-- --

Surrexit non est hic aiebat nuper

angelus ad foeminas sepulchrum Christi

invisentes. Liceat mihi eadem verba

de binis litterariae Societatis nostrae

membris repetere, quos per elapsas

ultimas Christi surgentis festivas

luces, nescio an utilis curiositas, an

terras nondum visas lustrandi cu-

piditas ex musaeo suo surgere et alio

abire coegit. Unus equidem horum, laborum

suorum Academicorum ac praecipue

sincerae illius ad Caesarem submissae in-

formationis et laetus et fessus liberi-

ores auras serio aspirare coepit, cumque

has in Oenipontano climate diu

iam cum taedio suspirasset et frustra hac-

tenus exspectasset, ad temperatam magis

huius veris tempori [ERROR: no reftable :]convenientem melius regionem anhelabat

hominem igitur serendis sermonibus, ut

sibi videbatur, aptiorem et qui velut

facundus comes in via pro baculo esset

aversiri iubet, expositoque itineris de-

siderio socium expetit et vel inscia etiam

coniuge impetrat. Ambo igitur equis

cursoriis vecti praeteritâ Veldidena

montem Schönbergium superant, dein

Matreium nobile ac perantiquum tabulae

Theodosianae oppidum per transenna

salutantes Stainacum devehuntur,

ubi lautiori caena comitem suum nondum

bene ad iter compositum, et tacite non-

nihil invitum, vir ille nobilis exce-

perat et utrumque contra hybernas

Euri Notique in celebri monte Pyren.

iniurias utili plane, imo necessario

consilio munierat, conscenso igitur rursum

curru ad secundum a Stainaco lapidem

tabulam illam aeneam, quae occurrentium

sibi Caroli V, Imp. et Ferdinandi I.

Rom. Reg. fratrum memoriam hac

inscriptione servat, quantum per ten-

xas licet non tam lustrant quam notant.

-- --

Exscripsit autem viae comes ante oc-

tennium circiter haec verba:

Imp. Caes. Carolo V. P. I. Aug. ex Hispan. Italiaque susceptis imperialibus coronis advenienti et Ferdinando Hung. Bohe- miaeque regi e Pannoniis occurrent. optimis principibus ad perpetuam [ERROR: no reftable :]publica laetitia memoriam, quod pat- res ante annos VIII digessi sumis inter mortales honoribus et triumphis aucti hoc in loco salvi hospitesque con- venerunt anno salutis M DXXX Fridericus Franciscus a monte niveo Stenaci praefectus mandato regio fieri curavit.

Ad tertium dein lapidem deducti in la-

pidem milliarium in via hac regia

olim a Romanis positum offendimus,

sed merito illud ex Petronio Arbitro

„sub hoc noctis conticinium“

repetent (...), cum ob noctis tenebras

ad notatos, ut Rutilius in itinerario

ait: Caesarum nominibus reque lapides fax ulla praesidio erant, quae iter aperiret [ERROR: no reftable :]errantibus, nec silentium noctis iam me- diae promittebat occurrentium lumen non possemque igitur lapidis inscrip- ti typum dare, nisi comes itineris idem fecisset, quod de Githone eodem loco tes- tatur Petronius: nam dudum antea omnes pilas columnasque notaverat, en verba ipsius ex lapide IMP. CAES. _ _ _ _ _ _ MINo PIo FELICI INVICTo AUG PM TRIB POTEST COS PP ET CIVL VERo _ _ _ LISSIMo CAES B AUG MP CXXX

