Lib. XIII
Iam post bella quies, iam sęua et tristia finem [ERROR: no reftable :]Pax
Accepere suum, iam nubila tetra serenę
Cęsserunt luci. Nihil est, quod regna lacessat,
Quod populum turbet, quod regis corda fatiget.
Exin lętitię tactus dulcedine Dauid
Sustulit exutam curis ad sydera mentem
Arreptaque lyra cordas pulsare canoras
Diuinasque referre pio modulamine laudes
Coepit et has sacro depromere pectore uoces: [ERROR: no reftable :]Dauid deo laudes cecinit
"O deus, ętherii uirtus et gloria regni,
Principium sine principio, sine fine perennis
Maiestas! Tibi lętus ago, pater optime, grates,
Qui me iampridem sceptri dignatus honore,
Casibus aduersis defenderis et mihi contra
Multorum insidias fueris tutamen et idem
Omnibus in bellis fauor, in certamine uirtus.
Tu mihi spes uenię, tu legis gratia lęsę
Offensęque grauis mihi tu placabile numen,
Tu lux in tenebris, nostrorum cura laborum
Et tranquilla quies. Meritis maiora dedisti
Pręmia tu nostris nobis, tu crimina poena
Expurgare pius uoluisti nostra minore
Quam qua dignus eram. Tua me miseratio nunquam
Deseruit. Nunc, oro, meę miserere senectę!
Perpetua da pace fruar sedesque quietas
Huic animę concede, deus, da, dona salutis
Expectata diu capiam. Quum tempora sęcli
Incipient melius promisso currere fato,
Tunc Dauida tuum cum gente et plebe fideli
Transfer ad ętherias ęterni luminis arces,
Vt iam, quando tuos dabitur mihi cernere uultus,
Tecum perpetuo uiuam feliciter ęuo
Angelicosque inter cuneos noua gaudia carpens
Sedibus in superis maneam sine fine beatus."
His aliisque modis dum cantat, spiritus illum
Diuinus penetrans uenturi pandere iussit
Temporis euentum donique arcana superni.
Inde magis dulci permulcens ęra cantu [ERROR: no reftable :]Prophetat spiritu sancto plenus
"Ecce deus pręsens" inquit "mea pectora replet,
Eloquio mouet ora nouo cantusque ministrat
Ętherios. Magnus mundi dominator et autor
Lucidior Sole est, quum cęlo mane sereno
Oritur et radios per terram spargere late
Incipiens toto cęcas fugat orbe tenebras.
Fertilior terra est, pluuio quę rore madentes
Explicuit glebas, fructus mortalibus almos
Suppeditans uarii generis gratique saporis.
Non Dauidis erat tanti domus, omnibus unam
Vt pręferre pares, o rerum conditor, illam
Ęternęque uelis matrem firmare salutis.
Exulta iam, Iuda tribus, tibi virginis almę [ERROR: no reftable :]Christus
Debetur partus! Gaude, Iesseia radix,
Germen quippe tuum peccati morte peremptos
Restituet uitę, lapsum simul eriget orbem!
Flete, quibus male firma fides errore labascit,
Quorum diuino mens est incredula uerbo!
Auulsi patria de sede peribitis omnes
Spinarum in morem, quę falce secantur acuta
Suppositoque igni flamma crepitante cremantur
Et cinis immundus fiunt, immane furentis
Huc illuc subito spargendus turbine uenti."
Hęc ait. Inde uidens opus altę robore mentis
Esse quidem nobis, nequando blanda uoluptas
Illecebris adoperta suis nos temnere cogens
Vitalis uirtutis iter perque inuia ductos
Calcata ratione trahat sub iura prophanę
Mortis et incautos ad tristia Tartara mittat,
Contexit seriem clarorum Marte uirorum,
Vt uelut hi magnis connixi uiribus hostem
Corporis oppressum superantes, pręmia laudis
Indepti fuerint, sic nos certamina contra
Demonis atque dolos pugnemus, corda tegendo
Et fidei nunquam difracta casside sanctę
Et thorace spei semperque calentis amori.
