In CroALa inventa

MORALIUM DISTICHORUM. Liber III

Ad Marinum Bonum patricium Rhagusaeum, et Senatorem gravissimum: petit sibi commodari Secundi Hagiensis Carmina.
Amabo Bone quos bonus Secundus
Scribit versiculos bene, et diserte.
Mitte continuo tuo sodali.
Nam (si Dis placet) in dies et horas,
Hoc saxum quoque volvimus, novumque
Formandis pueris damus Catonem.
Papae cum videas, supreme dices.

-- 28 --

Iuppiter plue plaustra distichorum.

Tertius hic indicta prius praecepta libellus
Explicat in partem dulcis Etrusce veni.

Et te tollere humo contende, atque ire per altum
Quo tua te virtus, et pater ipse vocat.

Simpliciter par est Divum volvamur ad aras,
Caetera qui nescit, grandius ille sapit.

Vita hominum incerta spe fluctuat. ipsaque nobis
Saepe parens oritur, saepe noverca dies.

Si vis subscribi patriae pater, et super astra
Ire, modum pravis fige cupidinibus.

Si praeceptorem, et charos reverere parentes,
Permultum est. at te si reverere, plus est.

Cura supervacua est aliena inquirere. cura,
Quae tua sunt, nunquam dedecet ille labor.

Quae venit ex recte factis iucunda voluptas,
Asserit hoc summum Tullius esse bonum,

Si nativa tibi coma decidit Anna, futuram
Qualem putabis, quam parasti demptilem?

Intra pelliculam qui se tenet, hic sapit unus,
Huic uni in laevo pectore fibra salit.

Falleris heus, dotem quicunque in coniuge quaeris.
Nam dotata satis, si qua pudica venit.

Esse aliquam mentem, recta quae ducat in astra,
Unde genus nobis, credit Apollo meus.

Ut patriae, et trepidis succurras civibus, ingens
Campus, et ad laudem cursus apertus erit.

Ecquid virtutem verbis attollis inepte?
Exercenda tibi protinus illa venit.

Si lachrymae Manes possunt revocare sepultos,

-- 29 --

Da lachrymas, si non, quid iuvat iste labor?

Faelix cui rerum caussas, faelicior ille,
Cui sua, cui sese Pamphile nosse datum.

Publica privatis qui praetulit, ille Senator
Integer, ille meo carmine Consul erit.

Regis iussa time. nam si conceperit iram,
Ille furor, mortis nuncius esse solet.

Si qua senescenti contingit forte voluptas,
Mollibus e studiis dulcior illa venit.

Pauper homo diti est homini cibus, escaque magnus
Piscis, uti parvum saepe commesse solet.

Ipse licet caussam defendat Tullius, omnis
Ingenuo cedet pellice matre satus.

Consilium a senibus petito, cum quid sit agendum.
Audendi vires ipsa iuventa dabit.

Sume animos. nec te fortunae trade premendum.
Crede mihi, timidis iniicit illa manum.

Ebrius in speculo cum se vidisset Erastus,
Potor aquae ex illo tempore vina fugit.

Quae tua sunt, aris Divorum offerre memento.
Non bene rapta manu supplicat agna Iovi.

Hic Nireus, hic Thersites, nunc adsit Homerus,
Dicat, ex istis quae mage forma placet.

Simplex, et veris oratio congrua rebus.
Non eget arguti Rhetoris eloquio.

Non ut multa legas, verum quodcunque legatur,
Haereat ut menti, sit tibi cura puer.

Qui caelo, et tera fruitur, ditissimus ille est.
Cur igitur Codrus, pauper et Irus erat?

Vera velim narres, et quae credenda videntur.

-- 30 --

Ut syncera tibi constet, et ampla fides.

Sobrius est si quis, si frugi, et liber ab ira,
Ille vir, ille Heros, alter et ille Cato.

Qui pretio quaesitus honos, mihi nullus habendus
Qui meritis, contra, magnus habendus erit.

Qui regno atque opibus fidit Chartago superbis,
Te videat, mox spes contrahet ipse suas.

Quod scis, interdum fac te nescire Philelphe.
Id vero sapere est, dissimulare loco.

Firma valetudo, et partus sine crimine victus.
Haec duo contingant, caetera credo tibi.

Nec cunctanter aget sapiens, nec praecipitem se
Raptabit, media possit ut ire via.

Foelix, qui potuit contemnere munera Regum,
Securus pacem Parthus, an arma gerat.

Sentiat ingratus, possit quid iustior ira,
Si vir es, et superos, atque Acheronta move.

Expectas, ut lapsa ruat fortuna tyranni.
Bos prius intereat pauperis agricolae.

Si cui cura sui splendor sit nominis, illum
Crediderim fortem, crediderimque virum.

Hunc tibi commendat Caesar, si forte meretur,
Sin minus, hospitio Symmache pelle tuo.

Nec nihil esse putat, nec, qui sapit, omnia credit,
Talis in austero Mitio fratre fuit.

