarum, et allatarum, cum eiusdem Comitatus Exmissoriis, si compererit ex literis Relatoriis Capituli, vel Conventus, (vel alias ex fideli tantum relatione etiam Iudicis Nobilium, coram quo talis attestatio celebrari debuisset. Styl.)

quod attestari noluerit, irremissibiliter et immediate est extorquenda. 2. tit. 28. et citato art. 81. Anni 1563. sine praevia Citatione, et aliquo processu. Tum quia per id, quod noluit attestari, solus sibi vim Citationis dedit, sicut et repellens ab Executione, latae sententiae. Tum quia tenor Compulsoriarum continet, immediate huiusmodi poenam extorquendam esse, ubi Iudex sic praecipit; si et in quantum ex fideli relatione T. Et T. annotatum Exponentem, praescriptos T. et T. ad faciendum et testificandum de praemissis, vigore praemissarum literarum T. et T. Compulsoriarum requisivisse, ipsoque fateri et testificari noluisse comperieritis: Ex tunc, iuxta contenta praescriptorum generalium decretorum, ac articulorum, constitutionumque publicarum, poenam praescriptam sedecim marcarum, gravis ponderis, a singulis eorum, immediate et irremissibiliter, per omnia opportuna remedia exigere, exindeque praefato Exponenti, omnimodam satisfactionem impendere debeatis, ac teneamini; legibus, et antiquis laudabilibusque consuetudinibus Regni, id requirentibus. Secus non facturi. Styl. Licet quaest. 8. cap. 10. aliter habeatur, sed in diversa re. Tum quia citatus art. 81. praenotati Anni 1563. clausulam exactionis dictae poenae, per has voculas (statim et de facto) in se continet. Tum quia usus etiam sic passim obtinet. Ubi Adverte, multos soepenumero colonos suos, a praemissa poena sedecim marcarum sublevare velle; eo quod rustici maiorem poenam temporaneam non videantur habere, ultra homagium ipsorum, quod quadraginta tantum florenis completur. Verum distingue legem aliam esse generalem, et aliam specialem; atque ideo in quocunque casu, veluti etiam in hoc praesenti, lex specialis per expressum communiter et indifferenter ponitur, eidem standum est, quia Legislatoris expressa haec mens ex ea elicitur; et maxime si talis lex usu ex stylo firmata extiterit. Ast ubi nulla huiusmodi specialis lex expressa habetur, ad generalem legem recurrendum est. Itaque huiusmodi rustici, hoc in casu attestari nolentes, nulla exceptione iam sublevari possunt. Ubi Nota, quod praedicta poena, iam ex consuetudine, inter Iudicem, et exponentem, aequaliter dividi solet.

Quare dicis ad Comitatum, et cum eiusdem Comitatus Exmissoriis?

Quia Vicecomites a semetipsis nullam Executionem facere possunt, nisi de sede Iudiciaria cum literis Exmissoriis Comitatus exmittantur. 2. Vlad. art. 16. sub poena emendae capitis, et refusione damnorum, Ibidem art. 17.

De in Causam Ingessione.

Cur hoc loco sequi debet Ingessio?

Quia cum multi ante latam sententiam, in alterius causam se ingerere soleant, convenienter hoc loco ponitur, ante futuras convictiones, quae sequentibus Iuridicis remediis sublevari consueverunt; Et quia in hac quoque Genealogiae probatio (quae interdum etiam humano testimonio fieri solet) sicut et in praecedentibus requiritur. Humanum tamen testimonium, usque sexaginta annos tantum, et non amplius valet. 1. tit. 47.

Quid est Ingessio, et unde dicatur?

Est alicuius, vel aliquorum, in causam alienam, a tertia, saepe etiam a quarta parte, probata prius Genealogia, ad Actorem et impensa ipsi satisfactione, de hactenus factis expensis, ante latam et definitivam sententiam, insitio vel immixtio, 2. tit. 84. Dicta ab ingerendo, quod per ipsam

quis in causam alterius se ingerit; vel immittit, aut inserit.

Quae sunt facienda Ingerenti antequam se ingerat?

