Hieronymus pręsbiter (ut ipse de se testatur in calce libri illius quem De uiris illustribus inscripsit) patre Eusebio natus, oppido Stridone, quod a Gotthis euersum Delmatię quondam Pannonięque confinium fuit, una cum parentibus Romam uenit. Puerullus adhuc litterarum studijs traditus in grammatica Donatum habuit pręceptorem, in rhetorica Victorinum. Et iam Gręca Latinaque litteratura excultus, cum nondum XX annorum esset, scholam ad se publice delatam aperuit et pręcipere coepit. Sic enim ad uirgines deo dicatas de ipsarum institutione scribens ait: Me ante quam uicesimum ętatis annum attingerem urbs Roma in summum elegerat magistrum in omnibus pęne liberalibus artibus. Quum igitur tantum in tam tenera ętate profecisset, nouem deinde et uiginti annos natus a Liberio Pontifice Maximo pręsbiter cardinalis est creatus. Post hęc Liberio in Arrianam heresim delapso et Constantio Imperatore catholicos persequente, cum plerique metu perculsi latebras peterent, ipse constanter pro ueritate stetit nullum ueritus periculum, pręterquam ne alij uel territi uel decępti subuerterentur. Et quoniam persecutionis procella iam ecclesię turbauerat bona, a Paula uidua Romana, quę et genere et sanctitate nobilis erat, uitę sustentamenta accepit, eamque non minus caste quam familiariter coluit. Multa extant quę illi et Eustochio eius filię pręcipienda conscripsit. Eandem postea de Blesillę et Paulinę filiarum obitu consolatus est. Hinc sane captata occasione clerici quidam carpere famam eius coepere, qui ante ipsorum uitia fuerat insectatus. Proteruorum enim est, dum uitam corrigere nolunt, non solum non obedire correptoribus, uerum etiam irasci. Aiunt cum antelucana hora ad ecclesiam laudis sacrificium Deo oblaturus ire consuesset, pro uirili tegumento muliebrem tunicam sibi ab inuidis suppositam indutum processisse atque ob hanc ignominię notam Roma decędere decreuisse. Vtcunque fuerit, propius mihi uero uidetur, ea quę dicenda restant consyderanti, non tam malorum inuidiam, qua nusquam caruit, eum pertimuisse, quam locum ubi liberius expeditiusque Deo seruiret quęrere uoluisse. Hanc suam ab urbe profectionem ad Ruffinum ita ipse describens Mense, inquit, augusto, flantibus ethesijs, cum sancto Vincentio pręsbitero et adolescente fratre et alijs monachis, qui nunc Hierosolymę commorantur, nauim in Romano portu conscendi, maxima me sanctorum frequentia prosequente ueni Regium, in Syllaceo littore paululum steti, ubi ueteres didici fabulas, et pręcipitem fallacis Vlissis cursum et Syrenarum cantica et insatiabilem Carybdis uoraginem. Cumque mihi accolę illius loci multa narrarent darentque consilium, ut non ad Prothei columnas sed ad Diones portum nauigarem: illum fugientium et turbatorum, hunc securi hominis esse cursum - malui per Maleas et Cycladas Cyprum pergere. Vbi susceptus a uenerabili episcopo Epiphanio ueni Antiochiam. Fruitus sum communione Pontificis confessorisque Paulini, et deductus ab eo media hyeme intraui Hierosolymam. Vidi miracula multa, et quę prius ad me fama pertulerat, oculorum iudicio comprobaui. Inde contendi ęgyptum, lustraui monasteria Nytrię et inter sanctorum choros aspides latitare perspexi. Hęc ille.