Huc Dauid referens heroum facta suorum
Commemorat cantu sacroque ita digerit ore: [ERROR: no reftable :]Cathalogus fortium
"Insignes uirtute uiros cantemus et armis,
Quorum pręcipue ductu uictoria gentis
Constitit Hebreę et palmę decora alta cupitę. [ERROR: no reftable :]Dauid
Me primum uoluit summi clementia regis
In numero residere trium uirtute priorum.
Corporis et mentis uires mihi pręstitit ille,
Illius hoc donum est, illi sit gloria laudis
Ista meę semper, cuius sunt omnia munus.
Eius ope adiuti pugnantum corpora contra
Octingenta uirum congressu uicimus uno. [ERROR: no reftable :]Iesbanus
Iesbanus laudis dignus mercede secundę,
Ahamo genitore satus uictorque phalangis
Ter centum primo fusorum Marte uirorum. [ERROR: no reftable :]Eleazar
Hunc Eleazarus sequitur, qui sanguine iunctus
Illi et laude fuit. Nam magno natus Ahabo,
Iesbani patruo, confertos irruit hostes
Hos illos feriens, sternebat corpora ferro
Obuia quęque uirum, donec tot cędibus actis
Lassatus rediit uictor peperitque salutem
Iam uictę plebi, quosque ante coegerat horror
Vertere terga fuga, redierunt atque peremptę
Exuuias turmę tuti lętique tulere. [ERROR: no reftable :]Semmas
Post illum Semmas Ararites, filius Aggę,
Laudetur, quoniam sociis fugientibus ille
Castra Palestinę nisuque animoque feroci
Irrumpens gentis, uallos deiecit et hostem
Compulit ense furens decędere protinus aruo,
In quo tunc paruę lentis sata lęta uirebant,
Iamque suos uictos hic solus uincere fecit.
Soli tres isti facinus memorabile semper
Ędere sunt ausi: Quum uertice rupis Odolę
Ipse cohorsque simul sederemus, ualle propinqua
Castra Palestinę gentis firmata manebant.
Me uexare sitis coepit, 'Quis deferet' inquam
'Bethlemo e puteo dulcis mihi pocula lymphę?'
Clauserat hostis iter, nusquam uia tuta patebat.
Audax ergo trium manus hęc mucrone corusco
Dispescens medias acies transiuit et undam
Attulit ex illo, quo dixi, fonte bibendam
Porrexitque mihi. Memet reprendere coepi,
Quod tam pręstantes in aperta pericula passus
Ire uiros fuerim. 'Nunquid potabimus' inquam
'Sanguineum laticem, uitę discrimine partum?
Abstinui potu delataque pocula libo
Cęlicolum regi. Coepit minus esse molesta
Ipsa sitis, gaudente animo uirtute uirorum,
Quorum nulla quidem reticebunt sęcula laudem.
Pręterea reliqui fortes certamine belli
Cantandi occurrunt, tribus his sed laude minores: [ERROR: no reftable :]Ioab
Saruiades nostri dux agminis ipse Ioabus
Bellator robustus erat, qui sępius istam
Hostibus euictis gaudens remeauit ad urbem.
Sed quia fraude suos astuque peremit amicos,
Corrupit laudis uitii foetore decorem. [ERROR: no reftable :]Abisas
Illo igitur maior censendus frater Abisas,
Qui quondam forti uibrans hastile lacerto
Hostilem fudit cuneum strauitque trecentos. [ERROR: no reftable :]Banaias
Et tu Ioiadę, Banaias, uiuida proles,
Tu Moabitarum geminos, acerrima quorum
Vis erat, audaci potuisti uincere pugna.
Tu cum terribili solus certasse leone
In foueam saliens, in quam delapsus et ille
Forte fuit, uictorque fera rediisse perempta
Diceris. O uires animis pręstantibus ęquas!