Tria. Primum, debebit Genealogiam suam deducere et comprobare ad Actorem, literali documento 1. tit. 47. hoc est omnibus literis, ad quorumcunque expositionem, seu fassionem legitime emanatis, etiam Procuratoriis ante sexaginta annos confectis. Enchir. fol. 39. Deficientibus vero literis, etiam humano testimonio, ad sexaginta annorum curricula, sed non amplius, citato loco 1. tit. 47. et 82. et 2. tit. 36. quia per huiusmodi ingessionem Actorem se fecit, Actor autem paratus esse debet semper. 2. tit. 84. Secundum, haec probatio Genealogiae per singulos gradus consanguinitatis, literis, vel humano testimonio, uti iam proxime dictum est, fieri debet; ut verbi gratia, si Genealogia Sacratissimae Caesareae et Regiae Maiestatis Modernae, ad Fridericum Tertium Imperatorem (alias quartum, iuxta deductionem Abbatis S. Cisterciensis Ordinis Clarae-Vallis lib. 1. Arboris Anicianae) deducenda foret, quaeraturque in Primo gradu ordine retrogrado, Matthias D. N. C. cuius Filius sit; respondebitur, Divi olim Maximiliani II. Et in secundo gradu, similiter idem Dominus quondam Maximilianus II. cuius filius? Apte dicetur, D. quondam Ferdinandi; sic Ferdinandus et Carolus V. cuius filius? Philippi Regis Hispaniarum, unde et Infans Hispaniarum dictus est; et Philippus cuius filius? Maximiliani primi; et Maximilianus I. cuius filius? Tandem dicendum, Friderici III. Imperatoris, apud quem Sacra Regni Corona, fuit per annos viginti quatuor. Et Hi quinque intra annos 161. tantum, vixere. Adeo fugax vita hominum; ut nullis

dignitatis titulis remorari possit. Atque ita sua Maiestas moderna erit in quinto gradu a dicto Friderico III. quia ipse tanquam Truncus a numero amovetur. Quanquam Sua Maiestas, ab Augusta domo Austriaca, ad Comites Habspurgios, ab illis ad Anicios Romanos, et ab iis ad AEneadas Troianos, Genealogiae suae seriem, protendere possit, ut bene dictus Abbas, citato libro, et aliis sequentibus, annotavit. Unde merito Matthias Austrius Habspurgius, Anicius Romanus, et AEneades Troianus, dici valeat. Quod ipsum similiter dici potest, de Serenissimis Principibus quoque D. D. Alberto Principe Belgii Fratre Germano, ac Ferdinando II. Rege Hungariae D. N. C. Patrueli Suae Maiestatis; Filio autem Domini olim Caroli, itidem Archiducis Austriae, Filii quondam dicti Ferdinandi I. Imperatoris et Regis felicis reminiscentiae. O foelix Genealogia, quae multis centenis iam clares annis, et tam densissimis nepotum ramis referta manes, ut mirum non sit, si ad finem usque saeculi Propter Pietatem et Iustitiam Tuam permansura sis: Quod faxit praepotens Deus, cuius nutu et hactenus crevisti, et deinceps quoque crescere poteris. Sed redeamus ad propositum.

Sic et in aliis procedendum, in quibus tamen, si huiusmodi series Genealogiae, in aliquo intermedio gradu interrumpta fuerit, neque continuata, ad Primum Truncum qui nullum gradum facit, perducetur; illico ex tali defectu stare non poterit, neque valebit. Tertium, debebit illi, pro rata portione sua, expensas hucusque in causam factas, iuxta bonorum virorum limitationem, statim et de facto deponere, alioquin nihil effecerit, 1. tit. 47. Dicitur autem Genealogia quasi Generis, seu Generationis alicuius sermo, aut potius ratio, cum unicuique ingerenti, certa ratio Generis, seu generationis suae, ad Actorem necessario deducenda, et Genealogia cum ipso coniungenda ac probanda est; alioquin reiicitur ab ingessione, et iura possessionaria, pro quibus agebatur, amittit. 2. tit. 36.

Quid vice-versa Actor faciat contra ipsum?

Cautus esse debet, ne ipsum de generatione sua, temere, intra quartum gradum neget, quia hoc faceret illum proditorem fraterni sanguinis, ex eoque infamem, praeter aliam poenam amissionis omnium bonorum, in proditum fratrem transferendorum. 1. tit. 39. Extra quartum vero gradum si negaverit, in nullo propterea convincetur onere; quia et matrimonii prohibitio solum intra quartum gradum consanguinitatis militat, 1. tit. 107. Ita iudicatum est in causa D. Magistri Moysis Cziraki, contra Nicolaum Marczaltóvi Posonii. Anno 1612.

In quibus causis admittitur Ingessio?

Solum in causa super haereditate, et perpetuitate Iurium possessionariorum mota; non autem ratione Impignorationis, vel Occupationis aliquorum bonorum, 2. tit. 84. Ubi Nota, quod etiam in causa, ratione rerum mobilium fieri admittitur, ubi eaedem alios etiam concernere dignoscuntur. Similiter et ingerens se in causam cum Iure Regio, procedit prout Iuris est, etsi simul Actor et Reus succumbent; Ius Regium statim locum habebit, ac cui collatum est, ipsi et bona adiudicari debebunt, 1. tit. 31.

Teneturne Reus, contra Ingerentem literas, et literalia Instrumenta, seorsum ab Actore producere?

Nequaquam, imo si cum Actore concordaverit, ante latam et pronunciatam sententiam, liberum erit ei, non obstante quavis ipsius Ingerentis renitentia, et neque amplius in causa ingerens procedere poterit, Actore liti cedente; quia ruente fundamento, ruere necesse est, et superaedificatum. Ast si post latam sententiam concordia subsecuta fuerit, poterit nihilominus etiam is, per se procedere. 2. tit. 85.