Porro dum nimio plus gentilium librorum maximeque Ciceronis lectione delectaretur et Hierosolymam uersus nauigaret, diuinitus mulctatus omnem curam ad diuina perdiscenda conuertit. Qua de re in epistola ad Eustochium sic ipse de se confitetur et ait: Cum annos plurimos domo parentibus sorore cognatis et, quod his difficilius est, consuetudine lautioris cibi propter cęlorum regna me castrassem et Hierosolymam militaturus pergerem, bibliotheca quam mihi Romę summo studio ac labore confeceram, carere non potui. Itaque miser ego lecturus Tullium ieiunabam. Post noctium crebras uigilias, post lachrymas, quas mihi pręteritorum recordatio peccatorum ex intimis uisceribus elliciebat, Plato sumebatur in manibus. Siquando in memet reuersus prophetam legere coepissem, sermo horrebat incultus, et quia lumen cęcis oculis non uidebam, non oculorum culpam putabam esse, sed solis. Dum itaque me antiquus serpens illuderet, in media ferme quadragesima medullis infusa febris corpus inuasit exhaustum et sine ulla requie (quod dictu quoque incredibile est) sic infelicia membra depopulata est, ut ossibus uix hęrerent. Interim parabantur exequię et uitalis animę calor toto frigescebat corpore, in solo tantum tepente pectusculo palpitabat, cum subito raptus in spiritu ad tribunal iudicis pertrahor, ubi tantum luminis et tantum erat ex circumstantium claritate fulgoris, ut proiectus in terra sursum aspicere non auderem. Interrogatus conditionem Christianum me esse respondi. Et ille qui pręsidebat, 'Mentiris', ait, 'Ciceronianus es, non Christianus. Vbi enim thesaurus tuus, ibi et cor tuum.' Illico obmutui, et inter uerbera (nam cędi me iusserat) conscientię magis igne torquebar, illum mecum uersiculum replicans, 'In inferno autem quis confitebitur tibi?' Clamare tamen coepi et eiulans dicere: 'Miserere mei, Domine, miserere mei.' Hęc uox cum inter flagella resonaret, tandem ad pręsidentis genua prouoluti qui astiterant precabantur ut ueniam tribueret adolescentię, ut errori locum penitentię daret, exacturus deinde cruciatum, si gentilium litterarum libros aliquando legissem. Ego qui tanto constrictus articulo uellem etiam maiora promittere, deierare coepi et nomen eius obtestans dicere, 'Domine, si unquam habuero codices sęculares, si legero, te negaui.' In hęc sacramenti uerba dimissus reuertor ad superos, et mirantibus cunctis oculos aperio, tanto lachrymarum imbre perfusos, ut incredulis fidem facerem ex dolore. Nec uero sopor ille inanis fuit, aut uana somnia quibus sępe deludimur. Testis est tribunal ante quod iacui, iudicium quod timui – ita mihi nunquam contingat incidere in talem quęstionem ! – liuentes habuisse me scapulas, plagas sensisse post somnium, et tanto dehinc studio diuina legisse, quanto mortalia non ante legeram.

Hoc somnium sibi tanquam periuro a Ruffino pręsbitero obiectum ita diluit ut dicat non esse credendum somnijs, et si credendum sit, iurasse se nolle legere gentilium litteras, non autem antehac lecta uelle obliuisci, quod factu impossibile erat, cum etiam senes reminiscantur quid in puerili egerint ętate. Quod autem hoc ita sibi contigerit, libro in epistolam Pauli ad Galathas III. cum Paula et Eustochio loquens ait: Nostis et ipsę quod plus XV anni sunt, ex quo in manus meas nunquam Tullius, nunquam Maro, nunquam gentilium litterarum quilibet autor ascendit. Et siquid forte inde dum loquimur obrepit, quasi antiqui per nebulam somnij recordamur.

Cum ergo omne studium ad diuina contulisset, Constantinopolim profectus Gregorium Nazanzenum eiusdem urbis episcopum sacrarum scripturarum habuit pręceptorem. Quibus deinde alijs in discendo magistris usus fuerit, quadam ad Pamachium epistola declarat dicens: Dum essem iuuenis, miro discendi feruebam amore, nec iuxta quorundam pręsumptionem ipse me docui. Apollinarem Laodicenum audiui Antiochię frequenter et colui. Iam canis spargebatur caput, et magistrum potius quam discipulum decebat, perrexi tamen Alexandriam, audiui Didymum. In multis ei gratias ago, quia quod nesciui didici, quod sciebam, illo docente non perdidi. Putabant me homines finem fecisse discendi. Veni rursus Hierosolymam et Bethleem. Quo labore, quo pręcio Barabanum nocturnum habui pręceptorem? Timebat enim Iudeos, et alterum mihi exhibebat Nicodemum.

Hebraicis itaque perdiscendis litteris operam dedit, ut diuinis adhuc scripturis plenius erudiretur. Hoc ad Rusticum monachum scribens testatur cum ait: Dum essem iuuenis et solitudinis me deserta uallarent, incentiua uitiorum ardoremque naturę ferre non poteram. Quę cum crebris ieiunijs frangerem, mens tamen cogitationibus ęstuabat, ad quam edomandam cuidam fratri qui ex Hebreis crediderat me in disciplinam dedi, ut post Quintiliani acumina Ciceronisque fluuios grauitatemque Frontonis et lenitatem Plinij, alphabetum discerem, stridentia anhellantiaque uerba uix meditarer. Quid ibi laboris insumpserim, quid sustinuerim difficultatis, quoties desperauerim, quotiesque cessauerim et contentione discendi rursus incęperim, testis est conscientia tam mea qui passus sum, quam eorum qui mecum uitam duxerunt. Et gratias ago Domino quod de amarissimo semine dulces fructus capio.

