5. Unde his reliquiis nomen Zwergl-Gebäu adhaeserit
(1) Examinata Loncii dignitate plane non infima ac mansionis conditione et nominis
rei publicae usu inter doctos communibus suffragiis recepto, reliquum mihi nunc est
insolitum hoc monumenti huius nomen ut examinem.
(2) Et plane desperassem, cum non
tantum vulgus in exprimendis his ruderibus utatur hoc vocabulo
Zwergl-Gebäu, sed addat wo die guaten, wo die
engelischen Leuthlein gewohnet hätten
, certas etiam diluvii universalis
reliquias pro eorum pecuniis venditantes.
(3) Superstitiosa haec esse nemo prudens
non videt, sed unde superstitio arcessenda sit, diu utique mecum omnes haesitassent,
nisi commodum vir summus Ioannes Georgius Eccardus in Francia
Orientali succurrisset.
(4) Dum enim canones in synodo sancti Bonifacii
tertia Salisburgensi ad Salsam explicat ad verba: „De his, quae faciunt super
petras: Credebant“ inquit „gentiles ea a spiritibus et geniis mortuorum inhabitari,
qui venerationem sui bonis compensarent.“
Et inferius appositissime ad rem nostram:
„Moles lapideas et colles etiam sepulcrales a naenis, spirituum sive daemonum
genere, inhabitari creditum fuisse. Edda Islandorum prodit,
unde et monumenta haec in Saxonia inferiori a plebe Zvverch-Löcher,
hoc est naenorum receptacula vel antra vocantur.“
(5) An
vero antiqua haec sit nuncupatio vel recentior, haud constat.
(6) Vicinia Debonensis tantum bis circiter C passibus distans, vulgo
gen der Debant in diplomate Leonticensi compellata, auricalco
fabricando celebris est et fossorum metallicorum, praesertim ex valle Teffereggia
concursu frequentata huic dictioni ansam praebere potuit.
(7) Cum enim non raro
aliqui horum fossorum in Saxoniam proficisci soleant, pronum est colligere hanc ibi
superstitionem illos hausisse, cum praecipue in illis partibus naeni montani, vulgo
die Bergmannlin multas superstitiones excitare soleant.
5,1 mansionis] scripsi, in manuscripto mansionem – 5,2 sed
addat] in margine – 5,3 superstitiosa] scripsi, in manuscripto supersitiosa –
superstitio] scripsi, in manuscripto superstitionis – succurrisset] scripsi, in manuscripto succurisset – 5,4 synodo ...
tertia] in margine, in rasura legitur concilio –
Salsam] scripsi, in manuscripto Salam – ad verba] supra lineam, infra legitur in rasura Item de arboribus – appositissime ad
rem nostram] in margine – 5,6 tantum ... distans] in margine – 5,7 non raro] in margine
– pronum] in rasura legitur facile
-- -- (8) Cum praecipue ex prima relatione mihi constet inter fossores illos
privilegio camerali Oenipontano ad eruendos thesauros probe munitos etiam
Teffereggenses fuisse rusticos, quos cum extraneis saepius exercere commercia
novimus, et ideo de religione acatholicorum olim saltem aliquid attraxisse novimus,
manente ideo adhuc proverbio de homine ineptum quid proferente „o
du deferegger!“
(9) Interim tamen haec collis ruderibus plena hoc nomen
attraxit, quod per universam vallem Pustrissam hodie percelebre est.
(10) Sepulchrum continere has reliquias non persuadeor, cum omnia simul considerata
frequentia aedium rudera loquantur.
(11) Nihilque in ipso agro omnino adsit aut in
ullo authorum verisimile quid inveniatur, quod vel a longe ad sepulchra pertinere
possit.
(12) Fornices enim tantum sustinent pavimentum elegantius, ad omnem apicem
emendatissimum atque, ut Virtuvius loquitur, „ad regulam et libellam exactum“
, ne si
agro incumberet, terrae humoribus facilius dissolvi posset.
(13) Et hinc videmus
nigrum, quod longe rudius est, tanta cura non extructum agro incumbere, cum tanti
periisse non fuisset.
(14) Verum de his ne exerrem e tramite, peritiores atque in
versandis ruderibus exercitatos viros consulam, quos plures audire necesse est.
(15)
Ego tamen quid interim suspicerem, non subticebo.
(16) Ex Vitruvio edit Laet libro septimo, capitulo primo folio 127: „Supra nucleum ad
regulam et libellam exacta pavimenta struantur sive sectilibus seu tesseris. Cum ea
extructa fuerint et fastigia extructiones habuerint, ita fricentur, uti, si sectilia
sint, nulli gradus in scutulis aut trigonis aut quadratis seu favis extent, sed
coagmentorum compositio planam habeat inter se directionem, si tesseris structum
erit, ut eae omnes angulos habeant aequales, nullibique a fricatura extantes. Cum
enim anguli non fuerint omnes aequaliter plani, non erit exacta, ut oportet,
fricatura.“
5,8 probe] supra lineam adiectum – saepius] in rasura legitur non raro – aliquid] ante aliquid
unum verbum in rasura non legitur – 5,11 in ipso agro]
in margine – adsit] supra lineam, infra
legitur sit – 5,12 atque ut ... exactum] in margine
– 5,14 consulam, quos] supra lineam, infra legitur in rasura
consulere incoepi et – 5,15 suspicerem] supra lineam, infra
legitur in rasura sentirem – 5,16 tesseris] scripsi, in
manuscripto thesseris– nullibique ... extantes] non apud
Vitruvium legitur
-- -- (17) Ad haec Guilielmus Philander, doctissimus Vitruvii saeculi XVI. commentator
Catalaunus Gallus: „Pavimenta a paviendo, id est feriendo dicta, ut ipsum
instrumentum pavicula vocatur. Principio picta fuerunt, postea facta sunt
lithostrota, id est lapillis strata. Quorum fit mentio apud Varronem libro tertio
rei rusticae capitulo primo et Plinium libro 26. capitulo
25. Per sectilia intelligo sectas parvas crustas in varios interdum colores, id est
opus amusseatum sive museacum sive musivum, ut Spartianus in Pescennio
dicit et divus Augustinus libro de civitate
Dei 16. capitulo octavo. Vulgo Mosaicum vocamus. Per
tesseras autem quadrata grandia opus musivum expressit Nilus Scholasticus
epigrammaton libro quarto πῶς ἐκ λίθου ἄλλοθεν ἄλλης
συμφερτὸς, γνόμην διαπίνης σάτυρ – aliisque lapillis tam cito
compositum transierim in satyrum
. Artifices dicuntur musivarii a Theodosio
et Valentiniano codicis libro tertio decimo de excusatione
artificum. Musivi operis pavimenti accuratissima diligentia atque arte
consertas et cogmentatas particulas vidimus Tiburti in villa, quae dicitur
Quintiliani, et Romae in aedibus Matthiae Sossii et in Aventino monte in divi Alexii
templo (quo loco fuerat Herculis) ad aram maximam. In eis, inquam, particulis
tessellulata marmora minutulis fabis haud maiora piscium, sed et aliarum rerum
effigies variis coloribus emendare et graphicotereos imitantur. Libenter in hoc
diverti, quod scirem paucissimas animadversas esse eiusmodi pavimentorum reliquias.
Nota enim sunt omnibus templi Bacchi lacunaria diu Nomentana.“