Fortuna inconstans, et laetis invida rebus.
Nec ratione movet, nec sapienter agit.

Quae mihi nec dono, grandi neque veniit aere,
Ecce tamen studiis fida lucerna meis.

Num morbosa pecus, an equus sit calcitro? mire

-- 31 --

Sollicitus natas negligis, et generos.

Cum generum ascisces, carmen vulgare notabis.
Strenuus ignavo praestat asellus equo.

Dum renovat veteris fastos Gregorius anni,
Labuntur tacito certius astra polo.

Heu male civiles animos corruperis auro,
Quam virtute pares, tutior illa fides.

Erubuit puer. ingenuos ea purpura mores
Arguit. o qualis spes erit ille patris.

Saepe nurus socrum finxit de melle liquenti.
Ipsa tamen socrus semper amara fuit.

Inter mille viros vix unum invenit Apollo,
Prodigio par est foemina, si qua sapit.

Quis furor? aut quae nam nostri haec infamia saecli.
Frater uti fratrem rarus amare velit.

Ne temere aetati fidas, nunc Maius amaena
Fronde viret. sed iam bruma nivalis erit.

Quod factum exemplo, factum quoque iure putatur.
Feci ego cur? Caesar fecerat illa prior.

Nulla aeque stabilis domus, aut Respublica fertur,
Quam nequeat discors vertere seditio.

Consilium temere ne des, nam mobile vulgus
Omnia ab eventu facta notare solet.

Marti cum Musis male convenit. ille duella,
Mollia amant dulces ocia Pierides.

Hostiles licet insidias vitare cavendo.
Quid facias? cum quis fictus amicus erit.

Ostentatores, et fumos vendere sueti,
Vos vetus a nostro Caesare poena manet.

Ad scopulum qui bis classes impegit eundem,

-- 32 --

Caeruleas novit non bene Tiphys aquas.

Ardeat in Phrynem, aut Laida dives adulter.
Me iuvat in dulci coniuge castus amor.

Exquisita duci Romano displicet esca.
Haustaque de quovis flumine dulcis aqua.

Vir bonus esse studet, nec curat Cinna videri.
Vivat, et in chartis sit sacer ille meis.

Cum circum clypeos intexit aranea telam.
Mars abit, et pacis regnat alumna toga.

Sublimes animi, et Divis caelestibus orti.
Qui prior emisit, vos locus ille manet.

Creditur unanimis facundia pacis alumna.
Ocia tuta suis civibus illa facit.

Rem bene consultam longe qui distulit, ille
Albano nunquam sub duce signa tulit.

Iura regunt magnas ipsis cum Regibus urbes.
At cum dira manu Mars quatit arma, silent.

Quem timeo, hunc odi, quemque odi Tullius inquit,
Dispeream, si non disperiisse velim.

Obcaecat fortuna animos mortalibus aegris,
Sive adversa nimis, sive secunda venit.

Si tibi certamen, fac sit certamen in unum,
Oppugnare duos, Herculis iste labor.

Commendent faciem praestantes undique mores.
Sic puer ex omni parte decorus eris.

Iratus ne quem linguave, manuve lacessas,
Si cunctere parum, iam cadet ille furor.

Tempora mutantur nobiscum, nunc viret omnis
Laetus ager, multa nunc nive squallet humus.

Incorrupta tuis si gloria quaeritur armis,

-- 33 --

Hoc age. sis victo in hoste pius.

Nec mihi divitiae, neque sit mihi turpis egestas,
Ne nimis abiectus, neve superbus eam.

Nequitias, et lascivos meretricis amores.
Sirenum cantus, et nova monstra puta.

Me pax, et Musae delectent pacis alumnae.
Prodiga gens animae Thraces in arma ruant.

Cras dabo cur dices? Hodie mihi solvere pactus.
Vox ea periuri Laomedontis erat.

Sume aliam. Si te fastidit chara Lycoris.
Clavus enim clavum pellere rite solet.

Mitto rosam, ut noris fugitivae gaudia vitae.
Mane orta in tenebras languet eunte die.

Virtutum princeps animi vis Martia fertur.
Multis visa prior libera iustitia.

Huc ades, et mecum caenato, et asymbolus esto.
Si satis Una tibi femina, et unus amor.

Quam tibi conciliat virtus tua, crescet in aevum,
Gloria, regales et superibit opes.

Ille tibi infestus dicatur, et ille ne fastus,
Qui sine linea abit, vel sine laude dies.

Quod vivam, patris donum est. at quod bene vivam,
Recte docenti, non parenti debeo.

Quisquis amicitias regum sectatur, et aurum,
Iudicio liber non erit ille meo.

Irus eram, dum vixi, at Croesum mortuus aequo.
Et dubites furor hic, anne phrenesis erat?

Nec crimen, nec suspicio sit criminis illi,
Quae matrona viri principis esse cupit.

Exhibet ut formam vivendi cana senectus,

-- 34 --

Sic puer assurges, ut venerere senem.

Cum dabit amplexus, et dulcia basia Lais,
Dira sub hoc dices melle venena latent.

