Liber tertius
His super Aeternus Genitor, quem Tartarus ingens,
Quem metuunt Reges, sol, sydera; cunctaque solus
Qui regit, omnia amat pariter, cui nomina mille,
Mille potestates, insignia mille, superni
Conscendit culmen regni sublime, Thronùmque;
Mox ortam sobolem, conceptaque pectore versans
Gaudia, confestim sua convocat agmina Divûm;
Primaque qui rutili data servant Atria Coeli,
Et qui secretos tutantur in Axe recessus,
Quosque per Immensos tenet ardens Phosphorus ortus,
Quosque per occiduas circumspicit Hesperus oras;
Quandoquidem perhibent, rerum cùm Maximus Author
Imperium Superis, et leges conderet aequas,
Et terrae molem, pondusque rotaret Olympi,
Omnigenas statuisse domos, diversaque Divis
Atria, pro meritisque suis posuisse penates
Omnibus ad lancem dignos: Velut agmine facto
Undique conveniunt exciti; tecta frequentat
Quisque suae sedis, vexillaque tollit, et arma:
Extemplò cuncti properant pede praepete jussi;
Turba frequens toto ruit Aethere; fervere pansis
Hinc manus Aligerûm portis; clangoribus illinc
Dulcisonis auras nitidi pulsare manìpli;
Pars flammis rosea scintillat fronte coruscis,
Aurea stelliferis pars tempora cincta coronis;
Ipse Deus solio residens rutilante, peringens
Dorso indumentum circumplicat, orbis, et aethrae
Quod latè gyrum complectitur, obtegit, implet;
Neverat hoc olim (ceu tradunt scripta) Tonanti
1 San. 3,2 conscendit genitor
5 San. 3,2 conscendit
8 San. 3,4f. quique atria longe /
observant
11 San. 3,7 et quos occiduae propior
videt Hesperus orae
13 San. 3,8 leges cum conderet aequas
15 San. 3,2 diversas statuisse domos
diversaque divis
16 San. 3,11 dignos meritis tribuisse
penates
18 San. 3,12 data tecta frequentant
25 San. 3,16 pars stelliferis innexa
coronis
26 San. 3,17 ipse sedens 29 San. 3,20 ipsa suo nevit rerum
natura Tonanti
3f. Verg. Aen. 7,337f. tibi nomina
mille / mille nocendi artes 5 Lucan. 3,709 sublimi ... culmine
6 Verg. Aen. 1,657f. nova pectore
versat / gaudia 13 Verg. Aen. 11,321f. aequas ... leges
14 Calp. 4,83 pondus molitur Olympi
17 Verg. Aen. 1,82 velut agmine facto
21 Verg. Aen. 2,113 toto sonuerunt
aethere nimbi 24 Verg. Aen.
2,172f. coruscae / luminibus flammae
25 Ov. Pont. 3,1,11 cinctum florente
corona
Ipsa suo natura vigil noctúque, diúque:
Sardonychis Tegmen, gemmisque gravavit, et auro,
Intexens dextrâ, laevaque micantia fila,
Quin et Erythraeis limbum studiosa lapillis
Distinxit; gnavae siquidem quod Conditor orbis
Indiderat matri, methodo discrevit, et arte
Mirificis, ornans magni Regale theatrum
Aetheris, et fixis radiata volumina flammis
Sydereo nobis fingens laquearia tecto;
Tum sua tellurem collectam in pondera, coecum
Quae fuit ante chaos, pulchrum glomeravit in orbem;
Frigida tum calidis secrevit, et humida siccis;
Dein fudit Pontum, vetuitque excedere fines;
-- 40 --
Mox sylvis immissa sera, et squammosus in aequor
Piscis, et in nubes penna fugêre volucres;
Scilicet alitibus dedit aera, piscubus undas;
Quadrupedum generi tribuit Sapientia sylvas,
Perque poli tractus, mediique per aetheris oram
Disposuit solem auricomum, lunamque, coruscis
Omnia lustrantes radiis: Ubi quisque sedili
Coelicolûm genius proprio consederat, hocce
Omnipotens Genitor sermone silentia rupit:
O’ Divûm fortes animae! quae fata potestis
Luciferi meminisse trucis; cùm bella movere
In superos ausum Michael Pugil aethere toto
Armipotens illum furiis, colubrisque minacem,
Sceptráque poscentem, tumidosque in bella vocantem,
In Nos, in fratres immani mole ruentem,
Acer anhelanti similis, similísque Tonanti
Transadigit victor truculenta per ilia ferro,
30 San. 3,20 ipsa suo nevit 35 San. 3,25 gnara operum mater San.
3,24 distinxerat arte
42 San. 3,30 pontumque natari 43 San. 3,30 silvis errare feras 44 San. 3,29 deferri volucres
37 Ov. trist. 4,3,15 fixae nequeunt
tibi dicere flammae
40 Ov. met. 6,19 lanam glomerabat in
orbes
43f. Manil. 4,582 squamosis piscibus
47 Ov. met. 6,695 medius ... aether
48 Ov. met. 1,768 radiis insigne coruscis
51 Verg. Aen. 10,668 omnipotens
genitor
51 Ov. met. 1,208 Iuppiter hoc iterum sermone silentia rupit
52 Manil. 1,758 fortes animae
53 Ov. am. 2,12,21 nova bella movere
54 Verg. Aen. 5,695 ruit aethere toto
57 Verg. Aen. 9,542 immani mole
secuta 58 Verg. Aen. 5,254 acer anhelanti
similis
Et pedibus proculcat ovans; immitia setis
Corpora semiferi, desertoresque scelestos
Urget, et in praeceps pallenti claudit Averno:
O’ quas haec vobis peperit victoria laudes!
Accipite haec animis, monitisque advertite mentes!
Tunc vos fida mihi mansistis turba, Rebelles
Mille catenarum nexus per inane trahentes,
Ructantesque globos ignis, virusque vomentes
Dum devicistis, memoranda trophoea locantes
Coelesti in Circo: Tantis cumulare triumphis,
Vos quoque tot palmis, Regnóque beare superno,
Nostraque praecipuos, lectosque ad jussa ministros
Aequum censuimus; prisci proba gloria facti
Praeplacet usque adeò; nostras et saepe querelas
Vos simul audistis, motos et pectoris aestus
Excandescentis meritò; quum coeca cupido
Numinis indignata jugum, turbasque rebelli
Marte ciens, primíque Parentum infanda propago
Criminis, in duras scidit praecordia poenas,
Tortor, avernalem figens sub pectore legem
Hoc primi genus exitii; fatalis origo
-- 41 --
Tot scelerum, tabo, sanieque veneni
Pasta, et lethali carpens vitalia morsu;
Vah fera, vah fomes aeterno nata labori
Terrigenis! Sumptas veteri de crimine poenas,
Exiliumque ferox quid narro, nefasque superbum?
Quae tacita mecum reputastis mente, feramque
Humani generis fortem doluistis et ipsi
Sat tristes! Verùm postquam Clementia vicit
Justos irarum motus, ac missa sub oras
63 San. 3,38 quandoquidem haec vobis
peperit victoria laudem
64 San. 3,39 huc animos, huc pacatas
advertite mentes
65 San. 3,43 mecum mansistis
68 San. 3,45 fixistis in arce trophaeum
70 San. 3,46 insigni munere palmae
San. 3,47 regnique in partem 71 San.
3,48 praecipuosque habui lectosque ad
iussa ministros
72 San. 3,49 gratia facti
73 San. 3,50 nostras audistis saepe querelas
74 San. 3,51 flammati pectoris aestus
84 San. 3,58 Quid repetam veteri sumptas
de crimine poenas
85 San. 3,59 exiliumque informe 86 San. 3,60 quae tacito mecum
spectastis lumine 88 San. 3,63 clementia vicerit iras
62 Stat. silv. 5,1,27 pallentis Averni
64 Verg. Aen. 5,304 laetasque advertite
mentes
71 Stat. silv. 5,1,39 lectique arcana
ministri
78 Val. Fl. 4,486 durae ... poenae
81 Verg. Aen. 8,487 sanie taboque
83 Catul. 64,310 aeternum ... laborem
86 Ov. am. 1,4,23 tacita ... mente
Mundi elanguentis Divina Potentia, sensim
Virginis intactae plena complevit in alvo
Excellens opus: Hoc temerè vos anne patratum
Creditis, et nulla forsan ratione peractum?
Absit! sic stabiles decuit nos ponere leges,
Queîs Coelum, terraeque simul, superique vicissim,
Ac homines certo starent sibi foedere juncti;
Obque Sacrosanctum Pignus studiumque, piumque
Servarent memori cognatae stirpis amorem
Corde perennantem. Vos sensus eia benignos
Res in mortales, humanaque fata vibrate
Interea, vilémque Casam, quam stramen, et horrens
E Calamistectum, scabrisque è rupibus antrum
Suffulcit! Cunas ibi cernite gramine stratas,
Viminibusque thoros: Aedes lustrate beatas,
Pauperibus dignas, indignas Divite sêcli!