Cęterum pręter hanc Hebraicam Caldaicam quoque linguam sibi quęsisse, ut Danielem interpretari posset, confitetur in ipsa huius prophetę pręfatione ita dicens: Post Quintiliani et Tullij lectionem et flores rhetoricos cum me in linguę huius pistrinum inclusissem et multo sudore multoque tempore uix coepissem stridentia anhellantiaque uerba resonare, et quasi per criptam ambulans rarum desuper lumen aspicere, impegi nouissime in Danielem, et tanto tedio affectus sum ut desperatione sumpta omnem ueterem laborem uoluerim contemnere. Verum adhortante me Hebreo et illud sua lingua crebrius ingerente, 'Labor improbus omnia uincit', qui mihi uidebar sciolus inter eos, coepi rursum esse discipulus Caldaicus. Et ut uerius fatear, usque in hodiernum diem maius possum sermonem Caldaicum legere quam sonare.

His igitur apprime instructus disciplinis Vetus instrumentum prius de Gręco, deinde de Hebreo in Latinum transtulit sermonem, et quę Latina fecit, maiorem eorum partem ęditis commentarijs exponere curauit, ut suo loco monstrabimus.

In Syria cum iuuenis adhuc monachorum lustraret tuguria, ad papę Euagrij possessionem deuolutus cum Malcho monacho iam sene colloquitur, et sicuti ab ipso audierat, uitam eius conscribit. Reliquos quoque ibi monachos contemplatus imitari coepit. Tutum se fortasse ab hominum iniuria in solitudine putabat, sed etiam illic ipsum inuenit inuidia: ab Arrianis infestatur, pugnas hereticorum patitur. Et cum molestias uix ferret, ad Damasum Pontificem maximum lamentabundus ita scribit: Ego Christi uestem Romana in urbe sucipiens, nunc barbaro Syrię limite teneor. Verum (ut ait gentilis Poeta) cęlum non animum mutant qui trans mare currunt. Ita me incessanter inimicus post tergum insecutus est, ut maiora in solitudine bella nunc patiar. Hic enim pręsidijs fulta mundi Arriana rabies fremit. Hic in tris partes scissa ecclesia ad se rapere festinat. Monachorum circa commanentium antiqua in me surgit autoritas. Ego interim clamito: 'Siquis cathedrę Petri iungitur, meus est.' Hęc ille.

Quam autem uere sincereque de religione senserit atque scripserit, testis est Gelasius Pontifex in suis Decretalium libris ita inquiens: Ruffinus uir religiosissimus plurimos ecclesiastici operis ędidit libros, nonnullas etiam scripturas interpretatus est. Sed quoniam beatus Hieronymus in aliquibus eum de arbitrij libertate notauit, illa sentimus, quę per dictum beatissimum Hieronymum sentire cognouimus, et non solum de Ruffino, sed etiam de uniuersis quos uir supra memoratus zelo Dei et fidei religione repręhendisset. Item Origenis nonnulla opuscula quę beatus Hieronymus non repudiat, legenda suscipimus, reliqua uero omnia cum autore suo dicimus reijcienda. Hęc Gelasius.

Quantum autem uel eloquio uel eruditione pręstiterit, opera eius quę in manibus habentur indicio sunt. Quid tamen et alij insignes doctrina uiri de illo senserint, hic referre operę precium puto.

Beatus Augustinus episcopus in Iulianum hereticum scribens ita illum alloquitur: Nec sanctum Hieronymum pręsbiterum contemnendum arbitreris, qui Gręco et Latino insuper et Hebreo eruditus eloquio, ex occidentali ad orientalem transiens ecclesiam in locis sanctis atque sacris litteris usque ad decrepitam uixit ętatem. Cuius nobis eloquium ab oriente in occidentem ad instar solis lampadis resplenduit. Omnes denique, qui ante illum aliquid ex utraque orbis parte de doctrina ecclesiastica scripserant, legit. Nec aliam hac de re quam prędixi tenuit prompsitque sententiam. Si sic Augustinus, quis aliter audet uel dicere uel sentire?

