-- 80 --

24 István Brodarics to Ferenc Várdai 1 Rome, 16 November 1523 Manuscript used: MOL DF 826212 Published: Lukcsics Pál, XVI. századi magyar irodalomtörténeti vonatkozású újabb levelek a zsélyi levéltárból, Irodalomtörténeti Közlemények, 1930, 223–225. 1. Várdai is informed in detail on the outcome of the trial about the will of János Lászai and on Várdai’s duties regarding this. He suggests accepting the agreement offered, since he cannot expect a better deal: the Pauline Fathers should get their 60 forints that is due, and the 200 forints that Lászai owed them according to his will. – 2. He asks Várdai to send also the 16 forints that Kálnai borrowed for the journey home and for which Brodarics vouched. – 3. There is still no Pope; the French are stationed at Milan; the Emperor is about to intrude in France from Navarra. – 4. Kálnai is brought into his attention again. Kálnai’s loyalty and knowledge make him worthy of becoming Archdean of Telegd. Reverendissime Domine, Domine mihi Colendissime.

[1.] Iam binas dedi litteras 3 ad Dominationem Vestram Reverendissimam de ea re, de qua dominum Emericum litteratum, 4 servitorem suum ad me miserat, quibus, ut se res habuisset, abunde perscripsi. Nunc autem et auctoritate reverendissimi domini cardinalis de Medices, 5 protectoris regni Hungariae, qui se, antequam conclave 6 ingrederetur, huic negotio [...]luerat, et mea maxima diligentia ac labore, ad hunc finem tandem [...] ad quam me nunquam sperassem, deducturum. Conventio igitur inter me et plebani pridem mortui executores ita facta est, ut ipsi litem Dominationi Vestrae Reverendissimae amplius ne faciant sub poena dupli eius summae, quam Dominationem Vestram Reverendissimam solvere constitutum est, cuius rei obligationem manu sua scriptam is, cuius maxime interest, executor mihi dedit. Rursum, ut Dominatio Vestra Reverendissima per totum hoc tempus, usque ad finem Martii sexaginta florenos in auro huc mittat, non executoribus, ipsi enim neque unum obulum sibi dari ex iis petunt, sed coenobio fratrum Hungarorum de Caelio Monte, in quo ille sepultus est, ut sit elemosina pro anima eius. 7 Quod si per illud tempus Dominatio Vestra Reverendissima pecuniam illam non miserit, ut liceat illis rursus de integro contra Dominationem Vestram Reverendissimam procedere et litigare. Quapropter Dominatio On Várdai see the note for Brodarics’ letter on 18 August. The text in the document is severely damaged at several places. 3  Concerning János Lászai, we only know a letter from Brodarics to Várdai on 18 August. The conflict concerning the will is not mentioned in that one, so here Brodarics is referring to two lost letters. 4  Imre Kálnai. About him also see the notes for the letter on 18 August 1523. 5  Cardinal Giulio de Medici, cousin of the previous Medici Pope, Leo X. 6  After the death of Hadrian VI the conclave gathered on 1 October. Exactly the above mentioned Giulio de’ Medici was elected Pope on 19 November, three days after this letter was written. 7  János Lászai was buried in Santo Stefano Rotondo located on Monte Celio in Rome. Pope Nicholas V had donated it with the monastery next to it to the Pauline Fathers in 1454. Lászai’s tomb still can be seen in Santo Stefano Rotondo.

-- 81 --

Vestra Reverendissima consideret, rogo, diligenter, quid agendum sit. Mihi profecto hoc negotium eo modo confectum videtur, ut id neque commodius, neque melius confici posse, aut potuisse unquam existimem. Reputet Dominatio Tua Reverendissima, si litem de integro moverint (quemadmodum eos omnino moturos existimo, nisi pactum servetur), quantae impensae sint faciendae, profecto vel ad unam missionem huc illos LX florenos expendet Dominatio Vestra Reverendissima, ut omittam, si illi causam obtinuerint (ut confidunt), quantum persolvere Dominationem Vestram Reverendissimam necesse futurum est. Ego certe (loquor enim ut deditus servitor Dominationis Vestrae Reverendissimae) aequum esse et neque inutile existimarem, si Dominaio Vestra Reverendissima non solum istam paucam pecuniam illis pauperibus fratribus mitteret, verum etiam si quid aliud est rerum vel illius plebani, [..]us cuius ipse executor fuisse dicitur apud Dominationem Vestram Reverendissimam, quod integra conscientia teneri non possit, eam quoque ad usus pios, et bona opera impenderet. Exspectassem pontificis electionem, 8 ut cum eo quoque agerem. Ceterum quoniam res ita nobis successit, ut neque pontifex eam commodius expedire potuisset, non putabam mihi diutius exspectandum, ne impensis inanibus per servitorem suum Dominatio Vestra Reverendissima gravaretur, praesertim quod iam is sibi impensas deficere querebatur. Nam quod Dominatio Vestra Reverendissima litem extingui pontificis auctoritate sperabat contra voluntatem executorum, mihi non modo difficile, verum etiam impossibile videtur, alioqui iniustum [...] De ducentis quoque florenis et nuper scripsi et nunc idem scribo. De illis [...] dominus Ioannes archidiaconus piae memoriae testamento Dominationem Tuam Reverendissimam [...] debere scripsit. Etiam si ego (qui minimus sum inter ceteros huius testamenti executores) subticere vellem, tamen alii nullo modo tacebunt, neque cessabunt, quousque illa summa reddatur. Proinde de illis quoque curam habeat Dominatio Vestra Reverendissima, ut quamprimum mittantur, ne aliquod negotium gravius inde (quod nollem) Dominationi Vestrae Reverendissimae oriatur.