Poplite mox curvo positum Praesepe, sacrato
Pignore ditatum, sit cura, decusque vereri;
En ut Sancta Parens gremio fovet aurea puro
Membra recèns natae sobolis, vigil usque fluentes
Nectare dans mammas, satagens et pascere pernox!
Ponè videte bovem, miti qui junctus asello
Pectore demisso subanhelat uterque calorem
Frigenti puero; Domini vestigia nati
Dumque boni lambunt, vigiles et postibus adstant,
Carmine dulcisono replet aethra, solumque mapale:
Vos pariter faustos Divini Pignoris ortus,
Et noctem sacram sermone per aera laeto
Laudibus innumeris, et nuntia saecula pacis
-- 42 --
Plausibus unanimes celebrate, renataque moestis
91 San. 3,65 foecundam intactae complerit
virginis alvum
92f. San. 3,66 an temere hoc nullaque
actum ratione putatis 94 San.
3,67 mansuras decuit me ponere
leges
95 San. 3,68 quo terraeque polusque,
homines divique vicissim
96 San. 3,69 foederibus starent
certis
98 San. 3,70 servarent memorem
cognatae stirpis amorem
102 San. 3,72 sub cautibus antri
104f. San. 3,73f. lustrate beatam /
pauperibus sedem 108 San. 3,76
natuv fovet
110 San. 3,76f. hubera pernox /
indulgens 112 San. 3,78 demisso
pectore
113 San. 3,79 domini vestigia lambens
116 San. 3,81 Hic faustos ortus pueri
noctemque verendam 118 San. 3,83
laudibus excipite; San. 3,84 in saecula pacem
119 San. 3,83 celebrate faventes
90 Ov. Pont. 4,3,49 divina potentia
91 Aratus 418 intacta ... virgine
96 Ov. trist. 1,8,27 mihi foedere
iuncti
108 Verg. Aen. 1,718 interdum gremio
fovet
115 Calp. 7,42 sola mapalia
118 Claud. carm. mai. 21,1,24 laudibus
innumeris
Gaudia terrigenis; Erebi, caesumque colubrum
Elogiis cantate novis, victíque venenum
Exitiale! lubet terris ita jungere Coelos
Ante reluctantes: homines attollere fixum est
Culmen ad aethereum, fruituros pace perenni.
Haec ubi dicta dedit, solidos inspirat amoris
Coelitibus stimulos, quò priscum pectora murmur
Compescant penitus, scelerumque oblita priorum,
Sedatis superûm turbis, exempla sequantur
Aeterni Patris, praecordia blanda foventes;
Viventúmque flagrent studiis, humanáque curent.
Protinus inde jubet choreis tum fortè vacantem
Laetitiam acciri; motus irásque Tonantis
Temperat ò quantum sanctè lepidissima! saltu
Mille vices iterans, nunc se se versat in orbem,
Turbinis intorti celeres imitata rotatus;
Nunc placido motu placissima obambulat arte
Intexitque vias, cursuque retexit eodem,
Et labyrinthaeis erroribus aethera; nunquam
Compita nostra beans. Summi vix constitit ante
Conspectum Patris, descendere jussa per auras,
Porrigit effusos colli per nuda capillos,
Aequatasque humeris aptat fulgentibus alas,
Remigium aerium, rapidique Insignia cursûs,
Solamenque viae comites vocat: ocyus adsunt
Perpulchrae visu facies, cantusque, chorique,
Jubila, plausus, iô, Paean, et honora triumphis
Gloria; rectus Amor socialibus ignibus ardens;
Huic addit se nuda Fides, spesque integra, luctûs
Nescia, concordes mira pietate sorores;
121 San. 3,86 victumque anguis furiale
venenum
122 San. 3,87 coniungere terris
123 San. 3,88 homines ad sidera
certum est
125 San. 3,89 Haec ubi dicta, novum
superis inspirat amorem
127 San. 3,91 obliti scelerum
128f. San. 3,91 patrisque exempla secuti
130 San. 3,92 terrarum flagrent
studio et mortalia curent
131f. San. 3,93f. Laetitiam choreis tum
forte vacantem / advocat 132f. San. 3,94f. motusque animosque Tonantis /
temperat
140 San. 3,100 terrasque accedere iussa est 142 San. 3,101 humeris accomodat alas
144 San. 3,102 lenimenque viae comites
vocat, ilicet adsunt
145 San. 3,103 iucundae visu facies,
Cantusque Chorique
147 San. 3,104f. honestis ignibus
ardens / rectus Amor
148 San. 3,105 nuda Fides Spesque
inscia luctus
149 San. 3,106 unanimes pietate
sorores
123 Sil. 6,126 ante reluctantes
125 Verg. Aen. 2,790 haec ubi dicta
dedit
134 Ov. met. 8,416 corpora versat in
orbem
141 Ov. am. 1,7,39 effuso ... capillo
142 Sil. 6,443 umeris fulgentibus
ostro 143 Verg. Aen. 5,292 rapido
contendere cursu
145 Nemes. 3,55 cantusque chorique
148 Val. Fl. 5,498 nuda fides
149 Catul. 67,29 mira pietate
Illibata dein, non fluxa, sed alma Voluptas
Subsequitur; comis quoque Gratia convolat illuc;
Hàc etiam properat suadens Concordia pacem:
Protinus ut venit praecelsae ad limina portae,
Obvia quae superis, et quae mage proxima Coelo
Dicunt; aeternis siquidem radiata pyropis
Haec micat, ast aliae crebrò mortalibus aegris
-- 43 --
Triste jubar stellae intorquent, saevosque cometas
Sectantur, nocuaque premunt caligine terras;
Illis occurrunt, quibus est velocior Euro
Ala duplex, Horae succinctae gnaviter artus,
Quas non lenta quies, non somnus, inersque lacessit
Torpor, at excubiae, quibus est splendentia Divûm
Atria, et Empyreae custodia credita molis;
Ilicet aeratos avulso cardine postes,
Axe poli gemino stridente, cadentibus astris,
Suppositis pandunt humeris: Citò permeat auras
Laetitiae Genius, tetra sub nocte renidens
Mille vagis facibus; gyro gratantur eunti
Sydera composito; festas quoque luna Choreas
Excitat, exultant Hyades, gestitque Bootes,
Plaustra videns auro, totosque nitere Juvencos:
Tunc primùm necti memorant post fata Parentis
Risisse Erigonem, et lacrymas tersisse fluentes,
Ac motus sedâsse feros, et Oriona nimbos.
Nox ut in umbriferos movit vestigia saltus,
Imaque pervasit, quae rusticus incolit, antra,
Pastorumque casas, et lustra peragrat ubique,
Lumine perlustrans tacito loca singula; pennas
Concutit applaudens, radiataque jactat amictum,
150 San. 3,107 sequitur mox inculpata
Voluptas
152 San. 3,108 niveam suadens Concordia
pacem
154f. San. 3,109f. quae maxima coelo / dicitur
155 San. 3,110 aeternumque micat radiata coruscis 156 San. 3,111 mortalibus aegris
158 San. 3,112 damnant caligine
terras
159 San. 3,113 occurrunt Horae
162f. San. 3,114f. his fulgentia divum / limina et ingentis custodia credita
coeli 164 San. 3,116 aeratos impulso
cardine posteis
166 San. 3,118 obnixae humeris, volat
illa per auras
167 San. 3,119 obscura sub nocte
nitens
168f. San. 3,119f. gratantur eunti /
sidera, iam festas meditatur
luna choreas
170f. San. 3,121f. exultant Hyades,
gaudet mutata Bootes / palustra auro
totosque auro fulgore iuvencos
172f. San. 3,123f. tunc primum visa
est miseri post fata parentis / risisse Erigone
174 San. 3,125 ensis subducitur Orioni
175 San. 3,126 Ut vero umbrosis posuit vestigia silvis
177 San. 3,127 culmina conscendit pastorum
178f. San. 3,128f. perlustrans
tacitis oculis loca concutit alas / applaudens
156 Lucr. 6,1 mortalibus aegris
159 Claud. carm. mai. 1,100 rapido velocior Euro
163 Verg. Aen. 7,486 custodia credita
campi 164 Ov. am. 3,8,32 aerati
postes
165 Verg. Aen. 8,59 primisque cadentibus
astris
167 Lucr. 4,172 taetra ... nocte
169 Ov. met. 8,582 festas duxere choreas
173 Ov. met. 4,582 lacrimis ... fluentibus
175 Iuv. 10,194 umbriferos ... saltus
178 Verg. Aen. 4,364 luminibus
tacitis
Undantemque sinum, cursúque, auraque tumentem;
Mille vibrans circum rutilantis fulgura pallae,
Laetaque subridens, multaque in luce refulgens;
Hanc primi sensêre canes, sensêre Molossi,
Queîs aures, ac ora rigent, quibus aspera cervix,
Rostrum ingens, hirtíque pedes, unguesque recurvi,
Latratu sylvas implentes, naribus ignes
Efflantes patulis: dein hanc sensêre jacentes
Haedorum passim nemorum per inhospita matres;
Balatuque ovium valles strepuêre propinquae,
Et juga; mirantesque fabri, stupidique coloni
Erexêre caput. Tunc has dedit ore loquelas:
O’ Gregis exigui custodes, optima sylvae
Cultrix, et pecudum pubes! gratissima Divis
Progenies! celerate, novis circumdate sertis
-- 44 --
Felix spelaeum; jam Coeli Rector, et orbis
Ad Cunas matrem, superûmque, hominúmque potentem
Reginam (si certa fides non fallit) et ortum
Vimineo in Qualo Regem dat cernere vobis
Eja citi properate! novique tepentia lactis
Munera quisque ferat, tenerisque alvearia succis
Ditia! mox coeant Citharae, et vocalis arundo,
Insolitúmque melos lituorum, et flabile vulgus
Dulcisonum sistris, et fila sonantia plectro!