Tum per telonium seu claustrum Lueg

dictum, quod antiquissima Germanorum lingua

speculam significat, veteres autem litte-

rae antrum et speluncam compellant ad

pedem montis Pyrenaei Graecis Roma-

nisque scriptoribus Aristoteli, Straboni,

Senecae et Plinio iuniori ad Traianum

commemorati, deferuntur, quem ubi ala-

cres superarunt, intensum in pedibus

frigus sensere, mons ipse totus recenti

nive et ab incumbenti ventorum turbis

ne agglomerata rigide horrebat, totusque

quod sperabamus viae delicium infaustis

praesagiis foedabat, et fortuna fuit,

quod praecedenti sole aurigae complures

curribus graviter onustis hanc viam

triverint, quibus, ut mos est, operarii

illi ad hunc finem omne tempus conducti

semitam sive stratam, ut antiquitus

etiam vocarunt, multâ industria

apertam reddidere. Verum quod nega-

bat temporis austeritas, in hoc loco

non tam refrigerium quam contra frigus

remedium, naturae benignitates prodigi-

ose indulsit, dum calidos latices sua

sponte in ipso Brenneri vertice erum-

pentes tum nobis tum accolis, quos ab ipso

-- --

monte Horatius Brennos, Venantius

Fortunatus Breones et erronee Fer-

nandes Ibirones compellat, largiter

affudit. [ERROR: no reftable :]Frontis originem ac tempus imo potius restaurataelatebrae beneficium, exsculptae ibidem in tabula marmorea litterae his docent: Aspice viator et Deum lauda in rigidis istis ac olim inhospitis tesquis ubi cautes et montium iuga caelo imminent, ubi feris potius latebras quam hominibus habitationem molitam esse naturam dixeris Zacharias Geizkofler a Gailenbach in Haunshaimb et Mos Eques auratus P. Rud II Rom Imp a Consil fumantes latices terrâ obrutos et frigida affluente turbatos aperuit, mundavit, ab hoste suo distinxit et in hunc usum dedit adiectis commoditatis gratae hospitiis at ad sustentationem pauperiorum quotidiana stipe Vos qui hîc salutem quaeritis, pro salute instauratoris et posterorum eius vota facite ita vos et bonos omnes respiciat salus.

Paululum igitur refotos tertio

dein lapide Vipitenum excepit oppidum,

quod hodie Sterzingam vocamus. Anto-

nini Itinerario notum, cuius nominis

reliquias totus hic districtus, qui vulgo

vallis Vipitina seu das Aintl Batig-

gtsall retinet. Ubi iterum a in tepidi

usculo hypocausto recreati ulteriori

nos accinximus itineri.

[ERROR: no reftable :]Occurrebat extra oppidum dela- tasvix paucis passibus delatis ad templi parochialis murum haec epigraphe marmori inscul- pta: V. F. POSTHUMIA VICTORINA TI. CLAUDIO. RAE TICIANO GENE RO . PIISSIMO Huic e latere adhaerebat muro pariter infixa, litterisque tra- balibus eleganter excisas haec in- scriptio commendanda sane et sin- gulari laude imitanda, sed num- quam speranda industria: dt. Inschrift

Altero dein

a Vipiteno milliari in celebrem illam

Solis Mythrae tabulam illucescente iam

iam crepusculo incidimus, singularem

in paucis et qualem praeter Italiam forte

Europa omnis non exhibitura est, eo quippe

rarior censetur, cum Solis Mythrae iurant

bello iam Pompeii pyratico Romam de-

lata et Aureliani praecipue aevo

frequentiori cultu invaluerint,

contra quem ex SS. Patribus verba fe-

cerunt Tertullianus, S. Iustinus Mart.

S. Epiphanius, Macrobius, Iulius Fir-

mus, Lactantius Firmianus S. Ioan. Chrys.

S. Ambros. S. Augustinus. Nonus in Nazian.

Elias Cret. in Greg. Commudianus Poet. Nicet.

Ep. ad Nazianz S. Paulinus S. Hieroni.

Ex scriptoribus autem profanis hi

praecipue de his mentionem fecere

[ERROR: no reftable :]Herodotus, Xenophon, Pausanias Athenaeus, Hesichius Gram., Por- phyrius, Strabo, Phetrarchus L. Apuleius, Curtius, Mart. Capella Statius, Luctatius Plaud. ad Stat. Lampridius in Commod. Iulianus Imp. Claudianus Suidas

Quae omnia singulari libro inter annos

viginti quatuor iam ter recusi

eruditissime complexus est Joannes

Philippus a Turre Adriae episcopus et

inter principes sui saeculi eruditos Ro-

mae omni atque eruditionis praecipue

oraculo Clementi XI. P. M. merito

pretiosus charusque.

Operi huic anaglypho in alio

[ERROR: no reftable :]lapide iunctum est sequens epi- taphium: D II M AURELIAE RUFFINAE MATRI AELIUS QUARTINUS

Duodecimum demum lapidem emensis Brixina

sede episcopi et principis imperii regia no-

bilis civitas occurrebat. Quae me-

-- --

dio quidem aevo suos natales debet

nominis autem originem iam in Ptolo-

maeo servat, qui hos Rhaetiae po-

pulos Brixantes appellat. In hoc

igitur loco ne profanis indagationibus

nostris sacra diei solemnitatem tur-

baremus, cumque aliunde praeter struc-

turam regiae satis eleganter ac sepul-

chra per pauca quaedam praesulum no-

tumque illud semper limpida abundan-

tem

[ERROR: no reftable :]Sic dictum fontem virginum seu Aqua virginis

Nihil admodum notatu dignum nos

suppeditaretur, eo ardentiori deside-

rio veterum illam antistitum Sabionen-

sium urbem Sabionam, Antonini Iti-

nerario tabulae Peutingerianae,

Paulo Diacono et actis conciliabu-

li Mariani memoratam, petebamus

huc igitur, felicibus avibus et multipli-

catis sociis religiosis ac doctis

delati arduum montis clivum verticemque

non sine gravi molestia conscendimus

primumque antiquissimi sacelli perpauca

quae supersunt vestigia subtus al-

tare consideramus notatoque certae

antiquitatis signo, unica nimi-

rum fenestra oblonga sed angusta

nimis templum hoc esse intelligimus

quod Sabionensium fasti et prop-

rium Brixinense divum Cassianum

Dei parenti virgini exstruxisse fe-

runt, altius posthac profecti anti-

quam cathedralem basilicam nescio

quid antiquitatum exspectantes

venerabundi subimus, sed incuria

temporum fuit hominumque, quae orna-

tam pessime basilicam omni anti-

quitatis testimonio infeliciter

prorsus orbavit, lapides omnes ab-

straxit et ex his unum, licet primum,

1628 signando loculo, qui ad

-- --

partem evangelii conditis eporum reli-

quiis destinatus, et ex illo, quem dixi,

loco remotus arae propinquae pro men-

sa inservit, reliquias autem ossium epis-

copalium arca quaedam lignea, intus autem

cuprea, supra portas templi custodire

haud ita pridem iussa est, aedes autem

haec sacra Christo e cruce pendenti de-

dicata est. Ex templo hoc cathedrali

dux nos religiosus adm. in Turrim per-

antiquam praecesserat, in qua ut con-

stans traditio est, sanctum Cassianum per

secritionis Diocletiani tempore vincu-

lis detentum fuisse asserunt, quae vin-

cula cum Patrum nostrum aevo superfuiss.

