| Croatiae auctores Latini: inventa |
| domum | quaere alia! | qui sumus? | index auctorum | schola et auxilia | scribe nobis, si corrigenda inveneris! |
|
HomerusZamanja, Bernard (1735-1820) [1777]: Homeri Odyssea Latinis versibus expressa, versio electronica, 13633 versus, verborum 95,658, ed. Petra Sostaric [genus: poesis - versio; poesis - epica; poesis - elegia; poesis - carmen; poesis - argumentum; prosa - paratextus; prosa - epistula] [numerus verborum] [zamagna-b-odyssea.xml]. Si vis in lexico quaerere, verbum elige et clavem 'd' in claviatura preme.
poëtam ut artis magister optimus. Ceterum haec minutius ac fortasse plus aequo religiosius persequentem quum videris, nolim ex eorum secta atque haeresi me esse arbitrere, qui nefas atque scelus continuo clamant commissum esse ab interprete, si unam tantum litterulam mutet, si relinquat voculam, si apicem detorqueat. Apage istas nugas, quae a semidocto aliquo Graeculo et vocularum quasi venatore fortasse possunt laudari; ab hominibus cordatis vereque sapientibus magnopere vituperantur, quaeque optimarum suavissimarumque rerum non ornamenta, sed pestis quaedam acerbissima ac venenum esse dicendae sunt. An, ut alios omittam, illum summum eloquentiae principem M. Tullium dignum praeter ceteros, unde in omni recte dicendi ratione et praecepta et exempla petantur, nescimus ita vertisse illas Demosthenis atque Aeschynis orationes vere Atticas, ut magis orator, quam interpres esse videretur? Easdem ille sententias et earum formas tamquam figuras servavit; verba ad latinam consuetudinem aptavit, ut nimirum essent eadem quod spectat ad genus atque vim, non vero quoad numerum atque speciem: non enim, ait, ea me adnumerare lectori putavi oportere, sed tamquam appendere. Itaque statuamus oportet, si tanti viri quidquam auctoritas apud nos valet, ut debet valere plurimum, eum qui hoc pacto in aliorum scriptis interpretandis, praesertim si ad litteras humaniores pertinent, se gerat, praeclare fungi munere officioque interpretis. Atque in eum jam locum me esse paullatim delapsum video, ut mihi necesse sit pauca de me ipso dicere, deque hac mea, qualiscumque est, Odysseae latina interpretatione. Ego quidem, quamvis ab ineunte jam adolescentia graeca semper cum latinis conjunxerim, quamvis et Homerum et Virgilium seu natura seu casu aliquo primae institutionis prae omnibus semper poëtis adamaverim, assidueque triverim manibus; tamen video, quantum mihi adhuc optimarum artium praesidii desit, ut laudabiliter eum, in quem fortasse temere, sed libenter certe, sum ingressus, peragam cursum. Dicam tamen confidentius, sed vere, nullum me laborem subterfugisse, quominus si non perfectus, essem saltem ceteris interpres diligentior; proptereaque illos Horatii versus;
En verba verbis latinis respondentia ex versione Bergleriana, qualiscumque ea sit, exscripta.
Audiamus jam Simonem Lemnium haec eadem versibus adornantem.
Audistin, amice lector? Bene est; quid igitur tibi de his versibus Lemnianis videtur: placentne illi, an aliquid melius desideras? Nihil dices, opinor, de primo versu; nam et Horatii sunt priores voces, et posteriores non displicent, nisi forte requiras illud πολύτροπον omissum, cujus loco irrepsit; populatus moenia flammis= classe diu raptusetc.
Dixerat jam ante et quidem recte Virgilius de Aenea:
Sed Homerus nihil heic simulantem aut prementem corde Ulyssem inducit; sed affirmat simpliciter multa eum in mari tulisse incommoda. Quod vero malum est illud: defendit puppe salutem, eripiens animam
etc. Vereor ne parum eleganter sit dictum, salutem defendere puppe: nam mitto quod sit alienum a verbis Homeri. Non intelligo etiam, quid hoc loci velit, eripere animam. Scio quidem admodum recte dici, eripere animam hosti, ac idem valere, quod hostem occidere; item eripere animam ex orci faucibus, esse liberare a morte, aut salvare; et hoc fortasse voluit dicere Lemnius. Sed quod addendum erat necessario, reliquit; Ulyssemque nobis nescio plane quam animam eripientem exhibuit. Hoc vero admirandum ac portenti simile:
Reditum in patriam quaerere scio quid sit; patriae reditus mehercle nescio. Male etiam sub gurgite vasto; namque aut mari, aut mare navigamus, aut per mare: Urinatorum proprium est quaerere aliquid sub gurgite.
Equidem minime puto, subire periculummortis idem valere ac mori. At vates, Ulyssem, ait, suos non potuisse comites servare, non quod fuissent invisi fatis, sed quod ipsi sua ipsorum culpa dementiaque perierunt occisis nimirum bobus solis, a quibus ut abstinerent, etiam atque etiam admoniti erant a duce sapientissimo. Illud; ob scelera atque famem, erit fortasse simile illi, pateris libamus et auro, nimirum ob famem scelestam. Sed quorsum haec;
Aut nihil addendum erat, aut aliquid, quod esset tolerabilius. Qui etiam sol transeat globum caeli, non satis video. Vix e conspectu Siculae telluris in altum etc. Macte Simon hoc pulcherrimo Virgilii versiculo! sed quae sequuntur, Vela mari dantes, spumasque sub aere ruentes; multum distant ab iis ejusdem Maronis, duabus tantum a te voculis mutatis: Vela dabant laeti, et spumas salis aere ruebant et Tu enim dixeras in altum: quare superfluum est illud mari. Elegantissimum hoc spumas salis aere ruebant: tuum illud spumasque sub aere ruentes, obscurum absonum atque uno verbo deterius factum. Quomodo autem dixisti, obruit, idest demersit; quum idem dicas statim, disjecisse in aequore nantes. Nabantne postquam obruti fuere pelago? Id credo fieri non posse: vide igitur, quid scripseris. Horum igitur casus memora mihi musa canenti Calliopea etc. Haec profecto quicumque legent, quum praecesserit, disjecit in aequore nantes, nihilque fuerit medium inter vocem nantes, et hanc horum, intelligent poëtam heic orare musam, ut sibi casus memoret sociorum Ulyssis; quum tamen velit, ut eas res omnes quas proposuerat, aliqua ex parteetiam sibi ipsi musa det posse dicere. Jam haec:
Cujus vero est, et quantae audaciae illa effrenata ac ullo sine modo licentia aut potius libido sententias Homeri ita saepe amplificandi, ut illis, quae interpres adjungit nova, ea, quae dicta sunt ab auctore, omnino obruantur? Quidni? Poëta senem illum Proteum, in quarto libro haec inducit Menelao vaticinantem, quae heic latine ad verbum expressa exscribo.
Eadem ego sic verti,
Haec mea, de quibus nihil ego dicam. At quanta heic dii boni! effundit loquacissimus pulcherrimi Homerici hujus loci interpresne an corruptor? Audi, et patienter, si potes, ferto hanc tantam laureati poëtae loquacitatem.
Ohe jam satis est? pol me occidisti, inquis. Quae solis octo versiculis Homerus, ut cetera, belle comprehendit; quae novem tu, uno scilicet plus, satis commode expressisti; ille, ut triginta versibus vix explicet, atque interpretetur? Quid hocce aliud, nisi illud apud veterem poëtam
Stomachari jam te video, amice lector, ac mihi jure subirasci, quod in his diutius, quam necesse erat, immoratus sim. At ego verebar, ne si dixissem mihi Lemnianam improbari versionem, nihilque ex ejus versibus protulissem, magis invide quam vere id a me quisquam dictum arbitraretur. Quare quum ea satis me culpa et invidiae suspicione liberatum jam videam; hanc totam orationem relinquamus, ac redeamus, unde discessimus. Peto igitur abs te, ut si Lemnii Odyssea latina, (quod de perveteri quadam Odysseae versione in Bruto dicit Tullius) est sic, tamquam opus aliquod Daedali, et Livianae fabulae non satis dignae, quae iterum legantur; laborem hunc meum aequo bonoque animo excipias, videndumque judices prius, quam omnino contemnas, quid ipse feram. Nec sane dubito, quin multa futura sint hoc in opere praesertim tam longo tamque impedito, quae multo melius elegantiusque dici potuisse pronunciabis: ita tamen statuamus oportet, ut, si minus ceteris peccasse videbor, aliquam mihi gratiam habeas, quod in omnium maximo latine interpretando poëta si minus eam, quae perfectissima est, referre laudem potuerim; majorem tamen, quam ceteri, tuo etiam judicio gravissimo atque optimo sim
ARGUMENTA SINGULORUM LIBRORUM SINGULIS DYSTICHIS AB INTERPRETE COMPREHENSA.
I.
Juppiter Aegisthum memorat, sed Pallas Ulyssem, Telemachumque Pylon tendere diva monet.
II.
Concilium cogit, queriturque infanda procorum Facta Ithaco forti natus, iterque parat.
III.
Excipit hospitio venientem Nestor, Achivum Fata docet, noscit Pallada, sacra facit.
IV.
Excipit et Menelaus. at illi nigra parantur Funera, dum Protei noscere dicta cupit.
V.
Ogygias tendit Cyllenius ales in oras: Dux Ithacae primum navigat, inde natat.
VI.
Dat requiem fesso tellus Phaeacia: natam Alcinoi supplex in sua vota trahit.
VII.
Urbem adeunt; sed nympha prior subit alta parentis Atria; mox Ithacus scandit, opemque petit.
VIII.
Laeta dies agitur vario certamine, et heros Invitus, valeat quid tamen ipse, docet.
IX.
Lotophagos, Ciconasque Inque cava caecum te, Polypheme, specu.
X.
Aeoliam his addit, ventosque, et avara juventae Pectora; dein vafrae pocula saeva deae.
XI.
Cimmerias etiam fauces, vatemque petisse Tiresiam, et manes elicuisse refert.
XII.
Hinc et Sirenas, Scyllamque, atramque Charybdim, Pro vetita et comitum funera caede boum.
XIII.
Jamque Ithacam tendit: fit navis saxea: at illi Pallas adest, firmat voce, senemque facit.
XIV.
Tum petit Eumaeum, nec se dat nosse; sed astu Dissimulans audit multa, refertque seni.
XV.
Telemachum interea patrias Tritonia ad oras Ire monet; donis auctus at ille redit.
XVI.
It celerans Eumaeus in urbem, et nuncia portat Reginae. cernit gnatus adesse patrem.
XVII.
Rure adeunt urbem, non una. pastor Ulyssem Increpitat, melior quem colit ipse canis.
XVIII.
Inter se pugnant Ithacusque Irusque; capitque Penelope a cupidis munera missa procis.
XIX.
Cum nato pater arma abdit: signata cicatrix Illum prodit, anus dum bona fonte lavat.
XX.
Fausta duci dat signa deus: terrentur Achivi, Parca quibus dirum funus acerba parat.
XXI.
Fert arcum regina: proci vos praemia frustra Quaeritis, ignota missa sagitta manu est.
XXII.
Gliscit atrox jam pugna, Ithacus cum Pallade vincit. Telemachi dextra turba nefanda cadit.
XXIII.
Penelope gaudet conspecto conjuge: at ille Multa putans nato junctus ab urbe fugit.
XXIV.
Insequitur fera turba: iterum pugnatur in agris; Mox placidi sanctae foedera pacis amant. Horat. Ep. Lib. I. Ep. II.
HOMERI ODYSSEAE LIBER PRIMUS.
Musa virum memora, varium qui pectore versans Ingenium, erravit longum post eruta Trojae Pergama, multorum mores inspexit, et urbes Ille hominum, multa et pelagi mala passus in undis, Dum sibi, dum sociis reditum molitur: at illos Providus haud valuit nigro subducere leto; Nam culpa periere sua, dementibus ausis Aggressi niveos Solis violare juvencos, Quos propter vetuit reditu deus ipse potiri. Ergo harum et nobis da rerum evolvere partem 10 Diva, precor, magni Jovis o pulcherrima proles. Jam Danai, quotquot leti crudelia fata Incolumes fugere, et ponto et marte soluti Attigerant Patriam. solum hunc arcebat amato Conjugis a gremio, magnoque ardebat amore Rupe sub excisa scopuli formosa Calypso. Quin ubi jam tempus venit, volventibus annis, Quo superis reditumque viro concedere visum, Optatasque Ithacae sedes, nondum ipse labores Finierat, saevo fortunae exercitus aestu, 20 Scilicet et caros infelix inter amicos. Illum omnes pariter duros tot volvere casus Caelicolae miserati: unus dominator aquarum Usque gravis pulso instabat maria omnia circum, Dum patrios fines, et dulcia tangeret arva. Aethiopas at forte pios tum visere gaudens, Extremos hominum Aethiopas, pars altera quorum Solis ad occasum, pars altera vergit ad ortum, Cesserat, atque illic sollemni more sacrorum Ante suas laetus conviva adsederat aras. 30 Di Jovis in sedes alii advenere frequentes Sidereum per iter: solio queis orsus ab aureo Ipse hominum summus fari pater atque deorum Aegisthi tum forte animo crudelia volvens Fata, agamemnonides leto quem strarat Orestes. Haec memorans, cunctis dis ille silentibus, infit: Proh superi! immerito sanctos mortalia culpant Secla deos. per nos mala nascier omnia dicunt, Quum tamen ultro homines dementi arcessere corde Triste sibi, nulla fatorum lege coacti, 40 Exitium properant. an non Aegisthus Atridae Eripuit nuper thalamos, ipsumque necavit Inscius haud cladis, quam nos praediximus olli Adfore, Mercurius retulit quum talia dicta: Parce torum violare, et parce Agamemnona ferro Laedere; namque aderit patriae ultor caedis Orestes, Ut primum flava sparget lanugine malas. Talia Mercurius: monitis parere sed ipse Dum negat, infando persolvit sanguine poenas. Juppiter haec. subito coepit sic caerula Pallas: 50 O pater, o divum rector, saturnia proles, Ille jacet merito parcarum funere mersus, Flagitia atque utinam molitur talia quisquis, Sic pereat. sed tale meus quid fecit Ulysses Infelix, qui nunc patriis procul angitur oris Insula in undisona, medio quae consita ponto Horret opaca jugis frondentibus? intus Atlantis Filia, qui pelagi tractus atque omnia novit Antra vafer, longas immania saxa columnas Ipse gerens humeris connixus, queis sola terrae 60 Distinet atque aptum stellis fulgentibus axem, Intus habet sedem. lacrimis heic ora rigantem, Fundentemque imo gemitus e pectore, blandis Detinet inlecebris mulcens, atque omnia tentat, Ne qua Ithacae oblitum subeat jam cura. sed ille Surgentem ut noto tantum de culmine fumum Aspiciat, certa malit cum morte pacisci. Nullane finis erit? necdum miserebere tandem O genitor? tibi dona quidem, tibi semper Ulysses Divite sub Troja sacravit vota per aras: 70 Cur, pater, heu tantum tu contra irasceris olli? At genitor, quem nimborum domus alta tremiscit, Reddidit oranti. quid te sic vana fatigas, Quidve tibi Pallas, sanguis meus, excidit ore? Mene umquam clari capiant oblivia Ulyssei, Qui supraque homines mente est, disque omnibus unus Ante alios fert dona volens? non Juppiter hostis, Sed ferus exercet miserum regnator aquarum Carum Cyclopem propter, cui lumen ademit Fronte olim e media latebroso inclusus in antro, 80 Dis similem Polyphemum, omnes qui robore vincit Aetnaeos fratres. hunc quondam nympha Thoosa Filia Phorcynos genuit, postquam aequoris alti Sedibus in glaucis Neptuni exarsit amore. Ex illo infensus semper germanus Ulyssem Insequitur; nec fata struit, sed distinet alma A patria, errantem terris, ac fluctibus actum, Sed jam agite, et cunctis placeat sententia nobis, Ut redeat tandem; saevus nec cedere frater Abneget, o superi. quid enim contendere solus 90 Audeat, aut omnes possit pervincere contra? Sic ait; atque olli virgo Tritonia subdit: O genitor, cui summa hominum rerumque potestas, Omnibus id superis si nunc placet, exsul Ulysses Ut repetat sua regna, lares et visat avitos, Fac age Mercurius properet jam Missus in Ogygias, nymphaeque edisserat omne Consilium, reditum ne certum ignara moretur. Ipsa Ithacae interea descendam ad litora gnato Auxilium roburque ferens, quo fretus Achivos 100 Concilio in magno socios sibi jungere possit Multa procis:minitans, olli qui plurima caedunt Et pecora et nigros ingentia corpora tauros. Mox etiam Pyliasque oras, Spartamque jubebo Tendere, si qua suas veniat genitoris ad aures Fama, vel ipse virum claro celebretur honore, Dixerat, ac pedibus primum talaria vinxit Pulcra, aeterna, auro fulgentia, queis super aequor Par levibus ventis, terram et volat ardua supra. Corripit hinc hastam praefixam cuspide ahena Fortemque ingentemque, domat qua densa virorum Agmina, queis magno fata patre irascitur olim. Tum summo aërii descendit vertice olympi Prona ruens, Ithacenque adiens levis adstat Ulyssei Vestibulum ante ipsum surgentiaque atria sedis; Hastam habet, ac Taphium regi par omnia Mentae est. Heic genus invisum juvenes prope limina cernit Sese inter talis ludentes, mollia stratos Tergora taurorum supra de caede recenti. Circum ipsos famuli et lecti de more ministri 120 In cyathis lymphas alii cum munere bacchi Miscebant, alii mensas abstergere jussi Atque onerare epulis, in partes exta secabant, Illam Telemachus venientem ad limina vidit Alta prior: medius nam forte adsederat inter Convivas tacita genitorem in mente volutans, Si rediens qua parte procos indigna furentes Exigat a domibus, seque in sua regna reponat. Id juvenis volvens conspexit Pallada, et altis Prosiliit foribus subito, indignatus amico 130 Quippe animo, ante domos longum quod degeret hospes. Jamque adstans propior, dextramque amplexus inhaesit, Accepitque hastam, breviter sic deinde Salve, hospes; tibi tecta patent, epulisque refectus, Quidquid erit, prodes tranquilla per otia fando. Sic dicens graditur prior ipse, et Pallas euntem Subsequitur. celsis ingressi ut sedibus ambo Constiterant, hastam praecelso in parjete firmat Pulcrum intra septum, validi quo multa parentis Condita fulgebant praefixo hastilia ferro. 140 Ipsam autem mollique toro, stratisque locavit Vestibus in pictis, queis alte innixa residat, Componatque pedes. tum sese proximus addit Telemachus solio posito, qua parte sub aula Haud fremitu offensus juvenum, vastoque tumultu, Et dapibus possit melius gaudere paratis Hospes, et ipse sui scitari nuncia patris. Dant famulae manibus lymphas, quas lucidus auro Urceus irrorat supra, purumque fluentes Subjecti excipiunt argentea labra lebetis. 150 Ponunt et mensam juxta, cereremque canistris Expediunt, cumulantque epulas ante ora repostas. At pueri patulis varias in lancibus escas, Fumantesque gerunt armos, et viscera tosta, Caelatoque auro fulgentia pocula: circum Praeco obit, ac laticem bacchi de more ministrat. Jamque domum subiere proci, seque undique pictis Ingressi fudere toris. dant ordine longo Gaudentum manibus fontes, et jussa facessunt Praecones, famulaeque ferunt cerealia dona. 160 Ipsi autem laeti dapibus pascuntur opimis, Poculaque exsiccant, pueri quae plena coronant. Postquam pulsa fames, potusque exstincta cupido, Sese in laetitiam solvunt (nam nulla fatigat Cura alia ignavos), et cantu tempora fallunt, Et choreis, hilarantque suis convivia ludis. Nec minus hos inter citharam pertentat eburnam Phemius: invitus qui quamquam solveret ora, Grata tamen resonis jungebat carmina nervis. Atque heic Telemachus placida sic voce Minervam 170 Alloquitur jungens propius caput, auribus hospes Solus ut accipiat, non alter, dicta loquentis. Irascere mihi, si quid nunc, dulcis amice, Fabor, ait? capiant hos quaenam gaudia, cernis: Semper amant citharam, semper sua carmina cordi. Et merito: quoniam possunt impune vorare Parta labore viri, cujus jam candida putrent Ossa vel ignotis terris, vel gurgite in ullo. At si fors Ithacae redeuntem in regna viderent, Credo equidem, pedibus mallent superaddere pennas, 180 Munere quam pictae vestis splendescere et auro. Sed jacet ille miser jam perditus: ulla videndi Nec mihi spes reducem est, etsi quis spondeat ultro Nunc meliora; olli redeundi haud ulla potestas. Sed jam age, fare mihi, nec ficto pectore narra, Quis? genus unde tibi? quaenam urbs tua? quique parentes, Qua rate et advectus, quaque haec ad litora caussa Venisti? sese dicunt quo nomine, qui te Vexere huc nautae? puppi nam vectus, opinor, Venisti, haud pedibus gradiens, quando undique ponto 190 Cingimur. expedias mihi vera, ut noscere possim, Huc primumne venis, an patri foedere junctus Hospitii antiquo? multi haec late undique adibant Quondam tecta viri; genitor sibi jungere multos Namque hominum hospitio facilisque et comis amabat. Vix ea Telemachus, reddit quum talia Pallas: Vera quidem referam, quaecumque o amice rogasti. Mentes Anchiali proles ego dicor, et omnes Me Taphii observant late regemque salutant. Cum sociis navique haec vestra ad litora veni 200 Longum iter aggressus: Temeses ad moenia tendo Aera relaturus, vehitur mihi copia ferri. Nec procul hinc religata stat uda ad litora navis Ante urbem portu in Rhethro sub Neïo alto. Hospitia alterno jamdudum foedere nobis Icta vigent: nec vana fides mea dicta sequetur, Laërten heroa adeas modo, quem procul urbe Degere nunc perhibent, solosque errare per agros Vitantem vulgi strepitum, curisque gravatum Et senio; una epulas ubi custos fida ministrat 210 Olli anus, infirmos quoties subrepit in artus Languor oberrantis per consita viribus arva. Veni autem, nam fama tuum rediisse parentem Attulerat mendax, quum tristem fata morantur, Dique procul. neque enim terris decessit Ulysses, Sed circum clausus maris alti a gurgite vivit Rupe aliqua in sola; fors et gens effera captum Detinet, invitumque domo procul arcet avita. Nunc te, si qua fides dictis, quae numina caeli Inspirant sub corde mihi, eventura docebo 220 Vaticinans, sim nec vates licet ipse, nec augur. Adveniet cupido genitor, nec tempore longo Exsul erit, non si teneant vel ferrea vincla: Ille fugam inveniet non ulla segnis in arte. At mihi tu contra, si fas, dic pauca roganti: Num fatus ex ipso juvenis jam tantus Ulysse In viridi flores aevo? sic ora gerebat, Sic oculos, sic ille caput mihi cognitus usu Haud parvo, ante ratem quam scandens iret ad altum Ilion, argivum pubes quo prima ruebat: 230 Numquam ego post illum, numquam me vidit Ulysses. Huic breviter juvenis. poscis quaecumque, fatebor Vera, hospes: genitrix natum me dicit ab illo, Sed non certus ego; neque enim quo sanguine cretus, Nosse potis quisquam est. o! si quem tarda senectus Exciperet propriis felicem in sedibus, auctor Ille foret generis, non sic miserabilis aevum Ipse adeo exigerem fortuna oppressus iniqua. Dis aliter visum: fama est ex omnibus, unum Quem miserum vixisse magis mortalibus, illo 240 Me genitore satum, quando haec vis noscere, dicunt. Haec ubi Telemachus, rursum sic diva Non tibi di generis spondent ignobile nomen, Spero equidem, talem genuit quum te inclita fama Penelope. sed pauca mihi precor insuper addas. Quodnam epulum, quaenam turba haec? sollemnia sacra, Connubia anne paras? non haec socialia mensae Gaudia sunt, dulces non hic mos inter amicos: Usque adeo insueto misceri tecta tumultu Aspicio indignans. nemo tam turpia cernens 250 Facta, nisi insanus fuerit, sibi temperet ira. Cui juvenis. dicam, quando haec te cura fatigat Ignarum: fuit olim haud ulli obnoxia culpae, Atque opulenta domus, genitor dum regna tenebat. Nunc aliter superi voluere infanda parantes Damna mihi, passique meum sine honore parentem Concidere exstinctum. nec flerem ita tristis ademptum, Si socios inter miles cecidisset in oris Dardaniis, interve manus jam victor Grajugenae ingenti decorassent mole sepultum, 260, Partaque venturos esset mihi fama per annos. At nunc harpyiae indecorem rapuere, nec ulli: Occidit heu notus, luctumque et triste reliquit Exitium gnato. nec tantum caussa doloris Ille mihi: graviter miserum premit altera clades. Regnant finitimis proceres nam quotquot in oris Dulichioque Samoque alta viridique Zacyntho, Quotquot et apricis Ithacae dominantur arenis; Tot matrem poscuntque meam, meaque omnia vastant. Ipsa autem nec amans nec dedignata petentes 270 Cunctatur, nectitque moras. ruit omnis ab imo Interea domus alta, et mors mihi certa paratur. Dixerat. indoluit Pallas, miserataque curas: Absentem haud frustra suspiras, inquit, Ulyssem, Qui juvenum tales ausus tamque improba facta Comprimat, ac subitus scelerum super ingruat ultor. Nam veniens primo si nunc in limine staret Protectus clipeo, galeaque, et bina coruscans Longa manu valido praefixa hastilia ferro; Qualis erat, nostris quum primum in sedibus olim 280 Vidi gaudentem dapibus ludoque, reversum Ex Ephyra; (puppi nam curva Mermeriden procul hinc virus letale petitum Iverat aeratas cupiens armare sagittas. Nec tamen ille deos veritus concessit: at ultro Ipse meus caro genitor donavit amico.) Hos adeo juvenes inter si talis adesset, Flerent angustumque aevum tristesque hymenaeos. Id tamen obscura fatorum in lege repostum Scilicet est, ultorne idem sua tecta revisat, 290 An secus? interea tibi prima ea cura recurset Usque animo, hanc diram quamprimum avertere turbam. Jamque age quae dicam, memori tu pectore conde: Cras in concilium Grajis de more vocatis Omnibus haec edic, sint dicto et numina testes. Tecta proci sua quisque petant: si jungier optat Connubio mater, generosi regna parentis Illa sui repetat. claro comitata hymenaeo, Atque opibus ditata novis, dotabitur illic Dote, patrem gnatae quantam largirier aequum est. 300 His actis, ni forte sequi mea jussa recusas, Instrue Optatique diu genitoris nuncia captans: I procul hinc alias in gentes, sicubi vocem Audieris vulgi, demissamve ab Jove magno Famam, quae summo mortales nomine clarat. Primum neleis dium pete Nestora terris, Tum Spartam et flavi Menelai ad limina tende, Ultimus Argivum patrias qui venit ad oras. Vivere si audieris patrem, reditumque parare, 310 Omnia adhuc unum praestat mala ferre per annum: Sin vero exstinctum fors nunciet ulla, nec aura Amplius aetheria vesci, persolve supremas Inferias patri, atque ingens attolle sepulcrum; Nupta alias genitrix taedas thalamumque sequatur. Verum adeo haec postquam perfeceris omnia rite, Multum animo reputes jubeo, quo robore quave Arte procos perimas, seu vi congressus aperta, Sive dolo insidians? an non pervenit ad aures Fama tuas, retulit nuper quam clarus Orestes Insignem in cunctis, patriae quum tristia caedis Crimina nil metuens Aegisthi morte piavit? Tu quoque, nam valido florentem corpore cerno, Aude animo, sileant ne te venientia secla. Ipse autem ad socios, qui me jam forte morantem Increpitant, celerans ibo, navimque revisam Litora fida petens; tu dicta haec omnia serva. Sic ait; ac juvenis, dum diva abscedere tentat: Cara quidem mihi sunt, inquit, quaecumque Ut genitor gnato es; memori stant omnia mente. Verum age, paullisper, quamvis iter urgeat, oro, Heic maneas. jam jam lotusque animumque refectus Velivolam repetes pinum, sociosque revises Dona ferens te digna, mei quae pignus amoris Sint tibi, et hospitii foedus testentur amicum. Cui dea tum breviter: ne me discedere aventem Jam teneas. quaecumque paras nunc tradere dona, Haec reduci post ferre dabis, quum litora adibo Rursum eadem; ingratae dederis nec munera dextrae. 340 Haec ubi dicta dedit Pallas, velut ales in auras Miscuit aetherias sese. simul addita virtus, Atque habilis juveni venit vigor, ipsaque patris Acrior ardentem subiit cura, ille volutat Omnia dum secum monstro defixus, et haeret, Haud dubiis sensit caelestia numina signis. Jamque procos visurus adit, quos carmine dulci Mulcebat vates tacitos atque auribus omnes Intentos cupidis. reditum tum forte canebat, Difficilem a Troja dederat quem Pallas Achivis. 350 At cantum postquam tecti in penetralibus altis Audiit Icarii magni pulcherrima proles Penelope, extemplo sedes descendit ad imas Hinc atque hinc geminis propius comitata puellis. Atque ubi devenit, juvenum qua densa caterva Parte sedet, postes stetit aulae ingressa sub ipsos Tenvia praetendens niveis redimicula malis: Stant pariter famulae circum, custodia fida. Nec mora; sic vatem lacrimis affatur obortis: Phemie, namque alios cantus et plurima nosti 360 Gesta hominum divumque, solent quae dicere vates, Dulce aliquid modulare precor, dum pocula pubes Haurit plena sedens: jamque isto desine cantu, Qui miserae laniat jamdudum рectorа curis. Meme hic luctificus nimium tabescere cogit Heu dolor ante alias cupientem cernere frustra Conjugis amissi carum caput, inclita cujus Hellada per totam, mediumque it fama per Argos. Sic ea; Telemachus referens sed talia reddit: O genitrix quid cara vetas, ne carmina vates, 370 Quae libitum sit cumque, canat? non sponte feruntur, Juppiter at vates agitat, fingitque canentum Ingenia ipse regens nutu pater ora potenti. Hunc etiam voluit Danaum memorare labores, Difficilemque fugam: tangunt super omnia mentes, Quae nova sunt, famaque vigent celebrata recenti. Quin tu animum obfirmans ferto haec haud mollia quamquam Auditu; neque enim est reditu fraudatus Ulysses Unus: apud Trojam multi periere Pelasgum. Si renuis; tua pensa colum telamque revise 380 In thalamum scandens, operique instare puellas Cura sit una tibi, non haec sunt auribus apta Femineis, sed digna virum virtute meaque Ante alios, uni cui summa heic tradita rerum est. Dixerat: at gnatum genitrix mirata loquentem Continuo paret dictis, thalamumque repostum Scandit, ubi lacrimans famulantum septa corona Plorabat Laërtiaden, dum lumina somnus Clauderet armigerae submissus munere divae. At magno juvenum fremuere obscura tumultu 390 Atria, et accensi studiis certantibus ignes Optantum propius discumbere. queis ita fatus Telemachus: vesana, inquit, genitricis amatae Turba, proci, mensae nunc tempus; ponite voces Implacidi. satius vatem exaudire canentem Dis similem liquidae mita dulcedine vocis. Vos ego, quum primo lux crastina fulserit ortu, Concilium cogam in magnum, certusque jubebo Deserere has sedes, aliasque requirere mensas, Scilicet ac vestro convivia ducere sumptu. 