Sic ait, et liquidas reticens evasit in auras,
Noctis inaccessis circumvallata tenebris.
Versant ambigui variis sermonibus illi,
Quid superûm sibi dicta velint, quas quaerere Cunas,
Poscere quem jubeant Regem, quam nôsse parentem
Arcto in Praesepi Reginam? frondibus antra
182 San. 3,130 subrisit laetum puraque
in luce refulsit
183 San. 3,131 Primi illam sensere canes
187f. San. 3,131f. sensere iacentes /
haedorum passim per dura cubilia matres
189 San. 3,133 balatuque ovium valles
sonuere propinquae
191 San. 3,134 caput erexere magistri
194 San. 3,137 novis intendite
sertis
196f. San. 3,138 reginam ad cunas
197 San. 3,139 (certa fides) 198 San. 3,140 cernere dat
199f. San. 3,140f. novique tepentia
lactis / munera
205 San. 3,144 noctis se condidit
umbra 206 San. 3,145 vario sermone
207 San. 3,146 quid superum mandata
velint, quas quaerere cunas
208 San. 3,147 quos iubeant reges
180 Stat. Theb. 4,266 undantemque
sinum
182 Verg. Aen. 2,694 multa cum luce
183 Sil. 14,594 vim primi sensere
canes
194 Ov. met. 2,867f. sertis ... novis
197 Prop. 3,8,19 certa fides
199 Verg. Aen. 12,425 citi properate
203 Ov. met. 10,89 fila sonantia
204 Lucr. 5,212 liquidas ... in auras
206 Stat. Theb. 1,672 variis
sermonibus
Quae redimire novis? mora nulla: ambire recenti
Quisque parat frontem lauro; sua tecta, domósque
Floribus, ac oleis, ramísque virentibus ornat.
Hinc Cereris calcantur opes; profunditur illinc
Pomonae, Verísque decus, se totaque pulchris
Prospicit Agricolûm glomerata frequentia sertis:
Inde nemus circum lustrant, latosque recessus
Taedis exquirunt accensis; vasta putares
Rura procul flammis candescere; lumine clivos
Insolito flagrare simul: sub Caute patenti,
Tum dumos inter fessi fabricata Cavernae
Tandem saxa vident, propiusque rudentis Aselli
Percepêre sonos; hunc denique turba, Bovémque
Admirans reperit; Joseph quoque cernit, et ipsam
Insomnem lychnis matrem flammantibus, ulnis
Quae teneram pressis Sobolem refovevat, et ora
Suaviolis mulcebat amans, lactísque fluentis;
Hinc atque hinc crines hedera pendente revincti,
Certatim viridem procero stipite Laurum,
Effossámque solo palmam à radicibus imis
Sustollunt humeris; canor insonat undique festus,
Carmine solenni strepit Area, sylva, specusque,
Laetitia, ludisque viae, plausuque susurrant.
-- 45 --
Jamque triumphales plantas felicibus aptant
Antri limitibus; volat huc simul innuba proles;
Mixta virûm, matrumque manus redimita coronis
Tendit in occursum; simul omne recentibus ornant
Spelaeum ramis; oleas, cedrosque comantes
Adfigunt portis; viret undique Myrtus odora,
Et redolens baccar: viduatis aedibus omnes
217 San. 3,153 flammiferis lustrant tedis: ardere putares
218 San. 3,154 rura procul
220 San. 3,155 inter dumos fessi
221 San. 3,156 vocemque rudentis
aselli
224 San. 3,158f. stantemque ad lumina matrem / insomnem
228 San. 3,161 ingentem procero stipite
laurum
229 San. 3,162 avulsamque solo palmam ab
radicibus imis
230 San. 3,163 attollunt humeris
237f. San. 3,166f. grandes oleas cedrosque
comanteis / affigunt 238 San. 3,168 spargunt cum
baccare myrtum
210 Ov. met. 1,167 mora nulla
212 Sen. Ag. 937 virenti ... ramo
217 Lucr. 6,881 taedaque ... accensa
229 Lucr. 1,352 ab radicibus imis
Huc fixis inhiant oculis, iterúmque propinquant
Visendi studio; labor est inhibere ruentes
Molirique viam, natúmque requirere Regem.
Dum videt ista Senex Justus, compellat amicis
Pastores verbis, placidaque haec voce profatur:
Dicite [namque piae vos certè huc detulit aethrae
Et favor, et columen] cui munera tanta paratis,
Sertaque Victori, ramis frondentibus, isthaec
Cui, rogo, vincitis? Patre num submissus ab alto
Fors superûm quisquam sedes vos duxit in istas?
Edocuitque vias, et ad haec accedere jussit
Limina? sic referens, sese venientibus offert
Comiter, ac hilarem; dein laeta caterva reponit:
Nos nova lux inter tenebras, nos aurea flammis
Obruit extemplò species nitidissima: circum,
O Genitor, rutilis modulamina dulcia sylvis
Spargere visa fuit, nostraeque perennia menti
Lumina laetitiam, mirósque infundere sensus;
Num fuerit Deus ille Polo dilapsus, an oris
Nuntius è superis veniens, nescimus: honorum
Aligeri vultum, formámque, habitumque loquentis
Vidimus, et streperas de noctu audivimus alas:
Vix haec ediderant, dextras junxêre vicissim;
Indè specum longo subeuntes ordine, plenos
Munere sylvestri calathos tribuêre; Mariam
Obsequioque simul, simul ore favente salutant;
Tum Cunas circum stantes, Divumque Puellum,
Hunc quoque voce colunt Lycidas, et Maximus Aegon,
Aegon ille, cui ter centum pascua servat
Pinguibus in campis Getulia, cujus et ingens
243 San. 3,169 dictis ingressus amicis
244 San. 3,170 placidaque haec voce
profatur
245 San. 3,171 Dicite, pastores 246 San. 3,172f. cui tanta paratis /
munera
247 San. 3,173 ramis frondentibus
248 San. 3,174 an ne aliquis superum patre
missus ab alto
250 San. 3,175 locaque haec accedere
iussit
251 San. 3,176 se se laetum venientibus
offert
253 San. 3,177 Nova per tenebras, nova lucis imago 255f. San.
3,178f. o genitor, media visa
est modo lumina silva / spargere
259 San. 3,181 nuntius
260f. San. 3,181f. vultum habitumque
loquentis / vidimus
261 San. 3,182 per noctem audivimus
alas
262 San. 3,183 iungunt dextras
263 San. 3,183 ordine longo
263f. San. 3,184f. calathis silvestria
plenis / dona 265 San. 3,185 laeto simul ore salutant
267 San. 3,186 Lycidas et maximus
Aegon
268 San. 3,187 centum cui pascua
269 San. 3,187 getulis ... campis
240 Sil. 10,395f. fixis ... oculis
241 Verg. Aen. 2,63 visendi studio
243f. Verg. Aen. 2,372 verbis compellat
amicis
244 Stat. Theb. 12,298 placidaque ita
voce locuta est 246 Ov. met.
7,750 munera tanta darentur 247 Verg.
Aen. 3,25 ramis ... frondentibus
253 Verg. Aen. 9,110 nova lux
263 Verg. Aen. 1,395 ordine longo
265 Ov. Pont. 2,5,20 ore favente
269 Verg. georg. 2,274 pinguis ...
campi
Undique grex pecudum Massila per arva vagatur.