Seuerus quoque Sulpicius, qui ijsdem temporibus fuit, in suo de beati Martini episcopi miraculis dialogo (eius enim discipulus fuit) Posthumianum monachum de beato Hieronymo adhuc in terris degente inducit sic loquentem: Inde digressus, inquit, {Bethleem oppidum petij, quod ab Hierosolymis sex milibus separatur, ab Alexandria autem XVI mansionibus abest. Ecclesiam loci illius Hieronymus pręsbiter regit. Nam parochia est episcopi qui Hierosolimam tenet. Mihi iampridem Hieronymus superiore illa mea peregrinatione compertus facile obtinuerat ut nullum mihi expetendum rectius arbitrarer. Vir enim pręter fidei meritum non solum Latinis atque Gręcis, sed Hebreis etiam litteris ita est institutus, ut se illi in omni scientia nemo audeat comparare.} Et post pauca:Ego, inquit, ut dicere institueram, apud Hieronymum sex mensibus fui, cui iugis aduersum malos pugna perpetuumque certamen consciuit odia perditorum. Oderunt eum heretici, quia eos impugnare non desinit. Oderunt eum clerici, quia uitam eorum insectatur et crimina. Sed plane boni eum omnes et admirantur et diligunt. Nam qui eum hereticum esse arbitrantur, insaniunt. Vere dixerim: catholica hominis scientia sanaque doctrina est. Totus semper in lectione, totus in libris est. Non die, non nocte requiescit: aut legit aliquid semper aut scribit. Quod nisi mihi fuisset fixum animo et promissum Deo teste propositum eremum adire, uel exigui temporis puncto a tanto uiro discedere noluissem. Hactenus Posthumianus.

Pręterea quanta illi ingenij promptitudo, quanta dictandi facilitas affuit, ex dictis eius discere possumus, ita ut quędam diu multumque meditatum crederemus, nisi ille ex tempore prolata atque ędita fassus fuisset. Libellum ad Fabiolam, in quo longo disertoque sermone de uestibus Pontificis ac sacerdotum, de tabernaculo uasisque sacrificij pertractans tropologiam eorum explanat, sic concludit, ut dicat: Hęc ad unam lucubratiunculam, cum iam funis solueretur a littore et nautę crebrius inclamarent, propero sermone dictaui quę memoria tenere poteram, et quę diuturna rationali pectoris mei lectione concesseram, satis intelligens magis me loquendi impetu quam iudicio scribentis fluere et more torrentis turbidum proferre sermonem.

Idem ad Dardanum exponens terram promissionis iuxta anagogen, sic in calce epistolę ait: Hęc tibi, uir eloquentissime, iam duplicis pręfecturę honore transacto, nunc in Christo honoratior tumultuaria et breui lucubratione dictaui, ne uiderer omnino reticere. Eodem enim tempore, immo eodem mihi die, et litterę tuę redditę sunt et meę expetitę, ut aut tacendum fuerit aut incompto eloquio respondendum. Quorum alterum pudoris, alterum charitatis est. Denique aliam quandam satis longam epistolam concludens: Hęc lucubratiuncula, inquit, tanta est ad lucernę lumen celeritate perfecta, ut notariorum manus lingua pręcurreret.

Hęc de eruditione, studio ingenioque uiri et in persecutionibus patientia et in fide constantia satis dicta sint. Nunc ipsam uitę sanctitatem consyderemus explicemusque primum eius ad solitudinem secedendi desiderium, deinde secessum ipsum et inter ferarum cubilia cęlestem hominis conuersationem, ut appareat (sicuti initio diximus) non tam aduersariorum iniuria compulsum quam uoto uitę perfectioris illectum Romam deserere uoluisse. Quam enim offensam illius animus perferendo uincere non potuisset, qui ad Oceanum aliquando scribens Vtinam, inquit, ob Domini mei nomen atque iustitiam, cuncta gentilium turba me persequatur et tribulet! Vtinam in opprobrium meum stolidus hic mundus exurgat, tantum ut ego merear a Christo laudari, et suę pollicitationis sperare mercedem!

Quanto autem intimi cordis desyderio eremum affectarit, epistola ad Theodorum abbatem reliquosque in deserto commorantes missa ostendit. Quam hic apponere, cum breuis admodum sit, non erit molestum:

Hieronymus pręsbiter Theodoro cęterisque Anachoritis in Domino salutem. Quam uellem nunc uestro interesse conuentui, et admirandum consortium, licet isti oculi non mereantur, aspicere, tota cum exultatione complecti! Spectarem desertum omni amoenius ciuitate, uiderem desolata ab accolis loca quasi ad quoddam paradisi instar sanctorum coetibus obsideri! Verum quia hoc mea fecere delicta, ne consortio beatorum insereretur obsessum omni crimine caput, iccirco obsecro, quia uos impetrare posse non ambigo, ut me ex istius tenebris sęculi uestro liberetis oratu. Et ante dixeram pręsens, et nunc per litteras uotum indicare non cesso, quod mens mea omni ad id studium cupiditate rapiatur. Nunc uestrum est, ut uoluntatem sequatur effectus. Meum est ut uelim, obsecrationum uestrarum est ut uelim et possim. Ego ita sum quasi a cuncto grege morbida aberrans ouis. Quod nisi me bonus pastor ad sua stabula humeris impositum reportarit, lababunt gressus et in ipso conamine uestigia concident assurgentis. Ego sum ille prodigus filius, qui omni quam mihi pater crediderat portione profusa necdum me ad genitoris genua submisi, necdum coepi prioris a me luxurię blandimenta depellere. Et quia paululum non tam desiui a uitijs, quam coepi uelle desinere, nunc me nouis diabolus ligat rethibus, nunc noua impedimenta proponens maria undique circumdat et undique pontum. Nunc in medio constitutus elemento nec regredi uolo nec progredi possum. Superest ut oratu uestro Sancti Spiritus aura me peruehat et ad portum optati littoris prosequatur.}