Tu post hęc hominem procero corpore, Nili
Ad ripas genitum, nodosę robore clauę
Aggressus, gladio, quem tunc sua dextra gerebat,
Extorto feriens, uitam illi atque arma tulisti. [ERROR: no reftable :]Reliqui XXX
Restant pręterea post hos memoranda uirorum
Nomina ter denum, quorum promptissima bello
Semper dextra fuit: frater sociusque Ioabi
Asahel atque illi cognato iure propinquus
Eleanan magnus, magnus quoque nomine Semma,
Finibus ex Araris. Quibus annumeremus Elicham,
Arodia de gente satum, de Phaltibus Ellen,
Hiramum Thecuę clarum natalibus urbis
Atque Abiezerum cognominis Anathotitem.
Isatheum post hos notum uirtute Mobonam,
Ahoia Salmona simul regione creatum,
Quos quoque Machareus comitetur Nethophatites
Et cum fratre suo pariter censendus Elepho
Ribaides Ithais cumque illo Pharatonites
Banais ingenti uirtute et corpore paruo.
Heldaus a torrente Gaa, simul Arbachites
Albiadon dictus, Beronites Asamonetus,
Heliab Albonius cumque his referendus et ipse
Orodius Semmas. Chaias simul Arothites
Et simul Elipheleth, proles generosa parentis
Asbai. Post hos Gelonites acer Helias,
Essatus pariter, Carmeli montis alumnus,
Farrais Arbites, Igais, confinia Sobę
Quo genito gaudent, et Gadda natus in urbe
Bonnius et Selech, cultor regionis Amonę,
Naraisque, ducem gestans post arma Ioabum,
Hiras et Gareb, terrę Chiatritidis ambo,
Ętheusque meis lachrymis deflendus Vrias."
Talia commemorans clarorum gesta uirorum
Clarorumque minus rex Dauid nomina tantum [ERROR: no reftable :]Fortes in fide
Enumerans, signat Christi uexilla sequentum
Esse duas acies. Primi mage fortibus armis
Pugnantes superant uafri Cacodemonis artes [ERROR: no reftable :]Perfecti
Affectusque malos, quos uitę blanda uoluptas
Suggerit humanę. Nam paupertatis amore
Omne facultatum studium curamque relinquunt,
Corporis et casti uoto consortia uitant
Diuersi sexus, ipsa et connubia temnunt.
Victa cupido illis terreni languet honoris
Sub pedibusque iacet, sancti quia subdere malunt
Seruitii sua colla iugo quam sceptra tenere
Terrarumque simul toti dominarier orbi.
Nonne igitur mundum tibi iam uicisse uidentur,
Quando cupidinibus, quarum quoque sub iuga reges
Ire solent, uictis ducunt ex hoste triumphos
Ascenduntque hilares non ad Capitolia curru
Cęsareo, quę longa potest uastare uetustas,
Erruere hostilis furor et consummere flamma,
Sed gradibus uerę uirtutis ad alta beatum
Regna, quibus uis nulla quidem nocitura timetur,
Nec finem positura dies, quę plena bonorum
Semper erunt penitusque malis obnoxia nullis?
Illis sancte actę perstant rata pręmia uitę,
Cęlestis domini nutu firmata perenni,
Quę superant linguę fatus quorumque decorem
Vis nulla humanę potis est comprendere mentis.