-- 46 --
Hic vir, hic est Ruris Primas, qua Bagrada lentos,
Et Triton teretes effundit in aequora fluctus,
Lambit Cinyphias crepitans ubi littus arenas;
Famâ clarus agris, celebris Pastoribus Aegon;
At Lycidas vix sede sua, vix colle propinquo,
Nomine notus; aquas hic enim, non edita Pagi
Culmina concentu suevit mulcere canoro,
Transtulit et dulces, Pindi decus omne, camoenas
Montibus è resonis, ripisque sacravit alumnas.
Interea non voce licèt, non viribus aequis
Hi duo, mille tamen pangunt modulamina, septem
Inflantes lituos, dum coetera turba Deorum,
Agmen et Aligerûm choreas, plaususque ciebant
Circumquaque: Puer Sanctissime! fons et origo
Isthaec prima fuit, patriis cur noster in Antris
Tityrus abnuerit tritae rude carmen avenae,
Terpsichoresque modis ludens, et Apollinis arcu
Cantârit dignas Romano Consule sylvas:
Vultima Cumaei venit jam carminis aetas;
Magna per exactos renovantur saecula cursus,
Scilicet haec Virgo est, haec sunt Saturnia Regna;
Dum nova progenies Coelo demittitur alto,
Per quam surget ovans toto gens aurea mundo,
Inter et incultas Vitis florebit aristas:
Hac Duce, siqua manent nostri monumenta piâcli,
Tollentur penitùs, genus et mortale tenaci
Solvetur mortis vinclo; dein Atria Coeli
Clausa prius fonti pandentur, et igneus Anguis,
Qui primos foeda violavit tabe Parentes,
270 San. 3,188 per rura greges massyla vagantur
271 San. 3,189 qua Bagradus
272 San. 3,190 Triton
274 San. 3,191 ingens pastoribus
Aegon
275 San. 3,192 at Lycidas vix urbe
sua, vix colle propinquo
280 San. 3,194 et tamen hi non voce
pares, non viribus aequis
283 San. 3,195 choreas plaususque
deorum
284 San. 3,197 alme puer
285f. San. 3,197f. patriis quod noster in antris / Tityrus
attritae sprevit rude carmen avenae
288 San. 3,199 et cecinit dignas romano
consule silvas
289-291 = San. 3,200-202 292 San 3,203
haec nova progenies coelo descendit ab alto
293 San. 3,204 progenies per quam toto
gens aurea mundo
294 San. 3,205 surget et in mediis
palmes florebit aristis
295 San. 3,206 Qua duce, siqua manent sceleris vestigia nostri
298 San. 3,208 pandetur limen Olympi
299 San. 3,209 quae prima parentes
274 Ov. her. 17,17 fama tamen clara est 277 Ov. fast. 1,155 concentibus aera mulcent
280 Verg. Aen. 5,809 nec viribus
aequis
286 Ov. trist. 1,7,22 rude carmen
287 Ov. am. 3,3,29 curvantur Apollinis
arcus
288 Verg. ecl. 4,3 silvae sint consule dignae
289 Verg. ecl. 4,4 ultima Cumaei venit iam
carminis aetas
291 Verg. Aen. 11,252 Saturnia regna
292 Verg. ecl. 4,7 iam nova progenies
caelo demittitur alto
293 Verg. ecl. 4,9 toto surget gens aurea
mundo
296 Lucr. 1,1015 mortale genus
Afflatuque duos decepit praecoce, sectis
Concidet attritus squammis: Tu Numen es ipse,
Cujus vita Deo, Coelóque perennè fruetur:
Quin es et ipse Deus, qui Divis additus alma
Gaudebis facie Patris, superósque videbis
Non coetus tantùm, sed et ipse videberis illis,
Quique tui virtute reges Genitoris Olympum,
Pacatúmque potens digitô moderaberis orbem;
Aspice terfausto radiantia lumina Coelo,
-- 47 --
Cerne coruscantes campos, fluviosque micantes,
Inque jugis herbas, gemmisque simillima prata; 310
Cerne, prout seclo laetentur cuncta futuro!
Ipsae saltantes referent tumefacta capellae
Ubera lacte domum, rabidosque repleta Leones
Amplius haud metuent armenta; petulca nocentes
Irruet in gladios, nec corruet agna machaera,
Et quem bis rubeum contraxerat ante colorem,
Constans servabit dudum; Tibi, maxima Proles,
Interea proni munuscula prima dicamus,
Vivaces hederas, myrtos, rubeosque corymbos;
Jam tua purpurei decorant Cunabula flores,
Mellaque sudabit sterilis tibi roscida quercus;
Balsama petra dabit; feret omnis singula tellus;
Ast ubi jam validis munitum viribus aevi
Corpus, et auspiciis aetas, ac florea mento,
Senis exactum lustris, impleverit orbem,
Et tua notescant toti miracula mundo,
Tum Typhis alter erit, vehet et nova Thessala pinus
Claros Heroas; Mavors quoque conseret alter
Praelia, Tuque Stygis remeabis Victor ad undas;
305 San. 3,212 et ipse videberis illis
307 San. 3,213 pacatumque reges
patriis virtutibus orbem
308 San. 3,214 Aspice felici diffusum
lumine coelum
309f. San. 3,215 camposque fluviosque ipsasque in montibus
herbas
311 San. 3,216 aspice, venturo laetentur ut omnia saeclo
312f. San. 3,217 Ipsae lacte domum
referent distenta capellae
313f. San. 3,218 magnos metuent armenta
leones
315 San. 3,219 agnaque per gladios ibit 316 San. 3,220 bisque suerfusos 318f. San. 3,221f.
munuscula prima / contingent ederaeque intermixtique corymbi
320 San. 3,223 ipsa tibi blandos fundent cunabula flores
321 San. 3,224 et durae quercus sudabunt
roscida mella
322 San. 3,225 omnis feret omnia tellus
327f. San. 3,228f. alter erit tum
Tiphys et altera quae vehat Argo / delectos heroas
329 San. 3,230 atque ingens stygias
ibis praedator ad undas
307 Verg. ecl. 4, 17 pacatumque reget
patriis virtutibus orbem
308 Ov. trist. 2,325 radiantia lumina
solis 311 [Verg.] catalept. 9,15 saeclis accepta futuris
313 Hor. ars 393 rabidosque leones
318 Verg. ecl. 4,18 prima ... munuscula
319 Sen. Oed. 455 vivaces hederae
320 Verg. Aen. 5,79 purpureos ... flores
321 Verg. ecl. 4,30 roscida mella
323 Lucr. 1,287 validis cum viribus
327 Verg. ecl. 4,34 alter ... Tiphys
329 Lucan. 3,702 victor et incolumis
summas remeabat in undas
Incipe, Parve, tuam subridens nôsse Parentem;
O Dilecte Deo, Coeli spes magna, solique!
Grex ubi pastorum praesagiit ista, recessus
Montibus in vacuis, nemus et vocale dederunt
Talia dicta retrò; plaususque ad sydera torquent
Et clivi, et valles, ipsaeque per invia rupes;
Ipsa strepunt arbusta, cavis procul assonat Echo
In lustris: Deus est hic verus, et optimus; ingens
Cùm citò visa fuit per inane caterva volatu
Scandere, mox aethrâ rursus descendere: laeto
Coelestes genii cursu, placidoque recursu
Circum tecta sacrae saliebant Aedis; et inde
Voces auditae procul: Axe subinde rotarum,
Bigarúmque sono stridente: videre per auras
Dein erat innocuis plaudens exercitus armis;
Divisae stabant acies, terna agmina ternis
Disposita ordinibus simulabant ludicra pugnae,
-- 48 --
Spectâsses clypeis jam ter pervadere nubes;
Jam ter per vacuum jaculari spicula sudum;
Ter vocitare Ducem, mox dissita cogere signa;
Praelia vera putes, nullo venit ordine bellum;
Victor, et hostis ovant; fera funera, murmur, et iras
Commenti; unà equites mixti, peditúmque phalanges,
Et rapidi currus; premit indigesta ruentes
Copia: nec se se vacat ostentare, nec hostem
Noscere; sic subitis Alata, et Coelica Pubes
Conflixêre globis; retrò vexilla, tubaeque
Post tergum, fidibus bellum, lituisque secuta;
Nec tela, aut enses quatiens, sed motibus alas.
