1.

Induite vos armatura Dei, ut possitis stare aduersus insidias diaboli! vas Electionis Paulus ad illam turbam Ephesiorum, ad quam tam grandem gerebat caritatem, vt assumentes arma cęlestia, que sunt scutum, lorica et galea, per quę dolositates dyabolice protinus fugam arripiunt. Sic affectione cordis imbuebat. Per scutum est fides Christi, per loricam 45/45' laudabiles virtutes et per galeam diuinum eloquium exponere possumus. Sed ipse doctor gentium ad quodque imperium sub quodam correctionis velamento ad euitandam huius orbis angustiam sapientissime dogmatizando alloquitur.

Summe igitur tibi, Iadertinorum vrbs, illa tria arma cęlestia, et versutias ac insidias inimici dyaboli, qui dupplex dicitur morsellus, superare valebis et de omnibus angustiis et tribulationibus liberata permanebis. Tuis hostibus, antiquo pariter et dyabolus, qui iam diu te afflixit, Veneticus recitatur populus. Sit quippe tuum proprium scutum in tuo ore veritas virtuosa, sit etiam tua lorica in pectore et iecore prefixa comendabilis charitas atque tua sit galea in capite stabilita humilitas benigna.

Et hiis tribus virtutibus tua pestifera tria vitia procul remouebis et tui hostis inimicitiam nihil protinus curabis. Per scutum subiunges verba 45v/46 inania et mendatiosa, per loricam consummabis damnabilem inuidiam, per galeam, quę est tegumentum capitis, fetibilem pręcipitabis superbiam et eris victrix tibi dimicantibus, immo dimicantes pręualebis.

2. De inextimabili consolatione Iadertinorum, de susceptione regalium litterarum

Anno incarnationis Iesu Christi MCCCXLVI, indictione XIIII, XXVI die Martii mensis Lodouicus rex suos fideles Iadertinos sua quadam epistola duxit visitare, cuius series huius erat continentię:

-- 50 --

[ERROR: no reftable :]Tenor epistolę regis

Lodouicus, Dei gratia rex Vngarię, fidelibus suis Iudicibus, Rectoribus, Consilio et Comuni ciuitatis Iadrę salutem et gratiam plenam.

Nouerit vestrę comunitatis fidelitas nobiles viros Cerne de Fanfognis, Paulum de Grubogna 46/46v et Franciscum de Georgio, ambassatores et consocios vestros, simul cum litteris vestris tractabiliter et fauorabiliter recepisse ambassatamque et legationes vestras plenius audiendo intellexisse, quos super facto vestre comunitatis fidelitati sic prouidimus respondere.

Petentes et exhortantes, ut in ipsa fidelitate nobis et sacrę coronę impensa et, ut firmiter credimus, impendenda constantes sitis viriliterque perseuerare velitis et studeatis, nos enim pręsentibus promittimus comunitatem vestram quoad vobis insultantes et rebellantes cum gente nostra et pro potentia nostra vos defenssabimus et protegemus. At tempore in proximo, quo commodius poterimus, contra vestros ęmulos propria persona ob defenssionem vestri, Deo coadiuuante, properabimus. Medio tempore, quotiens necesse fuerit, de vestro statu litteratione et per nuntios, ut exinde certius instruamur, 46v/47 nos opurtunius informare velitis. Tamen preter hoc statum communitatis vestrę numquam de secretario cordis nostri excidere dubitetis.

Data in Vissegrad in festo S. Syluestri papę MCCCXLV.

— . — Et perueniente die, quo Romani celebrabant Kalendas V Aprilis, Iadertini duas epistolas benignissimi tenoris deuotissime susceperunt, quas eorum memoratus rex ipsis transmiserat. Quarum vnius tenor consimilis erat epistolę paulisper iam recitate, munitę secreto regis cęreo sigillo. Vltima erat munita margarita regis et sigillo

-- 51 --

cęreo, in cuius circumferentia erant litterę ex sculptura impresse dicentes: Lodouicus Dei gratia Vngarię, Dalmatię, Croatię, Ramę, Servię, Gallicię Lodomarieque rex.

[ERROR: no reftable :]Alius tenor epistolarum regalium

Huius talis erat tenor:

Lodouicus, Dei gratia rex Vngarię, suis Rectoribus, Consilio et Comuni ciuitatis Iadrę salutem et gratiam plenam.

Grates vobis referimus de sincera fidelitate, quam domino regi, genitori nostro pię memorie, et ante hoc dominis regibus, predecessoribus nostris, et consequenter modo nobis cum effusione sanguinum et multis periculis vestris obseruastis. Pro quibus magnis fidelitatibus vestris regalem gratiam et dilectionem condigne meruistis, et petimus, vt ipsam 47/47v laudabilem fidelitatem vestram, quam multo tempore tenuistis et diseruastis, modo in fine non uioletis et gloriosa vestra merita non perdatis, sed viriliter Venetis, nostris et vestris inimicis, resistatis et subdere uos non debeatis.

Nam nos id, quod per priores litteras nostras vobis promisimus, totaliter et omnino adimplebimus, immo propensius adimplere curabimus.

Ecce etenim cum tota potentia nostra parati sumus, sine omni mora personaliter procedemus et vos de omnibus angustiis et tribulationibus vestris liberabimus et liberatos regali dilectione prosequemur domino adiuuante, et certi sitis, quod tristitia vestra in gaudium conuertetur, Altissimi gratia suffragante.

Data Budę die 3 o13 mensis Martii.

Grandi consolatione fideles suscipiunt ipsas litteras ac multa cordis affectione pro regis salute deum piis deprecantur orationibus et tantas preces pro incolumitate ipsius apud excelsum superum fundunt, quod presul et antistes ciuitatis, rogatu nobilioris populi, et nobilissimas orationes instituit, prima videlicet secreta et pre comunione, iubens quibuscumque mysticum offerentibus sacrificium vinculo anatematis quotidie, tam feriato quam non feriato die, humiliter in missarum officio pio ore explicare, que omnia alacriter perficiebantur. 47v/48

-- 52 --

3. Quomodo Veneti parant sibi necessaria ad debellandum vrbem Iadre

Cum Veneti veraciter intellexissent regem protectioni sue Iadertinos assumpsisse et eorum petitionem satagebat adimplere necnon suis tyronibus et subditis imperasset parare victui necessaria pro transmeatione defensationis aduersorum, ut iam sępius notavimus, cum quibus et ipse rex personaliter erat accessurus, eorum contra ciuitatem satagebant altioribus et plus imminentibus fundare propugnaculis et turribus ac eam cingi muro cemento linito, a boreali quidem parte turres ligneę seu decem propugnacula, ab australi totidem. Sed ex orientali plaga erant numero quatuordecim et a parte quirinali inane nullaque fortilicia ab hac plaga erat instructa ex eo, quod illic tuti fore ipsi Veneti reputabantur propter ipsorum classes et galleas, quae ibi continue applicabant et sibi portum eligebant. Nam si euentu eos contigisset et nimia oppressione essent hostium conflicti seu aliquorum non posse resistere potentię, eorum erat meditamen in dictas classes fugam arripere et inimicorum fugam euadere.

Fabricare iubent quedam altissima edificia turrium et cathorum lignea vetustate compositorum, quibus ipsis Iadertinis 48/48v minantibus eos debere cum illa impugnari. Sed ex hoc nullum hostes genus formidinis summentes, sed semper sperabant de regis fauore et eorum futuro remedio. Quamuis ipsa edificia frustra sint laborata, cum nullum hostibus prestitit detrimentum nec cum ea pugnare ausi sunt nec Veneti conantur durioribus affici doloribus. Cum decem et septem trabuchis ciuitatem deuastabant. Nam quodam die Nonas Aprilis mensis, cum illo magno trabucho confecto in septentrione bastide sęuioris iactare non cessassent, diuina concedente pietate, in terram precipitauit.

Et eodem die bis duę naues maxime trium tectorum, quibus vrbs Iadrę debebat impugnari, causa conficiendi super eas ingeniorum edificia in scopulo mali consilii applicarunt. Quas hostes inspicientes deridebant confidentes in presidio diuini solii, quod eisdem erat concessurus.

Parant et Veneti tam in equore, quam in terra propugnacula. Iubent tertio Idus Aprilis vltraquam quinquaginta plathos Mantuanos in obsessum ciuitatis peruenire.

Et tertio Madii Kalendas grande extitit hostium in sticato exactum, per quod illa edificia miri decoris, de quibus in huius capitulo tetigimus, extraxerunt versus vrbem

-- 53 --

ipsa deducendo ac intentione, ut inimici terrore compuncti ad aliquem actum fęderis possent inclinare. 48v/49 Quorum versutias ac dolositates hostes intelligentes, constantiores in regis fidelitate permanebant. Nam illa edificia erant duę maxime turres trium pugnarum, sustentas quelibet bina vehicula et excelsa. Aliud erat hoc ingenium: vnus cattus ligneus satis flebilis erat confectionis, quem machinę Iadre sepius iactando penetrabant; in quo erat constructa quedam eminens turris duorum propugnaculorum, ipsam due maxime carruce supportabant. In infimitate eius erat quoddam longissimum tignum, quo menia iuxta aduersariorum assertionem erant funditus precipitatura. Et vltimo erant due ingentes rote sustentantes quendam prolixissimum pontem, quem hostes ad menia ciuitatis dicebant appodiare, ut possent per murum discurrere et ibidem cum ipsis pugnare. Plurima quidem alia tegimenta timore percussionis sagittarum a dicto sticato extraxerunt. Conficiunt et duos trabuchos positos ex boreali parte ecclesię S. Iacobi vltra portum fundate, quibus die noctuque dictam vrbem non cessando machinabant.

Multa quidem habitacula in valle magistrorum stipendiati construxerunt, et tam isti, quam omnes, qui in obsessum erant ciuitatis, cum quibus erat ipsa bellanda, erant homines vltra viginti quinque millia exceptis illis, qui a remotis partibus venerant audientes, quod vrbs agone Uenetianis erat conculcanda. 49/49v

4. Quomodo hostes putauerunt Iadram agone capere, in quo Iadertini preualuerunt

Sed cum Veneti nec ad latus istud nec ad eorum libitum Iadertinos inclinare valuissent, conati sunt totis viribus eos saltem pugna posse capere, sed hanc gratiam inmeruerunt acceptare.

Die Martis XVI Maii mensis anno Christi MCCCXLVI, indictione quartadecima, experti sunt ipsam vrbem bello capere posse, graue et asperrimum ei intulerunt certamen. Erant ibi naues ille, de quibus iam in prescripto capitulo commemorauimus, numero quattuor. In quaque earum plusquam trecenti bellatores, constructus in

-- 54 --

ipsarum qualibet vnicus prolixus pons ligneo artificio et decore laboratus amplius cubitorum fere sex, qui in infimitate pubbi roboratus per superficiem prorę extrimsecus vltra viginti quatuor passuum egrediebatur ipseque pons ad eius tutelam cum pluribus funibus ad malum nauis erat connexus. In quo etiam ponte eminentia erant propugnacula confecta, in qua homines viriliter excertabant. Et in cacumine seu fastigio ipsorum malorum classium erant laborata quedam bellula capacia hominum pugnatorum circa quatuor, qui saxorum et emissione telorum Iadertinos acriter imprimebant. Atque ex illis quinquaginta plathis Mantuanis viginti 49v/50 commodiores elegerunt et in vno quoque eorum confecerunt similes pontes, sed minoris prolixitatis nauium.