Cum rigidi occurrunt fasces, vultusque tyranni,
O Mihi quam libeat cum scrobe possse loqui.

Quidquid conaris, mature expende, diuque.
Sat cito, si sat erit res bene gesta tibi.

Cum senium attinges, prolixos inspice canos
Crebrius, et testes in tua facta voca.

Ad libertatem natus cur serviat? aut cur
Non prius hostili civis ab ense cadat?

Exosus Venerem, et plumas, peregrinaque vina,
Filius insignis gloria patris erit.

Aurea divitibus qui munera mittit avaris,
Ille mari Oceano sanior addat aquam.

Si quantum in sese sceleris contraxit iniquus,
Dicere Musa velit, non satis una dies.

Nec votis, neque suppliciis muliebribus adsunt
Caelicolae, gnavus ni comes ire velis.

Qui Mihi te iactas Gotthorum e sanguine cretum
Praeco pater tuus est, et meret aera soror.

Odi, qui sapiens aliis, sibi desipit uni.
Non secus, ac si quis dives avarus erit.

Regibus intactas res, et sua regna relinque,
Et sine, qui dederit, curet ut illa Deus.

Blandus adulator saevo comes ire Tyranno
Creditur. Hic lingua noxius, ille manu.

Ter bibe, Bacchus ait, tria pocula dulcia sunto.
Caetera felle madens temperat ebrietas.

Qui paci bellum praeponit, ut illius umbra

-- 35 --

Pugnet, et Inferno sub cane victa cadat.

Qui medicus nullam mercedem poscit ab aegro,
Hunc medicum pretii nullius esse puto.

Bis septem post lustra valete, et plaudite amici.
Acta mihi est vitae fabula, Priscus ait;

Haeredes gaudete, pater decessit avarus.
Non sibi, sed vobis vixerat ille senex.

Electus iudex caussam defendit amici
Sic Catus, ut salva iudicet ille fide.

Quo ducit fortuna, illuc puer ocyus ito.
Ne fremat, et rapta te trahat illa coma.

Cura Iovis sumus, et votivas ponimus aras,
Esto procul, quisquis relligione cares.

Aut rex, aut regi ignotus, vox aurea certe,
Dignaque tum magno, tum sapiente viro.

Formicas imitare piger, nam messe sub ipsa,
Quod mox acris hyems postulet, ore trahunt.

Dux, et miles adest, instructaque classis, et aurum,
Et fortuna premit Caesaris. hostis abi.

Nec tu laudaris venalem in Rhetore linguam.
Nec mihi formosa est, corpore si qua meret.

Festina lente. surgant licet undique fabri,
Non tamen idcirco luceat ante diem.

Commissum sibi Belga locum, dum fervet Enyo,
Aut tenet, aut anima deficiente tegit.

Quae duo verba senex incidit Graecus in auro,
Est operae pretium discere, disce mori.

Dum formica novis audax se iactat in alis,
Praeda fit, ingreditur tutior illa solo.

Exosus venerem, et plumas, peregrinaque vina

-- 36 --

Incipiat sera posteritate frui.

Non infleta mihi sit mors. solatia praestat
Manibus, ut perhibent, ultimus ille dolor.

Cui sua libertas anima prior, ille ruenti
Pro patria, seu vir, seu puer, arma gerat.

Casta tibi domus, et castum sit Paule cubile,
Ornet ut illustres filius ortus avos.

Quod dicam, dici credo sine crimine posse.
Omnis homo mendax. foemina rara proba est.

Qui loquitur quae vult, quae non vult, audit et ipse
Haud male labra premens fingitur Harpocrate.

Mortuus ut vivas, vive, ut periturus Alarde,
Supremum nec ames, ne metuasve diem.

Alba velut muro quae linea ducitur albo,
Tale ferunt magni Socratis ingenium

Absit, ut is mecum navim conscendat eandem,
Cui sua ludibrio pristina relligio est.

Qui muliebrem animum iuvenis gerit, absit ab urbe
Dicat Aristoteles, semivir ille mea.

Parca domi meae coena, et fidos inter amicos,
Te capiant regum prandia lauta foris.

Natus homo mortalis, at immortalia novit
Solus, et aeterno proximus ille Deo est.

Si qua seni facta est iniuria, saevit in aegro
Pectore. non illam concoquit ulla dies.

Ut Musis inimica Cato fugit ocia, sive
Ille senex Censor, sive Uticensis erat.

Facundus comes, et miscet qui seria nugis,
Diminuit longae taedia saepe viae.

Quod toties repetit Sapiens Epicharmus ἀπιστεῖν

-- 37 --

Graecula vox illa est, magna sed illa docet.

Non placet egregiis ducibus victoria Cadmi.
Illa placet, nullo sanguine si qua venit.

Quam bene pro patria iacet hic Spartana iuventus.
Posthabita Argivae gentis amicitia.

Ohe iam satis est. et crevit pagina triplex.
Et sapiens Graecus, μέτρον ἄριστον ait.