Pars gestat nostrae veneranda trophoea salutis
330 San. 3,231 Incipe, parve puer, risu cognoscere matrem 335 San. 3,235 ipsae per confraga rupes
336 San. 3,236 ipsa sonant arbusta
338 San. 3,237 visi per inane volatus
340 San. 3,238 coelestum cursusque
alacres alacresque recursus
344 San. 3,240 Scilicet inncocuis per
sudum exercitus armis
345f. San. 3,241f. divisae acies, terna agmina ternis / instructa ordinibus belli simulacra ciebant 347 San. 3,243 Ter
clypeis iam cedentes invadere
nubes
349 San. 3,245 ter clamare ducem; mox dissita cogere signa
358 San. 3,250 perpetuis quatientes
motibus alas
359 San. 3,251 gestantesque manu nostrae argumenta salutis
331 Claud. carm. mai. 7,96 o nimium dilecte
deo
332 Val. Fl. 4,21 vacuis ... montibus
338 Ov. met. 4,718 praeceps per inane
volatu
343 Nemes. 274 stridentique sono
344 Stat. Theb. 8,425 stat caeli diversa
acies
345 Stat. Theb. 5,509 terna agmina
350 Ov. met. 6,277 nullo ordine
353 Verg. Aen. 12,478 rapido ... curru
356f. Stat. Theb. 7,622f. conflixere
globis; retro vexilla tubaeque / post tergum
Spinas et clavos, peracutáque vimine flagra,
Caedentemque latus sicam, permistáque felle
Pocula, sublimémque Crucem, dirámque Columnam.
Pars geniale sonans, pars illaetabile mulcens,
Asperat ut Proteus bibulas resonabilis aures.
Sic ibant: Alii laudes, et Maxima Patris
Facta canunt, ut prima novi procuderit orbis
Moenia, Tellurémque vagis separaverit undis;
Ut passim rutilis accenderit ignibus aethram,
Lunámque, et stellas; ut magni lumina solis,
Jam latè toto tenebris oriente fugatis,
Protulerit; recinunt vario dein carmine: Sectas
Tu, Pater, armigeras, metuende, poténsque, trucidas,
Deiicis atque Polo; triplici tu fulmine frangis
Cum Duce signa suo, tetricúmque repellis in orcum,
Jussa sub infernis horrendùm stridere flammis. 375
Axes tunc gemini te concinuêre; triumphos
Tellus ampla tuos celebravit, et aequor amoenis
Te sonuit lymphis; non avertêre scelesta
Te mala, sed miti spectas mortalia vultu,
Dignatisque tuo praesenti Numina terris
Subvenis, atque beas: Salve Rex maxime Divûm,
Cuncta regens, complensque; tamen qui totus ubique
Integer usque manes, nec te regio ulla prehensum,
Conclusumque usquam cohibent loca; terminus arcet
-- 49 --
Quem nullus; maria, ac terras, Coelíque profunda
Afflatu, quo cuncta vigent, quo cuncta moventur,
Sustentans; vitae Dux, gratia, semen honesti,
Lex operum felix, tumidi moderator Averni,
Justitiae Assertor, Sancto cum Pneumate salve!
360 San. 3,252 spinasque clavosque 361 San. 2,253 medicataque
felle
362 San. 3,254 pocula sublimemque
crucem immanemque columnam
365f. San. 3,256f. Innumeras alii
laudes et magna parentis / facta canunt
366 San. 3,257 ut prima novi
fundaverit orbis
367 San. 3,258 moenia telluremque
vagis discluserit undis
368 San. 3,259 ut passim varios coelo
suspenderit ignes
369 San. 3,260 lunamque stellasque;
ut magni lumina solis
370f. San. 3,261f. iam late extremo
tenebris oriente fugatis / protulerit
373 San. 3,263 deiicis exturbasque
polo
374 San. 3,264 cum duce signa suo
376 San. 3,266 Te gemini cecinere
axes
377 San. 3,267 cum fluctibus aequor
378f. San. 3,268f. non avertere
nefanda / crimina, sed laeto spectas
mortalia vultu
380 San. 3,270 dignatasque tuo
solaris numine terras
381 San. 3,271 Salve, magne opifex
coeli, rex maxime divum
389 San. 3,277 Salve author
364 Pers. 4,50 bibulas donaveris aures
365 Enn. epigr. 1,16 maxima fata
patrum
367 Ov. met. 8,596 vagae ... undae
368 Verg. georg. 1,454 rutilo
inmiscerier igni
369 Lucr. 1,5 lumina solis
370 Ov. met. 2,144 tenebris Aurora
fugatis
377 Sil. 16,281 miti reiecit munera
vultu
381 Enn. ann. 456 Saturnie, maxime
divum
386 Manil. 1,289 cuncta moventur
387 Cic. Tusc. 5,2,5 o vitae
philosophia dux
Pignore cum tanto salve, Pater optime! cujus
Unum Numen idem tribus est, tribus una potestas,
Una tribus natura Dei, tribus una voluntas,
Majestas tribus una, Deus ter dictus, et unus;
Ah nobis felix adsis, gentique labanti!
Ingeminant aurae plausus, circumque per oras
Vox abit; et tellus, dein astra canora resultant.
Fors, quà sol nitidum Solymis ciet aureus ortum,
Jordanes, gravium Rex, et Pater almus aquarum
Saxa inter, frondesque inter sibi struxit amoenum
Luxurians Thalamum; tacito cùm pectore sortes
Venturas voluit: Circùm famulantur eidem
Agmina Nympharum, tota Sidone micantum,
Cultúque, et forma, gressu, tunicáque, sinúque;
Plena maris rubri spoliis, collóque, comísque
Divitias jactat Daphne, formosaque Phyllis;
Nisáque Palateae, Calistoque jungitur Helli;
Mox Amarylis adest, sequitúrque Syringa Cydippem,
Suetáque fluctisonas nando fluitare per undas
Asphaltis, syrióque Charis perfusa liquore,
Cui caput implicitum gemmis, it flexile collo
Aurum ingens, mixtis onerosa monilia baccis,
Propexique nitent electro molle capilli;
Imminet his Chloris, Pomona, Diana, Ceresque,
Gratia queîs multo depinxerat ora lepore,
Eloquiique sales facilis, risusque decenti
Majestate graves; Albam comitantur amicam
Sylvia, Leucippe, Dryope, Rosamunda, Rhoeque;
Prima nives vultu, torquent hae fonte pyropos,
Ornat colla cyclas, undant diffusilis auri
394 San. 3,278 et nobis felix terrisque
labantibus adsis
395f. San. 3,279f. Ingeminant plausum
nubes lateque per auras / discursat vox et coeli convexa resultant
398 San. 3,283f. caeruleus rex,
humentum generator aquarum / Iordanes
400f. San. 3,285 venturas tacito volvebat
pectore sortes
401f. San. 3,284f. quem iuxta hilari famulantia vultu / agmina densentur natae 408 San. 3,289 Asphaltisque assueta leves fluitare per
undas
390 Prop. 4,11,12 pignora tanta
397 Ov. met. 2,112 nitido ... ortu
398 Ov. Pont. 3,8,12 gravem vertice
portat aquam
400 Ov. ars 1,110 tacito pectore
404 Lucan. 10,139 plena maris rubri
spoliis, colloque comisque
405 Mart. 12,65,1 formosa Phyllis
409 Culex 14 perfusa liquore
410f. Verg. Aen. 7,351f. fit tortile collo / aurum ingens coluber
Flaventes errore comae Gangetide gaza:
Splendet honora Chlamys, decorat talaria soccus.
-- 50 --
Jordanes Antro medius, pronaeque reclinis
Urnae Nereidûm, Thetidem profudit, et undas;
Crystallo, vitróque nitet mirabilis Urna;
Hinc, illinc Amethystus inest, et fulgor Iberus
Temperat arcanis Hyacinthi caerula flammis;
Auget ei meritum munus sat grande Deorum:
Arboreis ibi sculpta comis, plantisque virebat
Sylva racemiferis; Cervi, Capraeque fugaces
Aestivum passim jucunda frigus in umbra
Captabant; resonans lymphis spumantibus amnis
In medio errabat campo, lenique secabat
Cursu prata suo; fulvis hîc corpora setis
Obductus Juvenis, scopuloque excisus in alto,
Fluctibus in mediis Regem, Dominumque Deorum
Abluerat; lecti penes hunc de more Ministri
Subcincti expectant viridanti in littore; pronas
Tendentesque manus in flumina, praebent
Candidulas udo, coelestia carbasa, pallas.
Interea Genitor Summus manifesta sereno
Signa dabat latè coelo: nam missa per auras
Iride cincta caput, ramúmque virentis olivae
Laeta columba ferens Natam Virtute superna
Invisit Sobolem; venerantur Numina Nymphae
Admirabundae; profugasque reconvocat undas
Ad fontem Fluvius. Caelata spectat in Urna
Istas dum species Jordanis, ad omnia voluit
Admirans oculos (nec enim praesagia nôrat)
Aggere cùm fracto vastos erumpere fontes,
422f. San. 3,298f. Ipse antro medius
pronaque acclinis in urna / fundit aquas 424 San. 3,299 nitet urna novis variata figuris 428
San. 3,302 Umbrosis hic silva comis densisque virebat
429 San. 3,303 cervi passim capreaeque fugaces
430f. San. 3,304 aestivum viridi captabant frigus in umbra
432f. San. 3,305f. In medio,
effulgens fluctibus, amnis / errabat
campo et cursu laeta arva secabat
433f. San. 3,307 Hic iuvenis, fulvis velatus corpora setis
435 San. 3,308 regem dominumque
deorum
436 San. 3,310 lecti de more ministri
437 San. 3,311 succincti expectant
440f. San. 3,313f. coelo late manifesta
sereno / signa dabat
444 San. 3,316 venerantur numina
nymphae
445 San. 3,317 refugas ad fontem
convocat undas
446 San. 3,318 dum spectat in urna
447f. San. 3,319f. oculosque ad singula volvit / admirans 449 San. 3,320 insolitos erumpere fonteis
420 Verg. Aen. 4,590 flaventisque
abscissa comas
426 Claud. carm. mai. 8,588 temperat
arcanis Hyacinthi caerula flammis
428 Prop. 3,16,28 arborea ... coma
429 Verg. Aen. 10,724f. fugacem /
conspexit capream
432 Verg. georg. 3,466 medio
procumbere campo
435 Verg. Aen. 10,683 fluctibus ...
mediis
436 Stat. silv. 5,1,39 lectique ...
ministri
438 Verg. Aen. 1,487 tendentemque
manus
440f. Ov. met. 5,468 signa tamen manifesta
442 Ov. met. 1,625 luminibus cinctum
caput
444 Ov. met. 6,44 venerantur numina
nymphae
446 Verg. Aen. 7,792 caelata ... urna
449 Lucan. 2,403 fontibus hic vastis
Fluctivomósque novum latices sumpsisse saporem
Advertit; Torrens citò proluit illius antrum
Spumeus assultans; fractusque refunditur alvêus,
Congerieque redit majore, rapítque sub undis
Grandia saxa; ruit quà quidquid fluctibus obstat;
Haeret is, atque tremit; caput ac dum flumine tollit
Muscosum, Taurísque gerens nova cornua vultu,
Aspicit insolitos succrescere littore flores,
Viváque per tetros discurrere lumina lucos,
Pastorum studiô, laetosque ad sydera cantus,
-- 51 --
Coelestésque sonos attolli, et numina circum
Advenisse Deum testantia, protinus ambas
Exultans sursum palmas cum voce tetendit:
Aequoris, et terrae, superûmque, hominûmque Creator?
Quis tulit huc audax, et condidit alta sub undis
Magna arcana Dei, quae non gens, aethráque nôrat?
Ipse mihi haec olim [forsan meminisse juvabit]
Fatidicus, quamvis abiens in mille figuras,
Proteus, cui dirus discerpsit membra Tyrannus,
Talia dum mecum sapienter saepè revolvit,
Vaticinatus erat: Mihi crede, fluentibus annis,
Ille tibi adveniet, Jordanes inclyte, (Coelum
Nam mihi certa dedit prognostica; fallere nostras
Nec superûm nôrunt oracula praescia mentes)
Qui posthac Nili supra septemplicis ortus,
Supra Indi, et Gangis, vastumque binominis Istri
Circuitum, super astra feret tua nomina; quique
Facta, decûsque tuum famae Tiberisque, Padíque
Praeferet, atque tuos Pactolo aequabit honores;
Cujus in adventu lethales cedere morbi,
450 San. 3,322 fluctibus atque novum
latices sumpsisse saporem
455f. San. 3,323f. dum sublevat undis
/ muscosum caput et taurino cornua
vultu
457 San. 3,325 aspicit insuetas late
florescere ripas 459 San. 3,327 pastorum ludo, et laetos ad sidera cantus
460f. San. 3,328f. numina passim /
advenisse deum testantia. Protinus ambas
462 San. 3,330 ad coelum palmas
hilaris cum voce tetendit
463 San. 3,331 divumque hominumque
repertor 464 San. 3,333 detulit huc
audax
466 San. 3,334 Ipse mihi haec
quondam, memini
468 San. 3,336 caeruleus Proteus
469 San. 3,334 dum talia mecum
470 San. 3,339 mihi crede
471 San. 3,338 Adveniet tibi, Iordanes, properantibus annis
471f. San. 3,339f. certissima coelum
/ signa dedit
474 San. 3,341 qui te olim Nili supra septemplicis ortus
475 San. 3,342 supra Indum et Gangen
fontemque binominis Istri
478 San. 3,344 tuos astris aequabit honores
479 San. 3,345 Cuius in adventu
tristes discedere morbi
453f. Lucan. 1,288f. volvitque sub
undis / grandia saxa, ruit
qua quidquid fluctibus obstat
456 Ov. fast. 2,447 nova cornua
459 Sil. 6,669 laeti ... cantus
466 Ov. met. 9,485 ut meminisse iuvat
467 Ov. rem. 269 vertere ... in mille
figuras
470 Ov. ars 3,62 anni more fluentis
474 Ov. met. 5,187 septemplice Nilo
475 Ov. Pont. 1,8,11 binominis
Histri
Artubus incipient aegris; et acerba remittet
Pestis, et atra lues, quae lenta corpora tabe
Corripit, ac imas exurens flamma medullas
Abripit exangues populos, totásque per urbes
Publica succensis peragit fera fata sepulchris.
Tu Caput Artis eris Medicae; tua lympha valebit;
Haec genus omne necis, saniémque, ac ulcera tollet;
Quin et flagrantes (dictu mirabile) febres
Nutu decrescent, invasaque membra relinquent;
Morbus et ille cadet, medium quem Cynthia duplex
Et tenet, et vexat, vitales quando sub auras
Prodit homo; (lunae vah cornua noxia!) letho
Corpora quae tradens, telo velut icta trisulco,
Nunc necat igne, vado nunc mergit (flebile visu
Spectaclum!) stygio censeres tincta veneno
Labra, cor, ora, fibras, tristes ructantia spumas;
Non impunè dehinc turgescens saeviet hydrops,
Cujus ab undosa laesus salsugine sanguis
-- 52 --
Defluit in summos artus, putríque lacuna
Membra tument, femora, et tabentes folle lacerti,
Et diram vitiata procul fert aura mephitim:
Ac simul obtuso cui lingua simillima saxo
Torpebit, promptis citò solvet pervia verbis
Ora; cui quoque stant oculi sine lumine, neuter
Suppeditatque levem pertaeso vivere lucem,
Caecus hic excutiet tenebras, et cernet acutùm.
Possem plura quidem, quae vix mihi crederet ullus,
Vera, probata tamen, simul et conspecta, referre;
At sint ista satis; propero: mirabitur aetas
Postera tot rerum portenta: Stupore repletus
480 San. 3,346 corporibus passim incipient
480f. San. 3,347f. maculasque remittet / dira lues
487 San. 3,350 Quin et letales (dictu mirabile!) febres
488 San. 3,351 possessaque membra
relinquent
494 San. 3,356 stygio nimirum armata
veneno
496 San. 3,359 impune vagabitur hydrops
507 San. 3,367 possum ore referre
508 San. 3,368 ventura tamen mirabitur
aetas
480 Verg. georg. 3,419 pestis acerba
boum 481 Sil. 7,3556 lues agit atra; Ov. met. 2,807 lenta ...
tabe
482 Catul. 64,93 imis exarsit tota
medullis
483 Manil. 1,882 rapit populos totasque
per urbes
484 Manil. 1,883 publica succensis
peraguntur iusta sepulchris
486 Ov. met. 14,406 dictu mirabile
490 Lucr. 3,405 vitalis suspicit auras
492 Ov. am. 2,5,52 tela trisulca
498 Ov. met. 6,387 summos direpta per
artus
500 Ov. met. 3,76 vitiatas inficit
auras
Spectabis claudos passim genua aegra trahentes
Poplite jam stabili rectos disponere gressus;
Torpida tum nervis, labefáctaque membra repente
[Quis putet, Isaias nisi panderet ista prophetes?]
Sarciri, et primas cum robore sumere vires;
Mox alius pariter, sua tollere membra grabato
Jussus, prosiliet subitò, gressuque citato
Aedes inviset sacras, humerisque molestum
Hoc onus ipse suis gestabit; Clamor ibidem
Insurget laetus, vocesque Altaria circum
Adstantis populi, multùm novitate stupendi
Prodigii attoniti; Diva simul arte videbis
Enerves penitus, nec munera sueta parantes
Ocyus officio fungi [res mira!] priore
Articulos dextrae; laeva dein parte sacrati
Ad tactum vestimenti mitescere cernes
Sanguinis effluvium muliebris, et ora Cadaver
Poene imitata, genas, lumbosque, pedesque labantes
Rursus nancisci citò pristina fulcra salutis;
Daemona quin etiam, furiásque sub improba pelli
Tartara, crudeles furias Acherontis; et ipsa
Pectora mille malis obnoxia, fessáque morbis
Egregiè refici, nec obire perîcla; furentes
Quamvis Eumenides contra bacchentur, et ira
Ignescant; vano quin summas murmure nubes
Implebunt; impacta trement quoque verbere, et ictus
-- 53 --
Horrisonos: Artus jam specto redire per imos,
Post fera fata, necémque ipsam, proba nuncia vitae.
