Vrancic, Antun (1504-1573) [1532]: Memoriale Antonii Verantii de statu rerum Hungaricarum a morte regis Ludovici II. usque ad finem anni 1529, versio electronica, Verborum 1364, ed. Bessenyei Jozsef [genus: prosa oratio - historia] [numerus verborum] [vrancic-a-memoriale-1532.xml].
Si vis in lexico quaerere, verbum elige et clavem 'd' in claviatura preme.
Uladislao defuncto Ludovicus filius successit ad huc impubes, qui ducta in uxorem Maria, Caroli
caesaris et Ferdinandi tunc Austriae archiducis sorore annum agens vigesimum primum superioribus
annis in bello contra Turcarum imperatorem Solimanum mortem obiit. Post cuius obitum magna principum
Hungaricorum parte in illo funesto bello absumpta Stephano de Bathor palatino comite per
Ferdinandum, ut rebus suis faveret, inducto et ad partes eius reginae potissimum Mariae Ferdinandi
sororis opera cum paucis declinante, caeteri domini prelati et barones, universi comitatus nobilium
(in quos regnum est divisum et qui soli cum dominis ius creandi regis habent) cum civitatibus
liberis in Alba Regali ad diem ad id communi consensu institutum conveniunt et prius – corpore
regis, quod paulo ante in campo Mohaciensi inventum fuerat, honorificentissime sepulto – felicibus
auspiciis Joannem de Zapolya comitem Scepusiensem vaÿvodam Transilvanum unanimi omnium consensu
regem creant et sequenti die coronant. Cuius coronatione audita illi quoque, qui in Ferdinandum
inclinare visi fuerant, palatino tantum et duobus aliis exceptis ad eius obedientiam certatim
concurrunt. Ferdinandus ex altera parte egerius ferens consensu totius Hungariae regnum esse
alteri traditum [41] cum illis paucis, qui factionem eius duce palatino
sequebantur, bellum parat, quod tamen supervenientibus brevi nivibus et frigore, cuius pedites eius
lanczkintÿ sunt impatientissimi, fuit dessolutum. Agit nihilominus Ferdinandus apud palatinum, ut
diaeta quedam per reginam ad Comaren opidum tunc in manibus eius existens locum insularem et ad
talia prorsus insuetum indicta Possonium transferretur atque ibi electio de se fieret in loco
similiter infurto paulo ante in suam potestatem per palatinum tradito, ubi palatinus cum illis
paucis, non in campo et loco libero, quod in electionibus regum Hungariae semper est observatum, sed
in quadam ecclesia conveniens hortatu reginae, qui in eadem civitate erat, post lapsum
tempus illius etiam reginalis dietae nulla lege, nullo ordine servato, nullo comitatu nobilium, sine
quibus talia fieri non possunt, presente post coronatum alium legitimum regem Ferdinandum elegit.
[ERROR: no reftable :]41 In originali: tractatum.
page Atque in hunc modum mortuo rege Ludovico prius Joannes, postea Ferdinandus
fit rex Hungariae, ille favore et electione populi, hic partim 42, partim
quorundam contractuum jure a tribus tantum, qui ius eligendi regis cognoscuntur habere, Posonii electus. Interponit deinde partes suas Sigismundus rex e
Polonia, utriusque regis cognatus pro concordia, cuius autoritate fit conventus Olomucii in civitate
Moravici. Ad quem cum ab his tribus regibus primores consiliarii missi fuissent tractandae
concordiae gratia, re infecta inde redierunt Joanne et ibi et postea semper iustitiam
implorante et ius suum cognitioni regis Poloniae gratiosissimi domini 43
pos44 alterius hominis Christiani submittente, Ferdinando ne 45 quidem juris et justitiae audire volente, sed hoc tantum dicente nolle se
intrare in iudicium cum servo et vassallo, ita enim Joannem appellabat. Hic
postea venitur ad arma, et nostro fato vel infelicitate Joannis primores Hungariae: Paulus
archiepiscopus Strigoniensis, Petrus Veremi [46] waÿvoda Transilvanus, cui Joannes coronam
regni servandam tradiderat, Andreas Bathori, Franciscus Bothiani [47], et non nulli alii, in
quos Joannes vires et facultates suas partitus fuerat, quibus maxime confidebat, ad Ferdinandum
deficiunt, ea etiam spe, quod ille eis policebatur non solum certissimam recuperationem omnium sub
rege Ludovico et Ladislao amissorum, sed etiam longe maiora. Joannes igitur desertus a suis, licet
sua regia pulsus tam diu, tamen regnum est retinere conatus, donec habito 48 cum hoste praelio (ibi quoque non tam ab hostibus victus, quia a suis
pugnare contra suos nolentibus desertus) in Poloniam profugit detenta tamen in sua dictione libere
tota illa Hungariae parte, quae est inter montes Carpatios, qui Poloniam et Russiam ab Hungaria
dividunt, et inter Themesvar, inter Tibiscum porro fluvium et Transilvaniam ad
haec tota fere Sclavonia, magna parte Transilvanie ex favore occulto in animis
Hungarorum per totam Hungariam sparso. Etiam Ferdinandus habita corona regni a Petro Perenÿ in Alba
Regali in solennibus comitiis et ipse coronatus fuerat. Joanne porro in Polonia exulante rex
Poloniae rursus concordiam tentat, sed 49 Ioanne tunc ad omnia iusta et
honesta parato, et 50 parato, quae si referantur, vix fidem habebunt apud
alios, quam qui rem ipsam tentaverunt, id quod pro bono et salute
Christianitatis, non rerum suarum desperatione, iam enim certus erat sibi amicitiam Thurci esse
paratam. Ambo enim iam antea legationem ad Turchum miserant pacem petitum, sed Joannes non prius,
quam Ferdinandi littere manu eius subscriptae fuerint interceptae, id a Turca
perdamnificatum. Potentes ambo igitur fere eodem tempore cum pro hoc ad Turcam
misissent, Turchus Joannis amplectitur amicitiam, [ERROR: no reftable :]42 Litterae sex – circiter in
longitudine 2 cm – sunt illegibiles.