certo feramus eo magis iustissime indig-

natus suus, cum non tantum haec male custodi-

ta furto fuerint subtracta, sed etiam

signa, cruces nempe adpictae, locum ob

vinculorum muris infixorum notantes

pene iam tota perierint, nobileque

illud, quod fugiens Divus petrae im-

pressit vestigium, supina prorsus ac fla-

gitiosa negligentia fere deletum seu

ablatum triste nobis desiderium re-

liquerit, iamque maesti abitum inter

recurrentes identidem antiquorum mu-

rorum et unius alteriusve castelli

reliquias non ingrato adm. nuntio

reficimus. Cassidem nuper ferream et

sceptrum ex calibe Longabardico

haud multum absimile in his rude

esse repertum, spectavimus utrumque avia

et sceptrum hoc, quod vulgo Pusio-

num compellant, perelegans necrum

sed limato artificio elaboratum mo-

rabamus, delinabatam utriusque effigiei/m

proxime exspectantes

-- --

ad pedem montis oppidulum ad Clusa

sive Clusina (quae vox medii aevi

teste Ducangio locum angustum loqui-

tur) situm est, nulla quidem re nisi

paupercula casa patrum Capuci-

norum. Nobilis imo nobilissima

haec enim thesaurum custodit non

comite dumtaxat Tyrolis

sed vel magno rege dignissimum; sive

enim sacram ex auro et gemmis suppel-

lectilem consideres, sive artis statu-

aria sive pictoriae prodigia atten-

das, omnia in his omnibus summa

sunt, iuvat rem ordine et compendio

dicere. Supra fores sacrae aediculae

D. Felix Cantalitius ex pario

marmore Neapolitani artificis

opus, viri magnitudine spectabilis

est. ad sinistram ante has fores Christus

in sepulchro eadem magnitudine

quiescit tam stupendo artificio, ut

membra, musculi et nervi omnes omnibus

statuis emendatiores sint. Temp-

lum intrantibus arae occurrunt qua-

tuor, ex quibus tabulas tres Paulo

Paganio Mediolanensi, quartam, quae Divam Annam

refert, Cygnianio Bononiensi, summis

PPrum nostrorum aetate artificibus debemus

interius Christus e cruce depositus

et divinae matri acclinis praestantem

Josephi Riberae vulgo Espagnoleti

manum commendat, parietes tabulae oc-

to gesta taumaturgi Paduani lo-

quentes Petri Forenzii penicillum

dilaudant, sacri oratoris cathedram

idem Ribera Divis Andre et Jaco-

bo exornat, ad aram maiorem Petrum

et Magdalenam poenitentem, D. An-

tonium Paduanum, uti et Franciscum

Assisiatem celeberrimi Jordani manus

animavit. E templo in chorum

-- --

progredimur, ubi mediam praegran-

dis se tabula offert, quae plane divi-

nos virginis S.L.C. vultus vultus a Jor-

dano expressos commendat, ex utroque

latere sancti tres leges, Christus in hor-

to, idemque spinis coronatus, crucem ba-

julans et a morte in gremio matris

depositus admirabili iterum Jordani peni-

cillo comparent. Et ne servator in tu-

mulo conditus eiusdem patientis deesset

historia, viva eundem Hannibalis Car-

rarii dextera feliciter sociavit. Addi-

dit his D. Sebastianum Appelles Venet.

Titianus, D. Teresiam Cygnianus,

beatissimam denique virginem cum dormien-

te filiolo suo, pictorum sui saeculi

princeps Leonardus Vincius. E choro

in proximam sacrae suppellectilis

custodiam pedem feramus, et in hoc nascen-

tis Domini e coelo nuntios artificiosi

Bassani manu nocte concubia illustres

miramus, tum beatissimam virginem, Divos Bar-

tholomaeum et Dorotheam Bellini, Geor-

gium et Hieronymum Titiani, divinam

matrem cum puero Cygnani, Christi par-

vuli in cruce dormientis elegantiam

opus Rubenii stupemus. Dein in

refectorium nos conferimus, ibidemque

Christi e cruce pendentis imaginem a

Palma elaboratam tacita venerati-

one una cum D. virgine et Assisia-

te Patre a praeclaro illo rerum

sacrarum proteo Barrotio effigi-

atas veneramur. refert idem pariter

locus duodecim tabulas vitam beati Fe-

licis Cantalitii eximia Belgae pic-

toris arte depictam. Ex ipso coeno-

bio in adiacentem denique virginis

Laurentanae aediculam nos conferebamus.

-- --

et imprimis quidem altare castrense

regum Hispaniae solido ex auro

conflatum, inque huius medio Christi

cruci suffixi ac divinae matris

cum filio adoptivo immagines divini

Michaelis angeli Bonarotae

caelo ac toreumate exsculptas ad-

miremur. In conclavi demum alte-

ro praeter vestes etiam ex asbesto seu

lino inconsumptibili vasa sacra pre-

tiosissima, codices aliquot elegantis-

sime pictos, varios iterum stupen-

dosque artis pictoriae partus con-

sideremus, merito quippe oculos

nostros percellit divinissimae matris

illibata conceptio ab omni naevo

etiam pictorio citra controversiam

immunis invicta magni Jordani

manu asserta, aliam deiparae tabulam

magnus ille Mariani vultus arti-

fex Carolus Dulcis pallio obtectam

modestissime finxerat. Praeter

hos Christum a Magis adoratum Ger-

maniae prodigium Durerus, fugam

in Aegyptum abstractum Vandicti ius

e cruce suspensum Franckius Bel-

ga, et virtutes theologicas ad

hanc arborem salutis congregatas

Rottenhamerus, Ioannem Baptistam

in eremo disserentem Franckius,

Ioannem Baptistam cum agno ludentem

Leonardus Vincius incredibili omnes

artificio produxerant. Lubet

his ludos puerorum super glaciem et

et Brugeli iocos addere, totamque

hanc scenam cum servatore crucifixo

Rottenhameri, Scipionis in Hispa-

nia de se ipso victoria Franckii

et tribus demum Petri Pauli Ru-

benii tabellis claudere, quarum pris-

(...) in veteri lege fiauram

-- --

altera Dei hominis nativitatem et

tertia demum omnium facile princeps Christi

cum cruce ad Calvariae montem rap-

tati comitatum admirabili prorsus

exhibet artificio, ut adeo paupe-

rem hanc religiosae simplicitatis

casam omnis artificii ac pretiosissimae

sacrae suppellectilis pinacothecam

merito dicere possimus, neminemque

omnino perditi turpis aut expen-

sarum incusare, qui etiam longiori

itinere huc deflexerit, cum incre-

dibilis sit eorum omnium voluptas, quod

meliori mente et oculo provida illa

divini numinis clementia beavit.

A Clusina