[2.] Emericus litteratus servitor Dominationis Vestrae Reverendissimae, cum diutius hic mansisset, quam eum Dominatio Vestra Reverendissima mansurum existimabat, adeo omnia expenderat, ut ei ad iter nihil reliquum esset, quare, cum discedere vellet, rogavit me, ut florenos sedecim mutuo darem, quos Dominatio Vestra Reverendissima quamprimum remissura esset. Ego quidem ei dare non potui, quoniam ipse quoque non parva angustia rei pecuniariae laboro, ceterum volens declarare me in omnibus, quibus possum, servitorem Dominationis Vestrae Reverendissimae esse curavi, ut ab alio illos sedecim florenos mutuo habere posset, atque ipse pro iis fideiussor factus sum ea conditione, ut nisi Dominatio Vestra Reverendissima ad praestitutum terminum mitteret, ipse mea pecunia solvere deberem. Idcirco rogo Dominationem Vestram Reverendissimam, ut hanc quoque pecuniam quamprimum remittat, ne ego, dum morem gerere Dominationi Vestrae Reverendissimae curo, ipse in aliquod damnum rerum mearum incurram.

28 post est: pecunia del. suprascr. rerum 8  The new Pope Clement VII was elected 3 days later, on 19 November.

-- 82 --

Sed et de hoc et de aliis omnibus latius Dominationi Vestrae Reverendissimae Emericus servitor eiusdem narrabit, cui fidem Dominatio Vestra Reverendissima habere dignetur. Opto eandem felicissime valere. Romae XVI. Novembris Anno MDXXIII.

[3.] Reverendissime et colendissime Domine. Haec propter occupationes manu aliena mihi scribendae fuerunt, ignoscat igitur, quaeso, Vestra Reverendissima Dominatio. De his autem curam geram, ne rursus novas habeat curas. Res uti Vestrae Dominationi videt [...] deducta est ad bonum portum. Illum Ioannem [...]rum commendo rursus Vestrae Dominationi Reverendissimae dignetur me facere certiorem, quidnam sit ei sperandum. De quo et per hunc ip[...] [...]um. Nova alia non sunt. Pontificem nondum habemus. Neque scio, quando habituri simus. 9 Galli adhuc sunt sub Mediolano. Rex Galliae Lugdini. Caesar in regno Navarrae in Galliam veniens cum ingenti exercitu. Ego tot contentionum nullum spero finem.

[4.] Dominum Emericum Kalnay in facto archidiaconatus Thilegdiensis Vestrae Dominationi Reverendissimae commendo. 10 Ego quod feci magis feci, ut Vestra Dominatio Reverendissima liberaretur ab omni molestia, quam ob dominum Kalnay, qui tamen et ipse meretur certe omne bonum, tum ob mores probatissimos ac doctrinam non vulgarem, tum ob singularem fidem ac servitutem, qua est Vestrae Dominationi Reverendissimae addictissimus. Eum igitur totum in suam gratiam Vestra Dominatio Reverendissima recipere, obsecro, dignetur et me in eo, in quo alias habuit numero, semper habere. Dominatio Vestra Reverendissima bene ac prudenter fecit, quod miserit hunc ipsum servitorem suum. Nam si non venisset et praesertim si istae vacationes iudiciorum non obstitissent, tales procul dubio processus in hac causa facti fuissent, ut non actioni ulli, sed soli solutioni nobis locus fuisset relictus. Nihil aliud restabat, quam ut sententia ferretur, sicut latius poterit haec idem Emericus referre.

Eiusdem Vestrae Reverendissimae Dominationis perpetuus servitor et capellanus Stephanus Brodarych orator

On the outer side: Reverendissimo Domino Meo, Domino Francisco de Varda, episcopo Transsylvano, Domino observandissimo.

This means that the afterword, too, was written before 19 November. did not support appointment of Kálnai in spite of the recommendation of Brodarics and the Pope’s decree, so the young Humanist could receive the income coming from the archdeanship only two years later, when the bishop was János Gosztonyi. Compare: V. Kovács Sándor, Egy humanista a mohácsi vész korában (Kálnai Imre), Irodalomtörténeti Közlemények, 1970, 663. 10 Várdai