populum Slavicum efficiunt, ac ex his quidem nunc unica jam Croatia Hungariae superest, in hac autem nullus prorsus Hungaricae linguae, non tantum apud Plebem, sed ne quidem apud honoratiores usus existit; his Hungaricam uno ictu obtrudere gravius foret, quam Gallicam et Italicam: harum enim pluribus e Nobilitate et Clero Copia est. Id autem inde evenit, quia Gallica et Italica jam dudum sunt linguae eruditae; Hungarica ne hodiedum quidem eo provecta est. Adhuc in transferendis tantum melioribus aliarum gentium Libris versatur, neque hactenus magna quaepiam et originalia opera produxit.

Obvertitur quidem Croatas eadem facilitate majori autem emolumento linguam Hungaricam condiscere posse, qua alias peregrinas condidicerunt. Verum non hac lege Hungaros inter et Croatas societas coaluit, aequanimius tunc ipsi Hungari cogitabant, coaluerunt hi in eo, ne unus alteri populus suam linguam obtrudat, sed ut tertia, alioquin multis etiam aliis nominibus utrique populo necessaria, nempe latina in Rerum publicarum pertractatione usurpetur, itaque amplius ab hac absque mutuo utriusque populi consensu recessus amplius fieri non potest, praesertim cum per id Croatae a Communione gerendorum in Hungaria Magistratuum, quae pro ipsis per fundamentales Regni Leges stabilita est, indirecte excluderentur. Nec sufficit, ut Croatica porro etiam latine pertractentur. Nisi enim omnia praeterea alia, quae et Hungariam, et Croatiam in communi respiciunt, latine tractentur, ii, qui ex parte Croatiae Dicasteriis Hungaricis assidebunt, in praecipuis, etiam Croatiam tangentibus negotiis, nullum influxum habere poterunt, adeoque erunt pure auscultantes.

Una Generatione opus foret, ut omnes, qui de reliquo necessariis ad gerenda Dicasterialia officia pollent qualitatibus, Croatae, una Hungaricam etiam in tanta perfectione possideant. Quid si natio Idioma suum non modo in reliqua Europa, sed in ipsa usque adeo Hungaria magis atque Hungaricum diffusum esse sciens, id prorsus aspernetur? invita certe ad id compelli non poterit, ad agnotam enim linguam cogi posse evidens est nota servitutis. Revocent sibi tantisper in memoriam fautores instantaneae Idiomatis Hungarici Introductionis, quis tum Hungarae gentis sensus fuerit? dum defunctus Imperator usum germanicae linguae in publicorum negotiorum pertractationem potentiose invexit. Videbunt totam gentem id pro supremo servitutis argumento reputasse; quid itaque mirum? si Croatica natio eundem de moderno inducendae linguae Hungaricae projecto, sensum foveat. Huic enim perinde est: an ad Germanicam? vel Hungaricam? an a Rege? vel a ConStatibus cogatur.

Et adhuc de Croatia tantum sermo vertitur. Quid si insuper respiciamus Bosniam, Serviam, Bulgariam, Valachiam, Moldaviam, Galliciam, Lodomeriam, quae omnes a Populis Slavici labii habitantur; quae omnes sub Instituto pertractandorum lingua Latina publicorum negotiorum principio cum Hungaria coaluerunt: quas omnes Hungariae postliminio reapplicari constans et commune omnium votum semper fuit. De Gallicia actu in casu versamur, proponatur illi: eam non secus quam si linguam Hungaricam in pertractatione publicorum negotiorum adoptaverit, Hungariae reapplicari possit; et videbimus, eam ipsam potius unionem deprecaturam, quam conditionem hanc amplexuram esse.