[ERROR: no reftable :]43 Abbreviatio – in longitudine circiter 0,5 cm – legi non potest.
[ERROR: no reftable :]44 Locus circiter litterarum quattuor (1 cm) exesus.
[ERROR: no reftable :]45 Locus circiter litterarum quattuor (1,5 cm) exesus.
[ERROR: no reftable :]46 Petrus de Peren.
[ERROR: no reftable :]47 Franciscus de Batthyan.
[ERROR: no reftable :]48 Litterae – circiter quattuor in longitudine 1,5 cm – sunt illegibiles.
[ERROR: no reftable :]49 Litterae circiter septemdecim – in longitudinem 7 cm – sunt illegibiles.
[ERROR: no reftable :]50 Desideratur in longitudine 2 cm locus litterarum circiter quinque.
page Ferdinando pacem non negat, sed ita: Ferdinandus prius libere in Hungariam
permittat, deinde Polono et Venetis sit amicus, postremo regi Christianissimo reddi curet. Ferunt
additum in responso illo [nescio?], quid et de pontifice Romano –
quae quidem nisi Ferdinandus faciat, bellum sibi paratum esse intelligat. Ferdinandus nihil iis
belli rationibus deterritus bellum et ipse parat, sed ita, ut de eo illud fortasse dicere posses,
quod Virgilius de Troili cum Achille congresso dixit Infelix puer atque impar congressus
Achilli [51] Ubi Joannes fit certior de tanto belli apparatu Turcico veritus id, quod
evenit, consulens non solum reipublice Christianae, sed etiam inimico mittit ad Thurcum medio Ibraym
bassa a Christianitate avertendum. Quod ubi nullo modo impetrari potest Turca in Ferdinandum, mira
et incredibili ira percito, quod reliquum erat, dat omnem operam, ut regnum suum conservat, accedens
in persona propria ad Turcum in Hungariam intrantem nihil ibi pretermittens in salutem regni sui
procurare, quicquid a Christiano principe 52. Etiam Thurcus habito Joanne rege
colloquio Budam, postea et alia omnia penes Danubium usque Posonium capit et ad Joannis, ut
promiserat, manus tradit non reperto [53] aut viso [54] adversario obvia queque
ferro et igni vastat et diripit, adultos fere omnes obtruncat, adolescentes et impuberes promiscui
sexus captos abducit. A Vienne obsidione temporis iniquitate repellitur, revertens Constantinopolim
cum integro exercitu Joannem Budae repertum amicissimis verbis affatus honorificentissime muneratum
regem in libero regno relinquit pollicitus ei non solum sinceram amicitiam, sed et contra quoscunque
inimicos maxime contra archiducem Austriae auxilia totiens, quotiens esset opus, etiam in persona
propria, testatus in eo sermone, quem cum rege habuit, non displicere sibi, quod rex haberet
amicitiam Christianissimi regis Franciae, cuius oratorem apud regem provideret,
et aliorum etiam principum Christianorum atque inibi Paulo etiam archiepiscopo de Strigoniensi,
Petro item Perenÿ tunc captivo regio, paulo ante waiwode Transilvano – quos ambos superius
nominavimus – gratiam a rege impetrat. Res in hunc modum se habet. Nunc [55] Joannes in
regnum restitutus regni etiam corona, quam Ferdinando traditam fuisse diximus, recuperata nihil
aliud querit, nisi pacem et quietem suam et regni sui et amicitiam principum Christianorum, Sedis
autem Apostolicae paternam benedictionem. Ferdinandus, si adhuc Hungariam turbare porrexerit, etiam
si quid damna inferat, nihil aliud faciet, nisi quod hactenus fecit, ut et Christianos vexet et
congerat carbones igneos super caput suum, id est provocet rursus contra se potentissimum inimicum.
Qui si redierit – sicut rediturum si Ferdinandus non queat [avertere?], nemo dubitet –, longe maiora faciet, quam proxima expeditione fecit, neque
est quisquis preter Deum rebus presertim Christianis sic stantibus, qui possit eius viribus
resistere, quicquid fortasse aliqui Christiani 56. [ERROR: no reftable :]51
Vergilius (475. I. Aen.)
[ERROR: no reftable :]52 Desideratur in longitudine 3 cm locus litterarum circiter octo.
[ERROR: no reftable :]53 In origine: repente.
[ERROR: no reftable :]54 In originale: usque.
[ERROR: no reftable :]55 In originali: Hunc.
[ERROR: no reftable :]56 Locus litterarum circiter decem – in longitudine 3 cm – est illegibilis.
page Nec [57] est quisquam persuadeat Joanne vivo, et cum Ferdinando in
concordiam non adducto Hungariam Ferdinandi fore et si Joanni mors inter ista contingat, quis
dubitat Turcum vel alium regem pro voto suo Hungariae impositurum, Joanne longe ferociorem et
intractabiliorem, vel Hungariam (quod magis est timendum) pro se occupaturum et ex regno in
provinciam redacturum, quod Thurci sangiacatum vocant.
[ERROR: no reftable :]Annotatio: Cit. KOLLÁNYI 1905, p. 323.
|