Vt igitur carnis petulantiam spiritui repugnantem uitę asperitatibus edomaret, eremum petijt. Vbi qualiter se habuerit, ad Eustochium uirginem scribens docet, cum ait: Quoties ego ipse in eremo constitutus, et in illa uasta solitudine, quę exusta solis ardoribus horridum monachis pręstat habitaculum, putabam me Romanis interesse delicijs. Sedebam solus, quia amaritudine repletus eram. Horrebant sacco membra deformia et squalida cutis situm ęthiopicę carnis obduxerat. Quotidie gemitus, quotidie lachrimę, et siquando repugnantem somnus imminens obrepsisset, nuda humo uix ossa hęrentia collidebam. De cibis uero et potu taceo, cum etiam languentes monachi aqua frigida utantur, et coctum aliquid comedisse luxuria sit. Ille igitur ego qui ob Gehennę metum tali me carcere ipse damnaueram, scorpionum tantum socius et ferarum sępe choris intereram puellarum. Pallebant ora ieiunijs, et mens cogitationibus ęstuabat. In frigido corpore et ante hominem carne iam pręmortua sola libidinum incendia bulliebant. Itaque omni auxilio destitutus ad Iesu iacebam pedes, rigabam lachrymis, crine tergebam, et repugnantem carnem hebdomadarum inedia subiugabam. Non erubesco confiteri imbecillitatis meę miseriam, quin potius plango me non esse qui fuerim. Memini me clamantem diem crebro iunxisse cum nocte, nec prius a pectoris cessasse uerberibus, quam redisset Domino imperante tranquillitas. Ipsam quoque cęllulam meam quasi cogitationum consciam pertimescebam et mihimet iratus et rigidus solus deserta penetrabam. Sicubi concaua uallium, aspera montium, rupium pręrupta cernebam, ibi meę orationis locus, ibi illud miserrimę carnis ergastulum collocabam. Et ut mihi testis est Dominus, post multas lachrymas, post cęlo inhęrentes oculos, nonnunquam uidebar mihi agminibus interesse Angelorum et lętus gaudensque cantabam: 'Post te in odorem unguentorum tuorum curremus'.

Hunc suum in spiritu raptum ineffabilemque uisionem etiam in illo opere, quod ad uirgines Deo dicatas scripsit, confitetur dicens: Scio quid loquor, charissimę: nam ut meam insipientiam loquar, ego homunculus sic abiectus, sic uilis in domo Domini, adhuc uiuens in corpore angelorum sępe choris interfui, de corporis per hebdomadas sustentationibus et nutrimentis nihil sentiens diuinę uisionis intuitu. Post multorum forte dierum spacia pręscius futurorum corpori redditus flebam quid ibi manens felicitatis habebam, quid inenarrabilis delectationis sentiebam. Testis est ipsa trinitas quam cernebam nescio quo intuitu, testes sunt et ipsi beati spiritus qui aderant, testis et conscientia mea, qui tantis bonis ipse fruebar, quanta et qualia nescit proferre mollities corporis mei. Cum igitur tantam solitarię uitę dulcedinem degustaret, iure suo dicere potuit ad Rusticum monachum scribens: Viderint quid alij sentiant. Vnusquisque suo sensu ducitur: mihi oppidum carcer et solitudo paradisus est; et rursum ad Heliodorum in illam prorumpere uocem: O desertum Christi uernans, o solitudo in qua illi nascuntur lapides, de quibus in Apocalypsi ciuitas magni regis construitur, o eremus familiarius Deo gaudens! Quid agis frater in sęculo, qui maior es mundo? Quamdiu te tectorum umbrę premunt? Quamdiu fumosarum urbium carcer includit? Crede mihi, nescio quid plus lucis aspicio. Libet sarcina corporis abiecta ad purum ętheris uolare fulgorem, et reliqua quę ibi ille non minus eleganter prosequitur quam uere, nihil omittens quod ad persuadendum possit desyderari. Hinc etiam discimus quantopere illum solitudo delectarit, cum tam ardenter alios ad ipsam post se incolendam hortatus sit.