Quodque stupere magis fas est, praecedere pompam
Jam moestam video, tragicasque praeire cicutas;
510 San. 3,369 Cernere erit claudos passim
genua aegra trahentes
511 San. 3,370 extendere poplite
gressus
512 San. 3,371 labefacta diuque
trementia membra
514 San. 3,373 validas cum robore sumere
vires
516 San. 3,375 haud mora, prosiliet,
passuque in templa citato
517f. San. 3,376 onus ipse humeris
portabit 518f. San. 3,376f. ibi
ingens / clamor
520 San. 3,378 spectantis populi et
rerum novitate paventis 529 San.
3,384 ipsas quin etiam Furias sub Tartara pelli
538 San. 3,391 iam moestam incedere pompam
510 Verg. Aen. 5,468 genua aegra
trahentem
512 Lucr. 4,1114 membra ... labefacta
516 Sil. 11,64 gressu ... citato
518f. Verg. Aen. 3,524 laeto socii
clamore
536 Catul. 76,21 imos ut torpor in
artus
Gaudia mox matrum non exspectata, patrúmque
Laetantes fletus, verso ordine, totaque festis
Moenia compleri turmis, plausùsque ciere.
O’quoties illum revereri culmina cernes
Clivorum, quoties curvare cacumina sylvas
Miranda methodo; quoties in gramine ripae
Leniturum aestus, placidum vel corde soporem
Ut caperet, molli adsuesces mulcere susurro:
Macte tuo, Rex ude, freto; macte amnibus, undis
Fontibus! Accedent posito tua caerula fastu
Numina, quae membris nudata, sacerrima pangent
Carmina: Tu felix, quando jam flumine sancto
Factorem rerum, Dominúmque Políque, solíque
(Hocce decus, laus tanta tuis, Pater alme, fluentis!)
Vestibus excipies nullis, ac hospite tanto
Attonitus timidas hortaberis ipse Napaeas
Vocibus hisce: citae properate, cremanda per aras
Et date Thura pias! comites, Thetidósque sequaces
Sternite floricomo tercena sedilia musco,
Pluraque caeruleis intexite serta columnis;
Has redimite rosis, tulipis, nitidisque ligustris;
Liliáque et violas miscete; aspergite molli
Dein Regem nimbo! latè Jordanis ad astra
Tollent elogiis Juga tunc sublimia nomen;
Jordani applaudent se diffudentia circum
Aequora; Jordanem sylvaeque, amnésque sonabunt:
Insuper illa dies humanis ferre ruinis
Auxilium, finémque, piis et jubila terris
Una potens, aequè fonti acceptissima genti,
Lucescent tandem, totúmque optanda per orbem,
540f. San. 3,392f. mox gaudia matrum /
insperata patrumque hilares verso
ordine fletus
544 San. 3,396 curvare cacumina
silvas
545 San. 3,397 quoties humenti in gramine ripae
547 San. 3,399 carpentem tenui assuesces
mulcere susurro
548 San. 3,400 Macte tuis merito
ripis, macte omnibus undis
549 San. 3,401 deposito properabunt
numina fastu
551 San. 3,402 carmina dicent 551f. San. 3,403f. cum tu felix iam
flumine sancto / authorem rerum divumque hominumque parentem 553 San. 3,405 laus tanta tuo, rex
maxime, fonti 554 San. 3,406 exutum veste
accipies atque hospite tanto
555 San. 3,407 attonitus trepidas hortabere voce Napaeas
556f. San. 3,408 Ite citae, date thura pias adolenda per
aras
559 San. 3,410 suspendite serta
columnis
561f. San. 3,412 liliaque et pulcro
regem conspergite nimbo
562f. San. 3,413f. nomen late clarum
Iordanis ad auras / attollent montes 564f. San. 3,414f. Iordanem maxima circum / aequora, Iordanem silvaeque amnesque
sonabunt
566 San. 3,416 latura ruinis
567 San. 3,417 auxilium finemque dies
569 San. 3,418 totumque optanda per
orbem
546 Verg. Aen. 4,522 placidum ... soporem
549 Laus Pisonis 130 positoque per
omnia fastu
551 Verg. Aen. 8,72 flumine sancto
554 Ov. met. 8,570 laetissimus hospite
tanto
Attamen et fluviis, et nostris unica lymphis
(Siqua fides, et certa valent praesagia Protêi)
Auricomòsque tibi, stellis melioribus, ortus
Monstrabit; nec quaeret opes, nec quaeret honores
-- 54 --
Scilicet illa Patris Soboles, Virtúsque, decusque,
Parque, minorque Deo, postquam mortalia sponte
Membra sibi, fragilésque lubens induxerit artus:
Nec Cypri invadet sceprum, neque Caspia perdet
Regna, nec irascens spoliis Babilona superbam
Exuet, aut celsis scandet Capitolia bigis
Milite stipatus, circúmque fremente Senatu;
At vasti tractus Pelagi, ripásque, lacúsque
Circumquaque secans, media sibi quaeret in alga
Sollicitos Comites, sparsosque per aequora nautas,
Instructos cymbis, et nudos membra colonos
Undarum, satis ampla fretis jactare parantes
Retia, vel scissas solidè reparare sagenas;
Isthaec ut linquant tunc munia, dignaque Coelo
(Cujus participes hos reddere praecupit) acta
Ut praestent, graviter mandabit, et instruet; aegros
Quò pariter curent, tribuet jus omne, modúmque:
Pellent Discipuli morbos, virúsque nefandum
Infestis adiment spectris, et adunca retundent
Cornua, sanguineúmque genus; mala cuncta fugabunt,
Tartareasque acies; quin et Coelestis Olympi
Praeficiet foribus Custodes: Claustra jubebit,
Ac aditus servare Poli, quibus atra nocere
Visque, furórquè Stygis nequeat, vel obesse revinctae
Anguibus Eumenides, saevíque obsistere postes
Umbrarum; sedes duodena per astra subinde
570 San. 3,420 siqua fides, siqua est
veri prudentia Proteo
572 San. 3,421 stellis ridentibus ortus
573 San. 3,422 non divitias, non quaeret
honores
574 San. 3,423 ille patris decus ac
virtus
575f. San. 3,423f. mortalia postquam
/ membra sibi et fragiles iam
sponte induxerit artus
577 San. 3,425 Non sceptrum invadet
Cyri, non caspia regna
578 San. 3,426 exuviis Babylona
superbam
579 San. 3,427 alto scandet Capitolia
curru 580 San. 3,428 militibus circum
et laeto comitante senatu
582 San. 3,430 curva secans, media
socios sibi quaeret in acta 584
San. 3,431 nudosque colonos
585 San. 3,432 undarum, sinuosa fretis iactare parantes
586 San. 3,433 retia vexatas aut iam
reparare sagenas
590 San. 3,435 ius omne potestatemque medendi 591 San. 3,436 pellent morbos
593 San. 3,437 monstra fugabunt
594f. San. 3,438f. Quin et custodes
foribus radiantis Olympi / praeficiet servare aditus et claustra iubebit
598 San. 3,441 Eumenidum durique umbrarum obsistere postes
599 San. 3,442 sedes passim emeritis duodena per astra
571 Verg. Aen. 3,434 siqua fides
575f. Lucr. 3,778 mortalia membra
577f. Verg. Aen. 6,798 Caspia regna
578 Lucan. 1,10 superba foret Babylon
581 Lucr. 2,345 ripas fontisque lacusque
582 Stat. silv. 5,3,283 in media ...
alga
583 Ov. trist. 4,1,50 sollicitae
comites
584 Verg. Aen. 8,425 nudus membra
Pyracmon 590 Ov. fast. 5,203 ius omne
592f. Ov. Pont. 1,1,39 cornu tibicen
adunco
599 Verg. georg. 1,232 per duodena
... astra
Emeritis statuet; certa dein lege magistros
Quaeque caterva suos sectabitur; alma vocatis
Jura dabunt, leges, documentaque: Compita circum
Plausibus alta strepent, sociis, ducibúsque triumphos
Dantibus innumeros; ò térque, quatérque beati,
Qui jam jam, Ratibus, linis, remisque relictis,
Aurea sydéreae sibi pandunt Atria sedis!