Composuerunt etiam inextimabilis pulchritudinis quamdam radam, quam Italici nuncupant Madiam seu Catram, in qua erat stabilita quedam lignea et ingens turris, ex qua procedebat maximus pons vltra cubitorum sexaginta. Necnon aptarunt in duobus ex predictis plathis adinuicem firmiter connexis vnicam turrim eminentis stature, sed minoris altitudinis cubitis duobus turre Iadrę sita in angulo ad Babbas.

Adhuc et restabant ipsis coaptare propugnacula in malis eorum galearum et plathorum reliquarum, quę similiter confici mandauerunt. Quibus omnibus supradictis ingeniis dictam vrbem Iadertinorum sic arte debellare et absorbere soliciti sunt.

Quis ergo tanta esset fundatus audacia, quis tanto esset humano precinctus uigore, qui contemneret tam discriminosa indicia et in gestis antiquorum historiographorum minime reperibilia? Quod si prudentissimi Sansonis vteretur virtute et Alexandri sapientissimi experiretur industriam ac strenuissimi Hectoris polleret audacia, quis extasi et stupore mentis fertiliter non abundaret, immo potius relictis

-- 55 --

rebus humanis ad excelsa ethera non conuolaret? Quod si infortunium ipsos Iadertinos potentię hostium non obsistere posse conduxisset, nullus ibidem adinuentus per spatium unius naturalis diei vitam 50/50v pacifice possideret, quin frustratim artus tam magnatum quam infimatum canibus ventilando iactarent. Sed illa pretiosa Diuina prescientia, quę populum Israeliticum manu forti et robusta a tyrrhanica regis pharaonis seruitute nube prelucida per siccitatem Maris rubri mirabiliter eduxit, sic ipsa Iadertinis suę melifluę misericordie infundit vberiorem gratiam.

Sed, ut breuiter expediamus id quod cępimus, memoratus Petrus Capithaneus acies maris ordinauit, scilicet monos ex prefatis quattuor maioribus classibus cum pontibus a parte magni castri imperauit statuere, aliam ex boreali plaga ianuę S. Demetrii iuxta portum, tertiam penes ianuam portus S. Marię et vltimam in arsanam.

Cęterum vnum ex prenominatis plathis cum ponte ad portunculam ex parte boreali vrbis sitam iussit pugnare, alium versus ianuam Campi vocatam et medium ipsum iuxta angulum boreale ciuitatis prope monasterium dominarum S. Nicolai mandauit altercari. Reliqui vero plathi cum pontibus siqui aptius potuerunt, commodiorem sibi eligerent locum ad inferendam inimicis asperiorem pugnam et molestiam, et cum omnibus galeis, que erant numero triginta sex vel paulo minus, et aliis plathis mandauit cingi ciuitatem.

Et sub hiis omnibus pontibus totum portum innumerabilis copia bellatorum virorum occupauerat, nam alicubi erant acies in tribus milibus hominum in cuneo, alibi in maiori numero et alibi in multo pluri. Quorum aliqui murum fodebant, aliqui spicula 50v/51 balistarum tam monospedis, quam duobus et giraculorum, arcuum et spingardarum ac aliarum specierum bellicorum armorum in hostes

-- 56 --

prosiliebant et aliqui lare ianuas cunctas, que erant intrinsecus cementato muro suffulto, cremare frequentabant. Et in tantum pontes magnarum classium et aliquorum plathorum penes littus versus męnia se adheserant, quod eorum pontes, scilicet nauium, altitudinem Iadertinorum edificiorum excedebant, que erant mensure vltra passus duodecim. Quibus Iadertini inspectis non territi valde sunt, sed in multa animositate vultu iocundo ad eorum tuendam patriam viriliter super sua ascendunt edificia, audacter pugnant, hostes obsessorum nemini parcunt, impressione ictuum crebrorum cruenter eos percutiunt, multorum missilium percussione recentes sepius assummunt bellatores, nunc istos, nunc illos eligunt aptiores.

Sed ex Iadertinorum hi, qui inchoatione asisterant, terribiliores tollerarunt vulnus, solum escis hortantes carnium dulcedine potant crebris delectabili et sapida potatione et inualescentes ipso agone. Per horam tertiarum particula pontis illius quartę classis applicatur in arsanam, in quo vltra octo homines simul impugnabant hostes, in humum precipitauit ipsosque bellatores secum in terra deduxit semiuiuos, quos hostes post solis occasum reperierunt interfectos. Et sicut idem pons, qui cunctis erat eminentior, prorsus nimia excedebat longitudine inimicorum propugnacula, sic nunc nimia deficiebat breuitate ibique aleuiatum extitit illud certamen.

51/51v Sed in reliquis partibus magis continue augmentabatur, pręcipue supra ianuam S. Marię sic nominatam. Illic pars parti ictus non breuiabat, plurimi ex Venetis sauciati tam sagittarum, quam lapidum adhesione deficiebant. Mutantur illic in naui commodiores ad certamen et plurimi accedentes spiritus defectum patiuntur.

Tunc aduersarii maiores suscipiunt uires aspicientes sic Uenetos mortaliter deficere. Iactant isti et illi ollas calce infertas, fundunt Iadertini vasa sordida tabe et

-- 57 --

fetibili stercore, quod aduersarios ex suaui aromate per antifrasim reprimunt omniaque illorum arma coinquinando depingunt. Et quanto altius Titan polum circuibat, tanto partes adinuicem asperius suas uibrabant lanceas. Nunc Veneti inchoant et plus conantur murum ciuitatis fodere, quos hostes terribiliter ex meniis cum saxis percutiunt, nunc Veneti frequentant hostia vrbis comburrere, quos Iadertini accurate vulnerant, nunc adherent muro altissimas scalas, quas Iadertini in abyssum precipitant. Extitit talis tumultus illorum, qui sub isto ponte in terram descenderant, vbi erant viri prope tria milia, quod tonitruum excelsi poli excedere credebatur.

Fundauerant quidem Iadertini super domos spiritualium personarum eorum edificia, ut nauium partes tamen attingendo plus laborarent.

Fit et dira strages prime classis pugnantis penes castrum, quę potentissimos non audens tollerare ictus girauit proram, et ibidem prope horam nonam pugna quieuit. Sed mirabilius agonizant Veneti in secunda acie nauis S. Demetrii.

Sagatiores ibi insurgunt, 51v/52 minantur verbis, sed iaculorum coniectatione non parcunt multosque illic ex Iadertinis vulnerant et in tantum superant, quod nisi tunc celerius aliquale suffragium esset eis prestatum, vel grandem copiam suę amittebant gentis vel edificium in manibus incideret inimicorum. Sed hii, qui ex parte Iadertinorum recentiores aduenerant, pergunt audaci animo et multa animositate cordis bellantur, quod illos, qui sub muro ciuitatis causa fodendi ipsum venerant, acriter confringunt, multos vulnerant et interficiunt. Acerbius enim Iadertini tolerabant supplicium ab illis, qui in fastigiis malorum pugnabant tam crebrium iaculorum et emisione telorum nec non ingentium lapidum emisione, quam cęterorum, qui ad reliquas certabant partes. Sed Spiritus S. virtute mirabiliter obiiciebant nec reliquos sinebant ire męnia violare.

-- 58 --

Extitit adhuc impius agon ad particulam borealem vrbis Iadre, vbi unus ex plathis cum ponte bellum exercebat. Veneti facibus accensis, omni abiecta formidine, versus ipsum hostiolum causa id igne consumere sepius se disponebant. Quos hostes ita viriliter flagelarunt, quod quamplures absque spiritu in campum se prostrabant. Ex Iadertinis et ibidem multi arduis vulneribus sunt occupati, sed alii eorum supplebant defectum, licet pauci. Altercantur etiam mirabiliter illi, qui intus et sub illa rada extiterant, ex quibus ingens copia deficit.

Ad portam autem Campi, de qua iam in hoc capitulo prelibauimus, cum illo ponte plurimi ex partium gente fuerunt letaliter vulnerati. Idem Veneti ampliarunt virtutes et cum quodam catto ligneo 52/52v debilis naturę confecto ad ipsam ianuam se protraxerunt, ut eam comburerent uel forsan funditus euerterent. Sed ita eos inimici a męniis horribilium saxorum et spingardorum ac balistarum iactatione percutiunt, quod multi intereunt, ac ipsum cattum in infinitas partes diruperunt et hos, qui intro se clauserant, mortaliter occiderunt. Ibique Veneti innumerabilem sui populi delinquerunt partem.

Sed ipsa excelsa turris Venetorum in ipsis binis fabricata plathis cupiens et putans excedere cacumen turris Iadre hedificate in angulo ad Babbas, que Saulare transiens formidans iuxta eam accedere inde recessit. Ex eo, quod ipsa turris Iadre circa cubitos sex altitudine illam inimicorum excedebat, cepit per equor huc et illuc discurrere inimicos molestando nec ubi sibi aptum locum reperiebat.

Pugnabatur eadem vrbs et ex australi plaga ipsius solum cum balistis, spingardis et arcubus. Modicos ex hostibus feriunt, tamen quidam cum scalis putabant menia scandere, quos Iadertini taliter opprimerunt, quod reliqui territi ad simile opus non accedebant et easdem scalas ibi reliquisse narrantur. Nunc certant crudeliter hostes a quaque parte, grandem inter sese effundunt sanguinem, nullam misericordiam conspiciunt, nemini parcunt, quos possunt, terribili nece submittunt. Iactant nobiliter septem machine Iadertinorum in hostes, sed laudabilius tangunt inimicos, testimonium reddebatur solum ex trabuchorum tactu.

-- 59 --

Hoc die plures quam sexaginta ex Uenetorum turba ad superna conuolasse dicuntur 52v/53 et quanto ipsum certamen versus solis occasum procedebat, tanto Veneti maiorem sustinebant conflictum et, cum iam sol minabatur suam lucem claudere, illa maior compacta pugna, de qua iam sepius est in presenti sarcasmos memoratum, cepisset clangere dehortando hostes, omnes aduersarii Iadertinorum fessi et nimio labore occupati ipsum sonitum audientes fugam in classibus et galleis cęperunt arripere nemine persequente. Intrant conflicti in carabos tanta celeritate, quod multa eorum edificia necnon et arma ibidem reliquerunt altoque pelago se dirrexerunt.

Cessauit ipsum prelium, quod inchoauit a tertiarum hora, et vsque ad solis occasum consumauit, in quo ex obsidentium turba defecit inter plaga sauciatos et morti traditos prope octingenti, ex obsessis quippe numquam excessit numerus bis denarius exceptis vulneratis, de quibus copiosa extitit turba. Fuerunt balistarii et arcuarii, qui in detrimentum vrbis uenerant, octo milia et plus, ex Iadertinis fere ducenti, sicut ipso die ipsi Veneti percussi sunt a suis hostibus plaga magna, prout in huius seriei capitulo breuiter sunt connotata.