Cęterum quanuis in eremo manens de cęlestis beatitudinis contemplatione ingentem caperet animi uoluptatem, ne tamen magnitudo reuelationum ipsum extolleret, extremi iudicij recordatione, quasi qui se peccatorem agnosceret, non parum terrebatur. Vnde homeliam quandam scribens ait: Quoties diem iudicij consydero, toto corpore contremisco. Siue enim comedam siue bibam siue aliquid aliud faciam, semper mihi uidetur illa tuba terribilis insonare auribus meis: 'Surgite mortui, uenite ad iudicium!'. Et iterum ad Cromatium et Heliodorum: Ego, inquit, in scelerum meorum latens sepulchro, et peccatorum uinculis colligatus quotidie dominicum illum de euangelio clamorem expecto: 'Hieronyme, ueni foras'. Ego denique omnia tuta timeo.

Demum annis in eremo quattuor transactis, uel Dei iussu uel quod sibi ita uisum, ut alij quoque suo exemplo suaque doctrina instructi salutem consequerentur, Hierosolymam reuersus a Cyrillo episcopo impetrauit ut ad Bethleem oppidum, quod sexto ab ea urbe distat lapide, iuxta pręsepe Domini posito monasterio habitaret. Ibi primum ab eo institutum matutinale officium ecclesia retinuit, et psalmos per ferias et horas diuisos die noctuque decantare coepit. In fine cuiusque 'Gloria Patri et Filio et Spiritui Sancto, sicut erat in principio et nunc et semper et in sęcula sęculorum amen'ab ipso additum ferunt. Multos ibi habuit discipulos, in quibus Eusebium Cremonensem, et uitę sanctitate et doctrina pręcipuum. Quem decedens monasterio in locum suum suffectum pręesse iussit.

Cęterum quanuis ad proximiorem humano cultui sedem transisset, nihil tamen de pristinę uitę rigore remisisse uidetur, cum epistolam illam legimus, quę Augustini ad Cyrillum episcopum esse creditur. In ea quidem ab ipso Eusebio Cremonensi sibi de Hieronymo significatum scribit, quod postquam in solitudinem secessisset, uinum nunquam gustarit, carnem nullam comederit, nec coctum aliquid in cibum sumpserit, nisi bis in uita ęgritudine compulsus, quod pręterea nudum corpus cilicino sacco texerit, ut carnis mollitiem uestis quoque asperitate domaret, tunica uili rudique desuper indutus, quod denique ad captandam quietem humi dumtaxat cubitarit et quotidianis ieiunijs usus fuerit, semel tantum in die comedens, nec aliud quam panem, fructus, olera, radices. Ait etiam eum semper post uesperum uacasse orationi usque ad horam noctis secundam, et cum inde ad mediam noctem quieti indulsisset, reliquum tempus aut legendo, aut scribendo consumpsisse, tantisperque negotium istud ab ipso interpollatum, donec cibum sumeret. Siquid se aliquando deliquisse meminisset, leuem etiam culpam ueluti graue crimen lugere solitum et ad castigandum corpus flagello usum maximeque cauisse nequod uerbum superuacaneum, inutile, ociosumue proferret.

Proinde ut ab ijs qui uitam eius conscripsere relatum legimus, iam non solum hominibus admirabilis uideri coepit, sed etiam a bestijs sanctitatem eius nescio quo intellectu sentientibus coli et obseruari. Die quadam cum fratribus (ut solebat) nonnihil de scripturis dissereret, leo rugiens claustra coenobij irrupit. Territi fratres diffugiunt. Ille nihil ferocię prę se ferens pedem Hieronymo porrigit aculeo ligneo saucium, quem Sanctus intrepide manibus contrectans exempto aculeo efficaciter curat. Fera iam mitis nusquam discedit. Fratres confidentius accedere, seruitio eius uti. Cumque monasterij asellum ad pascua missum custodiret, somno corripitur. Illo dormiente quidam negociatores iuxta iter agentes uisum asellum secum abduxere. Reuersus leo aselli amissi partes cogitur subire, onera ferre coepit. Post dies aliquot ad pascua profectus forte conspexit eum ipsum asellum cum camellis pondere grauatum uenire (negociatores illi redibant ex ęgypto cum iumentis oleo oneratis) et infrendens accurrit. Homines in diuersa diffugiunt, ipse asellum cum camellis ante se agens ad monasterium compulit. Videntes monachi mirantur. Hieronymus camellos curari iubet hospitibusque parari, ut benigne accipiantur. Mox illi uenientes et peccatum confitentes ueniam impetrant, partemque olei monasterio cędunt, insuper uouent in annos singulos cadum oleo plenum eidem se oblaturos. Ex quo cognitum est, ei qui Deo fideliter seruiret et feras bestias obsequium prębere, et homines uitę alimenta impendere.

