In CroALa inventa

Liber quartus

EIUSDEM SYLVA AD GALLIAE / REGEM RELIQUOSQUE / PRINCIPES CHRISTIANOS Sylua prima eiusdem Ludouici Paschalis Catharensis ad Regem Gallorum, reliquosque christianos Principes contra Turcas exortatio
O qui terrarum magnas moderaris habenas,
Quas hinc aereae celsis amfractibus Alpes,
Inde Pyrenaei praerupto vertice montes.
Obcingunt, mediasque vago secat amne Garumna,
Quem Pater aeterno immenso superum dignavit honore,
Excelsumque dedit super omnia nomina nomen:
En tibi protensis tellus Oenotria palmis
Supplicat, et posito iam mitis Iberia fastu,
Atque omnis, cui laudis amor, cui Martia cordi,
Gloria, qui castas CHRISTUM veneratur ad aras,
Summissa te voce rogat; iam parce furori, VD072v
Parce odiis, iramque animo depone receptam;
Et iam , si qua tuam (licet aequa iniuria) mentem
Versat adhuc, dirum vindictae dulcis amorem
Comprime, vel saltem potiora in tempora differ:
Nec tibi sit tanti saevo indulsisse dolori,
Invisaeque animum gentis saturasse ruina,
Ut, procul infrenis dum te rapit impetus irae,
Ante tuos oculos frustra, tibi credita, CHRISTE Christi
Hei mihi Barbaricae populentur ovilia turmae.
Nec modo non tantam studeas avertere cladem
Sed (scelus, haud ullo quod non delebitur aevo)
Ipse caput, tantique unus sis causa furoris;
Unus agas rabidas nostra in praesepia Tigres,
Et, CHRISTI quem sancta Fides speraverat omnes,
Ante alios contra infidos, contraque rebelles,
Semper habere Ducem, solum nunc sentiat hostem,
Solius Illius infestis videat sua templa catervis
Et sua sacra rapi: nec te super aethera fama
Cognite Cognita commoveant proavorum exempla tuorum;
Qui toties Scythico Latium turbante tumultu
Transgressi Transuecti gelidas multa cum laude per Alpes,
Sponte sua, afflictis per mille pericla tulere
Rebus opem, mediisque feri de faucibus hostis
Innocuos rapuere greges: maioraque longe
Audentes, tumida victricia tumidas foelicia signa per undas
Vecta Palestinae fixere in littore terrae;
Tantus erat pietatis amor, CHRISTIQUE recepto
Intermissa diu renovarunt sacra sepulchro.
Si te nulla movet priscae virtutis imago; VD073r
At saltem moveant, quos pulchros sissa capillos,
Et lachrymis suffusa genas, tibi porrigit uni
Assiduas Europa preces. age respice fines
Illyricos, quanto furiarum turbine perflat
Thracia saeva Phalanx; quanto foedata cruore
Circumquaque Novi videantur maenia Castri:
Quot strages, quot damna suis ostentet in agris
Tota Phalantaei miserabilis ora Tarenti.
Nam Rhodos, et gelido quisquis circum iacet Istro,
Quot passim lachrimas, ???, hiantia vulnera pandat,
Praetereo; ceu prisca nimis, levioraque tantis
Annumerare malis: veteres nova damna ruinas
Exuperant, veterumque ferunt oblivia cladum.
Quid memorem, celsis qua Neritos ardua saxis
Ambracio praetenta sinu se tollit in auras,
Barbaricos Latiis immissos navibus ignes?
Infandumque rates immissis ignibus austas?
Occiduaque manus raptam sine Marte, nec ullo
Hoste premente fugam? quum nescia vincere bello
Corda Phrygum, timidusque Oriens, Hispana simulque
Itala, Barbaricis toties assueta tryumphis
Rostra, per Ionias sequeretur turpiter undas.
At non sic patriis pollens Octavius ausis
Illo eodem Cleopatra loco tua signa tuasque
Dicitur extimuisse rates: sed fortius urgens
Dirripuitque Orientis opes, turpique coegit
Te dare terga fugae, victaeque reducere classis
Relliquias, patrii latebrosa in flumina Nili.
Nunc vero in decores priscae virtutis egeni,
Immemoresque sui toties prostrata tremiscunt
Hispani Latiique Duces Rodopeia signa.
Nulla ne tantorum superi iam meta malorum?
Nullus erit modus afflictis o numina rebus?
Sat furiis scelerique datum, sat denique nostri
Innocuo toties maduerunt sanguine campi.
Pone odiis Rex magne modum: tibi supplicat uni,
Unum te totus terrarum respicit orbis.
Crede et ab Elysiis unum te poscere campis
Priscorum tot vota Ducum, quos inclyta quondam
Graecia Barbaricis genuit ditata ruinis;
Atque alios prior ante omnes, qui lignea suasit
Moenia pro patrio cives conscendere muro,
Et Salaminiacis Xersem superavit in undis:
Quique prius clarum medio in Marathone trophaeum
Extulit;et parvo qui facta ingentia campo
Edidit, angusto qua pandunt tramite montes
Termopylae, stigiae certus discumbere coenae;
Totque alii proceres, totque inclyta nomina regum,
Quos Macedum, quosque ora tulit non ultima bello
Illyriae, tibi protensis ad sydera palmis
Commendant patrias post tot discrimina terras.
Quin procul Illiaco te te de littore solum
Hectoris umbra vocat: per te mea Troia ruinis
Eruta, ait, veteres iterum reparabit honores;
Impius Helaei nec Barbarus accola Ponti
Dardanii cineris rumpet clamore quietem.
Proiice tela manu sanguis meus : aspice quo te
Extra aequi rectique vias dolor impius aufert;
Et bellis accinge tuos melioribus ausus,
Iustaque in Ismarias infer tua signa Phalanges.
Quod fortuna decus? quales tibi fata tryumphos
Hinc tribuent? quantisque virum cum plausibus ibit?
Ipsa etiam gelido, quae praeiacet Hellesponto,
Urbs Regina Asiae, toti licet imperet orae
Aeoae, super et multas caput efferat urbes;
Totque suum videat cunctis inpartibus orbis
Ferre iugum reges; sine te tamen esse videtur,
Non secus ac Matrona suo discreta marito.
Novit enim sua deberi tibi sceptra, tuisque
Natorum natis, et qui nascentur ab illis,
Novit enim quantis orientis gloria rebus
Auspitio producta tuo se tollet in auras:
Teque sibi totis (ut dignum est credere) votis
Exoptat, poscitque suis tua lilia terris.
Eya igitur iam sume manu rationis habenas,
Et cursus animi late compesce vagantis.
An nescis cui bella moves? quem tendis in hostem?
Quem petis irarum impatiens victricibus armis?
Non pudet ah dirum cognata in viscera ferrum
Stringere, et innocuas damna in comunia gentes,
In commune nephas stimulis urgere malignis?
Quin potius, missis odiis, causisque malorum,
Praevaleat pietatis amor, nexuque perenni
Amborum placidas iungat concordia mentes,
Quas nequeat fortuna sua turbare procella,
Nec nova suspitio, nec caecus solvere livor.
Tu quoque, qui victor superas expandis ad auras
Victrices Aquilas Caesar, tua signa, per undas
Occiduas, et regna novi tibi subdita mundi,
Quicquid id est, tantas penitus quod mulceat iras,
Cognato concede tuo non multa petenti,
Mansuramque diu tandem componite pacem:
Atque ambo comitante Deumque hominumque secundo
Auspitio, pariterque animis, et viribus auctis
Vertite in Eoos vexilla infesta tirannos,
Et CHRISTI proferte fidem Christique sepulchrum
Priscorum nobis exemplo reddite avorum.
Pro dolor, ah pietas, Domini cunabula vestri
Linquitis indecores genti tractanda prophanae
At vos interea, quo vos agit ira, furorque
Alter in alterius struitis noctesque diesque
Perniciem, varias toto conamine fraudes.
Nec tu Magne pater, triplici qui cincta corona
Tempora sacra geris, cui claudere limina coeli
Et reserare datur; nec tu sanctissime Pastor
Destituas miseras tanto in discrimine gentes.
Sed qua praereliquis, quibus ingens subiacet orbis
Maiestate vales, populi tua iussa sequentis
Infrenes ausus, insanaque comprime corda.
Discordes tu iunge animos, et pectora Regum
Evacuata odiis fraterno foedere necte.
At tu sancte Leo, Veneti quo praeside gaudent
Terrarum, coelique decus; qui cuncta tueris
Littora, sollicita quae circuit Hadria cura;
Quae maris Ionii, Quaeque impetus alluit Aegei,
Regnaque Niliaco Cypri praetenta Canopo,
Respice mille tuae crudelia vulnera gentis;
Respice, quanta tuos circumstent barbara fines
Agmina, et in nostros vertant iam signa penates.
Barbaricis ne crede dolis, ne crede rebelli
Thurcarum populo, sed te quoque viribus adde
Occiduis, viresque tuas, age iungite dextras,
Iungite conconrdes aeterno foedere mentes.
Hactenus insanae cursus processerit irae,
Hactenus alterno spumarint sanguine fontes,
Et iam depositis placato pectore rixis
Vertite in Ismarias tot mutua vulnera terras.
Illic indomitum bellandi extinguite amorem,
Atque illic vestras cum laude ostendite vires
Immiti populo, natisque ad dira catervis
Threciis. videat versis in prospera fatis
Ipsa suam sobolem nostris Europa sub annis
Insultantem Asiae: videat sub nomine vestro
Ire Tryumphatos Rubro de littore Reges,
Bactraque, et edomitum leges mutare Niphatem,
Et totum victas orientem tradere palmas.
Hesperiae, luctusque suos soletur amaros,
Et sua Barbaricis compenset damna ruinis.