5. Qualiter Veneti timuerunt aduentum regis et eorum edificia deseruunt et qualiter Iadrenses expectant regem

Cum autem Iadertini Deo iustissimo largiente victoriam de antiquis serpentibus sic triumphanter sese asportauerant, in multa elatione cordis sunt erecti ignorantes frameam bisacutam, quam enauanter animam scilicet et corpus in breui temporis spatio dolore debebat penetrare. Quod si misericordia diuina, cui nihil occultum nihilque absconditum est, 53/53' sed omnia suo conspectui nude presentantur, eis dispensasset ac eis notum fecisset amaritudinem intrinseci cordis, quam supportare debebant, potius eorum vrbem derelinquerent quam ad tales deuenire conditiones, sicut in sequentibus, Saluatoris gratia

-- 60 --

oppitulante, sumus dispositi si non integraliter, adminus particulam pertractare.

Idem Iadertini pro rei veritate inuestiganda XIII Kalendas Iunii illum fratrem Marinum minorum ordinis, qui iam primitus pro legato ad Lodouicum regem fuerat transmissus, nunc sero ad eundem festinanter est delegatus et missus, qui regi humiliter exponeret pro parte fidelium, studeat de bello durissimo moto per Venetos, inimicos regii diadematis, et de eorum arcta neccesitate, cum ipsi fideles regalis sceptri hesitent, immo hesitando consummuntur, si euentu serus agon per ipsos maleficos Uenetos exortus erit, eos non posse tam excelse resistere potentie, quin incidant in libitum hostilitatis Venetorum. Qui nuncius vicenoseptimo Madii mensis dictum Lodouicum regem cum sui valida potentia in fines Clochot reperiit, cui suę legationis formam deuote indicauit.

Quem benigne idem rex audiens tam grandem fidelitatem intendens, mane crepusculo facto aliquot tubiculas equestres per vniuersam militiam tibicinare iussit.

Parant se omnes de exercitu festinare iter in regis fidelium. Nunc Iadertini ueraciter concipiunt rumores de futuro regis remedio, ipsum prestolantur eo ineffabili tripudio, quo sancti et iusti patres in lymbo locati Tartareo pii Saluatoris aduentum flexis genibus, 53v/54 nudatis capitibus et pronis expectarunt. Ex quo igitur ipsi obsidentes concipiunt, quod rex iam properabat succurere Iadertinis, muniunt sticcatum fortioribus propugnaculis et die viceno octauo Madii illa edificia miri decoris, laborata in maiori bastida, quam in vltimo Aprilis seu tertio Madii Kalendas extraxerant, inchoarunt destuere, quod quarto Kalendas Iunii quicquam ex eis integrum non remansit, et simili modo Kalendis Iunii illos duos trabucellos, qui penes S.

Iacobum fuerant stabiliti, delere fecerunt. Item tertio Nonas Iunii celeriter

-- 61 --

illud minus sticatum, situm vltra portum, ipsi Ueneti partem igne combusserunt et partem destruxerunt, quod ipso die post solis occasum locus uacuus ibidem inuentus est.

6. Aduentus regis Lodouici existentis in districtu Iadrensi

Eodem anno Christi et indictione, secundo Nonas Iunii mensis Lodouicus rex personaliter cum suo ualido exercitu vltra centum milia equitum, qui dignabantur in quocumque agone permisceri, in confinio Semelnici districtus Iadrę distans ab urbe fere per spatium septem miliarium castramentatus est. Et Idus quarto ipsius mensis pręfatus rex cum electis duobus milibus equitum penes fines S. Ioannis Baptistę, fundati in capite vallis portus, equitauit intuens vrbem alacri vultu et sincero cordis affectu, quam tenerrime gliscebat a manibus eripere hostium. Ad quem ingens congeries nobilium et mediocrum uirorum conuenerat, multa reuerentia genibus flexis inclinabant, manus pariter et pedes osculando. Et aliquantulum ibidem inducias facientes, cum sui decora 54/54v et venusta comitiua ad sua properauit tentoria.

Quis ergo librare posset solatium vehemens, quod fideles Iadertini percipiebant? Lingua quoque sufficiens non foret ad exprimendum. Quis benignitatem regis, quam tunc fidelissimis Iadertinis aperiebat? Qui non semel, immo sępe et crebrius cum iuramento affirmasse visus est, potius suum velle corpus Iadre condere sacrofago quam constantissimos Iadertinos velle desolatos relinquere. De duobus erit vnum iuxta ipsius pronuntiationis sermonem: Aut epithaphium ossa eius Iadrae concludet aut ipsi Iadertini a manibus eruantur Uenetorum. Hęc idem rex suo proprio ore multoties coram multis suis baronibus et nobilibus Iadrę ibidem astantibus attestatus est.

-- 62 --

Nunc Iadertini decorant vrbem et tres nuntios egregios ad ipsum regem in dicta confinia Selmenici castramentantem vndecimo die eiusdem mensis delegantur. Et ante conspectum regis presentantes reuerentiam condecentem impenderunt ac claues vrbis offerentes pariter et omnem vulgum. Quorum nomina nunciorum: antistes ciuitatis, Paulus de Varicassis, natus Stani, et Andreas Viti de Sloradis nec non Cerne de Fanfogna et Franciscus Pauli Georgio, qui in dicto exercitu continue morabantur atque cum eadem militia ab Vngaria peruenerunt. Partis tenorem suarum legationum humiliter in hanc explicarunt formam: Viuat regia Serenitas et triumphum peremniter de inimicis contineat suppetatque suberbos cum augmento salutis.

7. De benignitate regis et ipsius descensu penes Sticatum

54v/55 Quos rex benigne suscipiens policitauit eorum petitioni cito tribuere effectum et veniente die septimodenario Kalendas Quintilis mensis pręfatus rex mouit uniuersam militiam et peruenit in confinia Iadrę. Artissime et anguste Uenetorum bastidam obsedit quantum trabuchus attingere cum conamine non ualebat. Sed cum ipse exercitus sua erigebat tentoria, intueatur quisquam, quale Iadertini gaudium suscipiebant. Hoc iudicio lectoris est relinquendum. Certe clangunt tybicines et tubę, et nolę ad stornium pulsant plurimaque musicorum instrumentorum genera citarizant. Coreę astilidiaque equestria per vrbem uagant discurrendo et uniuersus mediocris populus, miserabiles uiduatęque femine ac orbati parentes elegicas exuunt vestes nuptialesque nimio assumunt solatio. Omnia eis prospera uidentur et nihil

-- 63 --

sinistri accidere posse arbitrantur. Soli magnates se disputantur et in tanta cordis elatione mouentur, quod supernus dominus abhorrebat, nam eis uidebatur totus orbis exultasse. Parant ornasse ciuitatem decoris sindonibus, per que ille amantissimus princeps, eorum rex, excelsa ethera posset speculari. Appetit quisquam ciuium plus sibi neccesse quam ipse suus naturalis herus patiatur. Non cessant continuis clamoribus ad perpetuum Sabaoth pro ipsius incolumitate humiliter deprecare.

Quis ergo tanta perspicacitate decoratus, qui libraret lancem in corde nec in humano sensu quiescere potest tam ingentem Iadertinorum iocunditatem? Iam Iadertinis lata et spatiosa uia conceditur, tuti gradiuntur, iam repellitur a Iadra spernibilis penuria omnique bono fęcundatur. Sed in breui tempore durabilis, nec plus constantiores 55/55v in regis fidelitate persistunt. Nunc firmiores contra Uenetorum potentiam assumunt uires, nullus preteritarum reminiscitur calamitatum, quilibet credit a tyrranico liberari imperio.

Rectoresque ciuitatis cum pluribus ingeniis disertioribus ad dictum regem adiuerunt et procidentes ante eum et detectis capitibus et genibus flexis. Senior rectoribus pro parte omnium ibidem aduenientium necnon totius ciuitatis populo dicto regi hęc verba faminauit: Populus, qui ambulabat in tenebris, uidit lucem magnam et cetera, multaque nobilium comitiua a Iadra ad regem transmearunt plurimosque sermones adinuicem protraxisse narrantur.

8. De ingratitudine

Et multi ex tyronibus regis ac homines ipsius exercitus non cessabant urbem uisitare. Nunc isti abeunt, nunc recentiores uictualia uenumdanda conducunt, quos Iadertini austerrime predantur, numos exercitus pro medio cambiunt prętio.

-- 64 --

Falernum trina parte lymphatum, modium unum pro sex uel septem aureis uenumdant, panes candidissimos ipsis interpletaxant, aquam ex puteis absque penuriali pretio aurire non sinunt. Hec enim Iadratini auidissimi contra illos, qui suum cruorem fundebant et a tam prolixa peregrinatione fessi fuerant, exercebant. Sed ipse Vngarorum exercitus munus condignum ipsis contulit Iadertinis. Grandis quidem erat exercitus et multę nationes iussu regio congregate. Erant ibi Vngari, Croati, Bosgnachi, Phylistei, Cumani, Boemi et Theutonici seu Alemanici et alię plures gentes, 55v/56 quas particulariter explicare non curamus.

Iadertini robustiores efficiuntur, suas probitates coram exercitu illo innumerabili experiuntur. Nam quodam die octauodecimo Iunii quidam ex Iadrensibus armis confibulati penes contra ciuitatem se direxerunt ipsosque ad pugnam ceperunt prouocare. At illi exeunt ex sticato, versus aduersarios concurrunt mixtimque partes certant et, nisi tunc Ungarorum quedam particula, que in ciuitatem Iadre causa recreationis uenerat, suis presidium intulisset, quia celeriter illuc equitauerunt, copiosa gens ex Iadertinorum parte defecisset. Sed quamplures ex Uenetis morti traditi, ex oppositis nullus visus est.

Aduenerat etiam in comitiua huius exercitus Bertandus presbyter, Aquilegiensis patriarcha, qui uiceno die Iunii Iadram uisitare prouidit a ciuibusque honorifice extitit cum exeniis susceptus.

Iubetque rex undecim trabuchos, cum quibus maius obsistebant, ex quibus infinitos lapides ex ipsis machinis ipsi marani suscipiebant, ab vrbe Iadrę, quia ibidem fuerant locati, extrahere, quos in bastide obsessum sagaciter erigere imperat.

Qui continue vltra duo milia equites exercitus et octingenti Iadertini pedites, qui in custodiam erant deputati, die noctuque non cessabant destruere quidem ciuitatem hostium. Ad horum autem custodiam excellentiores barones totius exercitus adueniebant

-- 65 --

et ibi toto die naturali in equis et sonipedibus ascensis ad estum morabantur et interdum recreationis causa in vrbem introibant. Nemo reperiebatur, qui occasione refrigerii guttam liquoris porrigeret seu falerni.