Hieronymus tandem assiduis diutinisque laboribus, legendo, scribendo, ieiunando, deprecando fatigatus, nunquam conquiescens nisi cum somnum caperet, et iam longa ętate fractus non poterat de stratu suo sese erigere, nisi fune manu appręhenso, qui de tigno pendulus iacenti imminebat. Et tamen iam decrepitus senex, quoquo modo poterat, suo erga discipulos officio fungi nunquam cessauit. Cum enim effoeto corpore consumptisque uiribus tremebundus pedibus incędere non satis ualeret, sensuum tamen uigore in finem usque integro atque inoffenso fuit. Sed cum iam tempus esset, ut, qui tam diu in mundi huius agone decurrendo semper uicerat, coronam acciperet immarcessibilem, febri ęstuare coepit. Cumque nosset diem sibi imminere postremum (sicut Eusebius de illo traditum nobis reliquit, ad Damasum Portuensem episcopum et Theodonium Romanum senatorem scribens), de lectulo in quo languens positus fuerat, humi se collocari sacco suo coopertum iussit. Conuocatisque discipulis monere atque hortari illos non destitit: Deum timeant, humilitatem seruent, paupertatem colant; maioribus obediant, prępositos honorent; ipsi autem prępositi delinquentes corripiant, et illi qui deliquerint penitentiam agant; nunquam de Dei misericordia diffidant, pro Christi nomine (si ita casus feret) mori ne timeant; honestis pijsque laboribus exerceantur, gulę, uentri, ocio ne indulgeant; ieiunent, orent, uigilent; fidem operibus probent; laudati ne se efferant, contempti ne indignentur, cęteris omnibus documento sint; misericordiam custodiant, iustitiam nunquam deserant, sed semper proficere nitantur; diabolo resistant, amicos inimicosque diligant, contra omnia aduersa patientię uirtute se arment; ueritatem colant, mendacium fugiant, uerbis ociosis abstineant; de Deo assidue loquantur, Christum semper cogitent, sanctos imitentur; malorum consortia deuitent et iustorum consuetudine utantur.

His et huiusmodi pręceptis cum illos instruxisset, Filiolli mei, inquit, ego Domino iubente hinc decessurus Eusebium uobis abbatem relinquo, ipsum tanquam me audite. Ac postquam eos lugentes satis consolatus esset, ad Eusebium conuersus eum quoque qualiter fratribus pręesse debeat docuit. Et uidens ecclesiam Christi adhuc hereticorum impietate non parum infestari, gaudere se dixit quod Augustinum acerrimum post se illi relinqueret propugnatorem. Tunc Eusebio mandat ut eidem Augustino et Theodonio senatori et omnibus orthodoxis plurimum se commendet rogetque ut pro ueritate stent, erroribus resistant et dum Christum ducem sequantur nullius uim formident. Consolatis rursum discipulis datoque singulis pacis osculo, totus ad Iesum conuertitur. Peccata confitetur, misericordiam implorat, pręces cum lachrymis offert iniungitque discipulis, ut repente cum spiritum reddiderit, corpus exanime humi iuxta pręsepe Domini sepeliant et terram reddant terrę. O admirandam hominis humilitatem: cum tantus esset, ut omni honore dignus haberetur, in puluere iacere uoluit, non in lapideo sepulchro quod parauerat!

Mox carnis et sanguinis Domini sacramento (sicuti iusserat) sibi allato pronus in terram prosternitur, et indignum se confitens multa cum humilitate ueniam precatur nec a pectoris cessat uerberibus, donec ipsum Dominum suum et Deum suum confitens ore sumeret, et iam ei se in terra coniungeret, quo cum regnaturus erat in cęlo. Sumpto sacramento humi unde surrexerat, se reclinat et quasi iam efferendus cancellatis supra pectus manibus: Nunc dimittis seruum tuum, Domine, inquit, secundum uerbum tuum in pace, quia uiderunt oculi mei salutare tuum quod parasti ante faciem omnium populorum, lumen ad reuelationem gentium et gloriam plebis tuę Israel. Vix uerba finierat, cum lux repenti fulgore locum replens omnium perstrinxit oculos, nec quisquam illum cernere potuit, dum animam exhalaret. Quidam ex ijs qui aderant angelos testabantur sibi apparuisse, quidam uocem se audisse inuitantis ac dicentis: Veni, mi dilecte, ut a me mercedem capias, pro cuius amore tot labores tam libenti animo sustinuisti!. Alij dicebant suis auribus ipsius Hieronymi uerba se hausisse cum diceret: Ecce iam ad te uenio, pijssime Domine Jesu, suscipe seruum quem sanguinis tui precio redemisti! Lux abijt et ipse cum luce relicto corpore cęlum ascendit, ab eo feliciter susceptus cui tam fideliter seruiuit. Per dies multos eodem loci ubi iacuerat odor suauissimus fragrauit.