AD AEMILIANUM SCHAENIUM PLACENTIUM.
O vindex Latiae merito, qui dicere linguae
Solus in Idaeis Aemiliane locis;
Accipe, quae tristis inter fera murmura belli
Pangimus, et raucas Martia signa tubas.
Dumque alii varias versant sub pectore curas,
Tu mecum haec hylari carmina fronte lege.
Bella gerant fortes; sed at nos lateamus inermes:
Sit tibi Corytium, sit mihi Parma nemus.
Forsan et hic nostris aliquid succurret avenis,
Quod superet gracili Classica rauca sono.

DE SPECU CORYTIO SILVA. Ad Eundem de Nemore Corytio. Sylua Tertia

Haec inter mediae glacialia tempora Brumae,
Quum terras nix alta tegat, quum frigore pontus
Algeat, et densa pulsentur grandine campi,
Impulsu Aemiliane tuo, cum bella quiescunt
Paulisper, Scythicisque iacet Mars fessus in antris,
Semideos, Nymphasque canam, camposque virentes,
Corytiumque Nemus. Vos o bona pia numina coeptis
Aspirate meis, quibus haec inculta dicamus
Carmina, sed gratam certe testantia mentem.

Est, humiles inter quos pandit Isauria colles,
Intonsosque Syros, Regio; quam desuper horrens
Taurus, et ingenti se vertice tollit Amanus;
Qua mediam niveo praeterfluit aequora praetermeat aequore Tarson
Cydnus, honorato quem fundit ab amne Coaspes.
Hic super impositus pelago sublimis, opacum
Mons aperit, septumque cavis amfractibus Antrum:
Corythium indigenae patrio cognomine dicunt:
Quod circum laetas densum nemus efficit umbras,
Et placidae placido labuntur aquae, quo credere dignum est
Naturam artificem caecis spectacula terris
Admiranda sui voluisse ostendere partus.

Principio nanque angusti panduntur in ipso
Vestibulo, et spinis aditus armantur acutis.
Hinc via difficilis, hederaque implexa seguaci
Ducit ad interiora loci: mox tramite recto
Pandunt se campi ingentes, et latior orbis
Luce perenne fruens, placidis quem flumina rivis
Multa rigant, resonantque vagis per prata susuris:
Et nemora, umbrosaeque virent circum undique sylvae.
Illic Maedorum veteres refererentia lucos
Citria procero se tollunt stipite in auras
Aethereas, succique ferunt praestantis honorem:
Punica nec passim desunt pendentia ramis
Poma suis, duris habilis nec Fraxinus hastis:
Illic et celsae (victorum praemia) palmae,
Necnon pallentes insignia pacis olivae,
Et Myrtus Veneri; et Phebo gratissima Laurus,
Atque Abies dubiis pelagi iactanda procellis:
Illic Cinama rara, et odori virgula Thuris,
Et sudans gratum de cortice Myrrha liquorem,
Et Costum, et molles quicquid legere Sabaei,
Pendent, et rigidae praeruptis cautibus orni.
Nec non Chaoniae civilia praemia quercus,
Pendet ferales pompas visura Cupressus,
Castaneaeque nuces atque autumnalia corna,
Et nemoris latera ingenti munimine cingunt:
At Phaetonteae sublimi fronte sorores
Haerent flumineis avidae se mergere ripis,
Veraque corticibus sudant electra, nec usquam
Nobiliora ferunt, nusquam se vertice in auras
Attollunt magis , aggeribus nisi forte superbis
Fluviorum Ducis Eridani, quo fluctibus impar
Immiscet Trebia exiguas maioribus undas,
Et iacet in mediis Romana colonia campis;
Non plebe ex humili deducta, sed ordine equestri
Eloquio culti celebrata Placentia Tinchae,
Quae tulit hoc nostro te, cui vix vidimus aevo
Aemiliane parem; magno tibi tanta decori
Est patria, et patriae magno tu tantus honori.
At subiecta novis variata coloribus arva
Et casia atque aliis vernant redolentibus herbis.
Hic violae genus omne nitet; hic lilia cana
Purpuraeae, niveaeque Rosae, mistique coloris
Terra crocis adoperta latet, queis gloria prima
Gestandas nuribus vestes tinxisse latinis.
Haec passim variae per amena vireta volucres
Dulcibus aethereas mulcent concentibus auras:
Illic ante alias mutilo Philomela palato
Deflet Itym; rubro stat iuxta pectore Progne
Ipsa sui referens in corpore signa cruoris,
Nec desunt nivei fluviali in margine Cigni
Deficiente vagas formantes gutture voces;
Quique natent nigri per frigida flumina Mergi,
Et placidae Alciones ,et quas fert pontus Anates,
Psytacus Aeois ales celeberrimus Indis,
Et pictae Iunonis aves per gramina ludunt,
Tum volucris, nostro quae nondum apparuit aevo,
Illic clausa latet, longos ubi terminat annos
Rursus, et e proprio renovatur pulvere Phaenix.
Illic lanigerumque pecus, simaeque capellae,
Cervorumque greges campis pascuntur apertis,
Et Lepus, et timidae ludunt per roscida Damnae,
Prata nec immites metuunt armenta Leones:
Errant herbosos incustodita per agros
Agmina laeta Boum, et praestanti corpore Tauri
Insueti servire iugo, quos improbus inter
Ludit Amor, quum defessus maioribus actis
Regales thalamos, et magnas deserit urbes;
Atque hinc inde volat, medicataque tela veneno
Spargit, et indomitis succendit pectora flammis.
Illi inter sese magna vi praelia miscent,
Nec procul in medio victoris praemia campo
Alba iuvenca manet. stat circumfusa, pavetque
Caetera plebs, tanto et demum terrore soluta
Insultat victo, et victoris iussa facessit.
Victor honore tumens, praedaque potitus amata
Sublimis graditur, quem tota armenta sequuntur,
At victus stimulante Deo; stimulante pudore,
In sylvas abit, et lucis se condit opacis.
At vero inferius, ubi se rursus in arctum
Cogit Sylva patens, et densior imminet aer,
Mista strepunt rauco Mimalonia cimbala cornu
Bassaridum pulsata manu, lituique tubaeque
Sistraque,et horrisonis crepitantia tympana bombis:
Illic pampineis frontem redimita corollis
Cuncta corimbiferi versatur turba Lyaei,
Et quatit implexos haederis per devia Thyrsos:
Ebrius ante alios pando silenus asello
Fertur, et incerto mutu ans pede lampada vibrat,
Non intellectis implens clamoribus auras.
Hinc deducta novos ostendit semita campos
Lucis egens, atque angusto vix pervia calle:
Quoque magis teritur, magis hoc formidinis affert.
Nanque hic e medio fractae telluris hiatu
Ingens se fluvius superas ostendit ad auras,
Coeruleaeque undas et fluctus volvit amaros,
Rursus et in primo sub terras mergitur ortu,
Cum sterpitu et magno cursum comitante fragore,
Vorticibusque fremens, et spumis turbidus atris,
Nec quenquam licet audentem, maris obiice vasti
Ulterius penetrare sinit, ubi cognita nulli
Camporum spacia, et luci cernuntur opaci,
Admiranda Deum, caecis arcana cavernis.
Forsitan et vera est, quae fertur fama, superbos
Terrigenas olim coelum affectasse Gigantes,
Et bellum movisse Deis, et Pellion Ossae
Imposuisse super, subiectoque Ossan Olimpo,
Et iam syderibus captis per tecta Deorum
Infandas sparsisse faces, et victa timore
Numina sub variis se se occuluisse figuris,
Tum plenum terrore Iovem vix fulmina dextra
Tollere, vix tantam potuisse avertere cladem,
Et tandem summa coeli super arce fugatum
Nymborum fregisse fores, pluviasque nivesque
Emisisse, feris laxasse et vincula ventis,
Grandinibusque geluque atras sparsisse procellas,
Fulguraque et fracta generata tonitrua nube,
Saevaque sulphureis stridentia fulmina flammis:
Tum demum affestos montes ad sydera, versis
In preceps cecidisse iugis, saevosque Gigantas
Fulminis afflatos flammis; hinc inde per orbem
Disiectos, tantam late sparsisse ruinam:
Quorum de numero membrorum mole, Typhaeum
Et longe ante alios rabie et feritate priorem
His demum cecidisse locis;vinctumque cathenis
Crura manusque suae poenas persolvere culpae,
Frustra indignantem, et terras cervice moventem,
Dum miser Enceladus flagrantem concutit aethnam,
Et premitur Siculi non sola mole Pachyni.
At locus exterior placidis spirantibus auris
Semper vere novo fruitur, non syderis aestu
Icarii, Illyacae nec frigore laeditur urnae.
Hic reor Elysios celebravit Graecia campos,
Illustresque animas, et regna beata piorum.
Alcinoi veteres sileat Phaeacia Sylvas;
Nec mihi Massylo quis custodita Draconi
Praedia divitibus iactet fulgentia pomis,
Et toties biferi celebrata Rosaria Poesti:
Nam neque in aeterno ( si phas est dicere) olympo
Nobilior statio est, quamvis duodena per axem
Signa micent variis animantum insignia formis,
Et Phoebus, Phoebique soror stellaque minores
Assiduo cunctas illustrent lumine partes.
Illic immisti Satyris saltantibus errant
Capripedes Fauni, et praecincti tempora pinu
Panes, et agresti gaudens Sylvanus honore:
Pars inter frutices arbustaque densa latentes
Effusis struit insidias per gramina Nymphis,
Pars se se aucupio exercent, ramisque repostos
Arboreis laqueos, viscoque infecta tenaci
Filla locant, pars flumineis piscantur in undis,
Octipedes ve legunt muscosa per antra Paguros:
Hos calamos inflare iuvat, hos dicere versus
Alternos, dulcique diem subducere cantu;
Hos saltu, celeriqui iuvat contendere cursu,
Aut Lacedemoniae studio insudasse Palestrae,
Tum Dryades, viridesque simul prata Napaeae
Assiduas ducunt noctuque dieque choreas:
Inter Amadryades, et Oreadas innuba castos
Exercet Diana choros, seu Naiadas inter
Candida flumineis aspergit corpora lymphis:
Nunc canibus praemit illa feras, nunc retia tendit,
Et laqueis cingit saltus venatibus aptos:
Illic et doctae (Parnasia turba) Sorores
Post habito veteris versantur vertice Cyrrhae,
Atque alios fontes, alios fecere recessus,
Unde novi capient graviora exordia vates.
Hunc ego crediderim Ducibus post funera magnis
Servari suprema locum: qui multa gerendo
Fortiter, et nullos renuentes ferre labores
Rem patriae coluere suae; nec regna, nec ullas
Divitias pulchra prae libertate tulerunt:
Atque his, qui vitam dignas egere per artes,
Et qui iam bene de multis linquere merendo
Clara suorum operum totum monumenta per orbem,
Atque his, qui numeris vincto pede, quique soluto
Plurima Mercurio vel Apolline digna locuti,
Dum laudant alios, alienaque clara recensent
Facta, sibi aeternam pariunt per saecula laudem;
Quo iam transactae sapienter praemia vitae
Accipiant, vivantque omnes sine fine per annos,
Delitiasque iocosque inter ludosque perennes.
Quos inter te, meque etiam, non ultima sedes
Aemiliane manet: nam tu foelicibus usus
Auspicis Venetae res prima ab origine gentis
Orsus ad haec cultis narrasti tempora libris,
Quae non indignum tanto te munere reddunt.
Ast ego (si pia fata sinant) dum vita supersit,
Nunquam carminibus desistam tollere clarum
Huius et huius opus, mihi quae venientibus annis
Corytias forsan tribuent post funera Sylvas.
Sed tamen, hoc ut cunque cadat; Deus optimus orbis
Conditor atque opifex, manuum miranda suarum
Haec olim saeclis linquit monumenta futuris:

IN FOEDUS ICTUM INTER PRINCIPES CHRISTIANOS, SYLVA. In foedus ictum inter Principes Christianos. VD075v Sylua secunda

Solvite iam nostrae damnata silentia Musae:
Sat precibus votisque datum: tacuere parumper
Armorum sonitus, nec classica rauca, tubasque
Audimus, nec iam saevos horrescimus enses;
Iamque retroversis classis Rodopeia signis
Terga dedit, notasque petit Athamantidos undas.
Atque hinc auricomi victricia signa Leonis
Stant erecta polo; et pedibus Iovis armiger uncis
Aurata geminum caput exornante corona
Pone subit, coeloque alacer dominatur aperto:
Necnon et Senior, cui claudere ius datur uni
Aethereasque aperire fores, sua signa, suasque
His adiungit opes. Idem omnibus ardor, et idem
Est animus, saevam Mahumeti excindere gentem,
Et CHRISTI proferre fidem, qua magnus Hydaspes
Fertur, et auriferis Ganges devolvitur undis V044v
Et qua stelliferi radices lambit Atlantis
Oceanus, posuitque suas Tyrrinthius Tyrrintius aras,
Et qua perpetuis nivibus riget ultima Thile
Parrhasiae damnata ferae, quaque accipit ortus
Nilus ab ignotis ducens cunabula terris:
Fallere nec spes tanta potest, hinc fasque piumque
Et sincera fides, et (quod super omnia pollet)
Ultores scelerum superi et Rhamnusia virgo,
Quae poscit meritas pro rupto foedere poenas,
Inde nefas, inde impietas, rectique deumque
Contemptus, tum mens tantae sibi conscia culpae.

At quamvis mediis hinc atque hinc numina votis
Aequa forent, tantasque tantęque regat sors molis habenas:
Non tamen eventu rerum cessabitur aequo. V076r
Si quid enim valet armorum rerum ualet experientia, si quid
In Marte ingenium, virtusque, animusque pericli
Contemptor, nulliquie obnoxia corda pavori,
Vinces Sancte senex, vinces Leo, tuque rebelles
Disiicies late volucrum Regina catervas,
Queis tantum furor, et rabies, sed at pectus egenum
Virtutis, patrioque animus algentior Aebro.

Horrendum fuerat, et formidabile nomen
Barbaricum, multos ad saecula tempora nostra per annos:
At nunc, si qua prius fuit huius gloria gentis,
In ventos abiit, turpique est obruta labe.
Vidimus Ismarii, viresque, omnemque Tyranni
Virtutem, quum Pannonios penetravit in agros
Mente furens, totum quo secum traxerat orbem.
Quotquot ab Aurorae regionibus ad freta Rubri
Aequoris, extremis quotquot numerantur ab Indis
Usque ad Hyperboreos sinuoso tramite montes,
Immanes populi; quotquot rigat Amphitrite,
Syrtibus a geminis, et littoribus Nabatheis
Ad Tanaim; rursusque alio se margine curvans,
Donec in Hadriacas sua brachia porrigat undas,
Convenere omnes: nec cernitur obruta tellus
Sub pedibus, tantas nec quis numerare catervas
Sufficeret, Lybicas potius numeraret arenas:
Omnibus his animi immites, et pectora bello
Prompta satis. sed enim rudis indigestaque turba
Consilii, et rationis inops, non stringere ferrum,
Non inferre gradum, nec scit pulchro ordine iusso
Stare loco, premit et premitur, seque implicat ultro.
Contra autem, magni clarum qui Caesaris agmen
Cerneret humanae nihil illic artis inesse,
Omnia sed superum manibus curata putaret.
Illic Ausoniae bello delecta iuventus
Ingentes animos, et fortia pectora pandens,
Hispanique Duces, quos Martia gloria coelo
Extulit, aeternumque dedit tolerantia nomen,
Et Rheni gens clara armis, et vincere sueta,
Sive mori nulli est victo cura ulla salutis,
Omnes assueti bellis, fulgentibus omnes
Septi armis stabant, quisque ad sua munia, iuncti,
Ordine dispositi ductorum iussa tenentes.
Flexit inops animi trepidas *.......... habenas
Non ausus tentare novi discrimina Martis,
Cuncta timens, solitosque aliis mutavit amictus,
Ignotusque suis patrias aufugit in oras:
Terga dedere suo vacuae ductore catervae;
Et quo quem fortuna tulit, sine lege, sine armis
Pallantesque vagique suas referuntur ad oras;
Profuit hybernis fugientibus imbribus auctus
Danubius, gelidaeque nives tenuere sequentes,
Quos tum laudis amor longe ad maiora tulisset
Facta, modum reliquis forsan factura periclis.
Sed vetuit fortuna, Deusque, ut Caesar habere
Posset, ubi innumeris se se exercere tryumphis;
Tunc, ubi nulla data est optatae copia pugnae
Protinus Hesperias vertit se victor ad oras
Caesar, et Ismario statuit de Rege trophoeum
Coelitibus, meritosque aris indixit honores.
Parte alia impatiens irarum *....... in undis
Eventum renovare parat, missisque repente
Classibus innumeris incautos opprimit Affros,
Atque hinc ingentes ubi erant Carthaginis arces
Haud procul, antiquum sub proditione Tunetem
Occupat, et patrio pulsum secedere regno
Cogit, amicitiae praetenso nomine Regem,
Et longa exilia, et longinquas quaerere sedes
Non tulit hoc Caesar, subito sed comparat omnes,
Quas habet in ditione rates, citusque relatu
Eijicit infestos Lybicis de finibus hostes,
Disiecitque mari classes, atque ignibus ausit,
Multaque (quod longe ante alia est memorabile facta)
Millia captorum, quos saeva compede vinctos
Barbarus obscura clausos in rupe tenebat;
Mollibus eversis quae carceris ostia duri
Undique cingebant, superas eduxit ad auras:
Et quot nec votis poterant sperare solutos,
Muneribusque graves patrias dimisit ad urbes;
Ipsumque extorrem parvo post tempore Regem
Advocat, et scaeptrum laetanti reddit avitum.
Non fuit Ismario toties tentasse Tyranno
Fortunam sine laude satis; sed rursus in arma
Fertur, et insano bellorum flagrat amore:
Ac, veluti Herculeae reparatur bellua lernae,
Maiores reparat terraque marique catervas:
Obruit arva viris, et totum classibus aequor,
Quot neque Threijcias Xerxes traduxit in oras,
Per medium cum navit Athon, neque littore ab Indo
Demens Leucadiae traxit Cleopatra ruinae.
Miratur Triton, imis Neptunus in undis
Extimuit sortita rapi sibi iura tridentis;
Et celer Herculeas aufugit ad usque columnas.
Iamque animo totum terrarum concipit orbem
Barbarus, haud fidei memor, et rectumque piumque
Spernit; et incautos neglecto foedere pacis
Aggreditur Venetos, Phaeacumque obsidet arces,
Et late ferro populatur et ignibus agros,
Quodque potest genus omne mali Phaeacibus infert.
At contra Veneti, quum se videre nephando
Marte peti, toto extemplo conamine nixi
Instruxere suas quotquot potuere Carinas.
Illic Euganei convenit turba Timavi
Vincere sueta mari, volucresque aequantia cursu
Rostra liburna notos: necnon Mavortia pubes
Illyriae manus aequoreis assueta tryumphis
Illic Dictaeaeque rates, quibus omnis in armis
Gloria, difficilique arcu, levibusque sagittis.

Adiungit se se socium, cui credita mundi
Cura, caputque datur triplici irradiare Tyara.
Nec Caesar negat auxilium. Venere tenentes
Scaeptra maris Ligures, necnon trinacria pubes,
Et Melitaea Rhodos veterem mutata figuram: ueteres mutata penates,
Tum, qui nubivago Balearica littora plumbo
Nota colunt, herbasque legens Sardous amaras;
Quosque Pyrenaeis Hispania misit ab oris,
Quam Bethis, quam findit Anas, et maior Iberus,
Et Tagus auriferis quam nobis nobiles irrigat undis;
Qui sinuosa colunt Tyrrheni littora ponti,
Qui Calabros montes habitantque Lacinia saxa
Quosque Phalantęi mollis tenet ora Tarenti
Oraque Gargani mediisque in fluctibus Ancon,
Venerunt ad iussa alacres sub nomine magni
Caesaris.Ismario cecidit spes fracta Tyranno,
Extemplo rapit inde fugam, cursuque citato
Navibus infandum amissis , sparsisque per aequor
Threicias refugit formidine victus ad undas.

At vos, quos sancto iunxerunt foedere Divi
Tuque adeo Caesar, cui se fortuna perennem uolenti
Dat sociam ,virtusque Ducem, cui terra fretumque
Et conspirati famulantur ab aethere venti:
Nanque tuis meritis hic, qui nos continet unus,
Non satis orbis erat: alias tibi numina terras
Atque alium tribuere orbem, quem coelifer Atlas V079v
Nescit, et a summo Phebus miratur olympo;
Unde tibi pleno coelestis copia cornu
Advehitur, magnumque argenti pondus et auri,
Divitiaeque aliae, et quicquid natura creavit.

Ite alacres, properate citi: nil vestra moretur
Arma Deis ducibus: vobiscum Fasque vobisque phasque piumque
Et pietatis amor, causę et melioris honestas
Et tandem plenis veniet victoria velis.

AD PONTIFICIAE CLASSIS PRAEFECTUM MARCUM GRIMANUM. PROTHEUS
Forte Parethoniae pertaesus pabula terrae,
Qui pascit tumidum Neptunia monstra per aequor,
Cunctarum cui rerum ingens sapientia Protheus,
Ibat, agens prae se meliora ad pascua Phocas:
Iamque mari emenso, mediis elatus ab undis
Obvius, Ionio qua fit vagus Hadria ponto,
Prospicit aereo nimbosa Ceraunia dorso;
Atque hic armorum strepitus, et classica rauca
Sensit, et insolito resonare celeumate fluctus.
Obstupuit; rursusque caput de gurgite tollens
Aspicit innumeras verrentes caerula classes,
Cum plausu laetoque viam clamore secantes;
Quas ubi terque quaterque oculis lustravit, ab imo
Vaticinans tales effudit pectore voces.
Si mihi, qui fuerat olim sub pectore sensus
Perstat adhuc, si vera meus mihi pandit Apollo;
Haec modo, Pheaciis quae plurima fertur ab oris
Classis ad Illiricas spatiosa per aequora terras,
Optatum capiet nullo discrimine portum. (luctus?
Sed tibi quas lachrymas, quos fert gens Barbara
Quam tibi letitiam? quos plausus, Incola clari
Ascrivii, qui continua obsidione solutus
Securos tandem poteris iam carpere somnos.
Iam video volitare Novi sub moenia Castri
Victrices Aquillas, et fulvi signa Leonis,
Et patris, aethereas qui claudere ius habet arces,
Iam video Euganeas per mille pericla subire
Moenia ad ipsa rates ,depulsosque impete primo
Linquere desertos hostes sine vindice muros,
Et tantum gemina pavidos se claudere turri,
Et tandem fessos post funera multa suorum
Orantes veniam duplices protendere palmas
E muris, et se suaque omnia tradere victos:
Parte alia Classem spoliis Hostilibus auctam
Ascrivii per amena sinus loca, verbere crebro
Findere aquas, letisque ipsam cum plausibus urbem
Ire salutatum, qua non praestantior ulla
Tollitur Hadriaci sinuoso in littore ponti.
Virtutumque virumque ferax, quibus Illiris ora
Praecipuis longe ante alios se iactat alumnis:
O salve urbs antiqua, Deum certissima cura,
Quam nunc insolito superi dignantur honore.
Nam neque praeteriti quondam videre parentes,
Nec seri poterunt unquam vidisse nepotes,
Quod tibi nunc spectare datur:da thura, precesque
Coelitibus, meritisque Deum fer munera templis.
En decus ille orbis, geminae cui cura Volucris
Credita, quae duplici frontem insignita corona
Caesaris nitet in signis expansa per auras,
Cuius honoratum spatiosa per aequora nomen
Quocumque auditum fuerit, praeconia mille,
Mille trahit partas permulta pericula laudes.
Nec minus et Veneti spes non extrema Senatus,
Ipse sui faustum faciens sibi nominis omen,
Cui commissa sacri sunt aurea frena Leonis;
Totque alii Proceres, quos utraque clara tryumphis
Protulit Hesperia, insignes seu munia pacis,
Sive horrenda feri tractent discrimina Martis,
Aequoreas ducent circum tua littora pompas,
Et partum domito statuent ex hoste trophaeum.
Quin longe ante alios pollens virtute, suisque
Ad non vulgares meritis evectus honores
Iuliaci Patriarcha fori; cui maximus orbis
Pastor, in hoc referens terrarum carcere Christum.
Ceu magis ante alios habili foelicia Petri
Signa uni gestanda dedit: tua parva subibit
Moenia, cui tantam promittunt numina laudem,
Tot titulos, tantumque decus venientibus annis,
Ut quascunque suis terras, quaeque aequora lustrans
Phoebus oberrat equis, partae lux fulgida famae
Impleat, et totum volitet diffusa per orbem.
Tempus enim veniet (si qua est prudentia veri
Vera mihi) quo corporea compage solutus,
Qui nunc alta regit Magnae Capitolia Romae,
Postquam Cumaeos, Pyliosque aequaverit annos,
Mille gravis meritis superas ascendat ad arces.
Cuius in eccessu votis communibus omnes
Cardinei fratres coelesti a cardine dicti
Te facient sacro dignum Grimanne Tyara.
O te felicem, qui summo e culmine mundi
Sub pedibus Grimanne tuis Regesque Ducesque
Despicias, et cuncta tuo pendentia nutu.
Foelices populos, foelicia saecula, quae te
Suspicient Mundi sublimia frena regentem;
Ducenturque tuae sacro moderamine virgae
Non per harenosae deserta incommoda terrae,
Sed per iter placidum, quo numquam pabula, numquam
Deficiant vitrei per prata virentia fontes,
Quo mollis tegat umbra gregem, non frigus adurat,
Non calor infestet, donec pastore sub uno
Unius auspiciis, uno claudatur ovili.
Iam me deficiunt vires, et plurima laudum
Restat adhuc nobis pars indiscussa tuarum:
Et quanuis longe maiora, et plura supersint,
Quam quae Phoebaeo percurrere concitus oestro
Hic potuit; tamen haec laudum quotacunque tuarum
Pars eat, et seros longum celebretur in annos.
Talia dum memorat flammato pectore Protheus,
Carminis illius captae dulcedine Phocae
Herbarum immemores summo de gurgite dorsum
Extulerant: virides capti dulcedine Divi
Conveniunt, Phorcusque senex, iuvenisque Paloemon
Cimodoce simul et Glaucus, Panopaeaque virgo,
Et Triton pater, et Neptuni exercitus omnis,
Et iunctos duxere choros; laetoque canenti
Applausere sono: quum protinus humida noctis
Umbra superveniens, cantumque diemque diremit.

AD GEORGIUM / BIZANTIUM, / ASCRIVIUM.

Haec tibi Dalmaticas inter Bizantice sylvas
Propter aquas, mediae canimus sub tempore brumae.
Tu mihi, Cecropii seu sacra inventa Solonis
Mente agitas, seu nubiferae tibi cognita Cyrrhae
Aonidum comitante choro per templa vagaris,
Seu quodcunque moves, meritis en accipe pridem
Carmina vota tuis, nec te has invisere sylvas
Poeniteat si quando tuam maioribus actis
Lenia defessam demittis ad ocia mentem.
Te Lauri virides, Myrtique, humilesque Myricae,
Te Satyri Dryadesque canent, quin omnia tollent
Haec nemora, haec arbusta tuas ad sydera laudes.

Interea iuvet haec, media quae noctis in umbra,
Dum venti, fluctusque silent, volucresque ferasque
Somnus habet, vitreae Bithynnius arbiter undae
Muscosa sub rupe sedens sine teste canebat
Ipse sibi, quum vicina sub sepe laterent
Naiades, plenosque nova dulcedine cantus
Exciperent tacitae, viridesque ediscere colles
Et nemora, et volucres, nec non iterare docerent.
Ille canebat, uti vasto circumdata ponto
Arbitrio sit terra Dei, cui desuper aether
Imminet; et variis coelum spectabile signis
Assidua tantam foveat vertigine molem;
Utque per immensae vacuos telluris hiatus
Infundat se se maris impetus, et cava subter
Antra; vagus quum se tumidos attolit in aestus
Oceanus, non multimodae sic sydere lunae
Non alio cogente Deo, sed quod mare vastum
Internus vigor, ut reliquum genus omne animantum,
Intus alat, seque immensos infundat in artus;
Et certis spaciis aestu respiret anhelo,
Alternetque vices, et nunc se fluctibus arctet,
Nunc tumeat, lateque patentes obruat agros;
Utque hinc ima cavae se se per viscera terrae
Insinuans gustus paulatim linquat amaros,
Et nova per varias emittat flumina partes.

Tum canit, ut Siculis senior Polyphoemus in oris
Regnarit quondam, ternaque ut prole parentem
Vix tandem Galataea suo dignata cubili
Fecerit, utque novas sedes, nova quaerere regna
Impulerint Lycii consulta oracula Phoebi
Trinacrios iuvenes, patriasque relinquere terras.
Quorum de numero, cultu, et pietate priorem
Illirium longe auspiciis melioribus usum
His demum venisse locis, belloque subactas
Dixisse Illyricas proprio de nomine gentes,
Et nostras rexisse diu foeliciter oras:
Vtque sit in multas primi post funera Regis
Divisum Imperium fraterno foedere, partes,
Atque haec ut gelido loca subdita cuncta Leonti,
Illyrii soboles primo Vermanus in aevo
Rexerit, insignis iaculis venator, et arcu;
Vtque suo nostros dici cognomine montes
Iusserit, et leges dederit, ritusque novarit.

Pone refert, ut Pierides in vallibus Ascrae
Pascentem niveas puerum videre capellas
Propter aquas, mollique oppressum lumina somno;
Et super Aonios raptum per inania montes
Gorgoneis lavere vadis; ut tempora lauro
Cinctus, et argutas pertentans pollice chordas
Dixerit haec illi divino carmine Phoebus.
Fortunate puer, prima en munuscula Musae
Hos tibi, non ulli quos attrivere priores
Dant calamos, his tu calamis impone labellum;
Inde refer, quo conveniat sub sydere terram
Vertere, quid laetas faciat succrescere aristas;
His tibi et Ascriviae gentis dicatur origo,
Venturique tua clari de stirpe nepotes;
Fortunate puer, latis pecus errat in arvis:
Tu fontes inter sacros, et frigida Tempe
Carpis adhuc placido somnum suadente susurro.
His adiungit uti iam somno excussus ab alto
Ascraeus puer insolitum sub pectore numen
Senserit, et patriam sic solverit ora per urbem,
Cura Deum Cives, alias dant numina sedes,
atque alio vos fata vocant, monet autor Apollo
Linquere Rus miserum patriae, terrasque remotas
Illyriae penetrare iubet, ubi surgit in auras
Vermanus pater, et glaciali fronte Leontes.
Hic locus urbis erit, hic vestro e sanguine creti
Cernentur meritis conscendere ad astra nepotes.

Nec tacuit mox, ut patriis abscesserit oris
A magnis sic iussa Deis Ascrea iuventus,
Vtque peragratis variis regionibus orbis
Venerit his tandem multo post tempore terris,
Et laeto auspicio parvam fundaverit urbem,
Ascriviumque suae de nomine dixerit Ascrae.
Quam patrum immemores (mediis quae cincta scatebris
Fluminibusque foret) Catharon dixere minores.

Seque suumque genus recolens Bitinnius addit,
Vt iam Bebriciis fuerit Regnator in oris,
Et pulsus patrio post multa pericula regno
Orbe pererrato nostris consederit arvis:
Vtque hic magnorum fuerit pietate Deorum
Versus in aeternas post ultima funera lymphas,
Quae mea perpetuo resonant per rura susurro.

Haec et plura suo residens Bithynnius antro,
Rettulit, immemores quae non tenuere puellae,
Et iam purpureo perfundens lumine coelum
Prodierat canis rorans Aurora pruinis,
Cum Deus, albenti praecinctus harundine crines,
Conticuit, statimque suo se condidit alveo.

CALIDORUS, ET ARGANTUS PASTORES. IN MORTE LUDOVICI PONTANI.
Aspicis, ut saturae ludant per prata capellae,
Nec dulcem Cythisum, aut Salices pascantur amaras,
Arrectisque canes stent auribus omnia circum
Tuta vides: tu nescio quid miserabile tristi
Fronte foves, ducisque alto suspiria corde.
Quin age, dum laetas haec populus efficit umbras,
Et Zephyri movet aura nemus, tenuique susurro
Praeteriens vitreis Bithynnius obstrepit undis;
Cantando aestivi fugiamus taedia Solis.
Sentiat Illiricus post saecula multa Leontes,
Vermanusque pater, quod Menalus ante solebat
Partheniusque audire sui Corydonis ab ore.
Mirenturque suos, si qua est ea fama, nepotes,
Hadriacum nemus Arcadicis obtendere Sylvis.
Ar. Ergo ego flumineae florenti in margine ripae
Sylvestri laetum carmen modulatur avena.
At tu noster amor, tu nostrae gloria gentis,
Immiti absumptus fato Pontane iacebis?
Munera nec gelido dabimus suprema sepulchro?
Non sum adeo veteris Calydore oblitus amici,
Nec me adeo immemorem fecerunt gramina Lethis,
Ut non spiret adhuc cineris mihi semper amati
Gratus odor, teneatque meae claustra intima mentis,
Quin potius Pontane tuos repetamus honores:
Tertia namque subest, postquam te amisimus, aestas:
Ter sine te pingues lacubus calcavimus uvas,
Occidis ante diem, medioque abreptus in aevo
Occidis heu nimium coelo confise maligno:
Nam te, dum chari trans aequora vasta vocaret
Fratris amor, propriae nulla est tibi cura salutis:
Sed ruis ignotae in manifesta pericula terrae:
Nescio quam Veneris Paphom, et vix cognita fama
Cypria regna petis: non illic commoda terrae
Temperies, non delitiae, celebrataque priscis
Ocia carminibus, sed noxia sydera coeli,
Et quae perpetuis male sint toleranda colonis:
Tu tamen incautus dilecti fratris amore
Raptus abis, fratremque tuis complexus in ulnis
Et fratrem pariter, et dulces deseris auras:
Exin nec laeti soles nec candida nobis
Ulla dies fulsit, nec densas porrigit umbras,
Nuda sed ammissis rarescit sylva capillis.
Iam neque floret ager, neque iam redolentibus herbis
Vernat humus, nec, ut ante, colunt haec prata Napeae:
Quinetiam solitas tellus negat arida fruges
Horrentesque rubos, et spiniferum Paliurum
Pro molli viola, pro suavi nutrit acantho.
Interitu Pontane tuo ingemuere Leones,
Hircanasque ferunt flevisse in funere Tigres:
Quin et lanigerum nullas pecus attigit herbas,
Nec quadrupes turbavit aquas, et gramine sueto
Abstinuere boves:tecum Pontane tulisti
Gaudia, delitiasque omnes, tua funera fontes
Et vitrei flevere lacus, his ipse notavi,
His oculis, his ipse oculis, quum volveret atras
Gurdus aquas, maiorque suo Bythinnius alveo
Obrueret latos ipsis cum frugibus agros,
Et secum nostros traheret sata laeta labores;
Quinetiam celsi nemorosa per antra Leontis
Vermanique alto fleverunt vertice nymphae.
Ca. Hoc erat aerea, q... nuper ab arbore Turtur,
Quae mediis pontane tibi consurgit in agris,
nescio quid querulum gemeret: namque una superstes
Una tuo nuper plausus enata sepulchro
Laeta fronde viret, rapido non pervia soli.
Turtur ad inferias, turtur nos ille vocabat,
Ar. Inferias Pontane tibi cape munera Musae
Parva meae, spargat violas, emittat acantos:
Fundat humus varios, quos habet novus annus odores,
Floret huic tumulo tellus, huic germinet arbos:
Dignus erat cui vernet humus, cui germinet arbos,
Pontanus, qui naturae nos abdita primum
Edocuit, quae signa imbres, quae sydera ventos,
Quidve ferat noctes hyeme aut aestate serenas,
Cur tumeant fluctus, rursus cur unda residat,
Qualis alat magnae vigor intus Tethyos undas,
Unde suas habeant ortus vaga flumina, quo sit
Avertenda modo praestigia, multaque nobis
Docta sui monumenta dedit, sed pauca tenemus
Ipse mihi memini quoties Calidore solebat
Dicere, nocturnas conversus ad astra per umbras,
Disce puer quid fata ferant, viden horida Martis
Sydera, ut ensiferi Sydus secat Orionis?
Falciferoque seni nymbosos copulet ignes
Hoedus, et Icarium Phoebo supereminet astrum?
Haec bellum, duramque famem morbosque minantur
Affore, et innumeras terrarum signa ruinas.
Foelices, qui nostra colent haec rura, nec ullos
Armorum strepitus, non classica rauca timebunt.
Vos inter sylvas, atque inter pascua nota
Pascite oves pueri, celsas furor impius urbes
Concutiat: vobis sint haec nemora avia curae.
Ca. Non sic Orpheos mirata est Thracia cantus,
Aut Aracyntheae cantantem Amphiona rupes,
Ut tua Dalmaticae mirantur carmina sylvae.
Cernis, ut omne nemus, motis sua gaudia ramis,
Testetur? non te moriens Argante canentem
Carmine vincat olor, sed iam nascentia rauci
Sydera somny!fero Grylli stridore salutant.
Surgamus, laetisque domum repetamus ab agris.

FINIS