Praetereà (fidei meritô, si certaque mentis
Omina sunt nostrae) socias spectabimus undas,
(Hoc summi Patris est inter miracula primum)
Converti in Bacchi latices; hos pandit honores
Signa per alta Deus; sua sic arcana stupere
-- 55 --
Dat sumpti latè Imperii, mirabitur auctus
Felix lympha suos, haustum spumare coacta)
Hospitibus mirum, paterísque refundere plenis,
Ac hilarare novas Hymenaei nectare mensas.
Nec semel ille, truces remis evectus in undas,
Experietur ubi, casso rediisse labore
Consocios, praeda maris hoc cumulabit, et udas
Squammigerûm species viridi profundet in Actâ.
Tum quoque, cùm pelagus penetrabilis obruet ignis,
Cernemusque ratim saxosa ad littora ferri,
Amissis fluitantem armis, ac dura gementem
Verbera, et effracto nudatam lintea malo,
Nulla salus, spes nulla viris, ad vota precésque
Vertentur; vacat ars: miserae exoptantur arenae,
Imperio premet Ipse Notos: cadet arduus undae
Impetus; audivisse Dei sacra jussa putares
Euros, et Boreas, et iniquos turbine Cauros.
Quid memorem gemino saturandas pisce catervas,
601f. San. 3,444f. illi leges et
sancta vocatis / iura dabunt
605 San. 3,446 qui iam cymba remisque relictis
607 San. 3,448 Praeterea
608 San. 3,449 cognatas etiam spectabimus
undas
610 San. 3,451 hos primos per signa ostendet honores
612 San. 3,452 accepti late imperii;
mirabitur auctus
613 San. 3,453 lympha suos, iussa
insuetum spumare capaces 615 San.
3,455 et mensas hilarare et felices
hymenaeos
616 San. 3,456 Nec semel ille altum
remis evectus in aequor 617 San.
3,457 rediisse labore
618f. San. 3,458f. et hudos / squamigerum strata cumulos
exponet in alga 626 San. 3,463 imperio premet increpitans: cadet
arduus undae
627 San. 3,464 impetus atque audisse
minantis iussa putares
628 San. 3,465 Eurosque Zephyrosque
et ovanteis turbine Coros
629 San. 3,466 Quid loquar, ut gemino numerosas pisce
catervas
600 Ov. met. 5,531 lege tamen certa
603 Val. Fl. 4,554 sociis ducibusque
604 Verg. Aen. 1,94 o terque quaterque
beati
606 Verg. Aen. 10,3 sideream in sedem
617 Lucan. 2,663 cassus labor
618 Manil. 5,592 quantula praeda
maris
622 Verg. Aen. 1,474 amissis Troilus
armis
622f. Calp. 3,70 dura ... verbera
624 Verg. Aen. 11,362 nulla salus
bello 624 Verg. Aen. 6,51 vota
precesque
627 Verg. Aen. 6,40f. sacra morantur
/ iussa
Munere et exiguo Cereris miserabile vulgus,
Pascendosque viros, pariterque in gramine matres,
Ut duodecim redeat plenis Annona canistris?
Quid dicam? quando tenebrosa nocte per altum
Incedens ponet vestigia libera ponto,
Vixque fretum sicco tanget pede? Scilicet illi
Adnabunt mox fident; Fundo Neptunus ab imo
Excìtus Dominum noscent, positóque Tridente
Cum Glauco, Nereo, sociis, udísque Deabus
Prosiliet, tremulúsque piis dabit oscula plantis:
Sed quid ego tenui vectus super aequora puppi
Cuncta feror referens? non si mihi docta Camoena
Atria, Castaliúmque vadum, Pimplaeaque pandant
Limina, sufficiam: non si mihi Delphica centum
Ora sonent, Helicónque novas in gutture linguas
Surrogent, et totum spirent praecordia Phoebum,
Excelsos valeam Messiae Principis actus
Narrare, ac digno complecti singula cantu.
-- 56 --
Haec mihi longaevus syncero pectore Proteûs
Vaticinans (dum fortè meum successit in Antrum)
Deprompsit quondam; nunc argumenta futurae
Exspectare rei stat fixum. Flammeus ambit
Verùm plus solitò medias sol aetheris oras,
Auroraeque comes, festae ductórque choreae;
Mandat hic, ad numerum stellae moveantur, et orbis
Accipiat leges; praescriptaque foedera servent,
Ac noscant aurae Imperium, maria alta tremiscant:
Cúmque citet nunc ante diem sub fraena jugales,
Fas est consuetis quoque me decurrere ripis
Undantem, vastosque lacus, ac rura meantem
630 San. 3,467 munere et exiguo
Cereris, miserabile vulgus
631 San. 3,468 matres atque viros
pariter per gramina pascet 632 San. 3,469 ut iam bissenis redeant fragmenta canistris
633 San. 3,470 ut nocte per altum
634 San. 3,471 substrato ponet vestigia
ponto
635 San. 3,472 vixque undas sicco tanget pede? scilicet olli
636 San. 3,474 fundo Neptunus ab imo
637 San. 3,475 excitus, agnoscent dominum positoque tridente
639 San. 3,477 prosiliet trepidusque sacris dabit oscula plantis
640 San. 3,478 Sed quid ego exili vectus super alta phaselo 641 San.
3,479 cuncta sequor memorans? Non
si
642f. San. 3,480f. aurea pandant /
limina, sufficiam; non si mihi ferrea centum
644 San. 3,482 ora sonent centumque
aerato e gutture linguae
645 San. 3,483 pectora Phoebum
646 San. 3,484 valeam venturi
principis actus
647 San. 3,485 enumerare novoque amplecti
singula cantu
648 San. 3,486 felici pectore Proteus
649 San. 3,487 vaticinans, ut forte meo diverterat antro
650f. San. 3,488f. nunc eventus stat signa futuri / expectare
657 San. 3,493 ante diem citat
auricomos ad frena iugales
658 San. 3,494 tempus me currere
ripis
659f. San. 3,495f. undantem magnosque
lacus / vorticibus
630 Lucan. 6,110 miserabile vulgus
632 Verg. georg. 4,280 plenis adpone
canistris
633 Amm. 15,4,8 praesidio tenebrosae
noctis
634 Hor. epist. 1,19,21 libera per
vacuum posui vestigia
635 Ov. met. 14,50 pedibus super
aequora siccis
636 Val. Fl. 8,366 fundoque iterum
violentus ab imo
645 Claud. rapt. 1,6 et totum spirant
praecordia Phoebum
653 Ov. met. 8,582 festas duxere choreas
656 Verg. georg. 2,479 qua vi maria alta
tumescant
Vorticibus; Jam cerne novum, qui concitat undas,
Aestum, Jordanemque ciet grave murmur aquarum
Plus aequô despumantûm; Sic fatus amictum
Protinus insolitum dorso superinduit, udis
Quem nevit quondam formosa corona sub antris
Nereidûm, laeto residens in gramine, docta
Intexensque manu pulcherrima stamina gemmis;
Naïadésque rudem decorantes murice textum
Sidonio, aurato in limbo fixêre pyropos:
Denique fluctivago tumidus se reddidit alvêo,
Spumantíque vagas aspergine miscuit undas.
Jam Sacri Partûs seriem libâsse verendam,
Sit satis, O superi! Sterili de Rupe Biseni
Nunc aliò cogunt me floridiore sub umbra
Euganei Collis musae: quae carminis illi
Gratia, quisve lepos! quò non splendore nitescit!
Pectoris Interpres felicis, Diva voluptas,
Tot Vatum foecunda Parens, Coelestis origo;
Quae meritos cumulat meritis, Albóque relata
Excolit aeternùm victuris nomina chartis;
Méque minùs dignum laurô, quibus illa canori
Altera Parnassi sedes viret undique, cinxit,
Tyronémque docet mira ratione Poetam
Quid deceat, prudens Recti quid et exigat usus.
Canebam.
661 San. 3,497 Iordanemque vocat
tumidarum murmur aquarum
662f. San. 3,498f. Sic fatus,
confestim humeris circundat amictus / insolitos
664 San. 3,499 quos pulcrae hudis nevere sub antris
667 San. 3,501 sidonioque rudes saturantes murice telas
669 San. 3,503 Atque ita se
tandem currenti reddidit alveo
670 San. 3,504 motas aspergine miscuit
undas
671f. San. 3,505f. o superi, partus
tentasse verendos / sit
satis
600 Claud. carm. mai. 17,319 in carmina concitat undas
661 Sen. Ag. 466 murmur grave
665 Verg. georg. 2,525 in gramine
laeto
667f. Tib. 3,3,18 Sidonio murice
677 Claud. carm. min. 23,13 ipsa parens
vatum, princeps Heliconis, Homerus