Ipsa transitus eius hora Cyrillus episcopus in spiritu raptus uidit sanctam illam animam Christo et Angelis comitatam ferri ad cęlum, cumque tacitus miraretur et stuperet quid hoc esset, audiuit animam esse Hieronymi pręsbiteri modo uita defuncti; proinde ire Bethleem maturaret et quę uiderat referendo discipulos eius consolaretur. Visio disparuit, et episcopus ad se reuersus iussa nihil moratus peregit.

Eadem hora et Augustinus in epistola, cuius fecimus mentionem, sibi Sancti animam Hippone apparuisse fatetur. Dum enim ad eum scribere coepisset nosse uolens qualis quantaque illi uideretur esse beatorum gloria, lux in cubiculo refulsit, uocem ipse audiuit, quę diceret se esse illius animam ad quem scribere parabat et iam ad illam beatitudinem fruendam properare, quam ipse qualis et quanta sit discere uellet. Eam autem tantam ac talem esse ut nec lingua dicere nec auris audire nec oculus uidere nec mortalium mens possit comprehendere. Ad hęc interrogata sitne aliquid quod beatae animę cupiant et assequi non possint, respondit beatos nihil aliud uelle, nisi quod Deus uult; quod autem Deus uult, illud et haberi; quicquid ergo uolunt, habent. Aut quid unquam eis deesse potest qui omnia habentem habent - Deum uidelicet - a quo, in quo, et per quem omnia et sine quo nihil?

Post hęc Augustinus ijsdem litteris illa ipsa hora Turone Sęuerum Sulpicium cum duobus monachis audisse scribit canentium et cytharizantium choros multa cum luce cęlum uersus euntium, uocemque inde delapsam quę nunciaret, Hieronymi pręsbiteri animam ab angelis ad beatitudinis loca tunc portari pro laboribus pręmia recepturam.

Subiungit etiam Augustinus quarta deinde nocte post primam uisionem sibi dormienti magnum angelorum agmen apparuisse. Inter quos duo uidebantur luculenta admodum ac uenusta effigie uiri, per omnia pene similes, nisi quod alter unam plus altero laureolam capite pręferret. Hos autem quodam de turba referente didicit Ioannem Baptistam et Hieronymum pręsbiterum esse, atque hunc duas quidem coronas accepisse, alteram doctrinę, alteram castitatis, illum autem tres, eo quod et ipse quidem docuerit ac uirginitatem seruarit, sed insuper pro asserenda ueritate tuendaque iustitia occisus esset; tertiam itaque laureolam fuisse martyrij.

Tale est etiam quod Cyrillus ad Augustinum scribit, post laudes matutinales ante altare Ioannis Baptistę (erat enim solennis natiuitatis eius dies) obdormienti sibi uisum. Vidit enim (ut ipse ait) multos ecclesiam intrare luce quadam cęlesti insignitos. Inter quos duo pręcipui pręclarique uidebantur et hi erant Ioannes Baptista et beatus pręsbiter Hieronymus qui solus omnibus cęteris considere iussis exurgens de Ioannis laudibus, ut natalem eius diem honoraret, sermonem fecit. Deinde se erigens Ioannes gratias illi egit et cum multis ipsum uerbis coram commendasset, in omnibus fere sibi similem fuisse dixit. Cyrillus postea uisionem hanc, quę quanta essent Hieronymi merita testabatur, publice populo enarrauit.

Sed redeat unde digressa est oratio. Sanctissimi uiri corpus elatum condere uolentes, quanuis sepulchrum uacuum astaret, quod ipse uiuens in saxo intra uestibulum speluncę sibi excidendum curauerat, non longe a sepulturis Paulę et Eustochij, quę ante illum obdormierant in Domino, effossa tamen tellure, quemadmodum iusserat, sepeliunt.

Interim hęc miracula ibi facta Eusebius eius discipulus enarrat: cęcus tacto Sancti corpore uisum recuperat; alius qui surdus mutusque aduenerat, utroque uitio liber redijt; multi quos immundus inuaserat spiritus curati sunt; hereticus quidam ausus illi maledicta ingerere protinus diriguit, mox etiam igne de cęlo tactus interijt. Quo uiso cęteri territi erroremque suum agnoscentes catholicę ueritati adhęsere et ille, quos uiuus impugnauerat, mortuus saluauit.

Vixit, si Eusebio credimus, annos XCVI; si Prospero in suo Chronicon libro quinque minus; si illi, qui uitam eius conscripsit, adhuc nouem demere necesse erit. Sunt qui ad superiorem numerum tres addant: tam uarie scriptum comperio. In hoc tamen omnes conuenere, anno Honorij Imperatoris XII. defunctum pridie Kalendas Octobres. Peractis iam tandem exequijs affigendum est sepulturę epitaphium, quod nostra rudi Minerua confectum ita habet: