Croatiae auctores Latini: inventa |
domum | quaere alia! | qui sumus? | index auctorum | schola et auxilia | scribe nobis, si corrigenda inveneris! |
Durdevic, Bartul (c. 1506 - c. 1566) [1545, Leuwen]: De Afflictione, Tam Captivorum Quam Etiam Sub Turcae tributo viventium Christianorum : cum figuris res clare exprimentibus ; Similiter de Ritu, deque Caeremoniis domi, militiaeque ab ea gente usurpatis ; Additis nonnullis lectu dignis, linguarum Sclavonicae & Turcicae, cum interpretatione Latina, libellus, ed. Durdevic, Bartul [genus: prosa oratio - epistula; prosa oratio - libellus; poesis - epigramma] [numerus verborum] [djurdjevic-b-afflictio.xml]. Si vis in lexico quaerere, verbum elige et clavem 'd' in claviatura preme.
EXPEDITIONEM ADVERsus Christianos suscipienti Turcarum Imperatori, inter reliquos mercatores semper comes est ingens turba mangonum et lanistarum, camelis insidens: hij in spem mancipiorum longissimas cathenas secum deferunt, in quibus facile quinquageni aut sexageni per seriem colligantur.
Idem quoscunque non absumit hostilis gladius, a praedatoribus emunt, quod illis ea lege permissum est: si principi decimas mancipiorum praestent, reliquos ipsis uel in suum usum, uel ad nundinationem detinere fas est, nec ulla apud illos uberior aut frequentior mercatura. ut et olim apud Romanos fuit, qui merces nullo uitio emptas, et in quibus euictio timeri non debuit, res mancipi appellabant. SEnes, et utriusque sexus iuuentutem, quae illi decimarum nomine obtigit, ita discernit, ut grandiorem aetatem ad agriculturam uendat, qui tamen rarissime capiuntur: raro enim eis parcunt, quos aetas multorum annorum parum uendibiles fecit. Puellas uero et iuuenes ad certum locum relegant, qui ipsorum lingua Sarai uocatur, ut ibi certis artibus instruantur, quo illis in posterum commodius utatur, ac primum id agitur, ut abnegata Christiana fide, circuncidantur. Iamque eorum
pro teneritudine QVae luculentae pulchritudinis sunt, eliguntur in concubinas: mediocres dantur matronis ad officia pedissequarum, inter quae adeo sunt nonnulla foeda ministeria, ut honeste dici non queant: coguntur enim illas sequi cum uasculo aquae, quando ad exonerandum aluum, et perpurgandum eas partes egrediuntur. Aliae ancillaribus operibus, ut textrine, pistrinae mancipiantur. Nullis ex omnibus liberum est uel Christianam fidem reseruare, aut spem libertatis quam diu uiuit, concipere.
QVOMODO RELIQVI Turcae cum mancipijs agant.
HActenus quid Imperator Turcarum agat, diximus: nunc quid priuati isti, cum primum nouitios adepti sunt, omnibus minis, promissis, blanditijs agunt, ut recens mancipium circuncisionem admittat: id ubi fecerit, humanius aliquanto tractatur, caeterum spes redeundi in patriam plane abscissa est: conanti enim id poena incendij destinata est. Hij quia firmiores creduntur, ac minus fugaces, a dominis ad ministeria castrensia assumuntur, libertas tum demum competit, ubi uel ipse annis inutilis potius reijcitur a domino quam dimittitur, uel ubi dominus in bello inter pericula mortis libertatem legarit. Matrimonia illis quidem permissa sunt, sed liberi eorum pro arbitrio domini distrahuntur, quae res sapientiores a nuptijs abhorrere facit. Alios qui circuncisionem repudiant, immaniter tractant: quam miseriam per tredecim annos expertus sum, nec ullis uerbis consequi possum, quid sit calamitatis in hoc genere uitae. DVrissima illorum sors est, qui artes mechanicas non didicêre: eae enim solae ibi in honore ac precio sunt, quamobrem literati, sacerdotes, nobiles homines, qui in ocio uitam degerunt, ubi in horum manus uenêre,
omnium miserrime habentur. Mango enim in illos, utpote uix uendibiles, nullos sumptus facere sustinet, hij NOn solum perpetuae cathenae concaptiuos includunt, sed manibus quoque in itinere manicas addunt: passus unus inter singulos interstitij est, ne se mutuo conculcent: id ideo faciunt, ne a mancipijs lapidentur. Quum enim singuli mangones ingentem numerum ducant, adeo ut decem saepe quingentos homines
QVOMODO VENALITII tractentur.
VBi dies illuxit, in forum uenales tanquam greges ouium, aut caprarum producuntur. Conueniunt mercatores, statuitur precium: si placet mancipium, detractis uestibus futuri domini
DVra uita agricolarum, durius tamen agunt qui ad pastoritias curas emuntur, uiuendum illis in solitudine, perpetuo noctes et dies sub dio agendum: dominus
cum uxore solus in FAcilior fuga illis, qui in Europa agunt, quam qui in transmarinas regiones uenduntur: his QVi ex Asia fugam moliuntur, Hellespontum petunt, inter Gallipolim et arces illas olim Seston
sustinent. Si plures societatem fugae inierint, noctu opiliones inuadunt, quibus occisis, quicquid ibi alimenti inuenerint, secum asportant, saepe tamen et ipsi pereunt occisi ab opilionibus, uel ab eisdem capti, et pristino hero traditi, ad ueterem seruitutem rediguntur. Caeterum longe plures pericula absumunt, quam incolumes euadunt: aut enim naufragijs, aut dentibus bestiarum, aut ferro inimicorum, aut postremo fame pereunt, cum longior erratio in fuga contigerit.
FVgitiuis multiplex poena: alij enim suspensi pedibus dirissime flagellantur, qui enim homicidium committunt, illis plantae pedum in multos sulcos cultro rescinduntur, et rescissis sal inspergitur: quibusdam furca ingens ferrea, cum ferro collari inseritur, quam dies noctesque in longum tempus gestant. MOrtis HAbent quoddam genus incantationis, quo inuitos retrahunt. Nomen serui in schedula scriptum suspenditur in tabernaculo uel domicilio serui, deinde diris uerbis et deuotionibus illius caput impetunt, deinde fit ui daemoniaca, ut fugiens putet sibi in itinere uel leones uel dracones incurrere, uel mare uel flumina
MEMORIAM CHRISTI PAVlatim in prouincijs olim Christianis aboleri.
SVpersunt adhuc aliqui, qui meminêre expugnationem Constantinopolis, et regna Graeciae, Albaniae, VValachiae, Seruiae quam Bosnam uocant VBI prouinciam cepit, omnia prouincialium bona tam mobilia quam immobilia in praedam cedunt. Nobilitatem stirpitus excindit, praecipue regiam sobolem. Et quod nunc Vaiuodae filium apud se retinent, non alio consilio faciunt, quam si illis Hungaria adimatur, cum immittant ad res nouas moliendas: ubi illis securae possessio Hungariae fuerit, haud dubie e uita tolletur, nam Turcae in ea re nec generis, nec soceris, imo ne fratribus quidem parcunt. Clericos si non occidunt, omni fortuna et dignitate nudatos ad ludibrium et mendicitatem relinquunt. Campanas omnes et organa, et alia instrumenta Musica templis adimunt, imo ipsa templa prophanata suo Mehemmeto consecrant. Misera et
sed dissimulanter et silentiose faciant, quae ubi uel terraemotu corruerint, uel incendio CHristianus QVartas omnium fructuum dant Christiani: istiusmodique quartatio non solum ex prouentibus agrorum et pecorum colligitur, sed etiam mechanici de suo quaestu quartas dependunt. Deinde est et aliud onus
dediscit, mox etiam parentes et consanguineos, adeo ut etiam si praesens inter eos uersetur, neminem suorum agnoscat. Nemo uerbis efferre potest, quibus lachrymis, gemitu, singultibus istiusmodi diuulsio fiat. Filius
DE SACERDOTVM ET MOnachorum sub Turcae tributo uiuentium conditione.
SAcerdos, monachus pessima illic conditione sunt, ut sacrilegia et MIseri qui quasi in fornace illa ardenti Hur Chaldaeorum uiuunt, uotis et gemitibus coelum petunt: Vsque quo dormis domine, exurge et ne repellas in finem. Rursus a coelo ad patriam oculos reiectant, quam et ipsam in seruitute uident, relegati tamen a patria,
in patria seruitutem agere cupiunt. Vota illorum non libertatem, sed eandem seruitutem mutatis tantum sedibus concipiunt, mox oculos ad Christianorum Reges et principes detorquent: Optant Papam patrem patriae uires suae sanctitatis ad liberationem filiorum conuertere. Optant inuictam Caesaris manum uictricia arma contra Turcam mouere. Sciunt illi parere Hispanos in bello acerrimos, Belgas ferocissimos, Germanos fortissimos, Italos corpore et ingenio praestantissimos Sciunt illi addictissimum esse fratrem Ferdinandum regem Romanorum Turcarum bellis assuetissimum, Illyricis et Subalpinis gentibus subnixum. Sciunt
Vulnera stantibus non ingerunt, nisi eminus. Quod si iam Veneti et Lusitani nauales suas copias conferant, Angli, Poloni, caeterique principes militem subministrent, praesertim tali Caesare rerum gubernacula tenente, non diutius obsisteret Solymannus Carolo, quam Darius Alexandro, Xerxes Themistocli, Antiochus Iudae Machabaeo. Ita sentiunt omnes captiui Christiani. Idem ego tredecim annorum experientia didici, in fugientem scilicet Turcam fortissimum, aduersus inuadentem fugacissimum esse. Turca igitur cum natura sit fugitiuus, oppugnandus est - Impius enim nemine persequente fugit. Exurgat Deus et dissipentur inimici eius, et fugiant qui oderunt eum a facie eius, sicut deficit fumus deficiant, sicut fluit cera a facie ignis, sic pereant peccatores a facie Dei. Vtinam Deus Opt. Max. concedat, ut tuis auspicijs inuictissime Caesar, monstrum illud Turcicum, humanae naturae ludibrium supprimatur ac conteratur, ut Christianos grauissima tyrannide oppressos in libertatem asseras, quandoquidem post Deum in te uno omnis spes libertatis collocata est.
VOCABVLA SCLAVONICA.
Bogh
Deus
nebo
coelum
ssuntze
sol
missez
luna
suitlost
lumen
zuizda
stella
dan
dies
nots
nox
tamnost
tenebrae
vedro
serenum
lito
aestas
zima
hyems
Clouik
homo
sena
mulier
zemlya
terra
kamen
lapis
driuo
lignum
voda
aqua
vino
uinum
psenicza
triticum
kruh
panis
hleb
etiam panis
messo
carnes
ssir
caseus
mleko
lac
masslo
butyrum
vol
bos
kony
equus
outza
ouis
vuk
lupus
pass
canis
stablo
arbor
ssad
fructus
vinograd
uineta
grozdie
uuae
iabuka
pomum
hruska
pirum
ssmokua
ficus
orah
nux
daymi ysti
da mi comedere
piti
bibere
donessi ouamo
portae huc
neka stoi
maneat
vstai gori
surge
ssedi doli
sede
hodi vred
ueni cito
tsiekai malo
ssuknia
tunicae
kossulya
camisiae
klobuk
beretae
pass
cincturae
postoli
calciamenta.
SYMBOLVM APOstolorum.
Iedan, unus dua, duo tri, tres
tsetiri,
peth, quinque ssest, sex
ssedam,
ossam, octo deuet, nouem desset, decem
duadesset,
tridesset,
tseterdess.
pethdess.
sestdesset,
ssedamdess.
ossamdess.
deuetdesset,
Sto, centum. tisucia, mille. VIsum est nobis
IOHANNIS GOTTscalci Carmen commendatitium.
DE TVRCARVM RITV, DEQVE CAEREMONIIS, LIBER SEcundus:
HISTORIAE Armeniorum tradunt Turcas gentem Scythicam esse ZMAILDAN, quasi Ismaeliticam, et quod essent adducti per Caspios montes, ac Caucaseas portas, usque Constantinopolim a Duce cuiusdam Regis Armeniae, ob proditionem, atque iniuriam eius militibus illatam. Non torquebo me eorum origine uerbosius, duntaxat ob oculos ponam consuetudinem in Caeremonijs, et disciplinam domi, militiaeque ab ea gente, usurpatam, nihilque mutuabor ab alijs scriptorib. sed summa fide, quod coram uidi, et longo usu didici, pro ingenij mei tenuitate summisse et modeste describam. MAgna dubitatio de origine Mehemmeti (quem nostri Mahometum uocant) nec dum satis comperta, utrum Persa an Arabs fuerit: Veriores tamen illi habentur, qui eum Ismaelitem esse aiunt, ex Regum stirpe, quos OTHMANNI SAI, ET SVLTANLAR
uocant. In huius natiuitate referunt, quinque milia templorum Idolorum cecidisse, quod augurium uel nostras clades praesagijt, uel de nostris cladibus fictum est, HAbent templa satis ampla, et sumptuosa, ipsorum lingua MESCHIT appellata, in quibus nullas prorsus imagines uidi, praeter haec uerba inscripta Arabica lingua uidelicet, LA ILLAH ILELLAH MEHEMMET IRESVL ALLAH TANRE BIR PEGAMBER HACH: id est, non est Deus nisi unus, Mehemmet autem propheta eius, Creator unus, er prophetae aequales. Vel haec, FILA GALIB ILELLAH, id est, non est fortis sicut Deus. Deinde conspicitur magna abundantia lampadum ardentium oleo, totum templum dealbatum, pauimentum storeis stratum, ac desuper tapetis ornatum. Circa templum turris mirae altitudinis, quam eorum sacerdos tempore orationis ascendens, uoce alta, digitis in aures insertis, haec uerba ter repetit ALLAH HECHBER, id est, Deus uerus unus. Audito clamore conueniunt in templum nobiles et ociosi, tantum deuotioni astricti. Deinde praedictus Sacerdos descendens orat cum illis, idque ex officio facere debet quinquies inter diem et noctem. Quicunque uero ueniunt ad orationem, debent
exutis calciamentis PATSMAGH
horas concionatur. peracto sermone HAbent etiam Quadragesimam sua lingua ORVTZ appellatam, ieiunantes unum mensem, et unam hebdomadam singulis annis, at non semper eundem, sed si (uidelicet hoc anno) ieiunauerint Ianuarium, sequenti Februarium, pergentes serie, ita ut duodecim annorum decursu, unum et duodecim
appellato, quod ungues rutilos efficit: eadem quoque tinctura caudas equorum et pedes imbuunt, hic color tenacissime haeret, nec ablui, aut extergi potest, quamobrem nisi noui (a radicibus) ungues exierint, alioquin ungues semper rutilantes apparent, sed de manibus frequenti VTuntur circuncisione eorum lingua TSVNETH dicta, non octaua die, more Iudaeorum, sed quamprimum natus septimum aut octauum annum exegerit, sermonis iam peritus: idque ipsis mysterium est, propter uerba confessionis, quae ante circuncisionem requiruntur, erecto pollice manus PARMACH dicto, haec uidelicet, quae supra ostendimus in templis descripta. Puer ob id non defertur in templum, sed in domibus parentum circunciditur. Huic solennitati saepe interfui, quae ita se habet. Primo conuocatis amicis ad conuiuium, quibus satis delicata parantur fercula, ex omni genere carnium, quo ipsis uesci licet, et passim (ut apud ditiores) bos caeditur, in hunc excoriatum et exenteratum includunt ouem, in qua gallinam, et in illa ouum, quae integre assantur ad splendorem illius diei. Deinde inter epulas tempusque coenae adducitur puer circuncidendus, cuius (medicus illius artis) glandem retegit, et replicatam pellem forpiculis apprehendis: deinde quo metum adimat puero, ait se in proximum
diem circuncisionem peracturum, atque ita discedit: mox simulans, quasi omissum aliquid esset, quod ad praeparationem attinet, ex improuiso praepucium abscindit, uulneri parum salis, et mali cotonei apponens, iam uocabitur MVTSLVMAN, id est, circuncisus. Et die circuncisionis non induntur illis nomina, sed ipso die natali, quo in lucem eduntur, quae talia sunt, er primo Regum, ut TSVLEIMAN, Solomon interpretatus. TSVLTAN, TSCELIM, id est, princeps pacis. MVRATH BEGH, id est, desideratus dominator. MVTSTAFA et similia. Ducum, PIRIN, HAIRADVN, HADER, EBRAIM. Dominorum
MVSLVMAN efficiuntur. Si autem ex Christianis quispiam sua sponte confesso Mehemmeto circuncidi se patiatur, quod saepe contingit, propter grauissimum iugum, et onus tributi, talis ducitur per omnes uicos atque plateas ciuitatis, summo cum honore, et gaudio populi sonantium tympana: ipsi quoque dantur munuscula, postea immunis efficitur a solutione tributi, HARACS eorum lingua appellati: Et cupiditate huius lucri, multi Graeci, quos VRVMLAR, et Albani, quos ARNAVTLAR uocant, circunciduntur. Si quis ui compulsus, ut puta qui Muslumanum feriret, uel uituperio afficeret, aut Mehemmetum blasphemaret (quod uidi Episcopo cuidam Graecorum sectae, contigisse) circunciditur, illi nihil datur: a tributi tamen solutione liber erit, sicut et caeteri MVSLVMANLAR, id est, Circuncisi. SAcerdotes uero, illorum lingua TALISMANLAR uocati, parum uel nihil differunt a laicis, nec etiam a Proceribus caeremoniarum (quales apud nos sunt Episcopi) nec magna in ipsis doctrina requiritur, satis erit si Elcoranum, et
a Rege pro labore accipiunt: Vxores habent, et habitum HAbent quoque loca ad instituendum OCHVMACHGIRLERI eorum lingua appellata, et suos Doctores quos HOGSIALAR uocant, tam masculos, quam foeminas, separatim tamen instituunt: masculi masculos, et foeminae foeminas, Astronomiam, Philosophiam, Artem poeticam. Inter discendum clara uoce clamantes ad latus corpora mouent. Musicam non norunt artificialem, sed fingunt carmina ad praescriptas regulas, quae ita se habent: Quodlibet carmen undecim debet complecti syllabis. Placuit itaque
Sunt enim carmina amatoria, Deae ipsorum linguae ASSICH uocatae, id est, Deae amoris, quorum interpretatio haec est de uerbo ad uerbum.
Birechen, id est, ex una. bes, id est, quinque on, id est, decem. eiledum, id est, feci. derdumi, id est, tribulatione mea,
Iaradandan, id est, a creatore. istemiscem, id est, postulaui. iardumi, id est, auxilium.
Terch eiledum, id est, neglexi. zahmanumi, id est,
Ne, id est, Quid. ileim, id est, faciam. ieniemezum, id est, non possum uincere. gunglumi, id est, mentem meam. Non desint illis Monnachi DER VISLAR uocati, uarij quidem ac in primis triplicis ordinationis. Primus ordo talis est, qui nihil proprij habentes, quasi nudi incedunt, praeter pudenda pellibus ouinis tecta, et tempore frigoris ad cooperiendum dorsum similiter pelle, latus, manus, pedes, et caput nullo prorsus tegunt uestimento. Exigentes eleemosynam tam a Christianis quam a Turcis ALLAHITSI petentes, quod significat, propter Deum. Hi deuorata herba MATSLACH uocata, in rabiem aguntur, adeo ut per pectus totum in transuersum uulnus ducant, itidem per brachium uel nullo dolore dissimulato, et fungum arborum incensum capiti, pectori, manui
suppositum remouent, donec in cineres resoluatur. Aliud genus uidi, qui incedunt pertusa uerpa, et incluso anulo aereo ponderis trium librarum, a coitu MAtrimonium eorum lingua EVLENMECH uocatum, tale est. Coeunt nuptiae sine iuramento, accipiunt plane indotatas, propemodum emere coguntur, contrario (quam olim apud Romanos) more, ubi PEregrini, eorum lingua HAGSILAR
et deuotionis. Ibi uiso calciamento TSAROCH uocato, quod inauratum solummodo a testudine templi pendet, coemptis subtilissimis telis, CHVMAS dictis, in patriam regrediuntur magno cum lucro. Es cum redierint, alij uectant deuotionis gratia aquam in utribus plateatim, idque obuijs sitientibus gratis offerunt, alij rem suam agunt. HAbent xenodochia IMARET appellata, ex testamento Regum condita, ubi datur cibus pauperibus atque peregrinis, sed alibi alius: Sunt qui dant orizum PIRINCTS TSORBA dictum, cum carnibus: alibi BOGHDAIAS, qui fit ex tritico, pro obsonio additur panis satis magnus, potus quem praebent est aqua. Caeterum pernoctandi ibi aut dormiendi locus nulli conceditur, sed habent alium locum pernoctandi publicum CHARVATSANRIE, ubi gratis recipiuntur hospitio: non habent tamen lectos, sed in foeno uel stramine sub tecto dormiunt: IMmolant etiam uictimas, sed plerumque uotiuas CHORBAN tam Turcica quam Arabica linguis uocatas, in morbo enim aut periculo ouem uel bouem pro cuiusque opulentia in certis locis se sacrificaturos promittunt, uoti deinde uictima non comburitur in holocaustum, ut Iudaeis
mos est, sed mactato animali, cutis, caput, pedes, et quarta pars carnis sacerdoti praebetur, altera deinde pars datur pauperibus, tertia uicinis. Caeteras reliquias ipsi uictimatores sibi, et comitibus parant ad uescendum, neque tenentur uoto, si e morbo uel periculo erepti non fuerint. SI quis ex Muslumanis moriens testamentum condere constituit, talia ferme legata fiunt, adhibitis amicis et uicinis, ut aut riuos deducere ex longinquis partibus ante aliquod hospitale, aut templum, siue in locum aridum, qui frequentatur ab hominibus HAIRITSI, id est, pietatis gratia, et GSIANITSI, id est, pro anima. Alij captiuos, et emptitios seruos legant liberos faciendos. Mulierculae enim (ut hoc genus prae caeteris superstitiosum est) legant pecuniam militibus, pro certa caede Christianorum, id putant magno ad salutem suae ipsarum animae prodesse. Reges uero VBI quis moritur ex MVSLVMANLARIS masculus, tunc masculi funus curant; si foemina, foeminae.
Abluunt cadauer, ac COnditorio superaedificatur (utputa regio) templum, ipsi enim Reges in urbes sepeliuntur: Diuitum et pauperum instar altaris in eam altitudinem, ut bestiae insultare, aut locum conspurcare non queant. Saepius eo cum luctu redeunt, et inferias ciborum monumento superposito, panes, carnes, caseum, oua, lac, nouendialis coena, more Ethnicorum, pro anima defuncti deuoratur a pauperibus, aut auibus coeli, et formicis. Dicunt enim aeque gratum esse Deo, offerri eleemosymam tam brutis egentibus quam hominibus, cum ob amorem Dei offertur. Multos uidi, qui auiculas reclusas, data pecunia ualoris auicolae, euolare iusserint, alios panem piscibus in flumen proijcere amore Dei, dicentes se pro tali pietate erga egentes mercedem amplissimam a Deo consecuturos.
DE TVRCARVM DE MILITIA Cap. II.
HAbent omnes unum Regem qui illorum uocabulo HVNCHER OTHMANLARDAN SAHI TSVLTAN TSVLEIMAN, modernus ita appellatur ab eis, id est, Imperator ex Othmannis Sahi Princeps Solomon, qui nunc habet filium primogenitum, uiginti (uel circiter) trium annorum MVTSTAFA uocatum, excellentem suos antecessores tyrannide, atque crudelitate, saepe insidiantem patri, ut si quomodo posset illum occidere, ob libidinem dominij. Habet
MORIBVS. DE CONDITIONE Procerum.
NVllus ex Satrapis possidet prouinciam aut ciuitatem aliquam iure haereditario, quam post obitum liberis uel suis successoribus posset relinquere sine consensu sui regis. Sed si aliquis Ducum, uel Principum certas possessiones cupit habere, id illi conceditur hac conditione: Initur ratio precij, et redditum illarum possessionum. Cognoscit et Turca, quot milites ali annuo illo censu possint, tunc TSATRAPA ille cogitur habere illum numerum militum semper promptum, ad omnia imperata, alioqui capite plectitur: Nihilque eum a belli comitatu potest excusare, quam sola aduersa ualetudo. Et si quando Turcae placuerit eum priuare tali beneficio, in eius est libertate, si autem non deponitur, suum est usque ad mortem. Post obitum, quod si successores defuncti pactum obseruare uoluerint, admittuntur: sin secus, alijs prouidetur. Si aliquando aliquis istorum procerum cum rege loquitur, oculos humi defigit, non audens illius uultum contueri. MIlites CHAZILAR. uocati,
euaginata framea, clypeo se defendentes, uiriliter pugnant, semper capiti, manui aduersariorum insidiantes, aduersarios totis uiribus extinguere nitentes. Puncturae autem gladij, hostem, uel equum ferire, non laudi, sed ignominiae duceretur. Hi omnem uitam, et salutem in protectione Fortunae Deae, PRimus ordo peditum est SOLACHLARVM, id est, sagitariorum, tales utuntur arcu, sagittis frameis, differunt pileis a IANITSERIS. Secundus ordo
est IENITSERORVM, illi etiam habent arma similia TSOLACHLARVM, pro arcu tamen et sagittis arcabuso utuntur, et una securi. Tales omnes collecti a Christianis ibi degentibus sub tributo, ui arrepti circuncisi, in loco TSARAI dicto, educati, contra Christianos pugnant strennuissime, et habent satis exigua stipendia uictui: uidelicet alius quatuor, alius quinque
CVm Constantinopolim relinquens Turcarum Rex ad bellum proficiscitur, duo usurpans tentoria, cognomento SATORLAR, cum hodie alterum pro eo tenditur, alterum ad proximam mansionem figitur, ut ibi postero die recipiatur. Magnitudo tabernaculi tanta est, ut procul uisentibus urbs uideatur: in proximo castrametantur Principes, et ambiunt Regis sui tabernaculum: deinde Equites, qui uel singuli, uel terni tentorium habent: Etiam pedites habent propria tabernacula, id enim ex disciplina habent, ne quis sub dio cubet. Ituro exercitui stratores uiam faciunt, hinc inde collocantes aceruos lapidum, uel strues lignorum, ad indicium uiae, adeo ut ne in tenebris quidem facile erretur. Mouent se media nocte, et usque meridiem, sequentis diei in agmine sunt. Inter equitandum Rex in medio duorum BASSALARVM cum illo colloquentes incedunt, quos praecedunt aliquot IENITSERORVM ordinis milites,
DE VICTVRA ANImalium.
DEinde sequitur multitudo Camelorum, mulorum, equorum ( TAnta seueritas disciplinae fit in bello, ut nemo militum ausit aliquid iniuste rapere, alioquin sine
misericordia puniretur: habentur enim inter eos ordinarij custodes, siue defensores earum rerum, quae in uia occurrunt militi, ut pueros octo uel decem annorum portantes uenales panes, oua, fructus, CVm renunciatum fuerit de uictoria, in omnem laetitiam sese effundunt ciuitates. Noctu autem sub primam facem, auspicantur triumphalem istam festiuitatem, funalia, cereae tedae, faces, ubique disponuntur, stragulis, aulaeis, uestibus holosericis aedes uelantur, et uia
NVlla natio sub sole tantum gaudet uenatione, quantum Turcica. Penetrant enim insequendo feras loca aspera et montuosa in equis, capientes diuersa animalia, et si animal extinctum a canibus suffocatum suerit, illo non uescuntur neque ipsi, sed nec Christiani inhabitantes illas regiones. Etsi occidunt OPPIDANI per seruos eorum agros colunt, decimam dependunt suo Imperatori. Opifices uero artibus mechanicis se sustinent. Qui ocium colunt, fame contabescunt. Mercaturam quoque strennue exercent. Asiam minorem, quam nunc Natoliam uocant, Arabiam, Aegyptum peragrant, ad Venetos sese deferunt. Balnea in singulis ciuitatibus habent, ubi solenni more, bis,
crescere pilos, sed singulis mensibus bis uel ter ita faciunt, tam masculi quam foeminae: et maxime cum templa frequentant, alioquin ignibus (ut uiolatores IVdicem omnes habent eundem, tam Christiani, quam Turcae: ex MVSLVMANIS tamen unum electum, qui ex aequo omnibus ius ministrare tenetur. Si quis occidit, ipse quoque mortem subire debet. Si quis furatur, aut uiolenter rapiat, suspenditur: Vt contigit IENITZERO cuidam, qui mulierculae cuiusdam portantis in forum uenale lac ebiberat, non soluendo precium, cum accusatus coram Iudice negaret factum, pedibus sursum suspensus, chordaque per medium ligatus, lac statim euomuit, atque ilico iudicio strangulatus. Hoc me praesente in Damasco contigit, cum ex Armenia Hierosolymam proficiscerer. Si aliquis adulterium commiserit, masculus in carcerem coniectus, post aliquot menses pecunia redimitur: et mulier uidelicet adulterata, super asinam uicatim et plateatim ducitur, flagris caeditur denudata, et lapidatur uiscera bouis in collo gestando.
TAm Christiani, quam MVSLVMANI, agros, uineas, et pascua colunt, habentes frumentum simile nostrarum regionum, tritici, milei, ordei, auoenae, siliginis, fabarum, et omnium generum legumina: insuper orysae in abundantia, lini, mali cotonei, plus quam hae regiones. Vineta quoque utraque gens possidet, fructu eius uarie utentes. Christiani uinum conficiunt, et Turcae mel eorum lingua PECHMEZ uocatum, uuas passas quasdam ita medicantur, ut semper et uisu, et gustu recentes appareant, has VZVM TVRSSI uocant. De fructibus in magna copia habent. Ibi peponum, melonum, cucumerum, suo tempore horti et agri repleti. Ibi nuces, poma, pyra, poma granata, nuces, castaneae, ficus, cerasa, poma narranca, et alia id genus uili pretio, sed non in omni regno. Sunt etiam loca ut passim in Capadocia et Armenia minori, ubi nihil horum (propter ualidum frigus) possunt habere. HAbent opiliones TSOBANLAR appellatos, hi semper in solitudine degunt, et ad pabulum singulis fere mensibus sedes mutant, nullas prorsus domos, uel possessiones praeter tentoria, et greges armentorum possidentes, sed pascunt camelos, mulos, equos, boues, oues, et hoedos: conficiunt caseum, butyrum:
suae familiae. Omnes praedicti dependunt decimas Regi Turcarum, de omnibus quolibet anno creatis animalibus-Insuper Christiani sub tributo uiuentes, coguntur dare tributum, uidelicet, de quolibet masculo unum coronatum, et quod est
CVltus illis ex materia lanae, lini, et serici, satis magnificus, ueste CHATTAN uocata, utuntur, stricta, laciniosa, et usque ad talos prolixa, brachas nostras detestantur, ut nimium pudenda exprimentes. Indusia GHVMLECH dicta, sudariola uiolaceo colore tingunt, caput illis aggestu pepli in turrim aedificatur, et in pyramidem turbinatur, et talis pileus TVLBENT siue CSALMA eorum lingua uocatur. Mulieres diuitum
nunquam forum frequentant. Calciamenta BABVCS uel CSISME dicta, tam uirorum quam mulierum, in solo suppactum habent, ut diutius illis uti possent. VTuntur et ipsi quoque non pessimo pane ECHMECH dicto, nigro et albo, quemadmodum et nostrates, sed illi spargunt quoddam genus seminis SVSSAM uocata, super recentem, postea coquitur, quod tribuit magnam suauitatem manducantibus, quo nusquam utuntur nostri, praeter in Hispania passim in quibusdam locis, uidelicet in regno Granaten. et circa Ciuiliam. In edulijs illis multiplex ars, et uaria conditura: cibus uero maxime solennis est, puls ex orysa, ita addensata, ut partes inde manibus decerpantur. Piscium mira abstinentia. Carnibus omnibus utuntur, praeter porcinis. Nullae ibi tabernae hospitijs designatae, aut publica diuersoria, quemadmodum apud nostrates, tamen in plateis diuersa uenduntur cibaria, et alia huiusmodi ad uictum necessaria. TRiplex illis potus: Primus ex sucaro, ab illis SECHER uocato, aut melle diluto aqua, TSERBTH appellatur is potus. Secundus ex uuis passis detractis racinis in aqua decoctis, additur deinde aqua rosacea, et ali quantulum ueri mellis, et hic potus HOSSAPH uocatur, et uenditur ubique locorum in Turcia, est.
quod ex musto factum, speciem mellis prae se fert gustu et uisu, deluitur enim aqua, et datur seruis ad bibendum. CVm manducandum est, subijciunt storeas HACTSER uocatas, deinde insternunt tapetia, aut puluinaria. Alij in nuda humo discumbunt, mensa illorum TSOPHRA dicta, ex corio fit, et explicatur, et contrahitur, ut marsupium. Non assident nostrorum more, nec discumbunt ueterum ritu, ut cubito innitantur, sed decussatim pedibus inter se complicatis more sartorum, antequam cibum sumant oratio praemittitur. Raptim comedunt, et magno silentio, interim omnes uxores in abdito tenent: serui uero post duodecimum annum, non permittuntur domum (ubi mulieres sunt) ingredi, sed infra duodecimum annum pueri ingredientes, et egredientes deferunt maioribus necessaria, qui in alia domo segregati procul habitant. Captiuae uero non habent licentiam egrediendi foras, nisi cum mulieribus Turcarum cum uadunt in balnea lauatum, uel alio extra urbem recreationis causa in hortos et uineas (quod saepe facere solent) sed semper in domibus latitantes operantur, nec permittitur illis cum captiuis seruis conuersari. Dij boni, quis posset explicare aut describere afflictiones et calamitates captiuorum, et sub tributo Turcarum habitantium Christianorum: aut quis posset enarrare
et turpissimos abusus, tam in rebus secularib. quam fidei Mehemmeticae caeremonijs, prout legentes intellexistis de lotione et munditia eorum, in qua sola sperantes salutem suae ipsorum animae existimant se consequuturos, cum intus repleti omni spurcitia scelerum, Mehemmeto caeco duce, Deum irritant immortalem. Multa alia ex institutione Mehemmeti debent strictissime obseruare, quae studiose omittenda duxi, ne minutissima quaeque persequens, garrulitate stomachum lectori moueam. Nunc autem ad sequentia pergamus.
DE VOCABVLIS, SALVtationibus et Responsionibus ac Numero eorum. Cap. IIII.
ALLAH,
Deus.
Feriste,
angelus.
Pegamber,
sanctus.
Irretsul,
propheta.
Gugh,
coelum.
Vtsmach,
paradisus.
Gunes,
sol.
Ay,
luna.
Iulduz,
stella.
Gil,
annus.
Ay,
mensis.
Hauta,
hebdomada.
Gun,
dies.
Kes,
hyems.
Tsoch,
frigus.
Kar,
nix.
Buz,
glacies.
Iagmur,
pluuia.
Dolu,
grando.
Yaz,
aestas.
Itsigsiak,
calidum.
Tsabah,
mane.
Dil,
meridies.
Aksam,
serum.
Gegse,
nox.
Karanlich,
tenebrae.
Aidanlik,
lunae lux.
Oth,
ignis.
Mum,
candela.
Dunye,
mundus.
Toprak,
terra.
Denyuz,
mare.
Ssuy,
aqua.
Balok,
piscis.
Engets,
cancer.
Yelan,
serpens.
Dagh,
mons.
Tas,
lapis.
Alton,
aurum.
Gumis,
argentum.
Bacher,
aes.
On,
plumbum.
Iuzuk,
anulus.
Demir,
ferrum.
Athse,
nummus.
Pul,
assis.
Adam,
homo.
Aurath,
mulier.
Baba,
pater.
Ana,
mater.
Oglu,
filius.
Kez,
filia.
Kardas,
frater.
Erkech,
masculus.
Disi,
foemina.
Ioldas,
comes.
Ygit,
persona.
Ghents,
iuuenis.
Kogsa,
senex.
Kul,
seruus.
Halaik,
ancilla.
Argath,
mercenarius.
Irentsper,
operarius.
Gsan,
anima.
Achli,
memoria.
Gungli,
mens.
Fichir,
cogitatio.
Iuregh,
cor.
Bas,
caput.
Guz,
oculus.
Dis,
dens.
Nielf,
lingua.
Agzi,
os.
Burn,
nasus.
Kulagh,
auris.
Sakal,
barba.
Eli,
manus.
Parmach,
digitus.
Dernak,
unguis.
Aiag,
pes.
Arca,
dorsus.
Hass,
uenter.
Beg,
dominus.
Tselebi,
nobilis.
Deuulet,
locuples.
Charip,
pauper.
Facher,
inops.
Sehri,
urbanus.
Tsiftsi,
agricola.
Chuuli,
uillanus.
Chur,
caecus.
Agtsak,
claudus.
Pek,
fortis.
Ei,
bonus.
Tsag,
sanus.
Guzel,
pulcher.
Ak,
albus.
Kuozl,
rubeus.
Iessil,
uiridus.
Hatsta,
aegrotus.
Chara,
niger.
Iaramaz,
malus.
Deli,
stultus.
Zian,
damnum.
Feide,
lucrum.
Gsianauar,
animal.
Phil,
elephas.
Deue,
camaelus.
Chater,
mulus.
At,
equus.
Essek,
asinus.
Tsutseger,
aquatilis bos id est, bubalus.
Tseger,
uacca.
Vkuz,
bos.
Choin,
ouis.
Kuzu,
agnus.
Getsi,
capra.
Domuz,
porcus.
Geik,
ceruus.
Tausan,
lepus.
Kurt,
lupus.
Kupek,
canis.
Tilki,
uulpes.
Kedi,
catus.
Tsitsan,
mus.
Charangsia,
formica.
Bit,
uermis.
Kuss,
auis.
Tauk,
gallina.
Guuergsin,
columba.
Agats,
arbor.
Odun,
lignum.
Deghenegh,
baculus.
Alma agats.
i. pomus.
Similiter et caetera nomina fructuum, si praeponas huic nomini Agats, quod arborem significat, tunc significabunt arbores fructuum, si demas nomen agats, significabunt fructum.
Armut,
pyrum.
Koz,
nux.
Ingsir,
ficus.
Zeit,
oliua.
Iaprak,
folium.
Bagh,
uinea.
Vzum,
uuae.
Pekmez,
mel ex musto.
Gimis,
fructus.
Serab,
uinum.
Oth,
herba.
Bogdai,
triticum.
Arpa,
ordeum.
Bacla,
fabae.
Tsaman,
stramina.
Thuz,
puluis.
Tsoha,
Geitsi,
uestimentum.
Chepeneg,
palleum.
Gumlek,
indusium.
Tulbent, Tsalma,
diademata ex tela.
Takia,
biretum.
Zarchula,
Chussak,
cingulus.
Tsachssir,
caligae.
Testemel,
sudariolum.
Bez,
tela.
Tsisme,
coturnices.
Babuts,
calciamenta.
Patsmag,
sotularia.
Mest,
ocreae sine solo.
Tsarok,
est genus calciamenti inferius duntaxat habens partem cutis grossae, desuper uero zonis ad pedes ligatum.
NOMINA Instrumentorum ex ferro, et ornamentorum equorum.
Chelets,
gladius.
Bitsag,
culter.
Eier,
sella.
Vyan,
frena.
Kassik,
coclear.
Tsulmek,
olla.
Tsanak,
scutella.
Ibrik,
poculum.
Testu,
amphora.
Tsophra,
mensa.
Ymek,
cibus.
Itsmek
potus.
Oinamak,
ludus.
Aglamach,
planctus.
Gulmech,
risus
Islemek,
operatio.
Erlamak,
cantus.
Tsalmak,
sonus.
Tsagarmak,
clamor.
Kiahat,
epistola.
Calam,
penna.
Diuit,
atramentum.
Iazi,
scriptura.
Kitab,
liber.
Ochumag,
doctrina.
Namazkelmak,
oratio.
Ekmech,
panis.
Eth,
carnes.
Peiner,
caseus.
Tsut,
lac.
Iugurt,
coagulatum.
Iumurta,
ouum.
Iag,
pinguedo. eodem nomine appellant butyrum, seuum. Oleum etiam dicunt Iag, sed praeponendo nomen fructus, uidelicet Zeit, id est oliua.
Tsoraba,
iusculum.
As,
ferculum.
Gemich,
os ossis.
Pilau,
fercula ex orysa.
Memleket,
regnum.
Seher,
urbs.
Chu,
uilla.
Atsar,
castellum.
Euf,
domus.
Iol,
Buk,
magnus.
Gutsuk,
paruus.
Kalon,
crassus.
Vzun,
procerus.
etc. Et ita alios seriatum secundum dignitatem personae salutare licet.
VALEDICTIO.
AMEN. REGVLA. NOLO te ignorare amice Lector, quod in omnibus nominibus et uerbis Persarum linguae, ubi lar aut ler terminationes legendo inueneris, scias pluralem esse numerum tertiae personae, formatum a tertia persona singularis numeri, addita lar uel ler, terminationibus. Et si tibi curae fuerit ex singulari pluralem, uel ex plurali singularem formare, haec obseruanda erit regula: Si nomen incipiat a uocali a, ut Adam, id est, homo, uel syllaba in a, ut Chalam, id est, penna, tunc addes lar, et erit pluralis. Exemplum de lar, ut Adam, id est, homo, si addas lar, erit pluralis, ut Adamlar, id est, homines. Chalam, id est, penna, chalamlar, id est, pennae, et non chalamler. Iazar, id est, scribit, Iazarlar, id est, scribunt, et ita de alijs. Si uero ab e, uel i, uocalibus NVMERVS EORVM. Bir, unus. Ichi, duo. Vts, tres. Dort, quatuor. Bes, quinque. Alti, sex. Iedi, septem. Tsekez, octo. Dokuz, nouem. ON, decem. On bir, undecim. On ichi, duodecim. On vts, tredecim. On dorth, quatuordecim. On bes, quindecim. On alti, sexdecim. On iedi, septemdecim. On tsekez, octodecim. On dochuz, nouemdecim. IGERMI, uiginti. Igermi bir, uiginti unus. Igermi ichi, uiginti duo. Igermi vts, uiginti tres. Igermi dort, uiginti quat. Igermi bes, uigin. quinque. Igermi alti, uiginti sex. Igermi iedi, uigin. septem. Igermi tsechez, uig. oct. Igermi dokuz, uigin. no. OTVZ, triginta. Otuz bir, triginta unus. Otuz ichi, triginta duo. Otuz vts, triginta tres. Otuz dorth, trigin. quat. Otuz bes, trigin. quinque. Otua, alti, triginta sex. Otuz iedi, triginta septem. Otuz tsekez, trigin. oct. Otuz dochuz, trig. no. KERCH, quadraginta. Kerch bir, quadrag. unus. Kerch ichi, quadrag. duo. Kerch vts, quadrag. tres. Kerch dorth, quad. quat. Kerch bes, quad. quinque. Kerch alti, quadragin. sex. Kerch iedi, quad. septem. Kerch tsekez, quad. octo. Kerch dokuz, quad. no. ELLI, quinquaginta.
Elli bir, quinquagin. unus. Elli ichi, quinquagin. duo. Elli vts, quinquagin. tres. Elli dorth, quinqua. quat. Elli bes, quinqua. quinque. Elli alti, quinquagin. sex. Elli iedi, quinqua. septem. Elli tseches, quinqua. oct. Elli dochus, quinqua. no. ALTMIS, sexaginta. Altmis bir, sexagin. unus. Altmis ichi, sexagin. duo. Altmis vts, sexagin. tres. Altmis dort, sexag. quat. Altmis bes, sexag. quinque. Altmis alti, sexagin. sex. Altmis iedi, sexag. sept. Altmis tsekez, sexa. oct. Altmis dokuz, sexa. no. IETMIS, septuaginta. Ietmis bir, septuag. unus. Ietmis ichi, septuag. duo. Ietmis vts, septuag. tres. Ietmis dort, septua. quat. Ietmis bes, septu. quinque. Ietmis alti, septuag. sex. Ietmis iedi, septua. septem. Ietmis tsekez, septu. oct. Ietmis dokuz, septu. no. TSEKTSEN, octuaginta. Tsektsen bir, octua. unus. Tsektsen ichi, octu. duo. Tsektsen vts, octua. tres. Tsektsen dort, oct. quat. Tsektsen bes, octu. quin. Tsektsen alti, octua. sex. Tsektsen iedi, octu. septem. Tsektsen tsekez, oct. oc. Tsektsen dokuz, oc. no. DOKTSAN, nonaginta. Doktsan bir, nona. unus. Doktsan ichi, nona. duo. Doktsan vts, nonag. tres. Doktsan dort, nona. qua. Doktsan bes, nona. quin. Doktsan alti, nona. sex. Doktsan iedi, nona. sept. Doktsan tsekez, no. oct. Doktsan dokuz, no. no. IVZ, centum. BIN, mille.
Ita de alijs, semper maiorem numerum praeponendo minori, uel minorem maiori, dicendo: Ichi iuz, id est, ducenti, et ichi bin, duo millia, et iuz bin, id est, centum milia. Iuz ichi, id est, centum et duo. Bin ichi. i. mille et duo etc. HABES candide lector, de cultu et moribus Hismahelitarum, praeterea et multa uocabula, salutationes, responsiones, gratiarum actiones, ualedictiones, una cum numero linguae Persarum (quam nostri Turcicam appellant) magis cognitu necessaria. Nec te quoque latebit lingua Persica Turcas uti, quamuis corrupta, quod quidem perfecte intelligi potest, ex usu omnium colloquiorum. Nec certe operaepretium esse duxi, latius enarrando, laicorum nimirum rusticam consuetudinem et turpissimum cultum fidei, nostram chartam contaminare. Sed ob hanc causam potissimum uisum est nobis, haec pauca, omissis deterioribus (quae non solum scriptu aut lectu, sed etiam auditu essent turpia) explicare, ut his lectis, discernerent (maxime si qui extitissent eorum operum commendatores) quantum lux differat a tenebris, hoc est, quantum uera Christianorum religio, a nefandissima illa Barbarorum superstitione. Quare humanissime lector, meum conatum oro boni considas, si quid ex hac (uera quidem, sed incomposita) mea foetura uoluptatis aut iucunditatis hauries. Nam sancte deierare possum, nudam ueritatem me sectatum esse, nullo Turcicarum rerum scriptore inspecto. Iudicium ueritatis committo peritis linguae et nationis, deinde illis, qui diligentius euoluerint, quae de ritu et moribus huius gentis in lucem sunt aedita. IN VETERI VANGIONVM VORMATIA EXCVDEBAT GREGORIVS COMIANDER, ANNO M. D. XLV. |
Vade retro
|
Durdevic, Bartul (c. 1506 - c. 1566) [1545, Leuwen]: De Afflictione, Tam Captivorum Quam Etiam Sub Turcae tributo viventium Christianorum : cum figuris res clare exprimentibus ; Similiter de Ritu, deque Caeremoniis domi, militiaeque ab ea gente usurpatis ; Additis nonnullis lectu dignis, linguarum Sclavonicae & Turcicae, cum interpretatione Latina, libellus, ed. Durdevic, Bartul [genus: prosa oratio - epistula; prosa oratio - libellus; poesis - epigramma] [numerus verborum] [djurdjevic-b-afflictio.xml].
Zbirka Croatiae auctores Latini, rezultat Znanstvenog projekta "Digitalizacija hrvatskih latinista", dostupna je pod licencom Creative Commons Imenovanje-Nekomercijalno-Dijeli pod istim uvjetima 3.0 Hrvatska.
Za uporabe koje prelaze okvire ove licence obratite se voditelju projekta.