Sępius per Venetorum missos rex exquisitus fuerat, ut ipsi possent cum dicto rege aliquos conferre sermones. Quibus rex nec licentiam accedendi tribuebat nec ipsos tantum audire consentiebat. Sed ex quo 56/56v Veneti cum ipso rege oretenus fari non presummerent, cum sublimioribus Vngaris ac bano Bosnensi ceperunt adinuicem amicari nec non inter se conficientes quoddam proditionis et conspirationis genus, quod statim indicare promittimus.

Imperio ipsius regis tres cattos ligneos fortibilis fabricationis prefati Iadertini ab eorum architectoribus laborare fecerunt. A quoque ipsorum quoddam longum lignum in lance, quo menia bastide et propugnacula funditus erant destructura. Nec idem rex vrbem ingredi uoluit, donec ciuitas ex hostibus foret liberata.

9. De bello dato bastidę, in quo Veneti palmam victorie gerunt

Kalendis Quintilis mensis, die qui Saturno est dedicatus, dum volucres suarum vocum inchoant suauia modulamina, prefatus rex plusquam octingentos prefecit tyrones militari cingulo confibulatos, ex quibus quattuor Iadertinos ordinauit, quorum non expedit recitare nomina, cum quibus et aliis suis ordinatis aciebus parauit se expugnaturum contra bastidam Uenetorum, in qua erant constituti ad ipsius defensionem plusquam sexdecim milia pugiles.

Resonat mandato regio tubicula pedestris per urbem, insurgunt Iadertini alacriter, induunt bellica arma, plusquam tria milia hominum cum eorum edificiis precedente vexillo S. Martyris Grisogoni, eorum patroni. Audacter versus bastidam se dirrigunt, in quorum comitiua fere quinquaginta erant Ungari. Reliquę vero acies equitum ipsam contra ciuitatem arctissime cinxerunt. Quibus penes ipsam applicatis, aliqui eius murum absque pauore in ruinam student euertere, aliqui procurant eorum

-- 66 --

edificia affinius penes sticatum adherere, aliqui trabuchos mirabiliter exercent et aliqui turres seu inimicorum propugnacula accendere procurant et quamplures balistarum et spingardorum properant 56v/57 opponere.

Sed iam Veneti pręparati sicut illi, qui nouerant temporis dispositionem, ascenderant sua edificia, certamen mirabiliter officiant, obstant uiriliter hostibus, copiosos ex ipsis vulnerant et ex opposito isti asperius imprimunt et repellunt et in tantum superant, quod tres turres seu propugnacula relicta intuita sunt nec super ipsis agonizare audent propter sepissimos ictus. Et cum isti conspicerent neminem pugnasse in ipsis tribus pugnis, accedunt ad turrim seu propugnaculum situm inter illa tria relicta, in flamam eandem incendunt. Sed Veneti sagaciter super illam scandunt, obstant combustioni, fundunt lympham et cum grauitate eam extingunt. Maxima pars istius igne extitit consumpta. Iactant etiam Uenetorum tres machinę ęquoris in hostem, neminem preter unum incolam letaliter vulnerant. Non cessant etiam alii trabucelli constructi in sticato, qui erant ultra septeni, prohicere, sed frustra eorum concertatio cernebatur.

Cum autem eiusdem diei nondum tertiarum hora lapsa fuisset et partes sic certantes, Petrus de Canali, capitaneus hostis seu exercitus sticati, intuens signum, quod eidem illi barones, illi regis, patefecerant, cepit suos hortari pugillatores. Et sic iussu capitanei grandis copia virorum ab ipso hostio sticati nimia festinatione est egressa et aliqui sponte per murum eiusdem, quia erat minime altitudinis, fere bini passus, in terram se precipitabant et versus Iadertinos se disponebant. Nullus coadiutor Iadrę eis obstare nititur. Lucide conspicit rex et tota eius turba, nemini imperat ex suis illis fidelibus Iadertinis guttam suffragii prestare, speculatur uniuersus exercitus armis fulgidis decoratus. Nemo properat ipsis succurrere, tanta siquidem fertilitas uirorum pugillatorum ab ipsa contra 57/57' ciuitatem fuit egressa, quod numerum sex miliarium excedebat preter equittantes quorum erat numerus sexcenti equites.

-- 67 --

Inspecto hoc Iadertini talem dolum et proditionis conspirationem perfidorum athletarum necnon Stephani, Bosnensis bani, Belialis alumni, in multa stupefactione cordis commouentur, amittunt vires, nesciunt quo pergant, cruorem in se non sentiunt et tanto merore punguntur, quod plurimi ciuitatem ingredientes quasi semiuiui comperti sunt. Ipseque multitudinis cuneus Uenetorum versus cattos machinasque et alia Ungarorum et Bosnensium tegimmenta accelerant, student eas frequenter cremare septemque trabuchos ac quatuor spingardos in conspectu regis totiusque suę inumerabilis potentię, quos in obsessum bastidę iussu regio erexerant, nullo precincti timore incenderunt et, nisi tunc numerus illorum sexcentorum equitum adesset, certos nos reddimus, quod Iadertini, tam hi qui intra et extra erant vrbem, campum cum ipsis affectarent. Potius uellent in campum deficere quam tale dedecus, quod eis minime ascribitur, sinerent per illos damnose perpetrare.

Et nisi hoc fraudulentum prodimentum tunc per illos regis barones et precipue per voiuodam Laçchouich exactum fuisset, sexta quidem hora ipsius diei non consumasset, quin ipsa bastida destructa ac combusta esset et in manus hostium tradita. Nempe plusquam quattuor centenarii uirorum ex parte Iadertinorum illo Marte cicatricum vulnera plurimis portarunt diebus. Nam nullus fere nobilium reperiebatur, qui baculum in manu percusione vulnerum non habebat, et tres fuerunt neci traditi. Ex illis certitudinem penitus ignoramus, sed existimandum est, quod pauci ex istis pergunt. Idem Iadertini infęlices lassati, sed plus merore occupati conspiciunt 57v/58 suos trabuchos igne cremari; non est qui manum adiiciat ab illis a quibus erat sperandum. Ingenti tristitia et inextimabili infortunio cinguntur, ascendunt menia vrbis, conspiciunt suos trabuchos pyro consummere, tueri ipsos nequeunt. Non tantum dolore mentis punguntur ex machinarum ammisione et

-- 68 --

cattorum destructione quam ex ingenti perpetrationis dedecore illato per illos magnates tyrones, qui potius cupiditatem quam tam grandis honoris adeptionem aspectarunt.

Condeletum extiterat in codicis et abrasum canticum, quod per uniuersam regionem Dalmatię interrogationum sanctarum comitiua titubabatur: Ab ira Vngarorum libera nos, o domine! Decet et nunc deberet plus renouari et iterum in codicis apponi. Immensibili cruciatu fidelissimi Iadertini uestiuntur, quanta apprimuntur angustia. Eorum gaudium, o Rex, quod ex tuis epistolis percipiebant, in exaustiorem tristitiam est conuersum. Hęc est illa uestra sponsio infixa, quam Iadertini de uobis prestolabantur, quam munitam ingenti cęreo sigillo ipsis insontibus destinari asserebas: Grande Iadertinos percipere brauium, si Uenetis uiriliter obsistere curauerint. Certe eorum tristitiam quilibet speculetur tam famosi regis suorumque baronum cupiditate seductorum sagacem perfectionem sponsionis suis intimis fidelibus operatę. Et nisi tunc idem rex per suos speciales legatos illos ciues hortatus fuisset, quod de aduersitate nihil hesitent, de ignominia, que ei non fidelibus perpetrata extitit, non gemerent nec turbarentur eo, quod ipsorum liberatio erit prior quam ipsius erit ab illis partibus recessus, nullus ciuium tanto posset uigore subleuari, quin aut ipsam urbem relinqueret aut doloris tactu uita non priuaretur.

Et cum nil a rege fideles habere possent nisi tantum ignominię et discriminis desperationem, 58/58' accedunt humiliter ad eum, ut, ex quo sic contigit casus, saltem eos reconciliare studeat cum antiquis hostibus. Ad quorum supplicationem voluntarium se obtulit, sed effectum minime tribuit. Dissimulans se uelle, treguam proclamauit cum Uenetis, sed post ad quid hec tregua? Nonne es tu continue concors cum Uenetis, quos asserebas inimicos mortales propter participationem interitus Andreę, regis Neapolitani, vestri germani fratris? Putatis vestrum scelus sub tegimento claudere, sed magis serenum quam Phebus apparet in polo.

Et non suffecit hęc, sed die secundo Iulii crastino reliquos trabuchos exercitus siniuit per illos incendere preterquam unum, quem olim Nicolaus, banus Slauonie,

-- 69 --

quem rex ab officio banatus ignominatum deiecit, Iadertinis transmisit. Nunc appetit rex Uenetorum colloquia forte baronum formidine, dulcia prouerbia profatur Iadertinis, sed patet per effectum operis nullam habere efficatiam. Elegit in legatum quempiam ex suis commilitonibus ad urbem Uenetiarum sub specie confirmandi reconciliationem, quam Iadertini instigauerant regem. Sed nihilominus veritas fixa habetur, quod non hac de causa, sed certius et credibilius ipsum transfretasse suscipiendum eius laboris premium et tanti ignominiosi uituperii solutionem, quia idem rex inconsensisse arbitratur.

Et nulla mora, ipso rege ibidem faciente, infregit treguam tertio intrante die Iulii, a partibus Iadrę amota militia discesit, in finesque Aurane suam callem cepit festinare, deinde aliquot dies ibidem ferre inducias ammoto vniuerso exercitu equitare non cessabat ad Panonię partes.

Geminatur nunc obsessis 58v/59 dolor relictis agone nullumque ergo salubris consilii ualent perspicaciter pre tristitia speculari. Incedunt ut a uita priuati, tandem dolum illius tam excelsi principis et tam appetibilem suorum baronum auaritiam, quodsi illo die unanimiter omnes capite mutilati fuissent, maiori merore non deflerent.

10. Lamentatio Iadertinorum aduersus radios fortunę et ad alios

Nec illis ualet conquestus ad radios fortunę, quam magno uociferabant ululatu ac inquirunt: O mirabilis fortuna et inconstans, o machina mundi condita! Que celestium et terrenorum locorum iuste principatum tenes quidue sic sagaciter tuas metas resignasti? Cur in diurnorum non dilatasti prospera euo tua, sed sic repente

-- 70 --

curriculo illos insontes Iadertinos, qui tanta fidelitate uigebant, quod potius morti et tanto discrimini se disponebant quam absque eorum regis obtento commeatu nullum federis iudicium roborare eligebant, et tales extendis tuas uires fortasse? Sed certitudinaliter tranquilior erogas te in sequentibus, ut grauiori iactu uigilando interimis. Nam quantum tua abundantius confidunt prosperitate, hos terribiliori ictu in abyssum precipitas. Tuum est iuuare in te sperantium nolle obedire. Execratus igitur homo, qui in te iuste confidit. O homo, qui cinis es, cuius rei causa meos actus a bono frequentatos sic turpiter conquerendo paruipendes? An ignorantia spernibili cingeris, quod Dicor fortuna, quia non sum omnibus una, Nam si non rotarer, non fortuna uocarer.

Sed certe quanto appetibiliora mundi proueniunt, tanto a uiro sapienti sunt fertilius formidanda pariter et fugienda.

Non decebat illos sane lance assumere letitias, que cum iubilo ad magnum ischiros resonare, 59/59v ne in prosperitate eorum quemquam extolli permittant, ne post mortem in aduersis anima diuersius consternat. Et certe consternauit et tali dissipatione commouit, quod plurimi plebeati facti sunt fugaces et proprie ciuitatis diri rebeliones. Cruciantur regnatores urbis igne uiuaci, iudicant sibi illud surgere, quod humanitas fragilis et patiens est ad tolerandum. Pacientiam nequeunt superare, carent eneo pectore nec sunt nutriti inter horrendos tygres et uenenosos chylindros. Contra eos uidetur insurgere gladius biceps, nempe eorum cithara scissa est et organum letitię in flentis lachrymas defectum patitur, mens succumbit, ratio hebetat, intellectus reclamat, memoria titubat et tremit sensus, imaginatio in tantis

-- 71 --

non sufficit. O vtinam illa sapida fortuna, cum alimoniam prestabat, repente sors excelsa descendisset! Prothoplausti pęnas experiri putantur immitemque sententiam metuunt. Mutarunt statum de libertate ad mancipatum, de gloria ad uituperium et de honore ad nullius generis probitatem. Ob hoc homo, cum in honore esset, non intellexit, propterea comparatus est iumentis insipientibus illisque est factus similis.

Quid de te machina mundi extimabit, o rex, o rex? Aserebat enim te tamquam ignorans cosmarium. Nunc opinionem mutarunt, iudicabat imperiasse grandiorem partem uniuersi, nunc tuę dignitatis titulum tui auidi commilitones sibi ascribunt, quos de seruitutis statu ad gloriam dignitatis sublimasti. Vbi iuramentum tuum, quod paulisper policitabas? Potius uolebas mortem eligere quam illos fideles deserere. Sed tui cupidi consules certe in fisco reseruatum, uti est tua fides uniuerso hodie, prout taliter 59v/60 tuos edocuisti tyrones, qui tam grande dedecus in tui presentia ausi sunt perpetrare, quippe rudis es, et principes tui de mane comedunt.

Sic impune relaxasti illos, sic aule Gallice, ex cuius stirpe appellaris te fore indutum, tam grande fabricas opprobrium, ingens scelus in illos, qui te ut dominum colebant.

Inbecilem te reputas nec camum mordibilem super tuos commisisti. Asserebas enim illos cum iuramento tanta charitate dilexisse, quod, licet dimidii tui regni thesaurus esset distrahendus, decet, ut illi liberentur a Venetorum imperio deteriusque foret regio sceptro ab exordio et medio eos renuere quam finem tam terribilem maculare. Minus facinus committeres tuo proprio ipsos iugulare lacerto quam in tanta calamitate et discrimine affici uelle. Hoc quidem est premium illud tam speciosum, quod fidelissimis tuis Iadertinis colargitus fuisti! Sed, o Iadera, ecce tuus rex aduenit, rex recessit, in aspero ergastulo uos afflixit. Optastis aduentum Ungarorum mucrone bicipite super uos irruentem, penitus ignorastis, quid petere nesciuistis.

-- 72 --

11. De seditione in plebe et qualiter ingenui pro ipsius inquietatione numos aureos eis dispenssant

Et dum idem regis legatus munus insolubile Venetis percepisset, Iadratini sperantes concordiam fore inter illos iam roboratam, sed per alteram uiam reuersus est in regionem suam. Lentitatem et ineffectum ipsius nuntii ipsi Iadertini infęlices concipientes, eorum exigente demerito, quod liberationem 60/60v patrię ab illo, qui ut sanctus honorabatur, acceptare nequiuissent, sed ab eo inconstantia verba accipiebant, in uaria seditione pro parte pinguium plebeiatorum aduersus egregios extitit ciuitas commota.

Sed plurimi ex crasso vulgo proprię patrię fuerunt propter cupiditatem perfidi proditores. Rebelliones statum vrbis hostibus declarant, hortantur eos maiores amplexandas uires. Fit ingens strepitus per uicos ciuitatis, asperime tumultuant infimates erga consentientes reconciliationi. Nullus insignium tutus ualde per urbem uagare audet nullusque prouerbium irascibilis cordis nemini illorum resonare audet, immo isti populati villici intuentes quempiam egregium sępissimis ignominiis iactabant.

Tandem viri inter manibus urbis pendebant pro quietatione rusticalis populi mille aureos comunis per duos officiales comunis vulgi et unum nobilem iubent per infimiores distribui. Et similis dispensatio non extitit unica, sed plusquam bina et bina, numi vniuersitatis illis fuerunt dispenssati, sed aliquis profectus seu fructus operis ex hoc minime sequebatur, immo dementiorem capiebant audaciam. Nam qui parcit virge, inquit Sapiens in Prouerbiis, odit filium. Ubi erat quidem congeries plebeiatorum, totum eorum murmur et tumultus erat aduersus urbis pretores, concordiam per hostes eligendam illos nolle asserebat. Sed veritatis stilus ab eorum ore prosiliebat, cum 60v/61 generosi illud iugum, quod Ueneti affectabant, possibilitas non denegaret, protinus abiiciebant.

-- 73 --

Quodam vero die XIIII-o Kalendas Sextilis mensis imfimus populus grandi comitiua in maiori publico foro certis armis protinus bellicosis amicti stabilierunt locum grandisque uocibus resonans ac nobiles imperiosis et minacibus insultans verbis, penitus ciuitatem velle submitti Ducali imperio quam in tali morari uelle discrimine. Denique pretores coacti pro satisfaciendo populo ac plurimi perterriti formidine duos ex egregiis et unum ex illis ad capitaneos inimicorum exercitus destinant in nuntios. Qui constituti coram ipsis capitaneis causam suę legationis pronuntiantes et, dum ipsi legati finem suorum fecissent verborum, quidam eorum consulte in hęc verba prorupit: Paratos nos fore fauorabiliter tractare et habere eos, qui sic a uia rectitudinis deuiarunt, qui tam grandem et humilem veniam exposcunt ex commissis, cum hoc puncto et perpendiculo urbem hanc prebeant, quam iniuste possident, expeditam cum cunctis eius vallatis castris et oppidis tam sitis intra ciuitatem quam extra gazas ciuitatis, siue ipsi ciues in sui libitum et commodum conuertant, dummodo fidelitatem condignam subiectionis Ducali dominationi perficiendo retineant. Quodsi aliquis tante temeritatis compertus fuerit, qui potius aliene subiectioni attentauerit se suppetere, pro iustitia cedat arbitrio, cuius Ducalis celsitudo mandatum 61/61v ordinaret, et hec non ut per patentes paginas modo federis sit ascriptum, sed verbo quo affirmant Iadertini fidem credulam debeant adhibere. Exponentium uerba idem nuntii plenarie intellexisse habetur, vrbem adeunt, pretoribus eiusdem seriatim responsiuam legationis exponunt omnesque rectores, qui erant numero tres, et duodecim oratores Iadrę, in quos tota vrbs pendebat, decreuerunt ex certa scientia potius uelle artus ciuium mandere quam ad tales conscendere uelle conditiones nec eorum patriam tali suppetere uelle imperio.

Sed tum grex inflamatiori furore contra illos accenditur, ipsi obtemperare non student. Decuplat audatiam, feruet indignatione et nec saturari ualent, tanta siquidem ipsius dementis gregis geminata erat iniquitas et elatio ac in tanta seditione uniuersa ciuitas est corrupta, quod secundum libitum populi hostes remigantes iuxta

-- 74 --

littus vrbis condescendere de nauibus in terram sępius faciebat nec erat aliquis tanto uigore suffultus, qui eius poterat resistere uoluntati ac oppositum eorum nutui aliquid retractare. Sed hi, qui hos ictus supportabant, nullum indignationis inditium propalare publice presumebant.

Quodam vero decimonono Iulii hoc contigit: Vniuersa plebs armis latentibus amicta in publico ciuitatis mercato cum valido strepitu et uocis clangore adiuit: prorsus appetere principem Venetianum. Quorum minis ingenui ciues nimiam cordis formidinem sumpserunt, 61v/62 ex dolore ingenti et pauore precincti uerba pro statu pacifico eructare non ualebant. Sed nedum eiusdem diei hora bis tertia consummasset, cephas quidam plebis de eorum conditione inter principalissimos et capitales et tam diri seminator facinoris suis relictis gazzis cum suis affinibus a ciuitate refugit factusque sue patrię publicus proditor et conspirator. De cuius saltu sublime hortamen generosi concives, contra quos erat facta borgella, sumpserunt, illud vulgus in senatum tamquam capite detruncato per uicos gradiebatur. Sed nemo pretorum seu oratorum in aliquem eorum manum extendere presumebant.

Et dum idem dies penes vesperorum cantum appropinquasset, duos trabucellos in metis S. Mathei extra urbem dicti Ueneti erexerunt, quibus inimicos sepius offendebant. Et dum ipsi pretores et cęteri eorum consentanei ac urbis suę fideles in tanta essent agonia positi, quod huius uite tedium iam habebant, nemo eorum putabat a tanto euadere posse discrimine, quin in manibus corruat inimicorum. Sed ille, a quo omne datum et omne donum perfectum dignoscitur habere fundamentum, cui posse est omnem curare morbum languidum, qui etiam Dauidis persecutionem confregit et in fines orbis dispersit, quodam admirrabili et nouo splendore, ut agnosceret eius vestigia, misertus est luctatores corruscare.

12. Qualiter generosi cives suppetunt plebeiatos propter iustitiam contra ipsos exactam

62/62v Dominica quadam, tertio viceno die Quintilis mensis, quam Iadertini benedictam dominicam dicunt, contigit quod quidam rebeliones, qui ad hostes saltum fecerant,

-- 75 --

in quadam cymba iuxta littus ex quirinali plaga vrbis remigantes, aliqui fideles patrię ex infimatum ordine sub specie fiducie illos ad terram conuocant. Quibus fide adhibita iuxta littus applicarunt. Insurgunt quidam, qui in latibulis erant latitati, illos conspiratores, qui erant numero quinque, potenter ceperunt ac in ipsis manus iniecerant, quos ad rectores ciuitatis captiuatos conduxerunt. Post quos totum vulgus est deualatus, nullus tanta audacia precinctus, qui tueri a manibus illos attemptaret.

Ex quibus conspiratoribus excussa ueritatis origine sponte absque alicuius specie eculei, quamplures participatores huius esse delicti exposuerunt. Eligere plus cupiebant pretores, consules ac generosi conciues duram pati necem quam sancta iustitia in hoc casu per eos desistat. Undecim potentiores et elegantiores ex conditione vulgi consentanei facinoris sub grauibus affixere compedibus ac ingenuum monos Biualdum Gregorii de Botono, quem iuxta principium nostri sarcasmos capitulo septimo recolimus nominasse, pariter 62v/63 cum seniori nato nomine Gregorium disiunctim tenebroso clauserunt ergastulo.

Illi viri vires amittunt, disperguntur comitiue, cessat in populo murmur, quilibet pauore suffultus fatetur sub alis et tegimento regnatorum et nobilium et sinu velle quiescere mansuetique ut agniculi efficiuntur, venerantur ingenuum, assentiunt se adherere voluntati pretorum. Quam plurimi quidem, qui huic facinori consensum prebuerant, clam urbem reliquerunt propriumque habitaculum multa deserunt celeritate, ea quod nobilium Iadrę imperio exactum fuerat, hostibus singulariter indicarunt.

Indagataque rei ueritate modoque tam crudelis proditionis maleficorum, in festo Zebedei apostoli Iacobi in publico et medio foro ciuitatis, ubi vniuersus conuenerat populus deum benedicens ac eorum pastorem, qui patefecit et tam enorme detexit putatum, absque alicuius impeditionis obstaculo illum nobilem pariter cum filio binosque

-- 76 --

ex illis vndecim plebeiatis elegantioribus idem pretores iusserunt decolare, quatuor ex illis lumine priuari et reliquos sub perpetuis compedibus pronuntiarunt cruciari.

Tale enim crudele commissum 63/63' ipsi iniqui conceptores decreuerant effectui perducere, ut hostibus illo die, quo iustitiam compleuerunt, aliquas ex turribus maioribus sitis ex boreali plaga urbis hostibus designare ianuasque ciuitatis, per quas Venetorum exercitus ciuitatem ingredi debebat, reserare. Sed nutu permittente diuino nec isto nec illo gaudere potuerunt intentu.

13. Propter ineffectum proditionis grandis pars exercitus Venetorum recessit, et de confectione vnius batifollę

Sane intuentes Veneti, quod ipsam anchoram nutu magni Tonantis hostes infringerant et quod illa conspiratio dirę conceptionis integraliter extitit iustitia suadente punita, confestim mane lucescente magna pars exercitus pugillum de bastida et particula cunei classium et gallearum propter ineffectum conspirationis Veneti accelerant pontesque illarum ingentium nauium, quibus ciuitas extitit agonizata festinater dissipare inchoarunt ipsoque die quoddam batifollum cum monos machina vltra portum, vbi primitus extitit sticatum, reedificarunt. 63v/64

14. Quomodo Iadertini inimicorum duas combusserunt machinas et qualiter Veneti ceperunt castrum S. Michaelis

Non quidem Veneti parua simplicitate lentitatis bubine, sed ceu ceruus ad fontes desiderat aquarum, ita Veneti cunctas virtutes in hostes capiendo, immo operando non cessant.

Quodam uicenonono Quintilis procurant obsessum statuere contra castrum S. Michaelis de monte ex tribus uentis, sed ex quarto occidentali, scilicet

-- 77 --

occidentali gallearum cunneo obsessum firmant plusquam sexcenti pugilles et, dum ipsi pugillatores festinabantur transfretare ad locum, iuxta cantum vesperorum eiusdem diei tubicen latenter submisso sono per vicos urbis titubat, ne strepitum sentiant inimici, imperatoque fidelibus ciuibus, ut arma amiciant, versus valuas migrantes properent, et ibidem confestim plusquam quadringenti uiri bellicosi cumulantur ciuitatemque egrediuntur et ad illas duas machinas penes fabricam S. Mathei constructas, quas superius patefecimus, suos gressus festinanter dirrigunt. Ibidem 64/64v aliquot custodes adinueniunt, sex ex illis vita priuantur, ex oppositis duo deficiunt, reliqui ex illis saltum properant ad sticatum, actus Iadertinorum singulariter propalant. Inimici accelerant precipitare machinas rogumque ab ipsis instruunt et inextinguibili flama incendunt duasque perticas ibidem repertas securibus particulatim infringunt. Insurgunt obsidentes ad arma, ad defenssandos trabucellos incendunt, quos hostes sentiunt, retrocedere compelluntur et valuas vrbis intrant. Satagunt Veneti trabuchos ignea liberari potentia, sed tanta uis flammę ardoris eos occupauerat, quod eos uix defensarent fere totos lare defectos. Quos et ipsi postmodum et quod residuum incombustum fuerat in ruinam subuerterunt et aduersus ipsi conflicti fasceninas ciuitatis concurrunt, quos hostes a meniis iaculis terribiliter imprimunt quod illi coacti bastidam sunt reuersi.

Porro Nonas Sextilis monos capitaneus oppidi S.

Michaelis Zoillus de Vrsulino nomine vocatus, cupiditate seductus castrum reliquit et ad hostes 64v/65 obsidentes aufugit conficiens conspirationem quamdam proditionis castri. Ac eodem solis cursum agente die nobilium vnus ex Venetis tres ingenuos quosdam ex Iadra duosque plebeiatos sub fide sponsionis a cymba ultra portum ibidem aduenientes in terram conscendere precatus est. Cui fide adhibita paratur complacere illius rogantis voluntati et nondum large ab arcella in terram saltum fecerant, ecce quidam ex

-- 78 --

latibulis adeunt et potenter in ipsos impetum faciunt captiuatosque ad gallearum capitaneum adducunt. Quos iste retinens abire alicubi eos non permitebat. De cuius actu conciues non ualde gaudentes statim octauo Idus Augusti episcopum quendam pro rumore exacto, cum idem viri sub specie fiducie sunt capti ad dictum capitaneum gallearum transmiserunt. Qui capitaneus in hęc uerba prorupit: Expressum iuramentum nos firmasse quempiam hostem Iadertinum quomodolibet posse capere manuque forti captiuare notum faciemus, quorum imperio sumus Capitaneus quicquid iusserit, per nos erunt impletura, cum hi captiui non a nobis 65/65v fiduciam acceperunt, forsitan ab aliis, qui hac carent auctoritate. His auditis episcopus in urbem accelerat cum obtento commeatu responsiuam pretoribus, pro quorum parte erat destinatus, legaliter indicauit. Illosque captiuos post aliquibus inde retroactis diebus cum reliquis ciuibus Venetis associarunt.

Parant Veneti, qui in obsessum oppidi S.

Michaelis conuenerant, ad pugnam, quam quinto Idus Sextilis ab ortu solis inchoant grauissimasque vibices supportant et in magna strage deficiunt. Nam ipsum castellum nullum belli genus pati poterat propter rupium et altitudinem saxorum in vallatione dicti castri existentium, sed gratia illius proditoris Zoilli in tanta clade pugilles se disponebant, cum idem sceleris confictor signum eis dederat. Pugillatores seu defensores oppidi, licet coacti per reliquum capitaneum castri nomine Ioannem de Scherbeç, conciuem, austerrime defenssabant et viriliter hostes imprimebant, nec eo die valuerunt ipsum superare.

Adusque horam sextam ipse agon dicitur perdurasse. 65v/66 Atque eodem Idus insontes quosdam infantullos et inocentes egenos, qui valuas elemosynando circuibant extra vrbem egressi, ut alibi saltem eorum vitam sustinerent largius, idem Veneti nulla rationis preuia causa eos hostiliter ceperunt, cum multis flagitiis et verberibus eos colaphizarunt et postmodum nulla moti

-- 79 --

misericordia nec sanctae pietatis intuitu rogum cum ingenti flamma componunt eosque crudeliter in ipsum iactant et in cinerem redigi faciunt. Quid ergo isti iuuenculi mali fecerunt? Non arma contra illos sumpserant, non vltionem appetebant. Sed certe istud horrendum ad astra conuolasse dicitur, pro tanti criminis uindictam postulasse.

Sed forsan grauius pondus est Iadertinorum quam sint scelera Venetorum. Die immediate subsequenti, scilicet solemnissimi Christi athletę Laurentii, dum hostes parauerant se ad aliam pugnam, sponte defensores illius castri S.

Michaelis nullo patiente agone, numo obcecati hostibus tradiderunt castrum incolumesque promissas seruando, quod ipsi gratanter acceptarunt ac eundem 66/66v fidelem capitaneum cum paucis huic exhibitioni et proditioni tenerrime contradicentibus in compedibus nodarunt et aliquos ex his fidelibus gladio occiderunt.

15. Quomodo diuinitus sticatum dicitur esse accensum ab igne et de quodam miraculo ibidem ostenso

Iam vicina innotescente meta caudę Leonis in ipsa Sole existente, qua estus non tantum madefacit exteriora sed etiam in intrinseca urere facit, excelsi ningentis constitutione prima sabbati Idus Sextilis obducto ceruleo aere tenebrosa caligo repente, fumus non credo humana industria conflatus, nimia atra condensatio, extitit in hostium sticato vaporatus et tantum auctus, quod flamme incendium terribili sagacitate ex se euomuit et per diuersa loca bastidę spaciari cernebatur, quod plusquam ipsius medietas sticati exusta affirmatur et, nisi tunc tranquilum temporis ether extitisset, nil mirum, quin totum in cinerem fuisset redactum. Vltra centum aureorum milia habitatores eiusdem perpessi sunt. Et dum pyr sui officium exerceret, 66v/67 conciues Iadertini coniectarunt sub industrie zelo uel dolositatis specie illos sponte non miraculi expressi diuinitus facti confecisse. Nullis obstantibus

-- 80 --

induciis tintinum agonis mox resonare student. Omnes pugilles vrbis ad arma excitat.

Quilibet ad menium loca constituta celeriter properat iudicium intuentes Dei, sed ne conscientie patiar morsum, vnum indicare proposui, id quod accidit de rogo illo.

In quodam contubernio in sticato, nam cum ipse lar diuersas domunculas in cinerem conuertisset, cuidam tum se adhesit, in qua vnus clypeus signatus effigie diuersis admixtis coloribus S. Chrysogoni consedentis in sonipede pendebat, domiciliumque illud vniuersum pariter et clypeum concremauit nil lesionis enigma militis Christi contaminatum, sed ueluti lucis superne illuminatum ac omnium assertione, qui ipsum depictum in clypeo primitus despexerant, nunc splendidiori corruscatione splendescere. Nam sicut profari mendatium, sic occultari miraculum veritatis diuinę est. O quam subito athleta gloriosus ultus est 67/67v facinus tam horrendum, quod idem Venetorum exercitus contra illos insontes adolescentulos commisit, quos pridie leuitę Laurentii festo igni adiudicarunt. Non distulit censuram cunctorum inspector in diurniori curriculo labi.

16. Quomodo ęmuli mutuo contulerunt sermones ac etiam de quadam prouisione in Iadra peracta nec non de quadam proditione incompleta

Sciscitantur obsidentes suos hostes, si adhuc in obstinata degerent duritia.

Quempiam Venetorum nunciandum inimicis legant, ut ad capitaneos aliquos ex nuntiis exmittant. Mox ipso die, scilicet in Assumptione Dei genitricis solemnitate, binos nobiles isti delegant et ad capitaneos transfretant. Et existentibus istis et illis adinuicem mutua visione se cernentibus, Iadrenses hęc verba protulerunt: Cuius rei causa aduentum nostrum desiderastis? Nutui vestro complacere studentes committentes ecce adsumus, ut verba narrando ex vestra parte nostris oratoribus

-- 81 --

testimonium perhibere valeamus. His auditis multum admirrari uidebantur taliaque ad illos eructarunt verba: Studemus, 67v/68 penitus negamus aliquem ad uos legasse nec nostro scitu fuisse ea, quę per uos narrantur, neminique per nos imperatum fuisse aliquem vestrum ad nostri conspectum debere conuenire nec iota vnum ommittere primęue petitioni. Confestim ipsi legati cum obtenta licentia ciuitatem propriam ingrediuntur. Prętoribus reliquisque consulibus aduersariorum verba distincte patefecerunt.

Sed quamuis Iadertini tremefacti, nihilominus aliquale gerebant hortamen de quodam auxilio, quod prefatus rex bano totius Slauonię nomine quo ille repulsus quondam vocatus est, cum plurimis escis ad vrbem refociliandam sine impeditione induciarum debere festinare, qui lentus et tristis uestigia Vngarorum est secutus. Et nisi hanc spem improuidi Iadertini, quę effectu caruit, prestolati fuissent, iam emuli complexum charitatis consecuti fuissent.

Agressi quidem pro reficiendo populo quosdam eligunt officiales. Hi rimantur contubernia et domata diuisim per urbem. Annonam quam sufficit pro integro mense ad quos reperiunt, ad esum egenorum uelint 68/68v nolint apponentes recipiunt. Panem ex illa per vniuersitatem pinsarum fore vnciarum quinque et venumdare indigentibus iubent. Et talis visitatio per eosdem officiales singulis mensibus, inchoando a Sextili et vsque ad metam penultimi terminando, extitit exactum. Iam pro falerno utuntur aceto, inedia ingens carnium fit recentium et sola spes habetur in regis sponsione. Item quidam pessimi urbem reliquerunt.

Postmodum suasu capitaneorum exercitus Venetorum tertio Nonas septimi mensis ciuitatem ingrediuntur. Quos obsessi ceperunt funem laqueatum Nonas Septembris in eorum collo appenderunt, vitę finierunt terminum. Ipsoque die recens capitaneus gallearum obsidentium cum suis decem galleis aduenit et venerit vetus

-- 82 --

transfretauit. Hic nouus vocatus est Andreas Maureceno. Et post aliquibus licet paucis transactis diebus Marcus Iustiniano loco alterius capitanei peruenit. Vsus est officio capitaneatus in bastida. Adhuc quidem eternus custos vigilare videtur in gestis Iadertinorum, nam decimo die 68v/69 septimi mensis quidam frater Michael, abbas monasterii Sanctorum Cosme et Damiani de monte diocesis Iadrę, extitit captiuatus pro eo, quia quandam paginam seriei epistolę capitaneo nouo classium per quendam cęnobitam suum collegam, hic etiam captiuatus, clam destinauerat. Cuius exemplum epistolę huius erat continentię: [ERROR: no reftable :]Exemplum epistolę

Magnifico ac potenti viro et domino, domino suo, domino Andreę Maureceno, capitaneo generali, frater Michael, abbas Sanctorum Cosme et Damiani monasterii de monte diocesis Iadrę, humili reverentia et salutem prosperam tamquam patri et domino, in quem nos et domus nostra habuit spem, habet et habebit.

Semper homines et mulieres totaliter et numquam a mandatis vestrę paternitatis recessimus neque deuiauimus. Vnum, domine mi, multa uobis narrarem mirrabilia de factis domus nostrę, de tribulationibus et infestationibus, quas habuimus cum Marino, fratre nostro, ab inimicis nostris et de aliis nouitatibus Iadrę, si essemus 69/69' penes vos, et quando placebit dominationi vestre, venimus ad uos tamquam ad patrem. Multa scripsissem vobis, sed non presummo, verumtamen mittimus vobis fratrem Gregorium, monachum nostrum, qui fuit captiuatus Venetis et, quia data fuit illi licentia a rectoris Iadrę, per menses iam duos egrotauit et nihilominus congrue posset recedere. Sed intelleximus de aduentu vestro, idcirco fecimus eum prestolari, donec venissetis. Quapropter dictum monachum informauimus, qui vobis seriem enarabit per totum.

-- 83 --

Valeat Magnificencia vestra cum augmento prosperitatis nunc et semper! Data Iadrę, die nono intrante Septembris.

Nullusque iurisdictionis temporalis propter quorundam nobilium interpositionis obstaculos ausus fuit in ipsum abbatem et eius collegam extendere manum, sed vsque consumationem discordię captiuus mansit.

17. De quadam iustitia et agone hostium, in quo Iadertini preualuerunt

Quidam natione Thuscus iniqua conceptione, sed deteriori 69v/70 proposito executionis, exercitu Venetorum Iadram transfugauit, quem edicto rectorum Iadertini ceperunt. Et Kalendis Octobris mensis quendam angromagulum Iadrę pyratarum inimici inane ceperunt, quem in sui conuerterant vsum. Dirumpunt Veneti machinis cęnacula hostium, ex quibus vna in maiori sticatu confecta iactando precipitauit pro paucis ebdomadis elapsa rursum reparari iussa est. Concupiscunt aggressi sentire semitas exercitus coadunatis metis termini, sed oberrare nequeunt propter artissimum firmatum obsessum, quod nec intro nec extra ciuitatem nullus egredi attemptat.

Sed quadam decima nocte Octobris stipendiarii Iadrę, qui erant circa bis quadraginta, eorum aliqui cum obtento commeatu extra vrbem latuere, forsan aliquem ex obsidentibus adipisci potuissent, et ecce illi solitam normam penes fasceninas ciuitatis suos protrahunt gressus. Latentes sentiunt impetumque contra eos viriliter faciunt, ternum numerum ex eis capiunt et in vrbem deducunt ac plurimos 70/70' ibidem sauciatos relinqunt. A quibus captiuatis ambiguitas conciuium extitit denudata amplius.

-- 84 --

Quidam Iadertini pro inferenda inimicis grauiora dispendia ac propriam patriam aliquali recreationis esu suffulcire, fabricarunt paronem monos transtrorum viginti et trium, quem die prescripti mensis decima e terra in mare natare student, et iam fere medius in equore pulsus. Veneti cernunt, in nimia cordis angustia mouentur.

Ornat octo galleas capitaneus maris tectas laneis armis lausis, ne offensionem balistę spiculorum paterentur, cum quibus audacter se mouit festinanter erga illum paronem, sed more femineo abscessit nihil probitatis ostensus et cum penes ipsum accesisset, indistans ab eo fere trium passuum, se stabiliuit, propius nutauit accedere.

Iadertini equidem galleas hostium in portum remigare sentiunt, cite arma suscipiunt, ad defensandam suam classem accelerant, et ibi grauiter remigatores 70v/71 gallearum ex inimicorum sagittis fusticantur. Conatur etiam vna illarum classium accedere ad paronem, ut uiolenter ipsum eripiat et ad portum deducat vel saltem rogum in eum coniectet. Pro aduersariis, qui citabant supra puppi ipsius, qui erant fere pugiles duodecim, crebribus illorum percussionibus telorum ac lapidum necnon spiculorum, quod coactos repellunt, similiter etiam galleas reliquas, quippe nullus remigatorum compertus foret, qui in aliquo artu cicatricis signum non passus fuisset. Ex quibus plusquam centenarius numerus mortem consecuti sunt. Conflicteque gallee et deuicte a portu abierunt nil lesionis

-- 85 --

defectum illi paroni conficientes, sed aliquos Iadertinos curabili vibice sauciatos reliquerunt. Cepit idem Mars ab hora vesperorum, vsque ad Tytanis occasum terminauit. Et etiam ex eadem parte urbis eadem hora vniuersa plebs de sticato conuenit, quos hostes 71/71v dura plaga percuserunt, quod ipsi retrocedentes ad propria remearunt.

18. Quomodo ciuitas Iadrę egestatem victus patiebatur

Profecto existimant Iadertini non tantum ab hominum comitiua et presidio verum etiam a dispositione supernorum fore derelictos, cum in multa clade morentur.

Iam eorum anniculum pollicitum remotius prolongatur, iam Bacchi liquore ac aceti stomachus priuatur et, quod deterius est, lurco gustus saporata desinit temptare.

Nam ille mendax banus, quem rex ille in fauorem tam feruentorum fidelium transmiserat, sui domini spreuit edictum, suum naturalem appetitum asseritur fore assecutum. Decet ei causa tam admirranda, stupefactio in homines Iadre est inserta, quod ex animaduersione et tanto infortunio, iudicio permittente diuino, videtur deficere.

Rursum murmurat ganeo populus et pariter cum illo multi generosi conciues 71v/72 suscipiunt maiores alas, cum nullum famis medicamentum nisi comessatio arbitratur.

Ingens, cuius non extitit in primordio ipsius vrbis edificatione similis, egestas, nam vnica libra nefrendium argenteis tribus venumdabatur. Arietum intesticulatorum copia haberi non poterat pro vno nec pro infinito obolo. Taurorum et vitulorum libra quelibet argenteo bino et semis, caballorum ac mulorum quaterna deca, pro vnica soluebatur numis ternis deca et sex, ualebat. Monos ouum galinę ereis duodecim, pullus eius pro argenteis bis tetras fiebat concambium, genitrix pullorum vel capo aureum monos et semis venumdabatur, et omnium horum grandissimam vrbs gerebat penuriam.

Anonę modius vnus pro duodecim aureis haberi non poterat.

-- 86 --

Tanta quidem valida fames in ipsa ciuitate turguit, quod venatores murium ac predones cattorum plurimi efficiebantur ciues, quos ad victum conuertebant, quod iam species cattorum ibidem minime reperiri poterat, holeraque crudaque brutorum corpora saturant ventrem, ex rabie 72/72v comestationis resarciebant. Nunc hic, nunc ille cumbit animal rationale fame interitum, nunc is tamquam demens vigoreque naturali priuatus vrbem circuit, cibum minime aquiritur, nunc ille venustatis humane formam commutasse conspicitur. Vociferatur strepitus opponentibus fęderi, fit lętalissima plaga non solum in plebeiatos uerum etiam inter generosos. Et nisi tunc illa esca distributa fuisset per comunis officiales, aut hostes suum intentum consecuti fuissent aut omnes conciues defectu cibi spiritum exalassent. Presidium alicunde non prestolantur, in animo fiduciam omnes vnanimiter neccesse appetunt, sed mors vtique ab eis dilatatur, in quanto discrimine ciues et patria morantur. Adhuc geminatum est eorum latitatum odium et abominabilis elatio nec ad illum, qui fertilis est inbecilibus incolumitatis suffragium condare student accedere.

Sed iustissimus 72v/73 princeps celestium et infimorum, qui mortem non vult peccatoris, ex insontium virginum puritate hac vice intromittere se neglexerunt, ne vili stupro deputarentur et forsan consonantius monitis sanctorum corporum sponte locum in ipsa ciuitate eligentium, non siniuit illos Iadernos quamuis dignos vsque in finem sic crudeliter, vt putabant, deficere. Quidni obcecati spernibili ignorantia non eligunt nec preficiunt regnatores patrię, qui sapientia cęteris prepollent, sed potius illos, qui amentia quam uirtutis dignitate vigerent iuxta illud Dalmatię prouerbium: Scannum cecidit, scannullum resurexit. Non paruum anathema supernę predestinationis in ipsos irruit eorum exigente scelere. Illi, quanta splendide

-- 87 --

conuiuabantur, qui alebantur vsque ad saturitatem arietum intesticulatorum pro numis paruis ęreis, sub hora qualibet minima mensura falerni tempore felici terno numismate,73/73v integer leporis artus vno et semis argenteo, nam triceni erei minimum valebant argenteum. Nec de micis de mensa cadentibus diuitis cupiebant refici et lympha purissima loco Bacchi pitisant nec valentibus alio naturali motiuo huic passioni remedium nancisci.

Quodam die septimo Kalendas vltimi mensis in aula comunis extitit generale aggregatum consilium, in quo fere ducenti conuenerant consiliarii disputantes ibidem super gestis tam arduis. Et nondum quicquam in ipso collectionis consilio terminatum fuerat, decreto quorundam nobilium ciuitatis plebs indiscreta in cuneo bellicorum hominum armorum decorata fere ducentorum in foro latiori persistens clamoreque valido resonans neci fore dignum qui concordie obstat, potius asserens velle ense succumbi quam pestiferam subire famem.

Audiunt consiliarii vocum clangorem, plurimi ibidem accelerant vna cum stipendiariis 73v/74 comunis, qui erant primi numero octuaginta. Illi timentes, ne impetus contra illos esset exactus, vnus pre alium abierunt, sicque collegium extitit commotum. Sed mox sumpto prandio sero Consilium cumulatur et insurgens vnus nobilium vltra septenarium prouectus in locum constitutum ascendit, primitus lachrymis irriguis profluit, demum coram omnibus sui conceptum pollito sermone taliter est prolocutus: “Statuuntque penitus se velle Venetorum subiicere dominio, cum eorum alitus vicinior sit morti quam huius sęculi vitę.” Legant quosdam ciues, quosdam conciues ad vtrosque obsidentes capitaneos intentionemque eorum expresse patefacere compelluntur, qui aures videntur inclinasse et alacriter auscultasse.

Conueniunt ęmuli non vnica, sed crebra vice nec isti nec illi sua proponunt partita.

Denique pro inienda conuentione exhibere obsides quos in pontificis Nicolai 74/74'

-- 88 --

celebritate consignant amplius beniuolo comeatu vtrorumque capitaneorum, scilicet Marci Iustiniano et Andreę Maureceno, sub quorum dominio vniuersus exercitus Venetorum habebatur, in custodia.

Ipsi Iadertini sexto Idus Decembris solemnes sex conciues eligunt insignes in missos, quorum nomina sunt hęc: Paulus Stani de Varicassis, Petrus de Matafaris, Bartholus Petri de Sloradis, Nicolaus de Gallelis, Marinus de Calcina et Michael de Cedulinis, ad excelentiam Ducalis imperii flexis vtrisque genibus, pronis et detectis accephalis verboque lachrymabili veniam de commissis exposcendum, quatenus dignetur eorum mellifluam impendere gratiam, cum homini naturale sit deuitare errores, nam pignus prouocat genitorem et creatura creatorem nihilominus cognito sui facinore et infusa penitentia offensa crimina delentur. 74v/75 Denique manibus Venetorum se tradendum. Et ingrediuntur isti vrbem Venetiarum. Omnes eius conciues concurrunt festinanter ad intuendam Iadertinorum mansuetudinem et multa admirratione cordis commouentur. Ingens iocunditas multiplicatur in ipsa ciuitate, exponunt honorem manthelis extortis ac humili sermone suę legationis seriem coram Duce Andrea Dandolo ac ceteris consiliariis eiusdem in hac forma et tenore: Errauimus sicut ouis, que periit. Parcite deuiatoribus! Veniam petimus, gratiam postulamus. O zelatores iustitię, intendite auribus vestrę pietatis! Peccauimus in conspectu tantę potentię, ad uos currimus, qui non vultis mortem peccatoris, sed ut conuertatur et viuat, qui etiam extensos lacertos et brachia deuiantibus tenetis, vestra magnalia iustitię ignorauimus. A Ducali gloria deposcimus indulgentiam, que cunctis est beniuola 75/75v et benigna. Omnia nostra vestra sunt et in vestris relinquimus manibus arbitrioque nutuique tradimus ciuitatem liberam et solutam et quicquid intus et extra eidem pertinet et nos nostraque pignora ad vestri voluntatem et honorem.

Spondeatis gratiam cum misericordia, vnde fideliter sub alis vestri dominii penitus possimus permanere. Nam humanum est peccare, angelicum emendare et diabolicum perseuerare. Duobus primis confidentes, vnde misericordia, obtemperare curauimus.

-- 89 --

Quos Dux et vniuersus comunis tam charitatiue prout dilectum filium pater ad sui amplexatur amorem, errorem per illos insensate exactum penitus inanientes ac eos suauibus elogiis amonentes, vt id quod ore pronuntiarent, plenam ratificationem obtineat, denique tribuere ipsis ciuitatem solutam et liberam vniuersumque ipsius districtum absque alicuius impedimenti obstaculo. Promiserunt 75v/76 illi personas et mamonas ciuitatis sex fidelium incolumes seruare, publica roborauerunt priuilegia interueniente hoc fędere nuntiato ratificantesque mutuo pacta et conditiones Iadertinorum, quos Veneti sub potenti deputarent custodia.

Vnus eorum Iadram adiuit, ut quod per illos roboratum fuerat, per hos efficaciter impleatur. Et dum iste patriam introiuit, vniuersum vulgus iocundatur. Adherent velle parere quicquid sindici et legati Venetis compromiserunt. Ipsosque die, quo idem nuntius vrbem est reuersus, videlicet solemmitate apostoli Thomę seu vicesima prima die mensis Decembris, circa horam vesperorum vniuerse value, quę erant in ciuitate Iadre clausę cementoque fundatę, reserantur et vtrosque capitaneos et cunctam eorum comitiuam per ipsos electam Iadertini locant in possessione, turres fortiliciasque ciuitatis eorum manibus consignant descenduntque a littore tam terrestris quam maritimus capitaneus 76/76v innumerabili comitiua hominum cum simphoniis, tubis ac timpanis et cęteris musicorum instrumentis per valuas arsanę ciuitatem ingrediuntur suosque gressus ad basilicam pastoris urbis protrahunt et ibi senior ac plurima vigens sapientia capitaneus terrestris ascendit pulpitum in multa ciuium, et nobilium et plebeiorum, ac aduenarum societate oratorios prorupit sermones, quibus cunctis ciuibus spondens gratiam ac indulgentiam de comissis.

-- 90 --

De quibus ciues hortati, vniuersa turba in spaciori peruenit foro effigiemque illius regis, que in trunco fuerat erecta, remouent, effigiem S. Marci in vexillo depictam in ipso cum laudis iubilatione erigunt.

Tandem iunior capitaneus maris, scilicet Andreas Maureceno in logia maiori imposito silentio amonuit vniuersos ciues, ut fidelitatem, quam spoponderant, in perpetuum obtineant et quod per eos ac comune et Ducem Venetiarum stabilitum et ratificatum fuerat cum sindicis comunis Iadrę effectualiter 76v/77 erit obseruatum, nec aliquis formidet, sed quilibet suis vtatur vt uult et debet.

Et dum hęc acta fuissent et completa usque crepusculum, ad grande theatrum comunis ipsi capitanei ascenderunt.

Iam gubernatur Iadra, diligentius custoditur et feruentius. Gaudent plurimum Veneti de obtenta victoria et iam per eos diu desiderata suasque constitutiones et nouas ordinaciones in ipsa ciuitate proclamant et statuunt per quosque infalibiliter ac efficaciter obseruari.

19. Quomodo Veneti cruciant Iadertinos cum molestatione non obstante eorum sponsionis iuramento

Instruuntur Iadertini, qui tot anxietates sustulerunt, non tantum corporis verum etiam animę nouis escis refocilari iam diu non fragratis, quemadmodum imfans, qui mamma priuatus et inconsuetis alimoniis depascitur. Cum vrbs omni cibo et mero cuiuslibet speciei impinguatur, ingens fit pressura turbę vendentis 77/77v victum et ad sustentamentum fragilitatis humanę fulciunt ciues lares copia victualium ac vino inebriant stomacum.

Denique die vicesimo tertio vltimi mensis memorati capitanei, qui vicem gerebant rectoris, grande consilium ad campanę sonum, ut moris erat, fecerunt, in quo omnes consiliarii tactis corporaliter Scripturis quam compromiserant, inuiolabiliter in perpetuum obseruabunt. Similique modo mane facto vniuersi plebeiati in logia maiori in foro sita firmauerunt sacramentaliter.

-- 91 --

Et cum sic per aliquot dies licet in maximo persistissent tremore dicti conciues, et ecce repente, scilicet in Kalendas nono Februarii exiit edictum a capitaneis, vt vniuersa ciuium arma describerentur pariter et auferantur. Nec non hęc dum perfecta erant, et ecce aliud mandatum Ducale intonuit, quinquaginta elegantiores ac nobiliores ciues Venetias debere celeriter adire, qui sexto Kalendas Februarii ad locum eis constitutum suum iter in galleis Venetorum arriperent. 77v/78 Fit grandis meror in vrbe, fit priuatio tantę nobilitatis, quę in ipsa tempore felici vigebat.

Vbi nunc eorum palia muricis coloris, vbi eorum indumenta variis suffulta cutibus? Certe faciliter respondetur: sicut elegerunt et quale semen seminarunt, hoc eligent et metent. Habent enim asperrimum camum, qui eorum fastum vsque ad ima protrahet.

Aquiescere minime insani et vltimi oratores consilio Sapientis voluerunt dicentis: Numquam credas inimico reconciliato. Hoc est illud frenum, de quo miserabiles Iadertini a multo iam elapso tempore formidarunt, hic est ille biceps mucro non solum corpus corruptibile sed etiam animam inmortalem videtur et epar infelicium pertransisse.

Quam cito iuramentum ipsi Veneti infringerunt, ac si sine lege vt Caldei vitam ducerent, non ęquum videtur tam stupendum nouum per eos exactum fore. Vniuersa per Iadertinos illis collata inanientes pariter 78/78v et delentes et nunc recentia fędera contuentur insurgere. Sed non presumendum, quod aliqua interfuit malitia nisi decoris laudisque uenustate aquirenda, si effectus consequeretur operum.

Deputantur in vrbis custodiam peditum quatuor centenarii equitumque duo, qui continuis dietis ciuitatem valeant ab obstantibus tueri. Precipitantur etiam vtraque sticata atque eorum tabernacula in ruinam destruuntur. Fulciuntque ciuitatem anona et lignamine, si neccesse foret in ciuitate exercendum.

-- 92 --

Et adueniente die octauodecimo Martii mensis denarios nobiles a ciuitate Iadrę ablatis reliquis nobilibus Venetiis quiescentibus associarunt, vt numerus sexagenarius adimpletus fuisset, qui eodem tractatu Venetorum prout illi quinquaginta deputati sunt.

20. Excusatio auctoris

Iam arbitror satis expedite et prolixe ... authoris ...

78v