Illuc fida cohors omnis compellitur. At non
Est eadem cunctis merces. Vt lumina cęli
Diuerso fulgore nitent, sic pręmia iustos
Non ęquata manent, quoniam maiora merentur
Quos mage commendat uitę superata cupido
Mollius utendę. Tamen est et turba beatum [ERROR: no reftable :]Minus perfecti
Et felix uulgus, quorum quia gesta tacentur
Non ideo exclusos cęlesti credimus aula,
Sed legis plene seruatę dona mereri,
Coniugii dum iura colunt foedusque pudici,
Dum formare suos diuino dogmate natos
Soliciti curant, dum castigare suorum
Nil errata timent, miseros solantur et idem
Sancta dei toto dum iussa facessere nisu
Contendunt et lege suos componere mores,
Nulli odium serunt, offensas denique censent
Velle referre nefas, uitiis seruire recusant
Virtutique student, quanuis non illa capessant
Exequata polo perfectę culmina uitę. [ERROR: no reftable :]nota
Sed, puto, nulli hominum mortali in corpore mores
Esse adeo exacti possunt, quin labe notentur [ERROR: no reftable :]Comparatio
Interdum culpę. Leuato lucida ferro
Arma squalent tactu, candentia uela uapore
Pulueris aut fumi, rursum polita priorem
Accipiunt uultum, sic iusti uita cadendo
Non perimit iusti nomen meritumue bonorum
Ante peractorum. Nam protinus ille relicta
Surgit humo tollitque suum de puluere corpus
Efficiturque magis post nota pericula cautus. [ERROR: no reftable :]Dauid
Hinc etiam Dauid, quanuis uirtutibus ingens
Et pietate foret, peccasse aliquando refertur,
Sed semper fecisse satis pro crimine fusis
Ante deum lachrymis culpamque leuasse dolore. [ERROR: no reftable :]Numerare iubet populum
Nunc quoque subuersus tumidę tentigine mentis
Atque supercilio laudis per uana cupitę,
Partes regni omnes iussit peragrare Ioabum,
Vt numeret populos a Dani fontibus usque
Bersabę fines, perlustrans omnia late
Oppida cum uicis hominum non indiga cultu,
Scilicet ut pateat, quam multis milibus unus
Imperet et quanti pariter sua iussa facessant.
Ast animum dictis aduertens ipse Ioabus
Deque animi fastu noscens ea uerba uenire,
Hoc salubre et prudens responsum reddidit illi: [ERROR: no reftable :]Ioabus ad Dauidem
"Augeat innumeris tua gentibus, optime princeps,
Regna deus tribuatque tibi felicius ęuum
Quam tua uota petunt! Quorsum tamen ista cupido
Irrepsit menti? Quid enim numerare necesse est
Tot coetus hominum sedatis undique bellis?
Nonne istud fiet captatio laudis inanis,
Ira digna dei?" Frustra decreta Ioabus
Inconsulta sui nisus dissoluere regis,
Mandatis paret comitatusque agmine magno
Transit Iordanem, transit uallem quoque Gaddam,
Vrbis Aroerę non longe a sede iacentem,
Pazerosque adiit campos montisque Galadi
Oppida lustrauit. Protentis passibus ultra
Per loca Sydoniis Tyriisque propinqua uagatus,
Venit ad Ętheos campos Chananeaque regna
Australemque plagam et Bersabę circuit oras.
Donec cunctarum tribuum loca singula lustrat
Enumeratque uiros, nouies repleuerat orbem
Luna suum, nouies argentea lampade terras
Lustrarat, bis dena dies processerat ultra.
Tum demum Solymas rebus rediere peractis.
Nomina per multas porrexit scripta papyros
Iesseidę regi ductor numeranda Ioabus.
Israhelitarum bello matura iuuentus
Robustique uiri, numerus quorum inde repertus
Millia mille fuit cum centum milibus una
Et quingenta, tribus post illos milia Iudę.
Beniamina cohors turbę subducitur isti
Gensque Leuitarum sacris arisque dicata.
Pertransisse quidem numerum tunc fertur eorum
Improba pertesus Dauidis iussa Ioabus
Et posuisse minus quam quod numeratio plena
Sufficeret plenusque daret tunc calculus illi.
Nomina quum legeret reuolutis scripta libellis
Tam grandis numeri, sensit se mente proterua
Iussisse hoc Dauid. Delicti conscius ergo
Protinus has moesto profudit pectore uoces: [ERROR: no reftable :]Dauid peccati conscius poscit ueniam
"Peccaui, fateor, tibi, mundi maxime rector,
Pręsenti hoc facto. Doleo peccasse rogoque,
Stulticiis ignosce meis errataque flenti
Da ueniam, dignare scelus dimittere fasso."
Talibus orabat tendens ad sydera palmas,
Ora lauans lachrymis, quum tandem uenit ad illum [ERROR: no reftable :]Gad propheta
Gaddus, iussa dei portans crudelia, uates:
"Ecce trium tibi, rex, diuino numine rerum
Optio proposita est, crimen populique tuumque
Vt purgetur,siue annos improba septem
Duratura fames dabitur, seu durius hostes
Vrgentes tua terga suis patiere sarissis
Mensibus ipse tribus, seu morbus pestifer isti
Incumbet regno et ternis mors sęua diebus
Sanguineo cędet mortalia membra flagello.
Ellige quod mauis uel quod minus esse uidetur
Acre malum, summi sic stat sententia regis.
Ellige, ne differ, qui me tibi misit, ut illi
Iam responsa feram." Demisso flebilis ore [ERROR: no reftable :]Dauid
Dauid ait: "Quo me nunc uertam, nescio, uel quid
Optem, Gadde, prius, tam sunt heu tristia cuncta!
Ne tamen infidę gentes gaudere fidelis
Cęde queant populi, ne sese Ęgyptia tellus
Iactare, huc fruges nobis si miserit ullas,
Nos totum debere simul, quod uiuimus, illi,
Meque meosque omnes malo submittere dextrę
Cęlestis domini, cuius miseratio multa
Et facilis pietas et iam placabilis ira.
Hic nos percutiat, nobis medeatur hic idem!" [ERROR: no reftable :]Pestilentia
Vix ea finierat, quum uis teterrima morbi
Grassari in populos uacuareque ciuibus urbes,
Stagna suis nautis coepit camposque colonis. [ERROR: no reftable :]Comparatio
Sternuntur miseri, ueluti succisa securi
Frondea silua cadit, flammis fomenta datura,
Siue rates pelago, domibus seu tigna futuris.
Atra lues nulli prorsus parcebat, in omnem
Ętatem sexumque simul furibunda ruebat.
Planctus ubique sonat tristisque ululatus ubique.
Funere nulla suo caruit domus. Orba parentem
Turba gemit, genitor priuatus prole reclamat
Contra fata dei, quod non decessit alumnos
Grandior ante suos. Natis orbata capillos
Dilacerat mater, secat unguibus ora cruentis,
Verberat et pugnis pectus similisque furenti
Intento clamore tonat, dum nomine quenque
Inuocat extinctum, dum pignora muta loquellis
Affatur uanis uitamque in morte requirit.
Ingemit infelix fratrem soror, ille sororem
Effert cum lachrymis. Tumulo qui condere portant
Corpora, mox eodem fracti langore peribant
Perque uias passim ęgri defunctique iacebant.
Defecere manus, tam multa cadauera terrę
Reddere quę possent scrobibusque inferre cauatis.
Hoc tanto exitio longe lateque uagato
Per regni fines, per gentis tecta superbę,
Millia dena hominum septem consumpta feruntur
A Sole exorto, donec sua conderet ora
Deuexo fugiens supter maris ęquora curru.
Atque hęc tanta fuit tam paruo tempore clades
Facta uirum casu morbi et numinis ira.
Rexque patresque simul cilicino tegmine operti
Deiectique solo lachrymis precibusque uacabant,
Quando leuans oculos Dauid moerore grauatos
Territus horrendo uisu est: demissus ab alto [ERROR: no reftable :]Dauidi appparuit angelus
Angelus eductum uibrabat flammeus ensem,
A terra pendens bis denis altior ulnis
In Solymasque minax sęuos protenderat ictus.
Tunc igitur Dauid gelido perculsa pauore
Corda gerens, tales trepido dabat ore loquellas: [ERROR: no reftable :]Dauidis preces
"Desinat ira, precor! Sęuum compesce furorem
In populum, rex magne, tuum. Dic, cuspis acuta
Angelicusque calibs aduersus meque meamque
Sęuiat usque domum. Tua solus numina lęsi,
Solus perpetiar mala talia. Cesset ab istis,
Quorum simplicitas muti gregis instar habetur,
Cesset ab his gladius, cesset!" Nec plura locutus
Ore petit terram prono pauidusque tremiscit, [ERROR: no reftable :]Comparatio
Non secus ac ualidis qui tempestatibus actus
Dimittit regimen puppis tacitusque moratur
Horrisonos inter fremitus extrema minantes,
Expectans, donec tumido ratis obruta fluctu
Subsidat penitus, pereat simul ipse sub undis.
Iam desperabat tantos finire labores
Ante diem Dauid precibusque instare pigebat,
Propositi nisi quum uenisset temporis hora.
Sed deus omnipotens miseratus funera plebis
Israhelitanę, Solymas ne cęderet ultra,
Ensifero iubet ipse suo, sęuire parato,
Donec terna dies transiret. Nanque statutum
Vindictę sic tempus erat, nisi mulcta dolore
Compensanda foret sub lucis tempore primę
Delictum lugente reo. Peccata merebant [ERROR: no reftable :]nota
Supplicium tridui, sed poenam temperat omnem
Pro male commissis dolor acer sponte receptus.
Pręterea pietas Dauidis tanta mereri
Quid iam non potuit, populum qui morte suorum
Atque sua cupiit dira de labe redemptum?
Ad Dauida die properans accessit in illo [ERROR: no reftable :]Gad ad regem
Fatidicus Gaddus dixitque: "Altare dicandum
Pone deo. Locus altari decernitur isti
Hospitis Arreunę breuis area Iebusei."
Exurgit Dauid placando numine lętus [ERROR: no reftable :]Arreuna
Et loca nota petit. Cernens Arreuna uenire
Tunc Dauida, nimis secum miratur et illi
Pergit in aduersum. Propior iam factus adorat
Submittitque caput "Salue, clarissime regum
Quis te casus" ait "compellit uisere serui
Tecta tui? Tali quis me dignatur honore,
Vt merear paruo tam magni nominis archon
Excipere hospitio? Non hoc sine numine summi
Euenisse dei mihi donum credere par est." [ERROR: no reftable :]Dauid ad Arreunam
Respondit Dauid: "Virtus me non mea magnum,
Sed multa ęterni fecit clementia regis.
Cui certe ut statuam candentis marmoris aram,
Est mercanda tui modo nobis area campi.
Atque ideo nunc ipse tuos, Arreuna, penates
Accessi cupiens hęc illi reddere uota,
Pestifer ut cesset placato numine morbus." [ERROR: no reftable :]Respondet
Ille sub hoc: "O rex, nulla mercede petitum
Accipe ponendis sacris altaribus agrum
Et positis offer poscentia munera pacem.
Ecce boues etiam gratis tibi soluo iugales,
Do stiuam, burim, temonem: suscipe aratri
Instrumenta mei, ne desit uictima neue
Ligna focis, rebusque tui, rex, utere serui!" [ERROR: no reftable :]Dauid
Rursum rex inquit: "Nequaquam talia gratis
Accipiam! Proprio placandum munere numen,
Et non sponte dato restat mihi." Dixit et illi
Quinquaginta dari signata numismata siclos
Pro mercede boum, sed plus pro iugere campi
Iussit et extructa quadrati marmoris ara
Sacra offerre deo coepit ueniamque precari,
Fila mouere lyrę et modulatos dicere cantus.
Placatum numen depulsa nube malorum
Iam claro Hebreas spectabat lumine terras.
Ille ętate grauis fractusque senilibus annis
Sustentata leui gestabat membra bacillo.
Frigidus atque tremens. Nulla ratione calere
Quum posset, medicis placuit debere requiri
Florentem tenera uiridique ętate puellam,
Quę cum rege cubet. Quibus addita cura negoci
Huius erat, primę gaudentem flore iuuentę [ERROR: no reftable :]Abisac
Vultusque ante alias Abisacam orisque decore
Pręstantem ueterisque satam intra moenia Sunę
Adducunt regi. Frigentia membra tepebant
Fomento tali lecto recubantis in uno.
Et licet illius strictis amplexibus usus
Tota nocte foret, Veneris tamen acta refugit
Illicitosque animi motus; constantia tanta
Iam senioris erat. Sic multum protulit ęui,
Sic usque extremos uiuendo uenit ad annos.