400 Aequius at nobis contra si forte videtur Unius heu miseri sic omnes perdere census, Perdite certantes; jam nil moror. ipse deorum Numina testabor, si quando Juppiter aequus Supplicia exposcat scelerum, fortemque rependat, Et vos haec eadem tecta intra perdat inultos. Sic ait: at juvenes presserunt hispida morsu Labra omnes, fixique haesere loquentis in ore Mirantes animum pariterque minacia dicta. Tum sic Antinous: di, credo, talia fari 410 Te docuere ipsi altiloquum, magnumque sonantem. Quid si Ithaces etiam regnum Saturnia proles Spondeat, ac patrium tibi sceptrum deferat ultro? Tantum effatus; et ille haud contra multa moratus: Antinoe, irascare mihi licet, eloquar, inquit, Ipse tamen, si fata velint, ac Juppiter auctor, Regnum etiam cupio; nec enim deterrima regum Conditio, nec triste viros frenare potenti Justitia. subito partis aggesta renidet Divitiis domus alta, et primo gaudet honore, 420 Cui mens aequa deum regni concessit habenas. Verum alii proceres multi juvenesque senesque Sunt Ithaca in diti; regnet, cui candida laudem Fata dabunt, oris postquam discessit Ulysses A superis. rex, ipse domus ferar, unus et omnes Pace regam famulos, genitor quos liquit habendos. Dixit: at Eurymachus Polybi de sanguine cretus Excipit his juvenem compellans vocibus ultro. Telemache, obscura superi caligine condant, Per populos Ithaces olim quis regnet Achivum 430 Sceptra tenens. tibi parta quies, et copia rerum Tuta manet: solus patria dominabere in aula, Quin metus impediat, ne quis tua barbarus hostis Aggrediens impune ferat, dum cultor habebit Haec loca, nec solae stabunt per litora rupes. Nunc age pauca mihi quaerenti effare: quis ille Hospes, et unde domo? qua se regione ferebat? Quave satum de stirpe? an cari nuncia patris Ulla tulit veniens, an vasta per aequora vectus Appulit huc longis repetens compendia terris? 440 Ut citus eripuit sese, neque noscier ulli Sustinuit! vis magna tamen se corpore magno Prodebat, nec erat deformi ignobilis ore, Haec ubi finierat, juvenis sic orsa vicissim Ore refert. reducem jam spes mihi nulla videndi, Eurymache, est misero patrem, nec nuncius ultro Si veniat, nec fida reor fatis auguris ora, Si qua meae accitus ferat haud ingrata parenti. Ille Tapho e viridi fertur vetus hospes Ulyssei, Magnanimo Anchialo generatus, nomine Mentes, 450 Oppositasque mari Taphium dat jura per oras. Haec juvenis, certoque deam sub corde volutat Vera tegens. choreis pubes et carmine capta Nil metuens genio indulget, dum vesper ab undis Prodeat. occiduo postquam de litore nigrum Extulit os, tum quisque suos petiere penates. Nec non Telemachus pulcrum de more cubile, Olli celsus ubi thalamus surgebat in aula, Multa putans animo subiit. praeit aurea quassans Lumina taedarum, servare adsueta pudorem, 460 Clarum Opis Pisenoridae genus, Euryclaea. Pro qua vernanti primaevo in flore juventae Bisdenos capita alta boves persolverat olim Laërtes, magnoque ipsam complexus amore Haud tetigit, fugiens offensae conjugis iras. Ergo eadem ardentes juveni tum sedula taedas Portabat, teneris fuerat quae semper ab annis Carior ante alias, jamque ut penetrale reclusit, Ille toro sedit, mollemque exutus amictum Longaevae thalami dat sueta in parte locandum. 470 Ipsa plicans aptansque datum suspendit ad alti Fulcra tori: dein versa retro vestigia flectens Postibus attractis, niveo qua lucidus ardet Annulus argento, stridentia robora clausit, Firmavitque Heic juvenis pernox florenti vellere tectus Jussa deae tacito volvebat pectore secum.
HOMERI ODYSSEAE LIBER SECUNDUS.
Ut roseo effulsit pelago Tithonia conjux, Exilit e strato juvenis generatus Ulysse Purpuream indutus chlamydem; jamque aptat acutum Ensem humero, ac pulcris evincit crura cothurnis. Nec mora: sese altis celerans penetralibus effert Ora deo similis, Grajosque adcire comantes Imperat in coetum missis praeconibus. illi Clamantes dant signa viris, hi se undique fundunt. Postquam omni de parte videt venisse frequentes, Et magna circum loca late implesse corona, 10 Procedit pariter juvenis. micat aerea forti Hasta manu, niveique canes duo pone sequuntur, Pallas et ambrosium formae super addit honorem. Ipsum omnes late Graji admirantur euntem Per medios, visaque stupent in imagine, at ille Considit patrio in solio, quin cedere quisquam Abnuat, invideatque senum. tum farier orsus Grandaevus multo annorum jam pondere terga Curva gerens, genibusque labans; sed doctus ab usu Plurima, consiliisque valens Aegyptius heros. 20 Natorum huic unus cum forti miles Ulysse Cesserat ad Trojam nigris in puppibus olim Antiphus insignis bello; quem deinde voravit Efferus extremum Cyclops epulatus in antro. Tres alii mansere: procis sese addidit horum Eurynomus, geminique artes coluere paternas. Sed neque sic poterat tristes avertere curas Nequidquam exstincti semper memor. heic quoque fletu Ora madens coepit senior sic voce profari. Audite, o cives, quae dicam, et figite vestris 30 Haec animis. numquam in coetum convenimus una; Ex quo abiit pelago proles Laërtia Ulysses: Quis nunc excivit subito juvenisve, senexve? Quae vis tanta urget trepidum? Navigia, armorumque metus instare propinquos Audiit? anne salus aliud quod publica poscit, Nunciat huc primus? numquam fraudatus inani, Quisquis hic est, doleat voto; sed Juppiter olli Sic merito, quae mente agitat, bonus omnia praestet. Dixerat. ac juvenis magni Jovis omine laetus, 40 Impatiensque morae (densos quippe ardet Achivos Affari coram ) solio consurgit ab alto, Et venit in medios. sceptrum dat protinus aureum Qui lateri adstabat praeco Pisenor; et ille Longaevum ante alios compellans incipit ore. O senior, non ille procul, qui cogere jussit Concilium, vir abest. ego sum quem lumine cernis Praesentem, me namque unum dolor acrior urget. Nec vero audivi, quae vobis arma reportem Ipse prior, nec dicam aliud commune periclum, 50 Sed mihi quas misero peperit vis aspera curas. Scilicet et saevo genitor mihi funere raptos, Qui vos heu quondam patrio complexus amore Imperio facili rexit dominatus in urbe; Addita et est gravior clades, e sedibus imis Eversura domos, meaque omnia vasta datura, Nempe proci, claro juvenes de sanguine creti, Sollicitant qui tarda meae connubia matris, Invitamque adigunt voto submittere pectus. Dumque iidem Icarii sedes genitoris adire, 60 Permetuunt, paret ille suae ut dotalia gnatae Munera, cuique velit, tradens concedat habendam; Exoritur non ulla dies, quin tecta frequentes In mea conveniant, medioque ululante tumultu. Lanigerumque gregem, caprasque, armentaque caedant Magna boum, largisque epulis impune fruantur, Atque mero, jam jamque premit me turpis egestas Omnibus exhaustis opibus; nec fortis, Ulysses Qualis erat, quisquam crudelem avertere pestem, Auxilioque levare domum valet: haud ego contra 70 Sufficio tantum. veniet fors tempus, et arma, Spero equidem, haec etiam non frustra dextera sumet. Nunc et si qua foret vis addita, protinus aequas Exigerem poenas; neque enim sit tolerabile damnum, Aut facilis jactura domus. quae barbara tellus, Quae regio hunc morem permittit? surgite in iras O tandem veriti gentes, quae litora circum Haec habitant, legesque sacras et maxima caeli Numina, ne capiti vestro mala dura rependant. Vos per ego magnumque Jovem Themidemque verendam 80 Conciliis hominum semper quae praesidet Ferte viri auxilium misero. tabescere curis Vel sinite infandis unum, si mitis Ulysses Ille meus genitor quondam re laesit Achivos.; Aut verbo; poenas cari ob commissa parentis. Ipse luam, cives; odiis consurgite in unum, Addite et his animos. satius fuat omnia vestris Si pereant manibus: quondam sarcire ruinam Spes erit, inque vicem pretia direpta pacisci Justitiae ad leges, nunc perditus irrita jacto 90 Jurgia, et infixum mactet haud medicabile vulnus. Sic ait iratus, sceptramque abjecit, et ora Implevit lacrimis. flentem miserantur Achivi, Aspectantque omnes taciti, nec dicere quidquam? Aut audent saevire. aliis tunc acrior unus Antinous demum sic voce silentia rupit. Nequidquam o verbis, animoque elate superbo, Telemache, immeritos cur nam haec convicia contra Ingeris, invidiamque paras? non Graja juventus, At culpanda parens fallaci praedita mente. 100 En tribus exactis quartus jam volvitur annus, Ex quo nostra urit vivis praecordia flammis Illa jubens sperare omnes, furtivaque mittens Nuncia: vafra tamen votis contraria nostris Vota fovet, tacito hanc meditata in pectore fraudem. Tenvia subnectens immensae licia telae Institit ordiri, simulata et mente loquuta est. O juvenes, mea cura, proci, jam vir meus ille Quandoquidem periit, spatii ad connubia tantum Certa peto, donec valeam pertexere vestem, 110 Quam propero (pereant ne fila incoepta) supremum Laërtae in funus. turpe est, quum tristia fata Ipsius urgebunt aeterna lumina nocte, Si qua mihi e populo mulier convicia dicat, Objiciatque nefas, vivus qui divite gaza Floruit, hunc terra nudum ac sine honore jacere. Sic illa: ignaris facile res credita nobis. Interea arguto percurrens pectine telam Luce operi instabat; sera mox nocte diurnum Dissolvebat opus, tresque ipsos vafra per annos 120 Distulit in longum speratae gaudia taedae. Verum ubi jam quartus venit labentibus horis Annus, et ignaros mulier bene conscia fraudis Edocuit, nos et demum deprendimus ipsi Texta retexentem; jussa est invita laborem Perficere, atque alias animum convertere ad artes. Haec igitur responsa tibi sint nostra; nec ipsum Te lateant, reliquos lateant nec certa Pelasgos. Ilicet hinc matrem dimitte, ollique jubeto Nubere, quem genitor quemque ipsa elegerit ultro 130 Ante alios carum. quod si jactarier aestu Nos volet, ingrataque diu spe ludet amantes Exercens, quascumque dedit Tritonia laudes, Insignesque manus, et diae munera mentis, Astumque, illecebrasque, habuit quot nulla priorum Tуrove, Alcmeneve, comamve exculta Mycene, Quarum nulla potis certare insignibus orsis Ipsius est, non illa tuis fovet utile rebus Consilium. namque heic tua quaeque absumere certum est, Hos fallax animos donec servabit, et artes 140 Haud certe sine mente datas, sine numine divum. Illa quidem nomenque sibi, famamque parabit Ingentem; sed damna tibi, clademque bonorum Dura struit. nos quippe hinc nulla avertere cura, Aut quoquam fessos poterit revocare, priusquam Vista legat numero ex omni, cui denique nubat. Dixerat Antinous; cui rursum natus Ulysse Subjicit. invitam non fas expellere tectis, Quae genuit, quae me nutrivit lacte, parentem, Sive usquam genitor vivit nunc sospes, et aura 150 Vescitur aetheria, seu funere mersus acerbo est. Durum etiam est certe dotalem reddere gazam Icario: reddenda autem nunc protinus omnis, Ingrata si vi! matrem discedere cogam. Quid si etiam redeat genitor? poenam exiget ultro Iratus, graviorque super premet ira deorum Mater ubi ultrices me contra voce movebit Eumenidum furias, odiisque agitabit iniquis Per populos late invisum sic turpiter acta Sedibus e nostris. quare hanc spem ponite; numquam 160 Tale meo, quidquid fuerit, scelus excidet ore. Si vos longa movet maternae injuria fraudis, Idque audire piget, nostras jam linquite sedes, Atque alias alterni epulas et gaudia vobis Instruite, inque vicem socios celebrate penates. Sin haec, ceu melior, sedit sententia menti Unius impune heu miseri res perdere raptu; Perdite certantes, jam nil moror, ipse ciebo Justitiam divum supplex, si Juppiter aequus Audiat, ac veniam precibus det victus, ut omnes 170 Haec eadem vos tecta intra pereatis inulti. Talia dicebat; geminasque e vertice montis Juppiter ecce aquilas subito descendere jussit; Quae pariter motis carpentes aëra pennis Cum zephyro per inane pares junctaeque volabant. Ast ubi consessu medio venere citatae, Insonuere super trepidae plaudentibus alis, Signantesque viros oculis, clademque minantes In gyrum capita atra obversae. hinc unguibus ora Collaque foedantes, ac multo sanguine sparsae, 180 Ad dextram fugere super tecta alta domorum Nubiferas caeli sublapsae rursus in auras. Extemplo turbati animi, ut videre volucres, Diriguere metu, suspensique ora tenebant Incerti, quid monstra ferant, quid numina poscant? Hos interfatus senior tum voce Halitherses Mastorides, quo non alius praestantior inter Aequaevos fuerat divum portendere fata, Et volucrum pennas, et tristia noscere signa. Ille sibi cupiens, sociisque avertere luctum: 190 Eja agite o cives, inquit, quaecumque profabor, Accipite: in primis animos advertire dictis, Vecors turba, proci; vobis nam volvitur ingens Exitium, caelumque graves denunciat iras. Haud aberit longum dulci Laërtius heros A patria: jam jam laetus redit, et sua victor Tecta adiens, caedem parat hostibus ultor, et orco Destinat invisam pubem. nec sanguine soli Saeva luent commissa proci: sors horrida multos Excipiet, claris Ithacae qui degimus oris. 200 Ante igitur quam triste malum super ingruat, omnes Consulite in medium, juvenum compescite fastum Actutum, aut ipsi ponant ultro aspera corda, Dum licet: hoc satius multo reor omnibus esse. Namque ego certa loquor non fallax augur, et olli Omnia jam perfecta cano, quaecumque monebam Vaticinans, olim peterent quum pergama Graji, Scanderet atque una classem fortissimus heros. Ignotumque, inopemque, et late plurima passum Omnibus amissis ratibus, sociisque carentem, 210 Sol postquam egisset bisdenos aureus orbes, Venturum in patriam dixi: nunc terminus instat. Finierat senior; Polybo genitore creatus Quum subito Eurymachus contra sic turbidus infit. I senior, natisque tuis cane talia demens Excidia, ac seras fatorum averte ruinas. Ipse etiam melius, quam tu, nosco omina pennae Praepetis. innumerae volitant per inane volucres Aethereis late in campis sub luce, nec omnes Fata deum vel laeta viris, vel tristia portant. 220 Occubuit, ne finge metus, Laërtia proles Hinc procul; atque eadem simul o! te Parca tulisset Exanimem, haud caneres tam multa infanda loquutus Telemachi falsis acuens ardentia dictis Pectora, si qua tibi deceptus munera pendat. Verum ego nunc moneo, monitus res ipsa sequetur Postmodo: si longo vitae tu doctus ab usu Incautum juvenem dictis incendere perges; Hoc erit exitio primum, cui consulis auctor Irrita moliri frustra, his obstantibus: ipse 230 Deinde tibi arcesses mulctam, quae inflicta dolore Excruciet longo moestumque et multa gementem. Quod superest, satiusque reor, genitoris ad alta Tecta suam jubeat subito discedere matrem Telemachus: gnatae connubia digna parentes, Ingentemque struant, dotalia munera, gazam, Ut merita est. neque enim pubes cessabit achiva, Credo equidem, hoc aliter fessa a certamine longo. An vis ulla vetet? non ullius arma timemus, Curamusque iras; non ipsum magna sonantem 240 Respicimus juvenem, nec quae canis omina frustra Tu senior, coetu invisus magis unus in omni. Interea assiduo laeta inter gaudia luxu Absumentur opes, donec sic ludet amantes Cunctando regina, eadem est cura omnibus, idem Omnes ardor habet tantae virtutis honorem Quaerere: sola vetat nos haec absistere coepto, Aut alias thalamo legere atque optare puellas. Dixerat Eurymachus. sed non deterritus, illi Telemachus sic voce refert. jam certa voluntas 250 Nostra tibi sociisque tuis: quid nunc precer ultra, Quidve iterem toties, quae di supera alta tenentes, Quaeque omnes norunt Danai? sit munere vestro Fas mihi nunc saltem bisdeno remige pinum Instruere, atque alti tentare pericula ponti. Ire Pylon, Spartamque juvat genitoris amati Nuncia scitatum, si quos vox didita vulgi, Vel moneant casus famae praeconia magno Ab Jove missa, hominum late clarantia nomen. Si qua mihi tulerit vox salvum tendere sedes 260 Ad proprias; quamquam fessus, tamen omnia ad annum Dura feram. sin vero exstinctum et lumine cassum Audiero; inferias supremaque munera solvam, Attollamque redux magna ingens mole sepulcrum Sic merito, matremque sequi connubia faxo. Haec fatus juvenis, solio consedit in alto Multa putans. tum Mentor ibi consurgere visus Mentor magnanimo quondam Quem patria excedens rebus praefecerat heros Omnibus, atque uni longaevum aetate parentem 270 Servandum, curamque domus mandarat habendam. Is tum se attollens ita voce affatur Achivos. Huc vestros adhibete animos, et dicta loquentis Audite, o cives, quis mitem, ac molliа regem Pectora gestantem posthac, sanctamque colentem Justitiam speret? quis non immania facta Volventem, ac saevos agitantem corde furores Permetuat, quando patriis virtutibus olim Regnantis, placidaque urbem ditione regentis Nulla subit Laërtiadae vos cura, nec ulla 280 Gratia promeritum sequitur? mitto horrida pubis Et scelera, et diras aliena in sede rapinas. Illa caput leto objectans populare penates Institit, atque Ithaci vi dura evertere census, Scilicet Abfore sic sperans. non pubi irascor acerbae, At vobis, cives o semper inertia corda, Vobis nunc irascor ego. proh Juppiter! omnes Ut taciti sine voce sedent; nec jurgia plures, Nec juvenum vanos audent compescere fastus. 290 Haec ubi dicta; Euenorides Liocritus olli Contra voce refert. nimium ad convicia Mentor O facilis praecepsque ruis. quo sic malus ardor Mentis agit, quae tanta animo fiducia surgit, Quidve procum tentas saevis ardentia dicto Pectora nequidquam cohibere? insurgere durum est; Quamquam multa virum densentur millia contra, Adversam in pubem, dapibus quam semper opimis Mensa aliena fovet. non si ipse huc acer Ulysses Adveniat, domibusque procos expellere tentet, 300 Efficiat quidquam conando; quin et sua fleret Moesta viri reditu cari post tempore longo Penelope, namque his congressus fata subiret Continuo domitus. Abjice, nec vanis demens adsurge querelis. Jam missi repetant sua quisque negotia cives: Huic autem patrii comites, heros Halitherses, Ipse et Mentor, iter, poscit quocumque, per undas Expediant. sed longa sedens heic tempora credo Ille trahet, vocesque et inania murmura captans 310 Nec patriam linquet, nec carbasa tendet in altum. Talia ubi dixit, misso discedere Grajos Admonuit coetu: subito in diversa profecti: Tecta petunt sua quisque viri; consuetaque regis Alta proci referunt celeres ad limina gressus Telemachus vero secreta ad litora cessit, Ablutusque manus pelagi spumantibus undis Constitit, ac tali supplex est voce Minervam Protinus affatus. facilis tu numine sancto, Hesterna es quae luce meos dignata penates. 320 Visere, et impulsis agitantem caerula remis Tendere jussisti scitatum fata parentis, Tu me diva audi, prohibent tua maxima Achivi Jussa sequi, semperque animis elata superbis Ante alios me turba procum desistere cogit. Sic ille. oranti coram stetit obvia Pallas Mentoris os habitumque gerens, ac demere tristes His coepit dictis turbato e pectore curas. Nec tibi vis animi deerit, nec vivida bello Dextera, si patrio quondam cum sanguine virtus 330 Illa tibi patria est divum data munere, quae nil Non poterat, seu facta virum, seu dicta vocarent. Haud vanum tibi cedet iter, nec vota fovebis Irrita. ni vero genitor te clarus Ulysses Penelopi junctus, vitae fudisset in auras, Non spes ulla foret, tantis te emergere posse Fluctibus, ac duros fortunae vincere casus. Rara etenim soboles aequat virtute parentes, Plurima deterior: pauci, quos aequus amavit Juppiter, ingentes animos generosaque vincunt 340 Facta patrum. tu fide tamen: quum pectoris acre Consilium, magnique tibi vis cessit Ulyssei, Omnia perficies, neque te spes fallet inanem. Quare age, dementesque orsus et vota procorum Mitte insana; nihil recti novere, nec atrum Vesani lectum, nec fata instantia cernunt, Quae fert Parca die morituris omnibus uno. Haec vero tibi certa via est: absiste vereri; Quamprimum voto laetus potiere. Paternus Hospes ego actutum, quae vis, tibi pinea texta 350 Sufficiam, pelagoque simul comitabor euntem. Ergo petens tecta alta procos tu affare superbos, Et quae poscit iter, simul instrue dulcia condens Vina cadis, florem et cereris mortalibus aptum Utribus in validis. Ego contra sponte sequentes E populo adcibo socios et navibus unam E variis, quae nostra jacent per litora multae Antiquae pariterque novae, visa optima ponto Quae fuerit, canum deducam laetus in aequor. Sic juvenem Jove nata monet; nec jam ipse moratur 360 Jussa deae, sed tecta petit, cernitque sub ipsis Porticibus de more procos in limine capras Setigerosque sues mactantes. Obvius olli Fit subito Antinous ridens, dextraque prehensum Blandus adit, dictisque simul permulcet amicis. O nimis impatiens animi, nunc tristia corde Abjice Telemache, et paullum compesce dolorem, Utque prius dapibusque una vinoque fruare. Namque tibi cives navim sociosque parabunt Delectos, qui te Pylias comitentur ad oras, 370 Quaerentem cari fortem casusque parentis. Vix ea subridens dederat, quum natus Ulysse: Haud mihi vos inter fas est versarier, inquit, Antinoe, invitus mensa nec laetor opima. An non illa satis, quae jam rapuistis acerbi Multa mihi, parvus fueram dum scilicet infans? Quid morer? An viridi factus nunc grandior aevo, Dum mens certa viget, dumque ira in pectore gliscit, Nequaquam experiar, Pyliam seu vectus ad urbem, Sive hoc in populo, vobis ut fata parentur? 380 Ibo equidem, nec erit certe via vana profecto. Quamquam aliena ratis pelagi me turgida ducet Per freta, vos quoniam sic me voluistis egentem. Dixit, et Antinoi dextra se subtrahit ultro Elapsus facili motu. Non secius illi Et properare dapes, juvenique illudere certant. Atque aliquis ficto ridens sic ore profatur: Heu mala Telemachus molitur funera nobis Omnibus! Aut ultor socios a Nestoris urbe Aut etiam e Sparta ducet: nimis ardet abire. 390 Fors Ephyrae longe tendens in regna feracis Ibit atrox, referetque illinc letale venenum, Poculaque inficiens caedem struet omnibus unam. Quin potius freta lata sequens (hinc excipit alter Saevior) ipse etiam mediis in fluctibus atrum Inveniet letum, genitor quo raptus ad orcum est. Haec via sola, queat nobis qua forte nocere, Et curas augere, inter nos omnia laeti. Dum bona dividimus, desertaque tecta Linquimus, aut illi, cui tandem Haec ipsi. Ille autem tecti penetrale repostum Ingreditur, quo magna aurique aerisque jacebant Pondera, et intactae vestes, et odoriferi vis Multa olei. Stabant antiquo et dolia baccho Plena, diis qualem pateris libamus et auro, Quaeque suis innixa locis, si quando rediret In patriam passus multum Laërtius heros. Haec claustra et bifores inter se vectibus aptae Omnia claudebant valvae, noctesque dieique Intus fida sedens servabat grandior annis 410 Euryclea Opis Pisenoridae inclita proles. Cui tunc adcitae in thalamum sic fatur Ulyssei Progenies. agedum nutrix dulcissima promens Hauri vina, cadis quae servas condita plenis Opperiens miserum genitorem, has victor ad oras Si redeat, mortem fatumque elapsus acerbum. Bissenas implere sit urnas cura, supraque Claude vigil; dein et consutos infer in utres Pondera: sola scias moneo, sintque omnia praesto. 420 Namque ego sub noctem rediens, quum mater in altas Conscendet sedes placidam admissura quietem, Accipiam, mecumque feram cessurus ad urbem Nestoream, Spartamque; mei si qua aura parentis Fortunamque vicesque optanti audita reportet. Dixerat: atque olli gemitus de pectore rumpens, Et graviter moerens ita nutrix voce reponit: O tibi, gnate, animo quaenam haec sententia sedit, Pergere quove paras loca per distantia vastae Telluris solus? periit jam fortis Ulysses 430 Heu miser, ignotaque jacet projectus arena. Insidiisne proci parcent, ac fraudibus ullis, Tu quoque ut errando pereas, tuaque omnia raptent? Heic maneas, dilecte, precor. quid ferre labores Hos juvat, ac tumidi tentare pericula ponti? Cui juvenis sic oranti: fide optima, dixit, Non animus, non haec divum sine numine mens est. Quin age, dicturam carae nil esse parenti, Ante undena aderit quam lux duodenave, jura Caelicolas testata, gravi ne percita luctu 440 Ipsa sui pulcros corrumpat corporis artus. Quod si eadem sciat ante, atque omne audire juvabit Consilium nati, promitti libera narra. Haec ait: et nutrix juravit magna deorum Numina. pollicitis tum demum rite peractis, Dulcia vina urnis infundit, jussaque stipat Utribus in validis cereris canentia dona Dum juvenis sinuosa procos adit atria circum. At Pallas molita novas in pectore curas Telemacho assimilis partes late urbis oberrat, 450 Compellansque viros, ubi cuique occurrit, ad altam Vespere sub sero puppim contendere mandat. Nec minus a gnato Phronii Tritonia navim Velivolam poscit, poscentique adnuit ille. Inde ubi sol prono declinans cesserat axe, Arvaque inhorruerant umbris, immittere ponto Maturatque ratem, immissaeque imponere cuncta Arma jubet, portuque instructam condit in imo. Circum etiam affusi comites, ut quemque vocavit Diva, ruunt. quos illa, parans in pectore fraudem, 460 Deserit, ac properans tecta in Laërtia tendit, Heic dulcem subito juvenum per membra soporem Irrigat insidians large potantibus. et jam Poculaque excussa e manibus, sopitaque corda Ocyus hac illac stratum petiere, neque ullus Stare diu potuit, postquam sopor incidit aegris. Tum dea Telemachum tecti e penetralibus Evocat ipsa gerens et vocem et Mentoris ora, Ac subito: resident per litora curva parati Jam socii, delecta manus; teque omnis in uno 470 Fit mora, dum venias: agedum properemus abire. Tantum effata, gradu praecessit diva citato: Ille deae gradiens retro vestigia servat. Atque ubi devenere ad glauci marmoris undas, Conspiciunt sicco densos in litore Achivos, Hosque ita Telemachus compellat. Adeste sodales, Auxiliumque viae mecum deferte lyaeum Sedibus e nostris cereremque. Haud conscia mater, Haud famulae; nutrix in partem sola vocata est. Sic fatus dux ipse praeit, sociique sequuntur. 480 Nec mora fit referunt quae sunt data cumque, locantque Deposita, ut jussi, tabulata sub ardua navis. Jamque adeo scandit juvenis, divamque sequutus, Ipsa ubi se posuit, puppi sublimis in alta Ad latus assedit. Tortos laxare rudentes Lecta manus pariterque instat considere transtris, Ac zephyros ciet ipsa Jovis Tritonia proles Spumea crispantes roseis freta molliter alis. Tum vero hortatus comites capere imperat arma Telemachus: parent jussi, mediaque carina 490 Intus hiat qua parte locus, celsa abjete malum Constituunt, actisque utrinque rudentibus aptant, Lineaque intendunt contortis carbasa loris. In medios venit aura sinus: volat incita puppis, Moliturque viam pelago, circumque ruentem Purpurea hinc atque hinc divisa immurmurat unda. Continuo remis circum latera alta revinctis Plena mero laeti statuunt carchesia nautae, Omnibus et libant superis in vota vocatis, Praecipue tibi, gnata Jovis. Sic nocte per umbras 500 Usque sub auroram zephyris felicibus ibant.
HOMERI ODYSSEAE LIBER TERTIUS
At simul ardentes argentea stagna relinquens Exseruit caelo radios sol almus, et omnes Caelicolas hominesque afflavit luce reducta Per terras late, volucri ratis incita cursu In Pylon advenit, mavortia moenia Nelei. Ante urbem cives resonanti in litoris ora Sollemnes tum forte dapes, atque annua sacra Libabant caesis Neptuno rite juvencis. Ter terni coetus aderant, stratique per herbam Quingenti in quovis comites, et corpora coetum 10 Magna boum famuli ter terna in quemque ferebant. Ac dum tosta ipsi consumunt viscera, et igni Dant femora, incenduntque deo; turgentia vela Contrahit, ac portu navim subducit in imo Lecta Ithacae pubes, pronoque in litora saltu Emicat. egreditur pariter Tritonia Pallas, Hortaturque sequi juvenem, sic deinde loquuta. Telemache o mea cura, pudor procul omnis abesto Jam pelagi emenso stagna alta, ut fata parentis Quae sunt cumque tui, noscas; queis degit in oris, 20 Quae sequitur fortuna, ergo jam Nestora magnum Certus adi; tentaque, ullos num promere casus, Consiliumque velit prudens. edisserat ultro Vera, mone; nec falsa tamen (prudentia regis Tanta animo) frustra mendaci pectore finget. At juvenis: tu sterne viam, tu praecipe ritus Compellandi, inquit, primos: harum inscia rerum Corda gero, teneroque vigens in flore juventae Heu vereor tali coram succedere rege. Cui dea: fide, inquit, primum mens ipsa docebit, 30 Quid sit opus facto; praesenti numine divi Deinde dabunt. neque enim credo te in luminis oras Adversis genitum fatis, sine mente deorum. Dixit, et antetulit celeri vestigia gressu Diva prior, juvenisque ducem non segnis euntem Subsequitur, Pyliosque adeunt per gramina stratos. Heic natos inter viridi compostus in herba Nestor erat: circum sacris operata juventus Exta igni properat, verubusque trementia figit. Qui simul ut videre viros, conjungere dextras 40 Hospitibus progressi ardent per litus, et inter: Amplexus orant sociis accumbere mensis. Primus ibi antevolans Pisistratus excipit ambos Nestorides, captosque manu considere stratis Pellibus invitat resoni prope caerula ponti. Jamque ultro dans exta viris fumantia, et auro E solido cratera implens sic voce Minervam Affatur. supplex Neptuni numen adora Hospes, ait, cujus placidi sollemnia adestis Ad sacra. postquam autem libaveris ipse precatus 50 Ore deos, comiti pariter cratera rigentem Tende manu, post te superis ut libet honorem. Auxilio divum nemo non indigus: ille Sed quoniam nostro propior pubescit in aevo, Hunc tibi florentem primo cratera corono. Dixerat, inque manus spumantem munere bacchi Dat subito. capit illa datum, praelataque gaudet Munere, et hac regem Neptunum voce precatur. Audi me, Neptune pater, concedere vota Nec pigeat, supplex quaecumque e pectore fundam. 60 Nestoris o! primum, gnatorum et Nestoris ingens Gloria stet: semper Pyliis dein omnibus adsis Sanguine honoratus sacro caesisque juvencis. Da quoque, uti, gesta bene re, quam propter adivit Haec loca Telemachus, patriae tecta alta revisat. Sic diva, et nutu fecit rata dicta potenti Omnia. tum comiti craterem tradit, et ille Vota eadem peragit Neptuno, atque impiger haurit Libati florem laticis. simul excita pubes Pars adolet flammis versans, pars viscera tosta 70 Detrahit, in partesque secans convivia ducit. Inde ubi pulsa fames, compressaque cura bibendi, Alloquitur Nestor tacitos, ac talia fatur. Nunc equidem satius duco, postquam ardor edendi Cessit, ab hospitibus veniendi discere caussas, Et quaecumque libet. quinam ergo dicite, et unde Per freta salsa viri nostras venistis ad oras? Ullane vis cogit? praedonum an more per altum Ire juvat, vitamque feris exponere ventis Exitium late dirum clademque ferentes? 80 Haec senior. fidens animi cui talia reddit Telemachus; fidentem etenim Tritonia virgo Fecerat, optati quaerentem ut fata parentis Inclita apud tardos sequeretur fama nepotes. O Neleïade decus ingens Nestor Achivum, Poscenti sumus unde, ultro tibi vera fatebor. Sylvosa ex Ithaca vestras adnavimus oras; Res privata viae caussa est, non publica: patrem Quaerimus, auditum referat fors sicubi fama, Magnanimum Laërtiaden, quem Pergama tecum 90 Evertisse ferunt pugnantem, atque Ilion altam. Jam Danaum, quotquot fuerunt ad moenia Trojae, Occubuit quo quisque loco, quo funere, nobis Fama tulit. mortem voluit tantum illius unam Juppiter ignotam, nec dicere sustinet ullus, Queis cecidit terris; inimicum an sanguine litus Imbuit, an fluctus inter submersus ab aestu? Ergo ad te supplex venio, genibusque volutus Te precor o! si forte velis mihi fata referre Exstincti leto tibi visa, aut auribus hausta 100 Alterius sermone. illum nempe edidit unum Ante alios homines miserum quondam optima mater, Invisumque diis: quare non ulla profari Cura mei, quaecumque tuo sub pectore servas, Impediat. quin cuncta refer, si fortis Ulysses Ille meus quondam genitor tibi tempore in ullo Profuit iliacis, ubi passi plurima, campis: Illa ego te per dura precor, vera omnia redde. Talibus oranti Nestor Gerenius infit. 110 Dicam equidem tibi vera, hospes, me per mala quando Adjuras, Phrygio quae quondam in litore Graji Pertulimus, latas errando aut classe per undas Ad praedam, saevus quo nos ducebat Achilles; Aut etiam Priami bellando ad moenia; ubi atro Funere tot pubis nequidquam exstincta Pelasgae Lumina sunt, primi heroes. mavortius illic Ajax, Pelidesque jacent, aequandus et ipsis Dis Patroclus; natus jacet illic insuper una Antilochus, mea cura, et cursu fortis et hasta. Sed quid ego haec autem memoro mala dira? quis illa 120 Enumeret seclis mortalibus omnia fando? Non si vel quinos exactis mensibus annos, Vel senos perstans Grajum scitabere cladem, Scilicet audires omnem. longissima rerum Suppeteret series, tuque ante revisere malles Defessus longo patrios post tempore fines. Namque novem durando annos obsedimus urbem Omnia tentantes; vix finem Juppiter aequus Adnuit. haud illic animi sollertia cuiquam Par fuerat: vafer arte omnes vincebat Ulysses, 130 Omnimodisque dolis genitor tuus, ortus ab illo Si tamen es, ceu verba notans, vocemque loquentis Admirans video; tuque ipse fatebere, nullam Facundae similem magis olli munere linguae. Non umquam nobis animi sententia discors, Seu populi in coetus irent, seu fida Pelasgi Optarent responsa eadem prudentia, et una Mens ambobus erat semper, felicibus usa Consiliis argiva phalanx ut vinceret hostes. At Priami postquam populatam incendimus urbem, 140 Ingressique rates Phrygia arva reliquimus, acer Juppiter Argivis statuens in pectore tristem Ad patrias reditum sedes, diversa profectos Per freta sparsit agens; neque enim legesque colebant Justitiamque omnes. quin et pars acta nefandis Suppliciis memorem sensit Tritonidos iram, Quae geminos inter misit certamen Atridas. Concilium in magnum hi frustra late undique Grajis Sub noctem haud rite adcitis (venere gravati Namque epulis omnes atque icti corda lyaeo) 150 Farier aggressi, populos quae caussa vocandi. Atque ibi tunc properare fugam Menelaus Achivos, Et ventis dare vela jubet, pelagoque redire: Major at Atrides prohibet, populumque morari Imperat, ac magnos aris indicit honores Palladis iratae sperans placare furorem. Demens: qui vano nescibat pectore, divum Nec subito verti mentes, nec flectier iras. Sic dum illi alternis inter se vocibus acres Contendunt, magno circum clamore Pelasgi 160 Surrexere animis studia in contraria versi. Ergo illam somno fessos laxavimus artus Per noctem variis turbati pectora curis; Quippe Jovis gravis ira super crudele ferebat Non dubiis damnum signis. jam reddita caelo Lux fuerat, pelago puppes deduximus altas, Impositisque opibus conscendere jussimus agmen Femineum. sic pars divisa Agamemnona magnum Restitit observans; pars autem cetera abimus Caerula verrentes Nerei; nec tarda per undas 170 Classis iter carpebat, ubi deus aequora stravit. Appulimus Tenedum, et sacra instauramus ad aras, Quamprimum optantes patrias contingere terras, Desertosque lares; sed nondum Juppiter alto Adnuerat caelo reditum discordibus urgens Pectora consiliis. nam quos ducebat Ulysses, Navibus avecti relegunt iter omne, futurum Scilicet id magno sperantes munus Atridae. Ast ego cum ratibus, quae sunt mea signa sequutae, Fugi fata deum metuens, et martius una 180 Tydides mecum fugit socia agmina ducens. Tardior ipse etiam properans Menelaus eodem Venit, et in Lesbo dubios deprendit, an altum Praestet classe Chium supra contendere cursum Undisonam ad Psyriam, quae laeva in parte jacebat; Anne Chium subter, ventosa ad saxa Mimantis? Signa quoque a divis placuit deposcere: at illi Auspicio certos medium jussere per aequor Tendere in Euboeam, brevior qua meta laborum. Adspirant aurae in puppim: secat acta carina 190 Piscosos propere tractus, seraque Gerestum Nocte subit. nos multa deo, qui praesidet undis Emensi maria alta, boum succendimus exta. Quarta adeo roseo fulgebat candida caelo Orta dies, salvasque rates deduxit in Argos Tydidae pubes mavortia. litus et ipse Optatum tetigi Nelea ad moenia cursum Classe tenens placidis in fluctibus; aura nec umquam Desiit, ut primum venit data munere divum. Haec reditus mea sors; potui nec scire Pelasgum 200 Qui rapido servati aestu, quive aequore mersi. Illa tamen, quaecumque audivi sede receptus, In patria referam, nec tu celabere, ut aequum, Quae fas scire. ergo salvos rediisse secundo Myrmidonas cursu perhibent, quos fortibus hastis Insignes magni natus ducebat Achillei. Progeniem Paeantis item feliciter isse Fama Philoctetem; Cretamque reduxit ovantes Idomeneus socios, martis quibus ira pepercit, Servavitque omnes pelago, jam nostis et ipsi, 210 Credo equidem, quamquam colitis distantia regna, Major ut Atrides rediit, subiitque nefandum Exitium Aegisthi sublatus fraude: sed ipse Mox graviter commissa luit, poenamque rependit. Scilicet et caeso gnatum superesse parenti Usque juvat: patriae necis ultor venit, et hostem Aggressus poenas scelerato e sanguine sumpsit. Tu quoque care puer non olli corpore dispar Egregio, macte esto animis: te postera narrent Secla virum, laudesque tuas ad sidera tollant. 220 Finierat. contra breviter cui natus Ulysse: O decus Ille nefas ultus dirum est, tantisque Pelasgi Pro meritis referent memores praeconia laudum, Queis ingens decus usque viri nomenque manebunt. O mihi si pariter tantas dent numina vires, Queis et ego ulcisci valeam violenta procorum Flagitia, et diros ausus! sed tale pararunt Non mihi di munus, nec tam felicia patri Fata meo: proin dura licet sint, ferre necesse. 230 Cui Nestor: quando es, dixit, nunc talia fatus. Nec me, ambire tuae multos connubia matris, Praeterit, atque domi te invito serpere cladem Horrendam. sed fare, fugam num sponte capessis, Anne odia expertus, jactante oracula vulgo? Fors etiam, si quid veri mens augurat, olim Adveniet tantos hominum qui comprimat ausus, Sive fuat solus, sive una Graja juventus Conjurata scelus justis ulciscier armis. Quod te si praesens carum tam Pallas haberet, 240 Quam Laërtiaden habuit sub moenibus olim Dardaniis, ubi multa sumus fata aspera passi; (Namque ego non ulli manifesto numine adesse Caelicolas vidi, semper Tritonia ut olli Adfuit:) illa adeo si carum te quoque haberet, Credo equidem invisos nequidquam oblita hymenaeos Ista omnis juvenum turba insidiosa doleret. Dixerat. ille imo ducens suspiria corde: Numquam ego, quae jactas tam laeta haec, adfore sperem, O senior: spondes nam magna, auditaque tantum 250 Attoniti mira replent dulcedine pectus. Sed non, et faveant si di, contingere credam Posse mihi tam laeta: haud rerum hic volvitur ordo. Sic ille. excepit Pallas sic deinde loquuta: Quod tantum, sate Ulysse, tibi scelus excidit ore? Dis facile est servare virum, longinquus et absit Ille licet, solisque errans procul exsul in oris, Si tantum voluere. domum ipse revisere serus, Multaque perpessus malim, quam sede receptus Concidere in patria, ceu magnum Agamemnona dicunt Incautum cecidisse nefando conjugis astu, Aegisthique dolis. di tantum avertere funus Triste viri nequeunt, quando jam tempora mortis Lex certa attulerit, Parcarum et jusserit hora. Haec dea. Telemachus sed non his laetior infit: Mittere tempus, ait, jamque isthaec Mentor, et aegro Projicere has animo curas: haud amplius olli Stat reditus. misero mortem supera alta tenentes Caelicolae irati supremaque fata pararunt. 270 Nunc alia exquiram potius, scitabor et ipsum Nestora, quo nullus novit prudentior alter Justitiam: regnans etenim tria saecula vidit. Ergo age Nelide Nestor dic vera roganti: Ille Mycenaeus magnorum ductor Achivum Quo periit leto domitus, queis frater in oris Tunc Menelaus erat, quave ipsum perfidus arte Perdidit Aegisthus non par congressus ad arma? Martius an patrium nondum Menelaus in Argos Venerat, ignotis etiam tum finibus errans; 280 Ille autem, furto gaudens, hunc funere mersit? Talia quaerebat: domitor quum Nestor equorum: Haec tibi vera quidem referam, puer, inquit, et omnem Expediam seriem, quam tu quoque volvere tecum Nec dubio indicio, tacita nec mente videris. Nam vivum phrygiis rediens Menelaus ab oris Si foret Aegisthum nactus, non pulvere quisquam Aggesto extincti corpus texisset humandum, Sed canibus data praeda feris lanianda per agros Alitibusque, procul caris jacuisset ab Argis; 290 Nullaque Sustinuit tentare nefas, ausoque potiri. Nos Priami circum bellando praelia muros Dura pati longum dum cogimur, ille sequutus Otia secessu in placido praedivitis Argi Saepe Agamemnonios corrumpere lentus amores Tentabat furtim. saepe aversata nefandum Pulcra Clytemnestre facinus, crebroque petita Abnuit, exstincto nondum mutata pudore, Concipiensve animo fraudem, bona scilicet ipsa 300 Per sese; fidusque super custodia vates Consiliis aderat semper, cui conjugis omnem, Pergama quum peteret, curam mandarat Atrides. At miserum statuere deum quum fata perire, Ille procul scopuli deserto in litore vatem Alta volens intra duxit sua limina nympham. Multa boum sacras tum dona incendit ad aras, Multaque suspendit simulacra argentea, et aurum, Vestemque, insigni spem praeter amore potitus. 310 Interea a Troja reduces, Menelaus, et ipse, Nos inter junctique animis junctique carinis Classe ferebamur volucri per caerula Nerei. Ast ubi Cecropidum sacram pervenimus arcem Sunion, Arcitenens telum jaculatus ab axe Perculit in celsa Menelai puppe magistrum Haerentemque manu clavo, cursusque regentem, Phrontin Onetoridem, quo non praestantior alter, Quum fureret gravis ira sali, deducere naves Fluctibus in rapidis, dirosque lacessere nimbos. Ergo licet cursusque simul ventique vocarent, 320 Restitit, ut socium terrae mandaret, et umbris Mitteret inferias. sacris dein rite solutis, Postquam altum petiit, Maleaeque ingentia saxa Contigit, altitonans olli quoque Juppiter omnem Exciit immisso ventorum turbine pontum Attollens altis aequales montibus undas. Dividitur classis: pars Cretam abrepta resedit, Qua fluit, ac placidis intersecat arva Cydonum In mare prorumpens formosus Iardanus undis. Stabat acuta silex Gortynia litora contra, 330 Dorsum immane mari glauco, qua fluctus ab austro Truditur ad laevam sub Phestum, et frangitur ingens Haud scopulo ingenti adlisus. vix puppibus actis Huc vento nautae mortem effugere; sed undae Ad cautes et saxa citas fregere carinas. Quinque alias longe stridentia flamina diti Admovere rates Aegypto; ignotaque gentis Litora dum lustrans multum late undique et aurum Et varias Menelaus opes conquirere certat, Arte dolum celans Aegisthus funera fratri 340 Intulit, ac populos magna ditione subegit. Septem illum perhibent annos tenuissse Mycenas Imperio summo: post anno denique ab urbe Cecropia rediens octavo clarus Orestes Ipsius exitio venit, caedisque paternae Ultor atrox sontem crudeli vulnere stravit. Quaque idem Argivis epulis in funere matris Aegisthique dedit, Menelaus venit eadem Luce domum revehens, quantum sufferre carinae Vix poterant, ingens argenti pondus et auri. 350 Et tu adeo remea, patriamque invise relictam Desertisque bonis, intraque furentibus aedes Dirorum juvenum manibus, ne cuncta vorantes Diripiant, aliena absens dum regna pererras. Hortor adire tamen Menelaum, atque est tibi nostri Si qua fides, etiam jubeo. namque ille Pelasgum Ultimus in patriam nuper devenit ab oris, Unde hominum sperare fugam certamque salutem Auderet nemo, si quem vis improba primum Nimborumque furor tam vastum egisset in aequor; 360 Unde etiam pennis ipsae tranare volucres Annum intra nequeunt: tantum patet, ac furit aestu Horrendo. jamque ipse tuis freta salsa sequutus Cum sociis, navique illuc felicibus ito Auspiciis. vis et potius discedere curru? Et currus aderunt, et certi ad frena jugales, Et, mea vis, gnati, qui te comitentur euntem Hinc Spartae ad muros, Menelai et regia tecta. Quo simul ac venies, tibi dicat vera, precare; Nec tamen ipse (odit prudens mendacia) fallet. 370 Dixerat. interea sol occidit, et ruit atra Nox caelo, farique ollis Tritonia coepit. Sic usus poscit, Nelides; recta profaris Omnia. Nunc vero pingues et findite linguas, Et latices miscete sacros: libemus ovantes Neptuno superisque diis, mensisque relictis Curemus (nam tempus adest) jam corpora somno. En abiit lux sub tenebras, neque tardius aequum Ducere sollemnes epulas in honore deorum; Sed, quo res vocat, ire. haec ut Jove nata loquuta est, 380 Haud mora fit; subito dicta audivere monentis. Dant manibus circum puros ex ordine fontes, Craterasque ferunt magnos, et vina ministri Omnibus infundunt in pocula. tum super ignem Injiciunt linguas de more, iterumque lyaeum Surgentes libant. postquam sitis omnis abacta, Expletusque ardor libandi; Pallas, et una Telemachus forma insignis contendere gressus Ad navim optabant. vetuit sed Nestor abire Increpitans dictis, atque haec super addidit ore. 390 Juppiter avertat, dique hoc stellantis olympi Dedecus! ad navim vosne hinc fugietis euntes Sedibus a nostris? non haec desertaque tantum, Nec spoliata adeo domus est, ut tegmina desint Purpurea, et pictae laenae, queis mollia possit Membra simul dominus, simul hospes nocte fovere. Adsunt et chlamydes, et pictae tegmina vestes, Instratique thori: numquam generatus Ulysse Magnanimo hic juvenis curvae tabulata carinae Pernox dura premet, dum spiritus hos reget artus, 400 Tectaque dum nostri servabunt regia nati Hospitibus faciles, quicumque haec limina adibunt. Quae postquam sic fatus erat Neleïus heros, Diva statim: o senior, ceu par, bene consulis, inquit, Atque age Telemachum dictis parere jubeto, Quandoquidem meliora putas, ille alta sequutus Te sub tecta, nigrae per opaca silentia noctis In thalamo jaceat. contra hinc ego certus abibo, Ut sociis addamque animos et singula mandem Solus enim multos inter sum grandior annis 410 Florentes aevo juvenes, quos mutuus ardor Telemacho comites paribus conjunxit in annis. Una illic recubare juvat: lux crastina caelo Reddita ubi veniet, fortes Cauconas adibo, Aeraque jam longo mihi tempore debita, poscam. Tu vero hunc juvenem, tua quando ad limina venit, Ne pelago committe; rotis invectus at altis Gnatorum comitante aliquo per aperta viarum Expediat cursum; geminos curru adde jugales Et magnis validos animis et cursibus acres. 420 Haec ubi dicta dedit, fugit Tritonia virgo Versa aquilae in formam: subito stupor omnibus ora Attonitis visu pressit; miratus et ipse Ante alios monstrum senior dextramque prehendit Telemachi, placidoque haec insuper edidit ore. Non ego te pulcrae spero fore laudis egenum, Sic adeo juvenem quum di comitantur euntem. Haud hic haud alius caeli supera alta colentum, Ni Jovis armipotens soboles fortissima virgo, Quae validum pariter miro tibi honore parentem 430 Clarabat Danaos inter. salve dea, salve, Atque adsis venerata, meae non invida laudi, Et thalami sociae, natis et semper amica. Ipse tibi: vitulam, lata quae fronte superbit Indomita, et collo nondum juga sensit aratri, Mox feriam, fulvumque inducam cornibus aurum. Sic vovit senior: non aspernata voventem Audiit e caelo Pallas. dein limina ad alta Cum generis natisque heros processit, et una Assedere thoris variisque sedilibus omnes. 440 Queis subito Nestor magnum venientibus ultro Implevit cratera mero, quod fida per annos Servatum undenos tum primum serva relevit. Hoc implet cratera mero, libansque Minervae Vota facit supplex natae Jovis aegida habentis. His demum exactis, perfecto munere divum, Quisque suos fessu somno petiere penates. At non Telemachus: namque illum divite Nestor In lecto, placida voluit requiescere nocte Aedibus in propriis, ubi porticus alta sonabat; 450 Quem juxta accubuit bello Pisistratus acer, Impubes qui regis adhuc vernabat in aula. Nec minus ipse alta penetrali in sede receptus, Stravit ubi lectum conjux, dedit aegra sopori Membra senex, curasque simul sensumque reliquit. Postera quum caelo surgens aurora refulsit, Mollibus e stratis tollit se Nestor, et altis Egrediens tectis, ubi structa sedilia stabant Ante fores cano de marmore et uvida rore Semper odorato, senior consedit, ut olim 460 Inclitus ante heros Neleus considere suerat. Sed pater ad stygias erebi descenderat umbras Jam domitus fato, regnique potitus habenis Nestor ibi residebat Achivum maxima fama Sceptra tenens. circum nati venere frequentes E thalamo egressi, Stratiusque, et fortis Echephron, Perseusque, Aretusque, et divis par Thrasymedes. Additur his etiam sextus Pisistratus: una Telemachum ducunt, juxtaque in sede reclinant. Ad quos tum senior Nelides talibus infit: 470 Protinus o gnati, quae fert mea corde voluntas, Perficite, armisonae quamprimum ut sacra Minervae Rite feram, quae clara dei ad sollemnia venit. Ergo alius campos properans petat, et mihi pastor Ocуus intacta ducat cervice juvencam: Telemachi ast alius socios in litore stantes Evocet huc omnes, geminis in puppe relictis. Atque aliquis jubeat clarum Laërcea adesse, Cornibus ut vitulae lunatis illinat aurum. Vos mecum remanete alii, famulasque monete, 480 Sollemnes curent epulas per regia tecta, Et sedes et ligna ferant et fluminis undam. Vix haec; festinantque omnes. jam rure juvenca Venit, Telemachi pariter venere sodales, Jussus et ipse faber venit secum omnia portans Instrumenta artis: resplendet malleus olli Aereus in manibus, forceps et daedala, et incus. Stat pariter visura suos bona Pallas honores Caeruleo delapsa polo, tum protinus aurum Expediit Nestor: capit ille, et cornua circum 490 Arte linit, divae spectaclum dulce, juvencam. Hanc Stratius, fortisque una ducebat Echephron; Laeva florentem e thalamo cum fonte lebetem Aretus, dextraque molas frugesque ferebat In calathis. retro Thrasymedes stabat acuta Jam jam caesurus vitulae capita alta securi, Et pateram juxta Perseus retinebat. at undam Praecipiens frugesque sacras, multumque precatus Pallada, et evellens summo de vertice setas Ignibus injecit positis libamina Nestor. 500 Continuo validum Thrasymedes impulit ictum Insurgens: nervos cervice excepta bipennis Abscidit, exanimemque solo dedit. aurea ad astra Attollunt nataeque, nurusque, et regia conjux Eurydice, Clymeni gnatarum maxima, voces. Adstantes famuli lata ut tellure jacentem Erexere bovem, jugulo Pisistratus ensem Abdidit. erupit postquam de vulnere sanguis, Deseruitque calor vitam, trepidantia membra Divisere alacres, et rite in frusta secarunt. 510 Hinc ubi texerunt multa pinguedine circum Cuncta involventes, iterumque iterumque plicantes, Ligna super libans latices torrebat ad ignem Ipse senex: illum juxta verua alta tenebat In manibus quina fumantia cuspide pubes. Postquam torruerant armos, atque exta vorarant, Secta minutatim longis quoque cetera figunt In verubus, ponuntque super crepitantia flammis. Telemachum interea Polycaste candida lavit Ultima Nelidae natarum aetate puella. 520 Quae postquam nitido totum perduxit olivo, Imposuitque humeris chlamydem tunicamque recentem, Divis ambrosio par immortalibus ore Exiit e solio, ac magnum prope Nestora sedit. Sic ibi propositis dapibus vescuntur, et igni Omnia diripiunt, puerique sedentibus atrum Aurea surgentes fundunt in pocula vinum. Et jam finis erat; saturis quum maximus heros: Ite agite o gnati, dixit, pulcrumque comantes Ducite cornipedes altoque adjungite curru. 530 Jusserat: illi autem non segnes jussa capessunt, Continuoque acres curru junxere jugales. Nec minus et, servare penum cui tradita cura, Fida tulit cererem custos, et munera bacchi, Atque solent vesci queis magni obsonia reges. Insilit in currum juvenis generatus Ulysse Primus: eum juxta scandens Pisistratus heros Nestorides cepitque manu retinacula, et acres Increpuit bijugos. illi fugere volucri Lata per arva fuga linquentes moenia retro. 540 Sic celeres totam per lucem ivere; sed undas Quum subiit sol almus, iterque nigrescere coepit, In Pheras venere citi, tectisque Dioclis, Quem satus Alphaeo Ortilochus produxit in auras, Hospitio excepti merito sub nocte quierunt. Inde ubi se ostendit roseae Titanidos ortus, Sub juga cornipedes ducunt, curruque locati Limina tectorum resonantiaque atria linquunt. Instat equis auriga alacer, tortoque flagello Admonet ad cursum: simul illi sponte volantes 550 Corripuere viam, immissique feracibus agris, (Tantus agit namque ardor equos) venere laborum Ad finem, prono Phoebus dum cedit olympo, Et late nox аtrа solum complectitur umbris.
HOMERI ODYSSEAE LIBER QUARTUS.
Vallibus in curvis vastam Lacedaemona cursu Ingressi juvenes praecelsa minoris Atridae Tecta petunt, regemque adcitos undique multos Inveniunt cives inter tum forte parantem Optatos una gnati gnataeque hymenaeos. Ille quidem natam Pyrrho armipotentis Achillei Fulmineae soboli, dura inter praelia martis Jam Priami ceu pactus erat sub moenibus altis, Adnueratque pater, perfecto tempore divum Curribus invectam celsis mittebat ad arces 10 Myrmidonum, qua regna gener ditione tenebat. At nato prolem jungebat Alectoris almam Spartana de gente, olli quem serva crearat Pulcra seni fortem Megapenthem. germina namque Nulla dii tribuere Helenae, postquam edidit ipsi Hermionem forma Veneri non cedere dignam. Ergo omnis festo resonabat regia coetu, Finitimique aderant populi, civesque vocati Munere gaudentes. quos inter dulce canebat Aurea plectra ciens vates, geminique canentis 20 Ad vocem juvenes tollebant corpora saltu. Interea primo tectorum in limine stabant Telemachusque heros, et Nestoris inclita proles Sublimes in equis, quos vidit ut acer Atridae Armiger egrediens Eteoneus, ocyus ivit Nuncius ad regem subiens penetralia, et olli Adstitit, atque prior breviter sic fatus ad aurem est. Stant gemini juvenes foribus, Menelaë, sub ipsis Assimiles magni Jovis almo e sanguine proli. Ergo age fare, alto bijugos num solvere curru 30 Praecipis, anne alias quaesitum mittere sedes? Cui subito iratus graviter sic flavus Atrides Orsa refert. adeo malesana haud ante gerebas Corda Boëthide, puero nunc digna profaris. Hospitia experti multorum has denique salvi Venimus ad sedes, ubi saltem Juppiter aequus Nos utinam servet placidos, finemque laborum Det pater. hospitibus celerans i solve jugales, Atque ipsos intro duc ad convivia coram. Jusserat: ille autem, famulis per tecta vocatis, 40 Sedibus erupit properans, comitesque sequuti Fumantes pulcro solvunt temone jugales, Et statuunt ductos plena ad praesepia, fessis Farra ministrantes et mixtae gramen avenae. Dein vacuum acclinant septa ad lucentia currum, Ac juvenes ducunt tecta intra regia. at illi Omnia lustrantes late penetralia regis Mirantur; nam tota vident splendescere solis Luce velut clara, et radiantis imagine lunae. Postquam oculos laeti cupidos per cuncta tulere, 50 Delapsi irriguum studio petiere lavandi Marmoreo in labro fontem: dein flumine lotos Atque oleo nitidos ut circum rite ministrae Vestibus induerunt pictis tunicaque recenti, Ambos Atridae vicina in sede locarunt. Invergunt lymphas manibus, quas lucidus auro Urceus irrorat supra, purumque fluentes Subjecti excipiunt argentea labra lebetis. Ponunt et mensas juxta, cereremque canistris Expediunt, cumulantque epulas, et munera didunt. 60 Tum famuli varias patulis in lancibus escas, Fumantesque armos, et viscera tosta reponunt, Poculaque ex auro fulgentia. dat simul ollis Pignus amicitiae dextram, simul accipit heros Sic fatus: gaudete epulis ante ora paratis O juvenes; ubi pulsa fames atque ardor edendi Scitabor saturos. haud certe exstincta parentum Gloria vestrorum: Jovis alto a sanguine reges Sceptriferi vobisque genus vitamque dedere, 70 Credo equidem: ignavi nequeunt educere tales. Dixerat, apposuitque bovis lustralia coram; Pinguia terga; sibi fuerant quae dona parata, Illi autem accincti dapibus laetantur opimis, Protenduntque manus. postquam saturata quierant Pectora, Telemachus dulcem compellat amicum Cervice admota, et fidam sic fatur ad aurem. Aspice, Nestoride, regali fulgida luxu Atria, splendoremque auri flammantis, et aeris, Electrumque, argentumque, et secti vim Elephanti. 80 Talis sidereo magni Jovis ardet olympo Intus opima domus: quanta heic aggesta renidet Gaza ingens immensa! stupor me scilicet altus Sensibus attonitis cernentem talia pressit. Haec ille: at flavus mirantem sensit Atrides, Ac subito sic orsa refert. o germina cara, Magnanimi juvenes, nulli contendere magno Cum Jove fas; olli fulgentia sidera supra Divitiae sine fine vigent, aeternaque sedes. Seu vero mecum certet, seu cedere victus 90 Haud renuat quisquam mortali e semine, nulla Invidia est. multis ego late casibus actus, Multaque perpessus post anno denique ditem Octavo tetigi Phoenicem, et litora Cypri. At prius Aegypti lustratis finibus atros Aethiopum populos, felicia regna colentes, Sidoniosque, ipsosque adii devectus Erembos, Et Lybiam, nascuntur ubi cum cornibus agni, Terque venit longum rediens faetura per annum. Non dominus, non pastor eget, nec deficit umquam 100 Caseus, aut agni molles, aut copia lactis, Plena sed usque novae distendunt ubera faetae. Interea dum multa parans his jactor in oris, Leto alius fratrem domuit, nil triste timenti Insidians furtim malefidae conjugis astu. Sic regno non sponte, opibus neque laetor adeptis. Haec tamen a patribus, vita si forte fruuntur, Nota reor vobis. Priami quis nesciat urbem, Imperiumque Asiae magnum, versosque penates 110 Barbaricis dites opibus, quos aspera passus Multa diu saevo populatus marte subegi? Sed mihi nunc utinam tantum vel tertia rerum Pars foret; incolumes contra vivique manerent, Idaeum ad Xanthum qui tum periere sub urbe Dardania, longe caris heroes ab Argis. Quos ego dum plorans curarum turbine pressus: Heu queror amissos, saepe in penetralibus aeger Desideo, luctuque animum depascor amaro, Si qua mihi hinc veniant solatia: luctus at ipse 120 Deserit interdum miserum, vivitque sub imo Corde dolor. neque enim longa est speranda voluptas Tristibus a lacrimis; vix sensibus hausta recedit. His tamen heu miserum me frustra ex omnibus unus Ante alios cogit tabescere, qui neque dulces Carpere me somnos umbrarum in nocte silenti, Nec memorem gaudere epulis sinit: horrida namque Grajugenum nemo pro me discrimina rerum: Pertulit, infelix heros quot passus Ulysses. Et nunc ille quidem fatis urgetur iniquis, 130 Curarum haud ullam requiem, finemque laborum Inveniens; meque urit atrox dolor ipsius ergo Atque agitat sine fine incertum, an vivere credam, An periisse usquam? flet rарtum perdita luctu Penelope, flet Laërtes, atque inclita proles Telemachus, parvum liquit quem classe profectus, Dixerat: huic patrius moerentia pectora strinxit Altus amor, cujus nomen vix auribus hausit, Continuo ex oculis lacrimas effudit obortas Purpuream obtendens ante ora humentia vestem. 140 Sensit id Atrides, dubiaque in mente volutat, Sollicitumne sinat cari meminisse parentis, Occupet an primus lugentem, ac singula pandat? Anceps ille suo volvit dum talia corde, Venit odoratae linquens penetralia sedis Tyndaris, ingreditur qualis florentia Cynthi Per juga Dyctinna, et lateri sonat aureus arcus. Protinus huic sedem rutilantem Adrasta locavit, Formosumque super lana e lucente tapetem Alcippe stravit. stat juxta candida Phylo, 150 In manibus calathum retinens, quem pignus amoris Perfectum argento e nitido donarat habendum Magnanimi Polybi conjux Alcandra, ubi dives Alta canopaeis tollit se regia Thebis. Ille duo dederat Menelao argentea labra, Et tripodas geminos, atque auri dena talenta; Ast Helenae non parca super dedit optima conjux Auratamque colum, calathique volubile textum Argenti summas auro ludente per oras. Obtulit hunc olli plenum tum stamine Phylo 160 Rite laborato: supra colus aurea fulget Tincta gerens violae nigrantis vellera fuco. Ut primum assedit, plantasque innixa locavit, Formosum tali sermone affata maritum est. Nossene fas hominum qua sint ab origine creti, Atrida, nostros qui nunc adiere penates, Hi juvenes? vanam seu mendax fallat imago, Seu moneat verax, dicam, quando ipse profari Fert animus, tacitaque vetat consistere lingua. Non ego tam simili vel nympham corpore vidi, 170 Vel puerum (cernentis adhuc stupor occupat ora) Quam similis magni nato est hic omnia Ulyssei Telemacho, puerum quem quondam in sede reliquit Dulichia genitor, me propter tota furentem Graecia quum phrygios obsedit milite campos. Talia dicenti flavus respondet Atrides. Quae conjux te cura, eadem me pectore in imo Sollicitat: sic ille pedes, sic ora gerebat, Brachiaque, obtutumque, et flavo in vertice crines. Nunc quoque dum memoro, quantas Laërtius heros 180 Indomitus curas pro me, quantosque labores Hauserit, ille genas lacrimis perfudit obortis Purpuream obtendens ante ora madentia vestem. Talia dum jactant; subito mirantibus infit Nestorides. magnorum Argivum o maxime ductor Cura jovis Menelae, vafri, ceu reris, Ulyssei Progeniem cernis, nec te tua lumina fallunt. Sed prohibet juvenem pudor atque modestia fari Multa heic te coram, cujus ceu numinis ambo Huc primum advecti dio pendemus ab ore. 190 Me vero huic comitem genitor Neleïus heros Addidit; afflictis namque hinc solatia rebus Auxiliumque malis sperans te invisere avebat, Si quid opis misero, si qua est via certa salutis. Heu nati misera est parvi sors! aspera rerum Perpetitur puer usque haud multis septus amicis Patre absente diu. talis fortuna fatigat Telemachum; vacuis jamdudum a sedibus olli Carus abest genitor, nec qui fera damna repellat E populo infensa super ullus in urbe relictus. 200 Nestorides sic fatus erat, quum laetus Atrides: O mihi quam cari socii nunc cernere gnatum, Affarique datur, qui saevo in turbine belli Tot subiit casus pro me, quemque omnibus unum Anteferens reducem donis cumulare parabam, Juppiter incolumi cursum si classe dedisset. Olli urbem patrios statuissem ac tecta per Argos Ex Ithaca adcito cum gaza omnique suorum. Cum numero, natoque; meisque ex urbibus una Olli cessisset veteri vacuata colono. 210 Saepe eadem sedes nobis atque una fuisset Certa domus, junctosque animis concordibus usu Dividere alterno nil quisset, ferrea nostros Ante oculos nigro quam mors velasset amictu. Sed superi invidere mihi bona tanta, nec illum Ad patrios referunt longo post tempore fines. Sic ait, ac tepido maduerunt lumina fletu Omnibus: aligero flebat Jove Tyndaris orta, Telemachusque, satusque Atreo fortissimus heros. Nec tibi Nestoride caruerunt fletibus ora 220 Saeva recordanti dilecti funera fratris Antilochi, magno victum quem vulnere quondam Filius Aurorae stygias demisit ad umbras. Hunc sibi tum raptum moerens ita farier infit: Te meus ante alios genitor dicebat, Atrida, Consiliis clarum, quoties tua facta revolvens Narrabat senior poscentibus omnia natis. Quare etiam si forte licet, parere monenti Ne pigeat: non ulla mihi nam flere voluptas Post epulas. tales referat sine crastina curas 230 Orta dies; neque enim miseris, qui morte quierunt, Invideo lacrimas supremaque munera leti. Post obitum quippe unus honos mortalibus aegris Hic superest tondere comas e vertice summo, Ac tristes de more genas perfundere fletu. Heu subiit letum non ultimus inter Achivos Frater et ipse meus notus tibi: non ego praesens Olli aderam, sed fama tulit non vana, fuisse Antilochum pedibusque acrem jaculoque valentem. Talia Nestorides, quem contra excepit Atrides: 240 Quandoquidem sic ipse mones, et pectore sensus. In tenero versas dignos majoribus annis Egregio genitore satus, quem laudibus aequas Aemulus; haud magnum prolem cognoscere certam Illius est, аltus cui Juppiter adnuit ultro Connubium felix et primae lumina vitae, Adnuit ut facilis Nelidae, quem lare jussit In patrio molli placidum gaudere senecta, Consilioque bonos atque hasta cernere natos; Inceptos praestet fletus abrumpere, jamque 250 Instaurare epulas. vos o manibus date fontes Nunc pueri; cras tempus erit sermonibus aptum Telemacho pariterque mihi. nec plura loquutus Conticuit: properat puros invergere rores Asphalion, rursumque alacres ad pocula dextras Porriciunt juvenes, dapibusque fruuntur opimis. Atque ibi pulcra novam versans in pectore fraudem Tyndaris immiscet medicata in pocula succum Adversumque irae et ducentem oblivia luctus. Hauriat hunc si quis, non tristi sparserit imbre 260 Ora per integram lucem, non saeva parentem Si rapiat misero Parcarum dextera utrumque Nec videat coram si fratrem aut germina cara Vulnifico concisa peti per corpora ferro. Talem gnata Jovis succum formosa potentem Servabat, Polydamna uxor quem Thonos in oris Nata canopaeis dederat, qua plurima tellus Gramina fert. varios pars vitae inservit ad usus, Pars etiam nocuis corrumpit membra venenis; Illaque gens omnis medicas exculta per artes 270 Paeonis a prima deducit origine stirpem. Hunc in plena mero dulci quum pocula succum Miscuit argivae proles pulcherrima Ledae, Sic ingressa loqui est. vos o Menelaë, patrumque Clarorum soboles, pueri (nunc tristia rector Ille deum, nunc laeta, potest quando omnia, donat, Alternatque vices:) dapibus gaudete paratis, Et vario lenite animum sermone quieti Sedibus in placidis. prior ipsa ex ordine fabor, Atque unum e multis (neque enim certamina duri 280 Cuncta Ithaci fando sperem percurrere posse) Expediam Trojae media intra moenia gestum. Ille etenim quondam non ullo corda labore Fractus apud Xanthum sua diris corpora plagis Sustinuit foedare ultro; circumque decoros Injiciens humeros sordentem ut servus amictum Dardania est ausus penetrare in moenia furtim Solus, inops, formamque omnem diversus ab illo, Qui proceres inter grajos in litore stabat. Talis erat veniens, cunctosque fefellit in urbe; 290 Trojugenas. non et potuit me fallere quamvis Corpore mutatus: multis in millibus una Agnovique virum, dictisque aggressa vocavi. Ille nihil certi simulata mente referre, Ingeniique sui primum non immemor omnes Cunctando impartes versari: mox ubi lotum Vestibus indueram, et juraram numina magna, Nil prius Hectoridis dicturam fortibus, atras Quam rursum ad naves, tentoria et alta redisset, Consilia expediens tum prodidit omnia Grajum. 300 Sic postquam multos Troum demiserat orco, Ad socios rediit, luctumque reliquit in urbe, Commixtum rabie - passis ibi crinibus omnes Troades implebant moestis ululatibus auras: Contra laeta mihi? tentabant gaudia mentem Talia cernenti. veteres nam corde penates Versa meo optabam, miserandaque damna querebar Illacrimans, quae multa tulit Venus aspera, quum me Abstulit a patria gnataque, et conjuge nulli Sive animis digno seu pulcra cedere forma. 310 Desierat memorans; illamque his vocibus heros Excipit Atrides. Nulli dubitanda loquuta es Quamvis magna refers, conjux dulcissima. namque Vidi ego multorum mentemque animumque sagacem Heroum late vasto jactatus in orbe; Sed nondum talem mihi noscere contigit usquam, Nec dabitur qualis fuerat Laërtia proles. Magnum etiam facinus quondam fortissimus heros Ausus equi in latebris, ubi lecti insedimus omnes Inachidae cladem Phrygibus letumque ferentes. 320 Vix fuimus positi; tu dardana moenia linquens. Jussa equidem nutuque reor monitisque deorum, Gloria queis ingens Teucrorum, et pergama curae, Illuc venisti. vadentem pone sequutus Protectus clipeo telumque immane coruscans Deiphobus veniebat. ibi ter robora lustrans, Attrectansque dolos circum, mentitaque vocem Uxorum primos iterumque iterumque vocabas, Nomine quemque suo signans ex ordine Grajos. Ipse tamen, Туdeique genus, magnoque creatus 330 Laërta vocem simulataque sensimus ora In medio strati. jamque una adsurgimus ambo Corpora tollentes, animis in utrumque paratis, Sive exire, tibi seu respondere vocanti, Ni vetet obsistens Ithacus teneatque ruentes. Ergo aliis circum taciturna prementibus ora, Solus ibi Anticlus demens te incessere dictis Dum parat, arreptum clamantis guttur Ulysses Strinxit utraque manu cohibens, certamque salutem Attulit Argivis, illum sic usque premendo 340 Turbidus, abduxit donec te bellica Pallas. Haec ubi fatus erat Menelaus, talia reddit Telemachus; dilecte Jovi dux inclite Achivum, Dura quidem fortuna mea est; nil tanta parenti Profuit heu misero virtus, nec pectora ferro Septa gravi potuere nigras avertere Parcas. Nunc tamen in sedes nos ducite, leni ubi somno Moesta per optatam claudamus lumina noctem. Dixerat: alma suis proles Ledaea puellis Imperat extemplo curvata sub atria mollem 350 Ferre thorum, ac tyrias vestes pictosque tapetas Sternere, tum supra villosa imponere texta. Jussae abeunt manibus retinentes lampada dextris, Insternuntque thorum. quo postquam induxerat ambos Armiger, in placida posuerunt corpora sede Telemachusque heros et Nestoris optima proles. Interiora autem subiit penetralia scandens Atrides, juxtaque illum pulcherrima nympha Tyndaris accubuit, stratisque locata quievit. Inde ubi deseruit Tithoni aurora cubile 360 Suave rubens, thalamo prodit Menelaus ab aureo, Induiturque artus, laterique accommodat ensem, Candida et evincit formosis crura cothurnis. Jamque deo similis thalami quum sede recessit, Telemacho adsedit, dictisque ita fatus amicis. Dic age fortunae quae vis te dira coegit Per freta lata sali vastam Lacedaemona adire? An privata viae caussa est, an publica rerum Conditio jubet ire, edissere vera roganti? Talia quaerenti suspirans natus Ulysse 370 Reddidit: Atrida, magnorum o cura deorum, Huc genitoris ego quaesitum nuncia veni, Si qua feras longe vectus maria omnia circum. Diripitur domus ampla mihi, pereuntque labores, Hostibus et fervent sedes, qui caedere gaudent Balantumque gregem et nigrantes terga juvencos, Gens efraena, proci matris, fas omne perosi. Huc igitur supplex venio, genibusque volutus Te precor o! si forte velis mihi fata parentis Exstincti leto visa, aut audita referre 380 Alterius sermone, unum nempe edidit illum Prae cunctis miserum Grajis quondam optima mater, Invisumque diis: quare non ulla profari Cura mei, quaecumque tuo sub pectore servas, Impediat; quin cuncta refer, si fortis Ulysses Ille meus, genitor dextra tibi tempore in ullo Profuit, iliacis, ubi passi plurima, campis: Illa ego te per dura precor, vera omnia redde, At gemitus imo rumpens de pectore Atrides: Heu juvenes, heu triste genus proh Juppiter, inquit, 390 Tantum adeo sperare nefas, tantique cubile Haud metuunt tentare viri jura omnia contra! Cerva velut magni si quando in lustra leonis Ingreditur, parvosque locans necdum ubere pulsos Hinnuleos campis it late, herbosaque quaerens Pascua frondiferis ignara in vallibus errat: Ille autem rediens notoque receptus in antro Infremit, ac vivos morsu depascitur artus, Sanguineisque horret setis, sic fervidus heros Sic rediens ollis feret omnibus aspera fata. 400 Jam pater ille deum, Phoebusque, et bellica virgo O faciant, sese talem post tempore longo; In patriam referat, qualem videre Pelasgi Luctantem in Lesbo, quum surgens arduus ictu Stravit humi Philomeliden, gavisaque turba Insonuit plausu, totamque implevit arenam. Talem o! se referat, turbamque aggressus inertem Ingratamque simul vitam sperataque rumpat Connubia insanae falsa inter gaudia mentis. 410 Illa autem, quae poscis, ego haud mendacia fingens, Expediam, fuerint quaecumque; auditaque pandam, Quae docuit quondam verax me in gurgite vasto Caeruleus senior, repetamque ex ordine dicta. Nequidquam optantem patrios invisere fines In viridi Aegypto me saevo numine divi Continuere diu. non illis namque litaram Rite sacris, ceu fata deum, ceu jussa ferebant. Stat pelago in lato, diti praetenta Canopo, Insula, quam dixere Pharon cognomine, tantum Semota a terris, quantum cita carpere cursum 420 Luce queat tota navis, cui flamina spirent A puppi motas zephyris crispantibus undas. Portus ibi statioque patet, nautaeque carinas Hinc soliti, hauserunt postquam de flumine fontes, In freta vesani longe propellere nerei. Illic bisdenis me di tenuere diebus, Aura nec ulla polo venit, quae carbasa flatu Impleret per dorsa maris tumefacta secundo. Jamque adeo consumpta et pabula, et ipsa fuisset Fracta hominum virtus, ni me fors una dearum 430 Caerula magnanimi servasset filia Protei Idothee miserata. hujus nam pectora votis Sollicitans flexi, quum sola in litoris ora Averso a sociis pisces fallentibus hamo Parte alia, qua quemque fames malesana trahebat, Obtulerat sese manifesta in luce videndam. Atque ea ubi steterat propius, sic ore loquuta est: Quis furor, aut mens dira expertem sensibus urget Omnibus? anne ultro cessas; atque aspera gaudes Ferre mala heic residens? non certa pericula sentis 440 Lentus adhuc claususque mari carisque relictus A sociis, queis victa fame jam corda labascunt? Huic refero: o tandem quaecumque es magna dearum, Dicam equidem, nec vera tegam. non sponte morantem Aspicis heic; laesi retinet me numinis ira. Sed tu diva mone, norunt quando omnia divi, Quis superum mihi saevit atrox, cursumque moratur Plena vetans ventis intendere vela vocatis? Illa autem firmans animum sic incipit ore: Haud procul hinc habitat verax in gurgite vates 450 Jam senior Proteus, Neptuno carus et ipsi, Qui pelagi subter glaucas scrutatur arenas, Undarumque domos late, sedesque profundas, Utque ferunt, genitor meus est. hunc si modo possis Corripere insidiis, sollerti aggressus et arte, Ille tibi expediet cursus, atque omne resolvet Certus iter, piscosa ruas quo stagna profectus. Praeterea si tantus amor, te cuncta docebit, Evenere tuo quae laeta, aut tristia regno, Dum procul ignotis erras male tutus in oris. 460 Desierat: sed rursus ego. quid maxima possim, Quid sine te sperem? tu fraudem vatis, et omnes Insidias tu diva doce, ne praescius idem Effugiat frustra conantem: fallere namque Difficile est homini captumque evincere numen. Haec ego tum paucis: contra dea protinus infit Sic exorsa, docens pavitantem et multa putantem. Quum medium caeli scandit sol igneus orbem, Fatidicus senior vitreis emergit ab undis Flamine sub zephyri, spumis horrentia tectus 470 Terga super, rupisque cavo procumbit in antro. Circum ipsum patulis pedibus glaucae Amphitrites Sternunt se variae passim per litora phocae Aequorei tristem spirantes roris odorem. Ipsa ego te facilis, quum primum aurora rubebit, In secreta senis ducam: tu delige fidos Tres numero ex omni socios, qui robore praestant. Accipe et insidiae quae sunt, ex ordine pandam. Ille quidem circum lustrans, numerumque recensens Per litus phocas ut late inspexerit omnes, 480 Defessus nemorum ceu quondam pastor in umbra, Gramineo medius componet membra cubili. Videris hunc postquam vix somno lumina captum, Tunc animis usus, tunc firmo robore: tende Fortia cum sociis conanti evadere vincla. Omnia tentabit verti in miracula rerum, Et varias referet species, fluviumque liquentem, Ardentemque ignis flammam: tu vincula capto Nil dubitans, nexusque magis contende tenaces. Verum ubi mutatus,vocemque atque ora resolvens 490 Talis erit, qualem sopitum videris ante, Desine vi dura, facilisque tenacia solve Vincla seni, poscens ultro, quo numine laeso Saeva luis commissa, et frustra quaeris abire? Haec ait, et sese jactu dedit aequor in altum Spumantem torquens undam dea corpore, at ipse Digredior, stantesque petens in litore naves Procedo multis turbatus pectora curis. Quo simul ut veni, nigro sub vespere mensas Instruimus, pariterque epulis vinoque refecti 500 Languida curamus per litus corpora somno. Mox tenebras aurora polo quum clara fugarat, Extremam aequorei processi ad marmoris actam Multa deos orans, ducensque ardentia corda Tres comites mecum, quaecumque audere paratos. Interea summa pelagi caput extulit unda Diva ferens quatuor phocarum e gurgite pelles Direptas paullo ante, dolos meditata parenti Insidiasque suo; dein apta cubilia scalpsit Effossa tellure prope udi litoris oram 510 Opperiens. contra taciti nos venimus olli Cominus, ac subito jussi consedimus una Quisque data circum contecti corpora pelle. Dura fuit statio: phocis direpta marinis Uda gravem nimium spirabant tergora odorem, Afflabantque luem: quis enim graveolentia cete Indomitus juxta possit consistere longum? Sed nympha incolumes voluit, succosque paravit Ambrosiae, nares halanti suaviter aura Contingens, qua tetra extemplo pestis abacta est. 520 Sic taciti in latebris stetimus, sol altius egit Exacto dum mane jubar. jamque igneus orbem Hauserat ut medium titan, venere frequentes Sedibus e pelagi phocae, passimque cubantes Corpora per siccum stravere humentia litus Ultimus emersit vates, armentaque circum Pinguia per scopulos lustrans, numerumque Nos etiam primos, deceptus imagine falsa, Rettulit in censum; dein stratus et ipse quievit. Irruimus clamore alto, dextramque jacenti 530 Injicimus. contra ille suae non immemor artis Fit subito fulvusque leo cervice comanti, Squamosusque draco, tygrisque, ac horribilis sus, Fontis et unda liquens, procera et stirpibus arbos: Instamus circum affusi, manicisque tenemus. Verum ubi nulla senem juvit fallacia, victus; Corpore mutato demum sic ora resolvit. Nam quis te superum docuit, fortissime Atrida, Me capere insidiis, quidve hinc petis, inquit? At olli: Scis, Proteu, scis ipse; petis quid talia fallens? 450 Jamdudum hac teneor deserta in rupe, neque ullum Invenio finem curis oppressus acerbis, Turbatusque aegro moerentia pectora luctu. Sed tu dic miserans, divi quando omnia norunt Quis superum Ne solvens celeri sulcem vada salsa carina? Tantum effatus. ad haec vates ita turbidas inquit: At tu caelicolum regi, superisque litare Debueras, prius alba dares quam carbasa ventis, Rite Per maria, optatis proram rapientibus austris. Nam patrias non ante licet contingere sedes, Aspicere et notos reduci, quam sacra fluentis Ab Jove tu longe repetas hinc ostia Aegyptum invectus viridem, donisque peractis Stellifera places divos in sede repostos: Expedient victi cursum, ventosque remittent. Hactenus ille: mihi cecidit, turbataque mens est Continuo, ut ponti jussit per caerula rursum Tendere in Aegyptum, longeque revisere Nilum.560 Atque haec subjicio vati: sint ardua quamquam, Perficiam quaecumque jubes; sed tu mihi, Proteu, Hanc quoque da veniam super oro, atque ordine pande, Num Danai salvis omnes rediere carinis, Quos ego Nelidesque profecti liquimus oris In phrygiis? quisquamne inopino funere cessit Fluctibus in rapidis, aut inter cara suorum Brachia post duri superata pericula martis? Haec ubi quaesivi, senior mihi talia rursum Dicta dedit. quid me ista petis, sate sanguine claro 570 Atrida? mitte has curas; neu quaere doceri, Nec fas, quae Audieris, largo sparges tua lumina fletu. Multi sunt domiti, multi mansere relicti Incolumes: gemini tantum, fortissima corda, In reditu periere duces, ne tristia dicam Funera, queis aderas pugnando ad moenia Trojae. Stat vero pelagi mediis inclusus ab undis Unus adhuc, certatque graves evincere casus. In ratibus curvis periit mavortius Ajax, 580 Quem prius ad Gyras alte surgentia saxa Vexerat irato Neptunus ab aequore servans. Atque illic, quamquam invisus foret ipse Minervae, Vitasset mortem, ni mens labefacta fuisset, Oraque solvisset caelestes impia contra, Invitis jactans dis sese evadere posse Fluctibus e rapidis. jactantem grandia frustra Audiit undarum rector, validaque tridentem Corripiens dextra subito latus impulit ictu Gyraeum, mediumque scidit: pars altera mansit, 590 Altera pars rupis pelago est illisa sonanti. Illum heic haerentem, vesana et mente furentem Praecipitem scopulo nigrum detrusit in aequor: Sic haustus tumidis in fluctibus occidit Ajax, At tuus heu! frater tunc Parcam effugit acerbam Classe cita, expertus praesens Junonis amicae Auxilium, facilemque fugam in discrimine tanto. Verum ubi jam Maleae tetigit minitantia caelo Saxa, per undosi stridens maris arva procella Abripuit longe flentem graviterque gementem 600 Litus ad extremum, fuerant ubi tecta Thyestae, Alta Thyestiades quae tunc Aegisthus habebat. Hinc etiam reditus spes visa affulgere certi, Flamina dis mutata fremunt, et moenia ad alta Incolumis proram vertit, ripaeque propinquat. Emicat ille ardens in litus, grataque terris Oscula dat patriis: lacrimae volvuntur obortae Ex oculis magno visae telluris amore. Illum autem specula custos conspexit ab alta, Cui bina Aegisthus fulvi promiserat auri, 610 Hoc ipsum ut faceret, pacta mercede talenta. Atque ibi jam residens totum servaverat annum Excubias agitans, vigilem ne falleret heros Praeteriens furtim; bellumque inferret apertum Haud virtutis egens. ut vela accedere vidit, It subito ad regem, venisse et nunciat hostem. Continuo Aegisthus fraudem meditatur, et acres E populo socios bisdenos deligit omni, Insidiasque locat. mox et convivia mensis Instruit, et curru vectus procedit in aureo 620 Obvius Atridae, dictisque invitat amicis, Mente nefas agitans, alta in penetralia regem. Heic illum ignarumque doli, ignarumque pericli, Exceptum ferro, ut plena ad praesepia taurum, Occupat, atque epulas inter demittit ad orcum. Non quisquam Atridae sociorum in caede relictus, Non quisquam Aegisthi: cuncti occubuere sub isdem Sedibus, adversis confossi рectorа telis. Dixerat: ipse gravi fixus praecordia luctu Stratus humi flebam, nec jam producere vitam 630 Longius optabam, nec solis cernere lumen. Atque ubi sordentique artus in pulvere versans, Effusoque madens explevi tristia fletu Ora diu, curas his coepit demere dictis Sic iterum vates orsus. tabescere luctu Nil juvat aeterno moerentem: quin age cunctas Tolle moras, patriam si qua contingere possis. Namque ipsum aut vivum invenies, aut fortis Orestes Praeveniens ferro stravit, domuitque superbum Ultus caede nefas; tu vero funera cernes. 640 Queis dictis rediitque animus, pulsoque dolore Sollicitam rursus tentarunt gaudia mentem. Et subito: o Proteu, tales jam noscere casus Sat licuit. quisnam ille autem, quem gurgite vasto Inclusum retinent seu vivum fata deorum, Lumine seu cassum? quamvis moerentia magnus Concutiat tremor ossa, hujus quoque discere nomen, Fortunamque, vicesque, animi mens incita flagrat. Ille sub haec referens: quem poscis, tertius, inquit, Magnanimo est genitus Laërta Ithacensis Ulysses. 650 Hunc ego fundentem lacrimas in litore vidi Ogygio, vitreas ubi sedes pulcra Calypso Incolit: heic refluo clausum late undique ponto Detinet exsilio in longo, quin cedere possit, Molirive fugam: non illi aut curva carina, Aut socii, queis terga sali spumantia findat. Te vero nec fata sinent, Menelae, nec ipsi Caelicolae quondam patriis occumbere in Argis. Elisii longe in campos, qua meta recessit Ultima terrarum, vivum te numina ducent, 660 Flavus ubi Rhadamanthus, ubi est placidissima vita, Nec glacies, nec saeva riget nix ulla, nec imber; Sed zephyros semper spirantes mollibus auris Sufficit oceanus laetae solatia genti. Haec te certa manet sedes, haec debita sponso Tyndaridis generoque Jovis felicia regna. Sic ait, atque altum Proteus se jecit in aequor. Ast ego stipatus sociis vestigia flexi Ad naves tacito sub pectore multa volutans. Ut ventum est, caenam subito properavimus ipsis 670 Sub ratibus; mox vesper ubi processit olympo Defessi somno per litora stravimus artus. Jamque nova humentes noctis dimoverat umbras Exoriens aurora, cavas deducere naves Instamus laeti, positumque tumentia vela Cornuaque ad malum suspendimus antennarum. Nec mora; conscendunt nautae, transtrisque locati Spumea contorquent abiegnis aequora palmis. Sic iterum puppes labentis ad ostia nili Constitui, sacrisque deum de more peractis 680 Numina placavi, vacuumque Agamemnonis umbris Aggessi tumulum, quo fama aeterna maneret. His tandem exactis redii, dederuntque secunda Flamina di faciles, volucri per caerula cursu Me patriae ad sedes et litora nota ferentes. Nunc age, namque aliud nil restat, gnate, monere Quod liceat, sine te lux saltem undena revisat Atque etiam duodena heic mecum in sedibus altis. Post laetum hospitio dimittam, opibusque juvabo Ad patrias reducem terras. tibi munera ternos 690 Alipedes currumque dabo, variisque figuris Cratera ardentem, sacros in honore deorum Quo latices nostri libes non immemor umquam. Haec heros ubi fatus erat, sic orsa reponit Telemachus: me tanta precor ne tempora lentum Heic agere, o rex magne, jube: simul otia ducens Exigerem totum revolutis mensibus annum Oblitus caramque domum, caramque parentem: Usque adeo laetum dulci sermone moraris! Ast alio vis dura vocat: fors taedia et ipsi 700 Jam Pylio nequeunt perferre in litore nautae, Increpitantque moras, nimium dum tempore longo Cogor adesse tibi, quae vero munera spondes, In magno, quaecumque dabis mihi, semper honore Servabo: nec coge tamen me ducere fines Ad patriae alipedes. maneant, tibi nempe futuri In pretio, qui regna tenes ingentia campis, Lotus ubi viret alta, viret formosa cyperus, Hordeaque, et segetes, et plurima surgit avena. Non cursu spatia ampia patent, non florida prata 710 Sunt Ithacae; capras tantum fovet aspera dumis, Et mihi cara magis, quam si vim pascat equorum. Nulla adeo aut campis felix, aut curribus apta Insula, finitimo residet quae gurgite; et omnes Ante alias Ithaca abruptis male cautibus horret: Dixerat: illi acer bello subrisit Atrides, Amplexusque manum placida est ita voce loquutus. Sanguine te claro sermo tuus arguit ortum, Illaque mutabo, nam possum, dona; tibique E cunctis, quaecumque jacent mihi sede reposta, 720 Eximium carumque dabo mage munus habendum. Caelatum cratera feres: argenteus ipse Totus, et ardenti fulget labra illitus auro, Vulcani sollertis opus, ditissimus heros Sidonium rex ipse mihi donaverat olim, Per casus varios quum primum sedibus hospes Illius accessi; tu nunc donatus habebis. Talia sese inter placido sermone serebant, Quum celsa ingressi convivae limina regis Adducuntque greges, lenaeaque munera portant; 730 Nec minus et pulcris evinctae tempora vittis Adveniunt nymphae, cererisque albentia secum Dona gerunt: fervet dapibus domus alta futuris. Parte alia penitus diversa, ante atria Ulyssei Ludere gaudebant disco jaculoque volanti Planitie in lata juvenes, ubi semper acerbi Dirum exercebant vesana mente furorem. Hos juxta Antinous simul Eurymachusque sedebant Ductores primique procum, virtutibus ambo Ante alios longe eximii: quos clara Noëmon 740 Progenies Phronii compellans talia poscit. Antinoë, ecqua tibi venit vox missa per aures, Quando huc Telemachus Pyliis adpellet ab oris? Ille meam duxit navem, qua tendere in almam Elida debueram procul hinc, ubi gramine molli Bissenae pascuntur equae, pullique sequuntur Indomiti totidem, quos sub juga ducere tempus. Haec ait, atque illi stupuere: haud namque putabant Neleam petiisse Pylon, sed rura profectum Inter oves errare aut alta suilia propter. 750 Tum satus Eupitheo Antinous sic ora resolvit: Dic age vera monens, quando hinc abscessit, et illum Qui comites duxere? Ithacae num lecta juventus, An pacti pretio nautae, captivaque turba Vernarum? Dic et pinum num forte coаctus, An dederis tu sponte petenti? haec fatus ubi ille, Excepit proles Phronii sic orsa vicissim. Navim sponte dedi: talem quicumque videret Orantem juvenem curisque ingentibus actum, Quid faceret? durum justis obsistere votis. 760 Ipsum autem comites clara de stirpe sequuntur Flos Ithacae, ductorque una conscendere visus Mentor, sive deus, cui par se cuncta gerebat. Sed tamen hoc mirum est: hesterna heic Mentora vidi Luce sub auroram; Pylias tunc cesserat arces. Haec ubi dicta dedit, discessit ad alta Noëmon Tecta patris, tristesque ambos mutosque reliquit. Jamque proci adstiterant alii, ludoque quieti, Consedere, quibus turbato pectore fatur Antinous: furor illi atra caligine mentem 770 Intus agit, funditque oculis ardentibus ignem. Commissum heu facinus magnum: discedere furtim Sic potuit, sic ille minas non fudit inanes? Ergo puer nobis impune illuserit unus Scilicet invitis, pelagoque immittere navim Ausus, et eximiam secum deducere pubem: Jam premere incipiet gravior vis. at prius illum Juppiter o perdat, nobis quam tristia portet. Quare agite ac celerem bisdeno remige рinum Aequora deprendam mediis in fluctibus inter Saxosamque Samon Ithacenque: ita tristis acerbo Funere quaesitum misere luat ille parentem. Sic ait, atque omnes adsensu dicta probarunt, Surgentesque cito subiere in limina gressu. Nec vero longo latuerunt tempore et ipsam Penelopen, quae dira. proci sub pectore versant. Omnia namque Medon retulit, qui forte prope aulam Adstabat, quum saeva intus consulta serebant. Jamque ibat fidus reginae Obviaque huic propere vadenti in limine fatur Penelope, inviso quo missus ab agmine tendis? An famulas cessare proci, pensisque relictis Instruere adsueto mandant convivia luxu? O utinam nullos hymenaeos, nullaque posthac Munera laetitiae norint: postrema sit opto Ultimaque haec dapibus vestris lux! siccine largas Telemachi crescentis opes vos perdere rapto Usque juvat, vestros pueri nec dicere patres Audistis, qualis fuerit generosus Ulysses? 800 Illequidem nullum facto nec laedere dicto, Ut soliti reges, solitus vexavit acerbis Hunc odiis, illum contra dignatus amore est: Omnibus ille aequus, nil cuiquam triste paravit. Sed vis dira patet, vestraeque injuria mentis Improba: non ulla est meriti nunc gratia tanti. Dixerat. atque Medon: utinam, regina, malorum Haec, inquit, tibi summa foret; sed majus adorsi Et gravius multo, quod Juppiter arceat oro, Flagitium juvenes furiata mente volutant. 810 Telemachum cupiunt redeuntem perdere ferro Exceptum insidiis, qui jam genitoris amore Et Pylon, et claras petiit Lacedaemonis arces. Vix ea: reginae trepida formidine sanguis Diriguit, stupuitque diu, nec verba nec ullas Dat voces: lacrimae tantum volvuntur inanes Ex oculis, clausoque haeret vox gutture pressa. Post ubi vis tandem rediit, seseque recepit: Cur abiit mihi natus, ait? quae dira coegit Mens miserum puppes conscendere, queis freta tranant 820 Mortales, pelagoque volant pernicibus alis; Nullane ut in terris rapti vel fama supersit? Tales rumpebat questus, quum talia rursus. Dicta Medon retulit. Neleam ut tenderet urbem Quaesitum genitorem; et acerbae nuncia famae, Impuleritne aliquis caelestum, an sponte voluntas, Ignotum est: abiisse scio, volvique periclo. Hace dicens alti subiit penetralia tecti. At gravis invadit dolor in praecordia lapsus Intima reginam, sedemque exterrita linquens 830 Sternitur infelix thalami prope limina nudo Moesta solo, queriturque gemens: circum agmine denso Stant famulae, resonisque implent ululatibus aedes. Quas lugens graviter regina affatur. adeste, Atque audite, mihi o carae: quot lucis in oras Et natae, et matrum suxerunt ubera mecum, Caelicolae irati voluere ex omnibus unam Infandos me ferre magis sine more dolores. Amisi prius ipsa virum fortemque, bonumque, Insignem virtute, atque omnes inter Achivos 840 Eximium, famaque per Argos et Hellada notum. Nunc etiam abreptus nimbis turbantibus aequor Unigena abscessit carus, matremque reliquit Ignaram. nec me ulla e vobis surgere lecto Improba tunc monuit; non ulla adiisse parentem Sustinuit, quum nosset iter lacrimabile nati? Haec mihi si miserae citius via nota fuisset, Aut heic mansisset, quamquam jam certus eundi; Sedibus aut isdem liquisset funere mersam. 850 Verum agite, atque aliquis Dolion mihi, quem bonus olim Ipse dedit genitor, cuique horti credita cura, Advocet. ille seni Laërtae haec tristia portet, Si quod consilium, si quis modus adsit; et idem Adveniens instet lacrimis inflectere cives Optantes prolemque suam atque exscindere Ulyssei. Talia dicenti sic fata anus Euryclaea est: Nympha o cara mihi tu me seu interfice ferro, Incolumem seu linque domi, nil ipsa negabo. Cuncta equidem noram: cereremque et munera bаcchi Expedii nato, tum divos jussa per omnes 860 Juravi, duodena dies quam surgeret orta, Ni cupidae interea digressum fama tulisset, Dicturam nil ante tibi, ne turpibus ora Fletibus, ac pulcros foedares corporis artus. Quin age nunc puris te vestibus indue lota, Atque altae circum lectis comitata puellis Conscendens penetrale domus fer vota Minervae: Illa tibi reddet vel ab atro funere natum; Non vero patiare senis crudescere vulnus. Haud Arcesiadae soboles invisa Tonanti 870 Est penitus, divisque aliis: superabit, et agros Qui teneat pingues, et celsas incolat aedes. His dictis curae amotae, fletusque repressus; Lotaque candenti circumdat corpus amictu, Ascendensque alte fidis stipata ministris Imponit calathisque molas divamque precatur. Audi o me Pallas Jovis almo e vertice nata, Si qua tuis umquam supplex altaribus exta Pinguia taurorum pecudumque adolevit Ulysses, Nunc memor ipsa veni facilis, miserataque gnatum 880 Redde meum, longeque procos averte superbos. Haec orans altum insonuit, deaque alma precantem Audiit. at juvenes magno clamore fremebant Tecta per et sedes, studioque elatus inani Sic aliquis dixit, jam jam regina hymenaeos Apparat optatos haud structae conscia caedis. Sic aliquis: sed vera latent, ac decipit error Incautas agitans vana inter gaudia mentes. Queis tunc Antinous: vos o generosa juventus Ponite, ait, magnosque animos, atque ora tenete, 890 Audiat haec aliquis ne dicta, ac perferat intro. Quin agite ac taciti surgentes, omnibus una Quae potior placuit, fraudem properemus, amici. Ipse viros. properant ad navim in litore stantem, Continuoque instant altum deducere in aequor, Lineaque erecto suspendere carbasa malo. Jam corio remos aptant, atque omnia rite Expediunt, laxantque sinus strepitantibus auris. Arma ferunt famuli: tum pinum in vasta trahentes 900 Aequora conscendunt alacres, epuliaque refecti Opperiunt, sero veniat dum vesper olympo. At vero summum regina ingressa cubile, Non potus, non illа cibi memor, аnxia stratis Incubuit. metus acer agit, num funera natus Effugiat, moriens an fato occumbat acerbo? Ac velut ille leo juvenum turbante caterva Multa timet, volvitque animo, qua se undique clausus Expediat: sic multa agitantem ac multa putantem Corripuit somnus reginam. fessa quietem 910 Accipit, atque omnes solvuntur protinus artus. Heic virgo molita novam Tritonia fraudem Effinxit tenuem sine vita et viribus umbram In faciem Iphtimae, Icario quam rege creatam Tecta Pheris habitans Eumelus duexerat heros. Hanc dea tunc sedes Ithaci submisit in altas, Penelopen si qua arte queat compescere flentem, Moerentique animo tristes abstergere curas. Illa subit, clausasque fores ingressa cubilis, Qua clavi via facta patet, super adstitit ipsum 920 Ad caput, atque ultro reginam affata cubantem est. Dormis, Penelope, dormis exterrita corde? Non te caelicolae curis tabescere, et usque Moestam flere sinunt: namque huc tua salva redibit Progenies, nulla divis obnoxia culpa. Cui tum Penelope referens, quam somnia circum Blanda volant, formisque animum fallacibus implent: Cur, ait, o soror alma venis? non ante penates Hos petere adsueras tam longo tramite distans. Curve eadem cessare jubes a fletibus, actam 930 Tristibus heu curis, miserae quae pectora torquent? Amisi prius ipsa virum fortemque bonumque, Insignique auctum virtute, atque inter Achivos Eximium, notumque omnem per et Hellada et Argos. Nunc etiam abscessit volitantibus aequore velis Unigena ignarusque virum ignarusque laborum Infelix. nostri nunc ille est caussa doloris, Illi ego nunc timeo, ah ne illum voret aequoris aestus, Ah ne illum errantem terris gens barbara perdat! Nam misero multi fatum crudele minantur, 940 Ante redux patrii visat quam litora regni. Talia Penelope: contra vacua umbra loquuta. Fide, ait, ac tantos animo ne finge timores: Talis enim dux alma viae est, sibi legerit heros Quam comitem quivis, tam forti pectore pollet, Pallas magna Jovis soboles, eademque gementem Te miserans jussit certa haec tibi dicta referre. Penelope rursum: si diva es, et ipsius, inquit, Audisti divae voces, de conjuge fare Pаucа precor; vivitne et solis lumina cernit, 950 An periit, nigraque repostus Ditis in aula est? Tum sata nocte nigra poscenti reddit imago: Nil dicam misero de conjuge; vivit, an umbris Occubuit: neque enim fas est me vana profari. Sic fata in caeli tenues evanuit auras, Qua fuerat delapsa prius. contra excita somno Exsiluit regina: micat formidine pectus; Usque adeo noctis manifesta insomnia vidit. Interea per stagna proci neptunia longe Ibant Telemacho letum exitiale struentes. 960 Insula stat mediis in fluctibus, horrida acutis Cautibus, inter utramque jacens Ithacenque Samumque, Asteris, haud ingens: portus utrinque patescunt Intus, ubi insidians pubes consedit achiva.
HOMERI ODYSSEAE LIBER QUINTUS.
Vix aderat linquens Tithoni Aurora cubile Purpureum, caeloque jubar terrisque ferebat, Quum superi in coetum venere, et maximus una Altitonans genitor solio consedit in aureo. His duri Laërtiadae discrimina Pallas Multa renarrabat memorans, longumque perosa Hospitium nymphae: jam jam pater optime, et almi Caelicolae o, dixit, rex miti pectore nullus Sceptra gerat justique tenax servator et aequi: Saeviat implacidus semper, jura omnia spernat. 10 Usque adeo in populo nullum, cui praefuit olim, Cura Ithaci tangit, quamquam regnaverit ipse Artibus heu frustra patriis. illum insula ponto Moerentemque aegrumque tenet, nec dura Calypso Dat reditum, nec laeta valet contendere vela; Quippe ratis comitesque olli, queis turgida nerei Aequora transmittat, longo jam tempore desunt. Nunc etiam gnato funus crudele paratur In patriam reduci, postquam genitoris amore Et Pylon et claras adiit Lacedaemonis arces. 20 Sic ait: ast olli nimbosi rector olympi: Pallas, ait, mea gnata, quid haec te cura remordet? Non tibi jam sedit sententia, ut acer Ulysses Adveniens perdat sontes ultricibus armis? Telemachum vero, potis es namque ipsa, per undas Duc age duc patriae ad fines: dent carbasa retro, Illusaque proci relegant iter omne carina. Dixit; Mercuriumque vocans, ac talia mandans: I nate o semper mihi fide, i nuncius, inquit, Atque haec auricomae perfer mea certa per auras 30 Jussa deae: placitum nobis, ut fortis Ulysses Naviget actutum sine ductu hominumve deumve. Ille alta in navi lassatus pectora curis Bis decima Scherien contingat luce feracem, Phaeacum in terram veniens, queis degitur aevum Absimile haud nostro laetae inter gaudia vitae. Illinc eximio superum dignatus honore Incolumis tandem patrias mittetur ad oras Secum multa ferens auri data pondera et aeris, Multas et vestes, quot numquam dona tulisset 40 Adveniens Troja sospes, magnaque potitus Dardanidum praeda. sic illum certa redire Fata volunt, patriae sic notas visere sedes. Juppiter haec. paret jussis Cyllenius ales, Pulcraque subnectit niveis talaria plantis Aureaque ac semper florentia, quae freta supra Immensasque levem terras per inania portant Aerio volucris pariter cum flamine venti. Accipit et virgam dextra, qua lumina mulcet, Sopitosque hominum, quum vult, exsuscitat artus: 50 Hanc manibus retinet, liquidumque per aethera fertur. Post ubi Pieriam tetigit, delapsus ab aura In mare se toto demisit corpore praeceps Adsimilis volucri, trepidis quae litora circum Piscibus insidias volitans molitur, et alas Saepe citas cana pelagi salsugine tingit: Haud aliter fluctus inter Cyllenius ibat. Jamque ut pervenit, qua tollitur avia longe Insula, subsiliens undanti e gurgitis aestu Litus arenosum scandit, progressus et ingens 60 Antrum adiit nymphae, nymphamque invenit in antro. Intus inexstincto focus igne ardebat, et udas Fusus odoratae cedri vapor ibat ad auras, Atque thyae: illa autem cantu solata laborem Aurato resonam texebat pectine telam. Circum antrum viridi lucus succreverat umbra Alnique platanique et odoriferae cyparissi. Heic variae instabant volucres componere nidos Frondibus in densis strepitantes, foedaque bubo, Accipitresque, atque uda loquax per litora cornix, 70 Quaeque aliae glauci rimantur stagna profundi. Rupe super curva pendentibus undique tophis Pampineos tendit ramos, floretque racemis Vitis opaca ingens: vitreo pede mollia subter Quattuor argento similes per gramina ludunt Vicini fontes, diversoque agmine tendunt. Stant semper violis, apioque virentia circum Prata novo: sedes visu miranda vel ipsis Caelicolis, laetaque hilarans dulcedine mentem. Atque ibi tum pulcra correptus imagine rerum 80 Constitit admirans domitor fortissimus Argi Inde oculos postquam cupidos tulit omnia circum, Antrum ingens subiit. non illum candida nympha Non subito agnovit, subeuntem ut limina vidit Prima domus; neque enim, quam vis distantia longe Tecta colant, facies dis est ignota deorum. Haud intra sedes aderat Laërtius heros; At residens flebat deserto in litore, ubi aeger Saepius insano laxabat frena dolori, Assiduosque ciens gemitus lacrimisque madescens 90 Irrequieta alti spectabat caerula ponti. Ergo his tum nymphas inter pulcherrima dictis Mercurium alloquitur radianti in sede locatum. O Maja generate, interpres fide Tonantis, Aurataque potens virga, venerandas et aeque Carus ades; quae caussa viae? non ante recessus Visere te memini nostros. age fare, quid optas? Si fas, si potero, mihi jussa capessere mens est: Quin sequere ulterius: ponam digna hospite dona. Haec ubi dicta dedit, suavi dea candida mensam 100 Ambrosia implevit, rubrique immiscuit haustus Nectaris: ille bibit gaudens et vescitur una. Postquam coenarat, dapibusque refecerat artus Aggreditur nympham placido sic ore loquutus. Divane me divum poscis? non vera negabo Quandoquidem sic alma jubes. descendere jussit Juppiter invitum: quis enim per tanta refusi Stagna maris veniat delapsus ab aethere sponte, Nulla hominum sese qua tollunt moenia, nulli Qui superos placent, cumulentque altaria donis? 110 Sed Jovis imperio parendum, nullaque jussa Fas ulli divum frustrari. heic vivere tecum Ille virum dicit fortunae turbine nigro Jactatum ante alios, Priami quot Pergama circum Annis pugnavere novem, decimoque penates, Iliacas populati arces, petiere carinis. Sed reduces fortem laeserunt Pallada, in ipsos Quae rapida excivit ventorum praelia, et undas Ingentes. socii monstris data praeda marinis Tunc omnes periere; ast illum asperrima ponti 120 Tempestas, nimbisque furens huc ventus adegit. Hunc te, nympha, domum genitor dimittere mandat; Ignotis nam fata vetant occumbere in oris Distractum a sociis: fatale est rursus amicos Visere, et optatas post longum tangere sedes. Dixerat. his dictis exhorruit alma Calypso, Ac trepido tales effudit pectore voces. Di genus adversum nobis, quaenam improba tantum Invidia, haud vacuo divas requiescere lecto, Si qua virum placito carum sibi junxit amore? 130 Sic roseos ornata sinus ut Oriona cepit Aurora, invidiae stimulis ingentibus actos Vos doluisse polo memini, nec desiit ira, Donec in Ortygiae sylvis Latonia virgo Perculit aggressum numquam fallente sagitta. Sic etiam quum victa animi Iasiona petivit Flava Ceres, dulcemque ardens saturavit amorem Mixta viro per culta soli, non inscius illum Juppiter ardenti jaculatus fulmine stravit. Nunc eadem vos cura agitat, quod sanguine cretus 140 Mortali vir adest carus mihi. pinea fractae Illum ego versantem se circum texta carinae Servavi solum, rutilo quum fulmine navim Diffidit in mediis iratus Juppiter undis. Occubuit comitum manus omnis: at ille furenti Turbine ventorum fluctuque huc venit adactus. Excepi, fovique libens, voluique senectae Nescius ut mecum semper traduceret aevum. Sed quoniam parere Jovi vis maxima cogit Caelicolas, mentemque nefas frustrarier ulli, 150 Pessum eat, ipse virum si vult trans aequora longe Mittere; me nullo missuram at tempore speret. Tantum consiliis adero, monitumque docebo, Quid faciens patrias contingat salvus arenas. Haec dea: Mercurius breviter cui talia reddit: Mitte age sic, magnique Jovis dea respice nutum, Ne tibi fors odiis post saeviat asper acerbis. Tantum effatus abit motis Cyllenius alis. Illa autem, postquam magni Jovis horrida jussa Audiit, extemplo contra processit Ulyssem. 160 Hunc solo reperit projectum in litore: fletu Lumina non umquam cessant, vis vivida dulcem Carpitur optanti reditum, nec mollia curat, Gaudia jam teneros nymphae pertaesus amores. Ille cava sub rupe cubans in nocte jacebat, Invitusque deae haud invitae adstabat; at almam Per lucem solis residens in cautibus aeger Singultusque ciens longos lacrimisque tepescens Irrequieta vagi spectabat caerula ponti. Cui dea tum propior moerenti haec edidit ore. 170 Infelix ne longa trahens suspiria, questus Assiduos heic rumpe, vigor neu vividus aevi. Langueat; optanti reditum tibi certa paravi. Jamque age longa secans resonanti robora ferro Arte tibi latamque ratem tabulataque supra In sublime struens propera, devectus ut atro Gurgite spumantis nerei vada turgida sulces. Ipsa autem cereremque tibi laticesque lyaeos Expediam, fontemque feram, queis pulsa facessat Dira fames. Vestem super addam, ac flamina mittam 180 Ventorum a tergo spirantia, quae cita fines Ad patriae incolumem lapsu te praepete reddant; Si modo caelieolae stellantia templa colentes Adnuerint, quorum vis major, et omnia noscit, Et melius sanctae regit omnia numine mentis. Sic ait. obstupuit fantem Laërtius heros, Continuoque: aliud simulato pectore volvis, Non reditus mihi, nympha, paras. mene horrida, dixit, Exigua tentare jubes rate caerula ponti, Quae neque surgentes ingenti mole carinae 190 Trajiciant actae facili Jovis alite vento? Non ego te invita conscendam, diva, nec usquam Hinc fugiam, ni sancta mihi juraveris ante Numina, nil aliud per te mihi triste timendum. Vix ea: subrisit pulcro dea caerula vultu, Permulsitque virum dextra, et sic ore loquuta est. Macte animis vafroque diu mihi cognite mentis Ingenio, quae dicta tuo de pectore promis? Audiat hoc tellus, et desuper arduus aether, Et subter stygis unda fluens, dis maxima cujus 200 Relligio est sanctum jurare ac fallere numen: Clades nulla tibi per me, nil triste paratur. Consilium, quod ego caperem, do scilicet, ipsam Si qua gravis pariter fors rerum et cura teneret Sollicitam. mens aequa mihi est, nec viscera ferro Stant rigido; miseris ultro succurrere novi. Dixerat, ac celeres gressus tulit ante; nec ille Segnius ingrediens divae vestigia servat. Utque cavam tetigere specum, consedit Ulysses Magnanimus solio, quo se Cyllenius ales 210 Sustulerat. tum nympha dapes mortalibus aptas Aggerat, ac bacchi spumantia pocula ponit. Sedit et ipsa ducem contra; cui protinus almae Ambrosiam famulae dulcem nectarque tulere. Jamque alacres ambo tendunt ad fercula dextras, Vescunturque simul: postquam satiata voluptas, Talibus est regem dictis affata Calypso. Ergone Laërtae sate claro o sanguine, fines Sic patriae ad caros properas? felicibus opto Auspiciis, longumque vale mihi laetus in aevum. 220 Si tamen heu scires, quantos tibi fata labores Ante parant, patriae venias quam vectus ad oras; Credo equidem, haec mecum servares limina major Et senio et leto, quamquam non immemor umquam Conjugis usque adeo cupias invisere vultus, Quae miserum cogit semper tabescere curis. Nec vero faciemque minus formosa nec artus Ingentes reor esse; nefas mortalia quando Corpora cum magnis forma certare deabus. Haec illa: at contra sic orsus reddit Ulysses. 230 Ne saevi, dea magna; meam tibi cedere et ipse Penelopem fateor membrisque atque oris honore; Quippe olli mortale genus, tua forma perennis Stat sine fine, animus nec secius ardet abire Scilicet, ac patriae dilectas visere sedes. Si vero divum quis in aequore saeviat atro, Omnia durando patiar, non pectore gestans Corda ignara mali; bello jactatus, et alto Namque tuli jam multa: etiam haec sors aspera cedat. Nec plura his. titan subiit delapsus in aequor 240 Interea, sparsitque polum nox atra tenebris. Et jam ambo ingressi secreta cubilia rupis Dulcia nocturni ceperunt gaudia somni. Post ubi dispulerat stellas aurora micantes Suave rubens, Ithacus chlamydem tunicamque superne Induit, at niveam tenui velamine pallam, Artis opus rarae charitum, demisit ad imos Nympha pedes, zonaque latus constrinxit utrumque Auro intertexta; tum flavo vertice mytram Imposuit properans reditum non segnis Ulyssi. 250 Principio solido e ferro dat habere bipennem Ingentem: hinc acies atque hinc splendescit acuta, Ac teritur qua parte manu, sustentat eamdem, Ceu capulus, pulcro radix oleagina ligno; Datque alia instrumenta artis. dein tramite noto Ducit ad extremi secretam litoris oram In nemus umbriferum, foliis ubi plurima canis Populus, et superas abies educta sub auras Proceraeque alni stabant, arentia ramis Robora et aequoreas propere lapsura per undas. 260 At postquam ostendit silvam, in penetrale recessit Digrediens dea pulcra: instat contra impiger heros, Aggrediturque nemus ferro, celeratque laborem. Jamque adeo immani bisdenos corpore truncos Straverat, ac ferro laevans aequarat acuto, Directosque omnes ad normam exegerat. utque Adtulit optanti terebras formosa Calypso, Protinus insistens terebravit robora, et actis Omnia firmavit clavis ac nexibus aptans Sese inter. jamque ille ingenti mole carinam 370 Condiderat solus, patulae quo tempore cymbae Vix alius fundum strueret faber inclitus arte. Addit transtra, addit tabulata haerentia vinclis, Asseribusque tegit dissecta ex abjete. malum In medio statuit, pendentiaque antennarum Cornua; tum puppi clavum defigit in alta, Quo regat obscuro dubios in marmore cursus. Nec minus et salicum lentis latera ardua virgis Protegit in gyrum, rabidas munimen in undas Materiam stipans multam. dein linea texta, 280 Quae dea portarat, sinuosa in carbasa vertit, Illigat et funes circum, tortosque rudentes, Atque pedes, ut cuncta suo videt ordine stare, Vectibus innitens navim demittit in aequor. Quarta adeo lux orta aderat, perfectaque moles In pelago nabat. quinta discedere jussit Luce dea, irriguo postquam illum flumine lavit, Mollibus et niveos intexit vestibus artus. Dat quoque vina, dat et fontes, epulisque parandis Apta locat large variarum munera rerum, 290 Ac lenem innocuo submittit murmure ventum. Vela facit laetus, zephyrisque faventibus heros Fertur aperta volans per caerula. jamque residens Ipse gubernaclum torquet, nec lumina somno Languida declinat, tardantis plaustra Bootae, Pleïadumque choros spectans, brevibusque coactam Ire polum circa spatiis ad Oriona versam Arcton, quam vocitant etiam cognomine currum, Solaque in oceani numquam lavat aequore vultus. Hanc etenim ad laevam semper dea jussit habere 300 Tendentem cursus et caerula vasta secantem. Ille decem septemque dies sulcaverat aequor, Quum decima octava se luce ostendere montes Phaeacum visi, brevior qua meta viarum, Et longum obscuro ceu scutum adsurgere ponto. Aethiopum interea linquens procul avia regna Illum undis nantem conspexit rector aquarum Montibus e Solymis, subitasque exarsit in iras, Et quassans caput haec secum: mutata voluntas Dulichio de rege diis caelestibus, inquit, 310 Heu procul Aethiopum caris dum versor in oris. Ecce tenet propior Phaeacia litora, ubi illum Fata volunt longos tandem finire labores. Nec tamen omnino fugiet; gravis exitus instat. Sic fatus cogit nubes, magnoque tridente Aequora subvertit miscens, atque excitat omnes Ventorum pelagique minas. jam nubila condunt Telluremque fretumque; polo nox incubat atra. Una eurusque notusque ruunt, zephyrusque protervus, Ac vastos boreas volvens ad litora fluctus. Extemplo collapsi artus solvuntur Ulyssi, Turbatoque haeret gelida formidine sanguis: Ingemit, ac tales effundit pectore voces. Heu quinam excipiet miserum me denique casus, Vel quid agam? fueritne verax alma Calypso, Nunc vereor, quae fata monens horrenda deorum Dicebat, patrios quam fines tangere detur, Hausturum mediis in fluctibus ante dolores Immensos: rata dicta manent atque omina divae. Heu quibus occuluit Saturnius aethera nimbis, 330 Turbavitque undas! ventorum horrentia gliscunt Praelia, et adverso concurrunt agmine cuncti: Mors instat vicina. o terque quaterque beati Inachidae, magnis queis coram occumbere Atridis Contigit iliacae pugnando ad moenia gentis! Mene illo exstinctum vitam hanc effundere in auras Non potuisse die, quum me contra aspera tela Troës ad exanimi jactabant corpus Achillei? Tunc mihi apud Grajos ingens et parta fuisset Gloria, et inferiae dignae; nunc funere tristi 340 Perditus ad stygias descendam inglorius umbras. Talia jactantem veniens a vertice fluctus Impulit horrendum stridens, totamque cаrinam Concussit. cadit ille ruens, clavumque remittit Avulsum e manibus; tum malo adverso procella Ingruit ac medium glomerato turbine frangit: Nant procul antennae dilapsaque vela per aequor. Ast illum rapido tenuit sub gurgitis aestu Unda diu superas quamprimum emergere in auras Conantem frustra, madidaque in veste gravatum. 350 Post tandem emersit, salsique liquoris amarum Evomuit fontem, qui plurimus undique rivis Caesarie e flava totoque e vertice manat. Nec tamen oblitus tanto in discrimine navim, Sed valido nisu luctatus in aequore captam Arripuit, seditque intus fata ultima vitans: Ipsam agit ac partes maris aestus torquet in omnes. Ac veluti, scythicis aquilo quum saevus ab oris Incubuit campis autumni tempore, et altum Insonuit, raptat sentes atque arida differt 360 Gramina, seque leves glomerant per inane manipli: Sic illam in rapido versabant vortice venti, Interdumque notus boreae, interdumque ferendam Praecipiti objectat zephyro violentior eurus. Haec sensit mediis Cadmaea in fluctibus Ino Leucothee, quondam mortali corpore virgo, Tunc pelagi dea magna, almoque insignis honore. Illa Ithacum rabido miserata in gurgite ferri Languentemque aegrumque, volans par omnia mergo Prodiit e fluctu, navimque ingressa resedit, 370 Ac propior sic fata. Quid o tibi rector aquarum Tam graviter saevit, tantas et suscitat iras? Infelix! At non te perdet in aequore, quamvis Id quoque, si possit, cupiat furialibus orsis. Quin sequere o mea dicta, atque exue vestibus artus Nudatos, ventisque feris sine ferre carinam Per vada nigra sali. Tu vero litora cursu Tende natans ad prima, ubi te fatalibus arvis Accipiet salvum pelago Phaeacia tellus, Dimittetque iterum. Jamque hanc citus accipe vittam 380 Expertem senii, et prono sub pectore tende: Nil metue hac fretus, nullum patiere periclum. At postquam optata manibus tellure potitus Litora contigeris, spoliatus in aequor eamdem Projice, tuque alio faciem et vestigia verte. Haec ubi fata dea est, vittam dedit, et freta rursum Assimilis mergo, subiit spumantia: at illam Qua subiit, fluctu texit super unda nigranti. Haeret inops animi, necdum sat certus Ulysses Fluctuat: inde imo ducens suspiria corde 390 Haec secum. ah misero ne quis deus aspera rursum Damna mihi insidiasque, struat, sic linquere navim Sponte monens? nondum parebo: dissita longe Visa jacet tellus, ubi spondent fata salutem. Quin ego quae potior surgit sententia menti, Hanc sequar, et junctis donec compagibus haerent Robora, non illis usquam dimotus abibo Dura ferens. postquam navim disperserit aestus, Nil melius quando superest, per caerula nabo. Atque ea dum secum turbata mente volutat, 400 Saevus in adversam puppim contorquet ab alto Ingentem pelago fluctum Neptunus, et ipsum Excutit. utque olim violento turbine ventus, Venit ubi in magnum stipularum illapsus acervum, Dissolvens vacuas omnem dispergit in auras Hаc illac: sic texta ratis maris unda resolvit. At non tardatus casu vafer emicat heros Et sese, velut altus equo, locat arbore longa, Nudatusque artus vittam sub pectore sternit; Et jam undas pronus subiens, et brachia jactans 410 Nat pelago. vidit nantem Neptunus ab alto, Concutiensque caput sic voce incessit amara. I licet, i passus mala multa, et fluctibus errans Tende manus. venies optatae ad litora gentis, Nec tamen adventu spero laetabere tali. Sic fatus concussit equis fluitantia lora, Altaque ubi surgit domus illi, venit in Aegas. Sed Pallas Jove nata novas se vertit ad artes, Aeolioque procul ventos in carcere frenat, Omnibus obstructis lateque silentibus acrem 420 Threicium praeter borean, qui caerula frangat, Donec Phaeacum terras contingat Ulysses Elapsus ponto raptusque e faucibus Orci. Noctes ille duas totidemque ex ordine luces Fluctibus erravit cladem undique et undique letum Permetuens: tot namque adstare pericula cernit. Tertia sed postquam tenebris aurora fugatis Clara polo effulsit, posuerunt murmura venti, Pacatusque stetit ridenti marmore pontus: Vidit et ille altam propius consurgere terram 430 Intendens aciem summa sublimis ab unda. Ac veluti gnatis vita est jucunda parentis Cui misero longum sedit vis morbida membris, Incubuitque malum numen; tum rursus amatam Di faciles reddunt depulsa tabe salutem: Haud aliter cupido jucunda apparuit olli Vertice frondifero tellus adsurgere visa. Innatat, ac pedibus nitens conscendere litus Adcelerat. sed postquam aberat non longius arvis, Quam vox auditur resono clamantis ab ore, 440 Illisi ad cautes hausit strepitantia ponti Murmura. namque ingens reboabat litore fluctus Horrendum eructans, salsaque adspergine late Omnia rorabant: neque enim statioque carinis Tuta aderat, curvique sinus; sed culmina stabant Aspera, et objectis scopulorum horrentia saxis. Tum vero gelidus circum praecordia sanguis Diriguit, gemitumque trahens: heu visere postquam Insperata dedit facilis mihi Juppiter arva, Ac propiora sequens adii spatia humida terris, 450 Nusquam, ait, egressus patet atro e gurgitis aestu. Cautibus horrescit praetentum litus acutis, Rauca fremit circum unda, super juga laevia candent, Et subter vasto demittitur aequor hiatu. Qua fugiam pressis figens vestigia plantis, Evadamque malo, quin raptum ad lubrica fluctus Projiciat me saxa, et nisu eludat inani? Quod si etiam ulterius sulcem vada, sicubi portus Inveniam, tutosque humili tellure recessus; Heu timeo, ne saeva iterum maris unda gementem 460 Abripiat longe in pelagus; neu grandia contra Monstra sali, quae multa sinu fovet Amphitrite, Faucibus immittat patulis male numen amicum: Novi odia insensi Neptuni expertus, et iras. Interea haec secum tristi dum pectore versat, Ad cautes et saxa ipsum fert aestus aquarum. Quo pulsus, ni diva aderat Tritonia praesens Consilio, infractos artus doluisset et ossa Exanimis, lacera foede cute, et undique manans Sanguine, sed manibus prendens capita aspera rupis 470 Ambabus, gemitumque trahens se advolvit, et arcto Haeret in amplexu, veniens dum profluat aequor. Exitium sic ille ferum tunc fugit: at unda Mox eadem refluo perculsum gurgite traxit, Avulsumque jugis procul altum immisit in aequor. Ceu quando glauco latebrosae rupis ab antro Polypus extrahitur, simul ater vulnere sanguis Volvitur, infixi simul uncis cruribus haerent Ad vivum lapides: aspro sic ille revulsus E scopulo manibus laceris sparsusque cruore 480 Excidit: unda super spumanti marmore texit. Atque ibi tunc Ithacus contra, quam fata ferebant, Funere crudeli periisset, nata Tonante Ni virgo trepido mentem hanc miserata dedisset. Exsilit a fluctu, rauco qui murmure fervens Litora pulsabat: tum praeter рroxima vectus Caerula, tellurem nando respectat, an usquam Subsidatque solum, pateatque egressibus ora? Nec frustra: pulcri delapsus ad ostia venit Fluminis. haec illi visa est accommoda sedes, 490 Nec scopulis praetenta, nec ulli pervia vento Agnovitque amnem, placidumque in vota vocavit. Quisquis es, o mihi sancte fave: tua ad ostia supplex Advenio saeva Neptuni elapsus ab ira Caelicolis etiam sacer est, quicumque virorum Adsistat curis gravibus jactatus, ut ipse Ingredior nunc amne tuo, genibusque propinquo: Supplicis o miserere pater; tua numina adoro. Dixerat. ac fluvius sedato gurgite fluctus Leniit, et stagni in morem, lentaeque paludis 500 Stravit aquas, gremioque intrantem accepit amico. Ille autem genua inflectens, contraxit et ambo Brachia jam nimio lassatus corda labore, Edomitusque mari. tumet albo corpore totus, Atque liquor large salsus promanat ab ore, Naribus et plenis: non vox, aut spiritus aegro, Sed jacet, exanimansque artus stupor urget inertes. Postquam auras hausit spirans, pulsumque recepit Corde animum, solvit diam sub pectore vittam, Immisitque amni. retro tulit aestus in undas 510 Aequoreas prono labentem flumine, et Ino Laeta suis tenuit manibus. progressus at heros E fluvio juncos inter procumbuit in ulva, Osculaque infigit terrae, et sic ore profatur Mixta trahens crebro gemitu suspiria corde. Heu quid fata parant? misero quid denique restat? Exitio periment; nam primo lucis in ortu Frigida vicini venit aura e fluminis alveo. 520 Anne petam nemora alta, interque umbrosa recumbam Lustra? sinet languor si tantum adnitier aegrum, Fessaque jucundo componere membra sopore; Ah metuo, lanianda feris ne praeda quiescam. Talia jactanti, talesque in pectore curas Secum alternanti potior sententia visa In nemus ire. ergo celerat, mollique repertam In clivo, fluvium supra, consurgere silvam Horrentem cernit propius; subitoque locatur In medio natas inter de stirpibus isdem 530 Felicem hinc oleam, hinc oleastrum fronde virentem, Quas neque ventorum gravium vis humida perflat, Nec Phoebus radiis flammantibus acer adurit, Non imber penetrat. sic arctis nexibus haerent, Inque vicem ramos et densa cacumina jungunt. Huc Ithacus subiit, foliisque agreste cubile Aggessit stratis, quorum vis magna jacebat Sparsa solo, ploresque operire in tempore brumae Apta viros, glacies quum saevior asperat axem. His opibus gaudet tremefactus corpore nudo, 540 Seque locans medius gelidos super integit artus Undique. ceu quando flagrantem pastor in arvo Sub cinere abscondit torrem, servatque repostae Semina vivacis flammae deserta pererrans Culmina, ne longe quaerat post indigus ignem: Sit ille intexit foliis sese undique. Pallas Dat facilem somnum, longo qui fessa labore Membra levet nigro componens lumina velo.
Liber sextus
Sic tacitam per noctem Ithacus recubabat agresti In tumulo curis somnoque oppressus. at alma Pallas adit Phaeacum alte surgentia tecta, Et populos, quondam latae qui vasta colebant Arva Hiperiae atris Cyclopibus undique clausi, Assuetique malas, haud aequo marte potentes, Ferre vices validis vicini incursibus hostis. Illos Nausithous veteri discedere sede Jussit, et in Scherien infesta e gente profectos Duxit, ubi magnis circumdedit arcibus urbem, 10 Divisitque agros ponens ingentia divis Templa, domosque viris. at fato ereptus ad umbras Cesserat infernas senior; sceptrumque regebat Alcinous tum cura deum, servator et aequi. Hujus adit claras virgo Tritonia sedes, Moliturque duci reditum. jamque ardua scandit Limina fulgentis thalami, quo nympha cubabat Praestanti assimilis formaque habituque deabus Nausicaë Alcinoi magni pulcherrima proles. Hinc atque hinc geminae, Charites queis munera formae 20 Addiderant, famulae stabant clausasque tenebant Nocte fores. sed diva, levis velut halitus aurae, Nulli visa intro subiit, capitique puellae Adstitit, egregii pelago mentita Dymantis Progeniem, aequaevas quam semper regia gnata Praecipuo socias inter dilexit amore: Omnia cui similis dea magna affata puellam est. Cur adeo cessas? cur te sic optima mater Lentam atque immemorem rerum tulit? en tibi pulcrae Neglectaeque jacent vestes, properatque hymenaeus 30 Laeta ferens jam dona, ipsam et splendescere tempus Te niveo ornatam cultu, similemque parare, Conjugis ad cari sedes quicumque sequentur. Hinc oritur laus certa, hominumque it fama per ora Didita, qua genitor gaudet, quaque optima mater. Quin simul ac radiis aurora retexerit orbem Loturae properemus: ego comes addita tecum Ipsa adero, curamque omnem partibor, ut una: Expedias mecum facili te nympha labore, Non etenim, mihi crede, diu sine conjuge virgo 40 Sedibus in patriis ludes; te prima juventus Jam petit, et cupidis in te suspirat ocellis, Verum age cornipedes geminos ad frena sub ortum Fac genitor currumque paret, qui mollia portet Cingulaque et peplos et diti pallia cultu. Sic potius decet ire, viam quam carpere longam Per campos pedibus: multum fons distat ab urbe. Haec ut fata dea est, petiit stellantis olympi Culmina, tranquillas perhibent ubi numina sedes Incolere. haud illic ventorum flamina gliscunt, 50 Haud pluviae incanaeve nives; at pura sereno Aura polo sine nube viget, circumque coruscat Lumine purpureo, qua laeta per otia vitam Caelicolae ducunt aeterna pace potiti. Illuc tum volucri fugiens per inania cursu Sese diva tulit, postquam est affata puellam, Aurora interea formosa in veste nitentem Nausicaam excivit. miratur somnia virgo, Egrediensque toro, sua visa parentibus ultro Nunciet ut caris, celerat per tecta domorum. 60 Haud mora; non longe nacta est utrumque. sedebat Ante focum fidis mater stipata ministris Puniceum versans contorto pollice vellus: At genitor tum forte suis a sedibus ibat Concilium in magnum tendens, quo sancta vocabant Jura patrum. stetit illa pedes genitoris ad ipsos, Et prior has voces pudibundo effudit ab ore. O genitor currumne vetas mihi ducier altum Ut lotura feram pulcras ad flumina vestes, Quae longo sordent jam tempore? scilicet ipsum 70 Te proceres inter primum consulta serentem Usque decet puro corpus circumdare amictu. Sunt tibi praeterea quini felicia gnati Germina, quorum alma gemini jam conjuge gaudent, Tres thalami expertes florent. hi vestibus omnes Ornarique novis cupiunt, semperque nitere Mollibus in choreis; mihi vero haec omnia curae. Sic fata est; nec enim pudor ipsam dicere sivit Plura, nec optatos patri memorare hymenaeos. Ille tamen novit latitantes pectore sensus, 80 Et sic pauca refert. non bigas, gnata, negabo, Non poscas quaecumque; i felix: alta ministri Ad juga cornipedes jungent, currumque parabunt. Haec dicens dat jussa viris. nec segnius illi Educuntque levem currum, lapsusque rotarum Subjiciunt, adduntque pares ad frena jugales. Illa autem e thalamo celerans velamina pulcra Extulit, imposuitque supra: cui sedula mater Apparat in calathis varias florentibus escas, Caprigenumque utrem spumanti nectare bacchi 90 Implet. jamque levem dum virgo ascendit in axem Palladiae succos oleae, queis molliat artus Ipsa suos comitumque, dat aptum munus in auro. Lora manu cepit virgo, lentoque flagello Increpuit bijugos. resonant longa atria circum Quadrupedante pedum strepitu, currusque citatus Fert positasque supra vestes, ipsamque puellam Haud solam; famulantum una nam turba sequuta est. Quae vitrei postquam venere ad fluminis undas Structa aderant ubi labra, ac puro affusus ab amne 100 Semper abundabat purgandis sordibus humor; Cornipedes solvere jugo, atque in pascua laetos: Propter aquas ripis egere virentibus. hinc et Accipiunt, tinguntque alto sub gurgite vestes Et scrobibus calcant in curvis: aemulus omnes Ardor agit, celerantque pares rapiuntque laborem. Mox ubi laverunt, sternunt ex ordine late Omnia arenosum subito per litus, ubi albos Spumea lambebat resoni maris unda lapillos. Nec minus ipsae etiam juvenilia corpora lotae 110 Perfusaeque oleo vicinae in margine ripae Gramineo accumbunt epulis, dum candida texta Siccantur Phoebi rutilo tepefacta calore. Quin et pulsa fames postquam est, redimicula ponunt, Contenduntque pila: media nitet agmine, et alte Nausicaa ingeminat numeroso carmen ab ore. Qualis ubi incedit montes Dyctinna per altos, Seu juga Taygeti super ardua, sive Erimanthi Tela manu spargens, cervosque assueta fugaces Damarumque sequi turmas; agrestia circum 120 Numina ludentes glomerantur Oreades una, Exercentque choros; Latonaque pectore gaudet Illa deas gradiens et pulcro vertice supra Et fronte est, habituque omnes insignior una It socias inter; talem se laeta ferebat Per medias; tali virgo praestabat honore. Sed bijugos reditura domum quum jungere curru, Et legere apricum per litus texta parabat, Diva novas animum Tritonia vertit ad artes, Excitus ut somno nympham Laërtius heros 130 Aspiciat, quae celsa illum sub moenia ducat. Jamque levem regina pilam dum jactat ad unam E sociis, pila missa voalns haud pertulit ictum, Irrita sed cecidit spumanti in vortice. at illae Clamavere altum; clamore excitus Ulysses Exsiluit, trepidoque sedens haec pectore secum. Hei mihi quas gentes quae veni ad litora vectus; Barbara num regio haec fera corda ignaraque recti Servat; an hospitibus parcit, superosque veretur? Ut mihi nympharum subito vox impulit aures, 140 Nympharum, montana colunt quae culmina, quaeque Flumina amant fontesque et stagna virentia musco. Fors homines etiam, fors juxta heic moenia gentis: Quidquid erit, tentabo oculis ultro omnia lustrans. Haec ait, arbuteoque levat sua membra cubili, Frondentemque rapit viridanti ex arbore ramum, Quo pubemque regit circum omnem atque ilia nudus, Ingrediturque. leo veluti quum magnum et imbres Et ventos perpessus atrox ruit; igneaque intus Lumina stant; pecudes contra armentaque densa 150 Cervorumve boumve, nec acri turbidus ira, (Suadet enim vesana fames) irrumpere parcit In stabula, et clausis tentare in ovilibus agnos. Haud aliter nudus (vis namque extrema jubebat) Virginibus mediis heros se inferre parabat. Jamque sale ut foedos horrens apparuit artus, Continuo trepidae summis per gramina ripis Diffugere omnes: tantum unа haud territa gnata Restitit Alcinoi, cui mentem bellica virgo Firmarat, solvens turpi formidine pectus. 160 Illa immota stetit contra: turbatus at heros Haesit inops dubiusque animi, genibusne prehensis Virginis exoret pacem progressus, an ipsam Eminus aggrediens dictis, et pectora blandus Mollia demulcens tentet prece, ad urbis ut alta Moenia demonstretque viam, nudataque membra Veste tegat? potior dubio sententia visa, Longius abstantem sua nympham in vota vocare, Ne, dum genva capit, fors saeviat aspera tactu. Tum sic blandiloquo supplex est orsus ab ore. 170 Adsis o, facilisque leves quaecumque laborem Sive dea, o virgo, seu nostri sanguinis una: Si dea; nata Jovis certe es Latonia Phoebe, Cui similis vultuque habituque incedis honesto. Sin genus es nostrum terraeque nigrantis alumna, O ter felices, qui te genuere parentes; Felices etiam fratres, queis dulcia semper Gaudia pertentant animos te propter eamdem, Aspiciunt quum tale choris florescere germen! Ante alios tamen ille omnes felicior unus, 180 Qui te dives opum sua quondam ad limina ducet Muneribus victam. nam talem e sanguine nostro Non nympham, non ipse virum vidi: occupat ergo Mirantem stupor, et raptis vix sensibus hisco: Tale erat in Delo, quod vidi ad Apollinis aram Formosum tenerae germen juvenescere palmae; Namque illuc magna quondam comitante caterva Accessi, peterem quum Dardana tecta, futura Exitium mihi triste. utque illa in imagine fixus Obstupui siluique diu; (nam nulla per agros 190 Creverat huic similis ramis felicibus arbos; ) Sic miror te nympha simul stupeoque, nec ora Sustineo tua ferre, aut genva attingere supplex. Me vero fera fata premunt: hesternus ab undis Huc ego bisdenas post luces denique fugi Jactatus pelago nimbisque furentibus usque; Insula ab Ogygia: tandem his deus appulit oris, Heic quoque fors iterum clades ut saeva fatiget Immeritum. neque enim credo pia numina ponent Exitiis finem, sed multa prioribus addent. 200 Ergo oro miserere: mihi tu prima salutis Spes misero ostensa, ac primam te in vota vocavi Post tantas pelagique minas caelique procellas Omnibus heic errans ignotus. moenia gentis Ipsa doce o facilis regina, ipsa indue egentem, Huc veniens lacerum si quod male tegmen habebas. Di vero tribuant, quaecumque in pectore servas Vota tuo, sponsum gnatosque et munera pacis Unanimae: neque enim donum praestantius ullum, Quam quum tranquillos concordi mente penates 210 Femina virque regunt. tristi dolet improba turba Invidia, contra cari laetantur amici, Primaque conjugibus venit ipsis gloria famae. Talibus orabat supplex, quum talia virgo: Haud equidem arguerim tua dicta, animumque sagacem Hospes, ait. sed enim celsi dominator olympi Ipse suas partitur opes mortalibus aegris Justisque injustisque, ut fert dare cuique voluntas: Haec tibi forte dedit; proin ferre utcumque necesse est. Nunc vero has quoniam terras jactatus adisti, 220 Fide animo; vestemque feres expertus amicum Auxilium, donisque super cumulabere dignis Supplice. jamque urbis te celsa ad moenia ducam, Et gentis dicam nomen. felicia regna Haec habitant Phaeaces; ego alto sanguine creta Magnanimi Alcinoi, cui parent omnia, et unus Imperioque regit sceptrisque potentior urbem. Haec ubi fata, vocat famulas ac talia mandat, O gressus cohibete: viro cur denique viso ubi Diffugitis? saevumne hostem advenisse putatis? 230 At non ille satus, nec Phoebi lumen et auras Spero equidem aspiciet posthac volventibus annis, Horrida qui placidis Phaeacibus inferat arma. Quippe sumus cari superis, medioque tenemus Regna mari, haud soliti, misceri gentibus ullis Hic pelago infelix et tempestatibus actus Appulit his tandem terris; cui protinus omnes Auxilium properate: inopi pater ille deorum Hospitibusque praeest aequus, nec gratia doni Parva vel exigui est. date bacchi pocula, et ipsum 240 Ducite, et a ventis aversum in fonte lavate. Vix ea; quum famulae pulsa formidine sistunt, Inque vicem sese exhortantur. jamque reducta Parte locant Ithacum tranquillo in flumine, ubi alma Jusserat Alcinoi soboles; juxtaque ferentes Apponunt chlamydemque viro tunicamque recentem: Dant quoque palladium caelato munus in auro, Sordentesque monent puris in fontibus artus Abluere. affufis queis circum haec subdidit heros; Longius hinc vos ferte pedes, dum fluminis unda 250 Tabentes humeros sale tergam, et suave liquenti Rore olei visi longo post tempore lustrem. Non ego nam vobis circum cernentibus artus Perluere, aut ausim nymphis adsistere nudus. Dixerat: illae abeunt, dominaeque ea dicta reportant. Interea salsum tergens circum undique rorem Amne lavat puro ductor Laërtius, olli Qui penitus terga atque humeros insederat altos Cervicemque, comasque rigentes. hinc ubi foedos Purgavitque artus, nitidoque perunxit olivo, 260 Induitur vestes intactae munera nymphae. Atque olli Jove nata novum decus artubus addit, Majoremque facit visu, plenoque decorum Corpore; tum similes hyacinto e vertice crispos Effundit nigra rutilos ferrugine crines. Argentum veluti fulvo variaverit auro Artificis quum docta manus, quem Mulciber una, Pallas et ipsa suas docuit non invida laudes; Artis opus rarae admirans stupet excita turba, Luminibusque inhiat tacitis. ita nata Tonante 270 Olli humeris capitique novos afflarat honores. Jamque nitens Charitum forma digressus ab amne Litore consedit sicco. mirata puella Obstupuit, sociisque haec protinus addidit ore. Accipite o fidae, quae dicam cumque, ministrae: Haud equidem hunc venisse reor stellantis olympi Omnibus invisum divis ad litora nostra. Ante quidem visusque horrens, nec amabilis ulli, Caelestum nunc ille refert decus. o mihi talis Huc veniens divum contingat munere conjux, 280 Et velit his mecum semper considere terris: Vos epulas jam ferte viro, jam fundite vina. Haec illa: audivere alacres, nec jussa morantes Apposuere dapes cum bacchi nectare. at heros Vescitur ac raptim spumantia pocula siccat, Ex longo collecta fames namque improba suadet. Sed jam nympha viam celerans altoque plicatas Imponit curru vestes, bijugosque volucres Sub juga panda trahit. dein ipsa ut celsa resedit, Affatur Laërtiaden his vocibus usa. 290 Surge age; turrigeras urbis properemus ad arces, Conspicies florem Phaeacum ac prima virorum. At sapias licet ipse, tamen monuisse juvabit, Ne secus ac moneo, facias, dum per sola culta, Ac pingues inter cursum celerabimus agros, Post currum propior commixtus in agmine fido Carpe viam, trito bigas ego tramite ducam. Haud procul aspicies urbem, quam maxima cingunt Moenia, et angustis aperit se portus utrinque 300 Faucibus: hinc atque hinc longo stant ordine naves Subductae, sedes ubi nigris certa carinis, Inde forum est, medioque foro consurgit in auras Aetherias niveo Neptuni e marmore templum Nautica ibi clausis servant navalibus arma Carbasaque et funes et tonsis apta parandis Robora. nulla etenim cura est Phaeacibus arcus, Aut pharetras tractare: abiegni pondera mali, Et remi, puppesque placent, queis caerula sulcant Dissita, et immensi contemnunt aequoris aestum. 310 Heic ego mordacis metuens convicia linguae, Quippe procax vulgi turba est, disjungier opto, Inferrique prior portis. namque obvius una Si quis me videat tecum, fors talia contra Improbus incipiet. quisnam ille est corpore pulcro Nausicaae qui pressa legit vestigia pone? Hospes? ubi inventus? junget connubia secum? Aut aliquem fracta deserto in litore navi Externa de gente virum (loca proxima namque Nulli habitant homines) ausa est deducere in urbem; 320 Aut aliquis superum caeli delapsus ab arce Supplicibus votis jam tandem victus ad imas Descendit terras: omnes una exiget annos. Quin melius si sponte sua delegit habendum Ipsa virum, sociumque aliis excivit ab oris Tot patriae claros jam dedignata hymenaeos. Sic dicet juvenum mala turba, ingrataque famae. Damna feram. neque enim non ipsa irata puellam Arguerim, quae forte viros versarier inter Sponte sua haud dubitet necdum genitoribus orba, 330 Nec thalami vinclis, taedisque jugalibus aucta. Quare age, sub memori condens mea pectore dicta. Altius infigas hortor, quo per vada ponti: Quamprimum reditu potiare. a tramite recto Haud procul est lucus, viridi qui procubat umbra Populea, armisonae divae sacer: exsilit intus E gelidis fons lene sonans argenteus undis, Ac circum irriguo pubescit gramine pratum. Heic etiam campique mei genitoris et horti Pomiferi florent, semoti haud longius urbe, 340 Quam sonus adveniat missus clamantis ab ore. Ergo ibi tu residens maneas, dum moenibus altis Nos introgressae patrias veniamus ad aedes. Postquam autem tetigisse fores ac limina credes, Tunc urbem progressus adi, sedesque require Alcinoi. fuerit quaerenti noscere magnus Nec labor: ipse etiam puer infans ducat ad alta Atria; turrito se tantum vertice supra Attollunt, nulli Phaeacum aequanda domorum. Mox ubi te ingressum subter fastigia tecti 350 Excipiet domus alta, citus vestigia ab aula Ad matrem ferto properata. usque adsidet illa, Lucet ubi focus igne, et docto pollice versat Purpureum lanae, visu mirabile, pensum Ancillis stipata atque altae innixa columnae. Stat juxta et solium genitoris, ubi aurea laetus Pocula convivas inter tenet ille, deus ceu Aetherio in caetu residens rutilantis olympi. Hoc tum praeterito, matri tua brachia tende Protinus affusus genibus, supplexque precare, 360 Det facilem votis reditum, miserataque longum Exsilium, patriae quamprimum ad littora mittat. Si precibus devicta tuis miserebitur ultro, Omnia polliceor tibi tuta, iterumque sodales, Antiquamque domum vises, finesque relictos. Haec effata, acri percussit verberae terga Cornipedum: mora nulla, volant, fluvioque recedunt Pulvereos rapido glomerantes impete gressus. Illa autem faciles manibus moderatur habenas, Hospes uti famulaeque sequi vestigia possint, 370 Nunc laxans, nunc arte premens retinacula virgo. Jamque subibat aquas Titan, lucumque Minervae Populeis nigrum foliis tetigere; ubi sedit Heros Laërta genitus, magnamque precatus Voce deam, tales effudit pectore questus. Audi, gnata Jovis summi Tritonia praesens, O miserum nunc saltem audi, frustra ante vocata, Quum me alto dirus pelago Neptunus agebat: Da molles Phaeacum aditus, da inflectere mentem. Talibus orabat supplex: summo dea caelo 380 Audiit orantem, sed non se offerre videndam Clara in luce palam voluit non immemor irae Immitis patrui, furiis qui saevus acerbis Jactabat Laërtiadem maria omnia circum, Litora ne patriae, dulcesque reviseret oras.
HOMERI ODYSSEAE LIBER SEPTIMUS.
Atque ea dum superas heros fundebat ad auras, Nympha citis invecta rotis devenerat urbem; Altaque ubi patriae tetigit penetralia sedis, Vestibulum ante ipsum levis adstitit. undique fratres Circumstant laeti reducem, solvuntque jugales, Ac nitidas portant septa intra regia vestes. Virgo autem thalamum scandit; longaevaque custos Eurymedusa olli flagrantia lumina praefert. Hanc ex Epiro curvis duxere carinis, Munus et Alcinoo dederant Phaeaces habendam, 10 Alcinoo, late placidi qui frena regebat Imperii, divumque pari gaudebat honore. Regia post fuerat nutrix, semperque parare Nausicaae dulces epulas ignemque solebat. Interea surgens Ithacus tendebat ad urbem, Quem multa circum Pallas caligine sepsit, Ne quis eum possit Phaeacum incessere dictis, Scitarive genus, veniendi aut poscere caussas. Jamque erat ad portas, quum se tulit obvia contra Virginis os habitumque gerens referentis in urna 20 Fontis aquam Jove nata, prior cui fatus Ulysses Sic coram adstanti est. mene hinc deducere celsas Alcinoi ad sedes, qui pulcrae huic praesidet urbi, Filia vis? nam passus ego discrimina multa Advena longinquis terrarum e finibus errans Ignarusque hominum veni ignarusque locorum. Dixerat: atque olli sic caesia diva reponit. Tecta tibi nunc, hospes, ego, quae regia quaeris, Monstrabo; stant ipsa patris prope limina nostri: Sic tacitus modo perge, viae dux ipsa praeibo. 30 Non tibi compellare viros, nec reddere voces Cura sit: haud etenim genus est tractabile vulgi, Nec multum hospitiis indulget. freta juventus Navigiis maria alta secat, ferturque superba Per vastos longe fluctus. Saturnius olli Ipse dedit celeres, ut pennae praepetis alas, Et mentis simulacra citae volitantia, naves. Haec ubi fata dea est, subito vestigia torsit, Et gressum antetulit celerans; nec segnior heros Vadentem sequitur, mediaque incedit in urbe 40 Haud ulli visus. neque enim Jove nata sinebat Cernier, obscuro quae texerat aëre circum, Ac densis nebulae gradientem offuderat umbris. Miratur Laërtiades portusque, carinasque, Ipsorumque fora heroum, surgentiaque urbis Moenia praetentis, visu mirabile, vallis. Postquam autem tetigere fores ac regia tecta, Talibus est aggressa virum Tritonia dictis. Haec quaesita domus, regisque optata verendi Atria: ducentes intro convivia lectos 50 Aspicies proceres. tu certo limina gressu Nil dubitans metuensve subi: re praestat in omni Scilicet, audaci cui gliscit pectore virtus, Ignotas licet ille domos ac litora lustret. Reginam heic primum, proprio quam nomine dicunt Aretam, invenies: orta est genitoribus isdem, Ex quibus Alcinous venit prognatus in auras. Primum Nausithoum fudere in luminis oras Neptunus terrae domitor, Peribaeaque forma Egregia, extremum clari genus Eurymedontis,60 Qui quondam imperio tenuit fera regna Gigantum; Post tamen et populos et sese perdidit ipsum Efferus. at natae rector commixtus aquarum Magnanimis genuit regem Phaeacibus acrem Nausithoum: hinc natus Rhexenorque Alcinousque. Ulla nondum auctum Rhexenora prole virili Ipse suis telis celsa jaculatus in aula Perdidit Arcitenens, et filia sola relicta est Arete, Alcinous cui se conjunxit, et ipsam Eximio semper coluit dignatus honore. 70 Non ulla in terris mulier sub conjuge vixit Usque adeo dilecta, suo velut illa marito Cara viget, natisque suis, et civibus: ipsam, Incedit quoties latam spatiata per urbem Excipiunt plausu, et praesens ut numen adorant. Quippe animis valet illa, et recto praedita mentis Judicio suevit varias componere lites. Ergo eadem miserata tuos si denique casus Adnuerit votis, certam sperare salutem, Et reditum jubeo; patriam sociosque revises. 80 Vix ea dicta dedit, fugitque avecta per undas Nata Jovis, Scheriaeque reliquit amabilis oras. Illa abiens tetigit Marathona, ingressaque Athenas Antiqui patriam sedesque invisit Erechthei: Ast heros genitus Laërta ad regia tecta Alcinoi gressum torsit. jamque omnia lustrans Substitit, et pulcra correptus imagine rerum Ante fores stupuitque diu miratus, et haesit. Namque velut lunae radiis aut sole corusco Tota renidebat circum domus ardua regis; 90 Aerea cui gradibus surgebant limina, et ipsi Hinc atque hinc muri longo in penetralia ductu. Celsa nigrescebant cyano fastigia, et altis Aureus in foribus splendebat lumine fulgor. Argento postes aerato in limine stabant, Argentumque supra postes: micat annulus auro Lucidus e puro valvis bipatentibus aptus. Ex auro argentoque canes utrinque sedebant Spirantes, multa quos Mulciber extudit arte Excubias foribus semper tectisque futuros 100 Et turpis senii expertes et funeris atri. Intus erant utraque e parte sedilia fixa Parjetibus, primo deducta a limine ad usque Interiora domus penetralia, clausi ubi pepli, Femineae quos arte manus nevere, jacebant. Heic et ductores Phaeacum rite locati Pocula siccabant mensis, totumque per annum Laeti indulgebant genio, quos propter ad aras Stabant in manibus retinentes lampadas auro E solido pueri, convivis atria circum 110 Clara per obscuram fundentes lumina noctem. Quinquaginta intus famulae, pars frangere saxo Sueta opere assiduo Cereris flaventia dona; Texere pars telam, teretes et pollice fusos Versare. una omnes resident ac brachia motant, Intenduntque manus: ceu populus incita vento Frondiferos agitat concusso stipite ramos. Palladius textis humor destillat ab udis Suave liquens. tantum namque illic mascula pubes Ante alias gentes, undosa per aequora puppes 120 Velivolas agitare valet, quantum ipsa per artem Turba puellarum scit lucida texere fila, Ingenium queis molle dedit Tritonia, et apto Exercere manus opera inter pulcra labore. Aulaï ante fores quatuor per jugera sese Area tendebat, septusque heic hortus ab omni Parte virescebat. laetas se tollit ad auras Et pyrus, et mali, granisque rubentibus arbos Punica, et hyblaeae ficus, et pallida oliva. Non aestu fructus, non illis frigore cessant 130 Arboribus; zephyro sed spirans aura perenni Hos fovet enatos, alios cernentibus offert Maturos. руrа flava pyris, rubicundaque pomis Poma abeunt mutata, atque uvas excipit uva, Inque vicem ficus post ficum plena senescit. Fertilis heic etiam multo stat vinea foetu; Et pars uvarum calidi dum sidere solis Excoquitur distensa solo, pars altera plenis Ponitur in calathis tum primum a matre revulsa, Pars etiam pedibus premitur, sic tempore eodem 140 Induiturque albos in flores vitis, acerbosque Ostentat foetus eadem, tingitque rubore Jam jam maturos, mutato hand mense, racemos. Haec circum vario sedes de cespite surgunt Limite in extremo camporum, omnique virescunt Tempore. tum gemini saliunt e marmore fontes, Ac diversa petunt: vitreo pede labitur hortum Per totum hic late trepidans, fluit ille sub aulae Limina, ubi laeti semper Phaeaces aquantur, Talia in Alcinoi tectis felicia divum 150 Munera perstabat spectans Laërtius heros. Inde ubi miratus lustravit lumine cuncta, Continuo superat limen, sedesque repostas Ingreditur. primos Phaeacum cernit in aula Ductoresque patresque, petunt quum tempora somnos, Ultima Mercurio libantes pocula: quos tum Per medios gradiens multa caligine septus Transit, et Areten confestim adit Alcinoumque. Ut venit propius, palmas utrasque tetendit, Amplexusque haesit genibus: tum tota repente 160 Fugit, et in purum dilapsa est aethera nubes. Turbati stupuere omnes, coramque videntes Stare virum siluere; quibus sic incipit heros. Arete o magni Rhexenoris inclita proles, Teque tuumque virum supplex, infandaque passus Exitia, adjuro; vos et clarissima regni Lumina, convivae lecti (sic numina vobis Dent facilem vitam, partasque relinquere gnatis Divitias, laudemque, et primos urbis honores) Reddite me patriae, meque hinc deducite salvum 170 Ocyus. heu longo distractus tempore caris A sociis diro fortunae jactor ab aestu. Nec plura his, juxtaque focum consedit ad ignem In cinere immundo, circum vox omnibus haesit Faucibus in tacitis, et presso lingua palato. Inde heros tandem sic fari coepit Echeneus Grandior et natu Phaeacas inter, et acri Eloquio melior, gnaroque in pectore servans Multa senex rerum, veterumque exempla virorum: Hic tacitis circum sociis bonus ora resolvit. 180 Turpe equidem indignumque reor, si pulvere in atro Desideat sic hospes humi. tua jussa verentes, Rex magne, hi contra cunctantur: verum age dextram Da facilis, placidusque jube considere juxta In solio pulcro bullisque ardentibus apto: Praeterea dic vina ferant, superoque Tonanti, Supplicibus qui semper adest, libemus ovantes, Gaudeat atque hospes caena dapibusque paratis. Audiit haec postquam Alcinous, curvatus Ulyssem Erigit ipse levans dextra, ponitque locatum 190 Fulgenti in solio, pulcrum quo surgere jussit Laodamanta pater, gnatis ex omnibus unum Dilectumque magis, propiusque adsidere suetum. Dant famulae manibus fontes, quos lucidus auro Urceus irrorat supra, purumque fluentes Subjecti excipiunt argentea labra lebetis. Ponunt et mensam juxta, cereremque canistris Expediunt, cumulantque epulas, et multa ferentes Fercula grata virum praesenti munere donant. Ille bibit, fruiturque datis. tum maximus ultro 200 Alcinous: plenum dulci fer protinus, inquit, Pontonoë cratera mero, cunctisque ministrans Per sedes age funde, simul libemus ut omnes Dona Jovi, rutilo gentes qui fulmine terret, Supplicibusque addit comes alto numine vires. Vix ea. Pontonous latices in pocula fundens Lenaeos, cunctisque ferens ex ordine tradit, Inde ubi libavere, sitisque expleta bibendo est, Alcinous placido rursum sic infit ab ore. Phaeacum o proceres, quae fert mea certa voluntas, 210 Audite, et dictis animos intendite vestros. Nunc epulis somnoque graves ad tecta redite; Cras autem multis luce exoriente vocatis Hospitis adventum laeti celebrabimus una Sollemnesque aris de more sacrabimus ignes. Post etiam, quam spem foveat, quod postulet hospes Auxilium, quaeremus; ut hinc deductus ad oras Perveniat patrias gaudens, nulloque labore Per vada salsa volans, quam vis petat avia regna; Ulla neque interea patiatur damna, priusquam 220 Contingat sua tecta. ibi demum sentiat, atro Stamine quae Parcae nerunt, quaeque aerea fata Nascenti tulerunt, hausit quum luminis auras Editus enixae foecunda matris ab alvo. Quod si quis divum caelo delapsus ab alto Adstitit, exitium nobis mutata deorum Mens aliquod laevum portendit. namque solebant Antea se claro manifesti numine semper Objicere, instratisque una cosidere mensis, Thuricremas donis quoties incendimus aras. 230 Quin et solus iter carpat si forte viator, Apparent: loca quippe ollis vicina tenemus, Ipsi ut Cyclopesque et agrestia secla Gigantum. Talia dicentem Laërtius excipit heros, Continuoque infit. non caeli numina sancta, Alcinoë, ingenio refero, nec corpore pulcro; Non me tantus agit (mitte hanc e pectore curam) Laudis amor, similem mortalibus omnia dicas, Quos subiisse graves nosti mage cumque labores, Omnibus exhaustos et casibus. addere fando 240 Multa queam, divum si quae mens laeva ferenda Obtulit heu misero, liceat proferre sub auras. Sed tempus non ista petit: nunc munere caenae Moerentem quam vis graviter, dapibusque potiri O sinite. haud etenim vis ulla procacior instat, Quam ventris vesana fames, quae turbine in atro Curarumque homines saevis in fluctibus actos Esse sui memores rabidis latratibus urget Illa etiam me dira tenet, luctuque gementem Assiduo dapibusque jubet vinoque repleri 250 Scilicet oblitum magnos in corde dolores. Vos autem adsitis, roseo quum crastina caelo Fulserit orta dies, meque hinc deducere sedes Ad patrias properate viri. mihi visere tantum Excelsamque domum, famulasque, et cara meorum Pectora contingat; post artus vita relinquat. Sic ait. adsensere omnes fremituque secundo Spem reditus certi fecere et dicta probarunt. Jamque ubi libarant, sitis atque exstincta lyaeo Omnis erat, nigra cubituri in nocte per urbem 260 Diversas petiere vias diversaque tecta. At non Laërta genitus; nam mansit in isdem Sedibus Areten inter fortemque locatus Alcinoum. hinc famulae e mensis dum vasa reponunt, Candida sic illum dictis affatur amicis Arete regina videns chlamydemque superne, Et tunicam insignem, quas olim intenta labori Cum teneris residens perfecerat ipsa puellis. Ergo Ithacum subito compellans: hoc mihi primum Fare, inquit, quinam sis hospes, et unde profectus 270 Haec loca contigeris? quis te hoc ornarit amictu? Non pelagi errando venisse per aequora dicis? Talia poscebat quaerens: tum reddit Ulysses. Difficile o regina (deum namque actus iniquo Numine multa tuli bello jactatus, et alto) Nunc casus narrare omnes. quae prima requiris, Expediam, sortemque meam clademque docebo. Ogygia undisono jacet avia in aequore longe Insula, ubi Atlantis proles male fida Calypso Tecta colit sedesque gravis dea; nullaque divum, 280 Nulla hominum in solo vestigia litore cernit. Me vero rapidis jactatum fluctibus illuc Tempestas tulerat, postquam mihi fulmine navim Diffidit in mediis jaculatus Juppiter undis. Omnes tunc socii periere: ego curva carinae Amplexus tabulata, novem atro in gurgite luces Erravi infelix; decimo post lumine fessus. Ogygias tetigi divis ducentibus oras, Et vastum penetrale deae. quae blanda receptum Hospitio fovit placido, viridemque juventam 290 Dicebat senii expertem letique daturam. Sed non illa meos inflexit рectore sensus, Mutavitque animum. sic annos ordine septem Durando explevi totos, nec tempore eodem Tristibus heu lacrimis cessavi spargere vestes, Quas primum aeternas et pulcro stamine textas Induerat mihi diva, simul revoluta tulerunt Sidera ut octavum perfectis orbibus annum, Ipsa suis cupidum testis decedere jussit, Seu Jovis imperio, seu quod mutata fuisset, 300 Dimisitque cava in pinu. multa ante Lyaei Dona dedit Cererisque almae, vestemque recentem Induit optato submittens flamine ventos. Bis quinos septemque dies tranquilla per alta Tendebam cursus, et jam lux postera vestros Visa aperire procul montes complerat inani Laetitia misero pectus. sed dira manebat Pernicies superanda, ferus quam rector aquarum Exciit, immittens ventorum praelia, et imo Aequora subvertens fundo, non tendere contra, 310 Non puppis superante salo me ferre valebat. Ergo illam rapidus turbo difregit: at ipse Haec maria errabam circum, dum gurgite pontus Saevaque nimborum vestras vis egit ad oras. Heic me conantem capere alti litoris oras Inter saxa ingens veniens ex aequore fluctus Cautibus infigens actum lacerasset acutis, Ni celeri absiliens cursu, qua visus ab alto Sternere se contra fluvius, diversa petissem Litora tuta loco rabidisque impervia ventis. 320 Evasi firmans animum. ruit interea nox Atra polo, gelidoque remotum a flumine suadet In densum nemus ire, interque arbusta quietem Carpere. ibi foliis texi circum undique corpus Deciduis, altusque sopor mea lumina pressit. Compositus frondes inter sic nocte quievi, Nec jubar aurorae sensi mediaeque diei Lumina; cum prono somnus me sole reliquit. Ecce autem in solo dum ludunt litore, cerno Ancillas natamque tuam prope marmoris undas. 330 Illa aderat socias inter formosa puellas Assimilis vultu superis, cui brachia supplex Ad genua adsistens pariter cum voce tetendi. Audiit orantem facile miserata, nec ullam, Sic adeo viridi florens aetate fuisset Obvia si virgo, sperassem inflectere votis Posse meis: juvenum namque ardens desipit aetas. Ipsa dapes vinumque dedit, puroque lavare In fluvio jussit, lotumque hoc texit amictu. Haec habeas nunc vera, sinit quae pectore luctus 340 Sola loqui. postquam sic dixerat, excipit heros Alcinous. non illa tibi, quaecumque decebant, Praestitit, hospes, ait: sedes deducere in altas Debuerat te gnata simul, cui talia primae Supplicis in morem fudisti e pectore vota. Heic Ithacus: ne quaeso, inquit, ne irascere nymphae Insonti: famulas inter procedere jussit Illa quidem; non ipse tamen te, maxime ductor Te veritus, volui parere. insidere suevit Saepe animis error, suspectaque crimina fingit. 350 Cui tunc Alcinous: non hanc mihi numina mentem, Nec tales dederunt animos, ait, ut malus urat Sic temere mea corda furor, potioraque duco Quae fas cumque sinit, contra nec pugnat honestas. Atque utinam pater ille deum, et Tritonia faxint Cum Phoebo, talis quum sis, ut pectore eosdem In tacito sensus volvens, quos ipse voluto, Connubio stabili nostrae te jungere gnatae, Atque meus gener esse velis. ingentia dona, Ingentemque tibi gazam, sedesque parabo, 360 Heic maneas si sponte tua: nam cogere quisquam Nec potis invitum, nec amat vim Juppiter aequus. Interea ignarum ne fors ea cura fatiget, Cras reditum statuam. dulci tu lumina somno Compositus per iter tranquilla in puppe quiesces; At socii zephyros captabunt, teque penates Ad patrios ducent, seu quo magis ire lubebit Ultra etiam Euboeam, longo quam caerula tractu Dividere a nobis perhibent, qui lumine primi, E nautis videre, olim flavus Rhadamanthus 370 Quum Tityum terrae petiit visurus alumnum Finibus e nostris. juvenes ivere profecti, Atque immensa die tranarunt aequora eodem Haud fessi, celeremque retro adduxere carinam. Tu quoque jam nosces, quam concita labitur undis Nostra abies, qualis pelago est Phaeacia pubes. Dixerat. extemplo dictis laetatus Ulysses Sustulit ad caelum palmas, et voce precatus: Juppiter o maneant, quae dicta est cumque loquutus Alcinous: qua terra patet, fama illius ibit 380 Inclita per gentes; ego nostra in regna redibo. Talia sese inter vario sermone serentes Dum referunt, regina suis per tecta puellis Imperat actutum curvata sub atria mollem Ferre torum, vestesque super tyriosque tapetas Sternere, villosasque simul componere laenas, Illae abiere citae gestantes lumina dextris, Et postquam stravere toros, monuere vocantes Sic Ithacum: tibi stratum, hospes jam surge, cubile. Haec famulae: olli autem cupido jucunda soporis 390 Visa quies, subitoque abiens, qua celsa patebat Porticus, incubuit stratis, somnosque petivit. Nec minus Alcinous penetrali in sede quievit, Et noto pariter conjux excepta cubili est.
HOMERI ODYSSEAE LIBER OCТAVUS.
Cum roseae primo nymphae Titanidis ortu Proripuit lecto corpus, thalamumque reliquit Alcinous, Trojaeque ferox eversor Ulysses, Conciliumque adeunt, ubi stabant litore puppes. Ingreditur rex ipse prior; tum marmore structis E niveo pulcris considunt sedibus ambo. Interea magnam properans it laeta per urbem Assimilis regis praeconi bellica virgo, Auxiliumque parans Ithaco, reditumque penates Ad patrios celerans ita quemque affata virorum: 10 Huc agite, inclamat, vos o capita inclita cives; Concilium celebrate. novi juvat ora videre Hospitis, Alcinoi venit qui nuper ad aedes Jactatus pelago, et pulcro par corpore divis. Talibus arrectae mentes, atque omnibus ardor Additus: implentur cunei, coetuque frequenti Conveniunt. taciti vultum admirantur Ulyssei, Adspectuque stupent: miros nam diva sedenti Bellipotens humeris capitique afflarat honores, Majoremque habitu dederat, plenaque juventa 20 Insignem, ut carus populis Adforet eximia virtute, et victor abiret Exercens durae certamina multa palestrae Florentes inter juvenes. queis rite locatis Alcinous placido coepit sic farier ore. Egregii o proceres, quae sit sententia nobis, Expediam, et paucis, animos adhibete, docebo. Hic novus, adcessit nostris qui sedibus hospes, Incertum eoisne plagis, an finibus actus Hesperiis? reditum poscit, certumque precatur 30 Auxilium supplex. nos ut consuevimus ante, Maturemus opem: neque enim suspiria fundit Longa diu, quicumque meas accedit ad oras Indigus auxilii, frustraque heic tempora ducit. Quare agite, ac nigram deducite litore puppim Haud prius expertam fluctus: duo scandite supra Quinquaginta una lectae fortissima pubis Corpora, et instructis circum latera ardua remis Provehite. hinc reduces nostris convivia tectis Certantes properate; ego large dona parabo. 40 Hаec рubi sint dicta. at vos o prima senatus Lumina, sceptriferi reges, celebrate faventes Hunc coetum, dapibus festis ut gaudeat hospes. Una omnes laeti adsitis, parere nec ullus Abnuat. ipse etiam vates, cui dulcia musae Carmina dant, menti quoties vis incita fervet, Demodocus veniat tectum in regale vocatus. Hаec fatus praeit ipse foro, cunctique sequuntur Pone duces. vatem simul in regalia praeco Tecta vocat, pariterque virum acciti duo supra 50 Quinquaginta, omni e numero delecta juventus, Jussa petunt celeri non longe litora gressu. Et jam nigrantem resoni maris alta cаrinam In freta deducunt, solidoque e robore malum, Antennasque aptant, vinclisque tenacibus alta Ad latera adjungunt remos, et candida pandunt Carbasa. dein retro tranquillo ex aequore vecti Alcinoi tendunt generosi ad limina nota. Porticibus latis perque atria longa domorum Undique collecti juvenes glomerantur in unum 60 Atque senes. ollis bissenas rite bidentes Setigerosque sues octo, geminosque juvencos Alcinous mactat: queis caesis tergora pubes Deripit, atque instans epulis operatur opimis. Duxit et insignem praeco ad convivia vatem Ante alios carum musis, cui laeta dedere Tristiaque Aonides: dulci pro lumine adempto Scilicet argutae tribuerunt praemia vocis. Huic ex argento bullis rutilantibus aptam In medio posuit sellam, qua se alta columna 70 Erigit attollens; donum et testudinis aureae Suspendit praeco supra caput ipsius, et qua Accipiat jam parte, docet: tum plena canistra, Poculaque in mensa statuit spumantia baccho, Hauriat ut vates, quoties ferat ipsa voluntas. Cuncti se accingunt mensis, dapibusque fruuntur. At quum exempta fames, potuque expleta cupido Jam fuerat, vatem illabens dea pangere cantu Impulit audaces animos praeclaraque bello Facta ducum, quorum tunc ibat ad aethera fama. 80 In primis Laërtiaden atque inter Achillem Exortum certamen; ut olim ad sacra deorum Contendere acres dictis: at major Atrides Gaudebat tacitus laetanti pectore cernens Argolicos proceres sese jurgarier inter, Gliscere et ardentes animis discordibus iras. Quippe ita vaticinans verax praedixerat olli Pythius in templo, quum sacra ad limina Phoebi Venerat ex adytis quaesitum oracula; jamque Trojugenas Danaosque super Jovis ira ruebat. 90 Haec memorat cantu dum vates, moestus Ulysses Purpureum manibus tollens objecit amictum Ad caput, et pulcri laetum decus abdidit oris, Lumina Phaeaces lacrimis ne foeda notarent. At quoties dulci cessabat carmine vates, Ille manu tergens lacrimas ponebat amictum, Auratum atque implens cyathum libabat olympi Dis superis. mox quum rursus Phaeacia pubes, Ut caneret, vatem excibat (nam munere cantus Laeta fruebatur) rursum ille intecta rigabat 100 Ora novo fletu. nec quisquam lumina vidit Spargentem lacrimis, gemitusque e corde cientem, Ni pater Alcinous. qui juxta ut forte sedebat, Turbatumque oculis sensit, graviterque gementem Audiit, ac tales effudit pectore voces. O proceres, vosque o magni fortissima cives Robora, sat dapibus pasti sollemnibus una, Perpetuaque dapum socia testudine capti Jam surgamus, ait. variis certamina ludis Nunc praestat celebrare, ut redditus hospes amicis 110 Post referat, quantum gentes nos vincimus omnes Et caestu, et lucta, saltuque, et praepete cursu. Dixerat, ingressusque prior sese extulit altis E domibus magna populi comitante caterva. Demodoci citharam vicino in parjete praeco Suspendit, captumque manu deduxit eodem, Quo proceres ibant visuri clara palestrae Munera. jamque forum petiere: it maxima turba, Subsequiturque effusa viis late omnibus urbis: Heic medio in circo juvenum manus emicat ardens 120 Acroneos simul, Ocyalusque, et flavus Elatreus, Ponteusque, Proneusque, Thoonque, Anabasineusque, Tectorida et Polyneo Amphialus genitore creatus. Praeterea Euryalus magno par omnia Marti, Naubolidesque, omnes qui forma et corpore supra Phaeacas, pulcrum post Laodamanta, vigebat. Nec non Alcinoi surgunt tria germina gnati Laodamas Haliusque et par superis Clytonaeus. Atque hi prima pedum rapido certamina cursu Praecipites ineunt effusi e carcere: jamque 130 Corripuere viam celeres, pedibusque volantes Pulveream glomerant nubem. levis agmine tandem E socio et ventis Clytonaeus et ocyor igne Effugit, ac spatii quantum jumenta per agros Signant ante boves, tantum post terga reliquit; Antevolans comites, coetuque immixtus amico est. Inde alii media juvenes luctantur arena Durum opus aggressi, meruit quos inter honorem Euryalus longe potior, tum praemia saltu Amphialus, discoque refert insignis Elatreus: 140 Caestibus at superat cunctis praestantior acer Laodamas clarum regis genus, isque ubi vidit Laetitia et plausu populi exsultantia corda, Sic medius socios affatur, et infit ab ore. O juvenes, poscamus, ait, qua praestat in arte Advena, quas didicit pugnas? haud ille videtur Hirsutumque femur, surasque, et longa superne Brachia, cervicemque malus; nec pectore virtus Vivida adhuc fugit, multo sed tarda labore Membra labant. neque enim vis ulla furentibus undis 150 Saevior heroum fortissima corpora frangit. Dixit. at Euryalus: sic sic juvat, inquit, et illum Laodama tu primus adi verbisque lacesse. Haec breviter tunc Euryalus: nec dicta moratus Regius Alcinoi gnatus, mediumque per agmen Ingrediens placida sic voce invitat Ulyssem. Huc ades o venerande hospes, certamina nosti Si qua manu, juvenumque potes tractare laborem, Experiare simul. non hac tu ignarus in arte, Nec fas; quippe homini quid clarius alma dedere 160 Numina, quam pedibus, quam forti vincere dextra? Jamque agesis, tentare juvet: nunc abjice tristi Ex animo curas; lux illa optata propinquat, Quae reditum fert certa tibi, nautaeque parati, Et deducta natat mediis nova pinus in undis. Tantum effatus erat. tum sic Laërtia proles: Laodama, irrisum quid me nunc talia, dixit, Cogitis Luctusque, lacrimaeque magis, quam praemia pugnae, Qui jam multa tuli bello jactatus et undis. 170 Nunc autem heic sedeo supplex si flectere regem Indigus auxilii, si possim et flectere cives. Haec Ithacus: contra Euryalus sic turbidus illum Increpuit dictis. clarae non ulla palestrae Dona tibi, aut umquam petiisti praemia laudis Adsuetus princeps inter considere nautas, Per mare qui longis repetunt compendia terris, Servatorque penus praedaeque; haud corpore magno, Haud animis pugiles validos praestantibus aequas. Quae postquam juvenis vacuas effudit in auras, 180 Illum torva tuens, graviterque iratus Ulysses: Heu quam turpis, ait, tibi vox nunc excidit ore, Quisquis es, immeritum demens qui Haud dubitas. laus cuique sua est: non omnibus addunt Omnia caelicolae, formamque, et munera linguae. Invida cui formae natura invidit honorem, Eloquio tamen ille potens sua damna rependit; Atque ipsum aspiciunt homines, dum pallida fanti Infuscat pudor ora, regitque modestia vocem Suaviloquens; it fama viri sublimis, et omni 190 Eminet in coetu late, totamque per urbem Ingrediens divum caelesti gaudet honore. Sed cui di dederunt praestanti corpore formam, Assimilemque sibi fecere, haud aurea manant Verba etiam. facies tibi pulcra, et nullus eamdem Caelicolum renuat; firmo sed robore contra, Et justa tu mente cares haud aequa loquutus, Scilicet et vanis incessens pectora verbis. Non ego non ista, ceu rere, ignarus in аrte; Sed retuli primam vario in certamine laudem, 200 Dum vigor, et solido stabant in corpore vires: Fracta malis nunc membra gero, bella horrida passus Multa diu, pelagique gravi labefactus ab aestu. Nec tamen edomitum curis certare pigebit Sic etiam; dictis alte mihi vulnus adactum, Excitusque furor menti est. nec plura loquutus Prosilit in medios, ipsaque in veste gravatus Saxum immane rapit, multoque ingentius illo, Quo soliti alterno Phaeaces ludere jactu. Hoc circumvolvens dextra contorsit in auras 210 Turbinis in morem. rapido lapis impete missus Insonuit, pronique, ad terram corpora cives Curvavere fuga resonantis ab alite: at ille Actus abit, supraque volans trans omnia longe Signa fugit. subito praesens Tritonia metam Figit cuncta homini similis, magnaque vocatum Voce Ithacum inclamat: vel lumine captus utroque Hoc ipse et possit palpans dignoscere signum: Haud alia heic mixtum campo jacet inter, at omnem Ante jacet turbam longe. jam laude superbus 220 Macte tua, primoque animos certamine firma; Non alius juvenum te aequare aut Sic diva: exsiliit laetanti рectore Ulysses Aspiciens circo in medio, qui laudibus ipsum Ornassetque bonus dictisque excisset amicis: Ac levius tali est ad pubem voce profatus. Illuc, o juvenes, illuc vos tendite jactu: Experiar dehinc Vel spatium valido transmittam longius ictu. Quod si cui virtus, roburque in pectore praesens, 230 Huc adsit, stimulis mihi quando subdita flamma Aestuat, et caestu mecum, luctave, vel acri Contendat cursu. non ullum ex agmine toto Phaeacum, excepto uno Laodamante, recuso. Ille hospes meus est: caro quis pugnet amico? Demens, ac similis vesano corde furenti Quippe agitur, quicumque alienis audet in oris Hospitibus certare suis: ille immemor ultro Votaque fortunamque optataque commoda turbat. Cetera jam properet mecum contendere pubes; 240 Nec metuo quemquam tota de gente, nec ullum Despicio: quid quisque stat valet, noscere fаctis. Non adeo exosus pugnas, vel inutilis arma Demoror: ipse arcum novi tractare sonantem, Inque acie hostili primus fallente sagitta Confoderem, quemcumque velim; multi undique circum Jactarent quamvis non irrita tela sodales. Solus me Danaos inter pubemque Pelasgam Alta Philoctetes jaculando Pergama circum Vincebat: reliquos multo praestantior esse 250 Glorior ante omnes, quotquot nunc educat alma Terra viros. neque enim priscis aequarier ausim Alcidae aut Thebano, aut Euryto Oechaliaeo, Qui superos valuere ipsos contendere contra. Unde etiam celeri fato, visam ante senectam, Eurytus oppetiit: quippe illum ad tela vocantem Aemulus excepit longe jaculatus Apollo. Hasta autem nostra volat eminus incita dextra, Quantum non alius celerem torquere sagittam Evaleat. solum timeo ne praepete cursu 260 Inferior cedam: nam me stridentibus euris Edomuit gravis ira maris, dapibusque carentem Longa fames: aegri languent sine viribus artus. Talia dum memorat, circum stupor omnibus ora Presserat. Alcinous dein alta silentia rupit Sic referens: nobis haud haec ingrata profaris, Nec frustra laudesque tuas, tuaque inclita facta Enumeras laesus, ne quis te carpere posthac Audeat, aut dictis virtutem incessere tantam, Fas novit quicumque, inimicaque jurgia damnat. 270 Nunc adeo, et nobis dederit quas Juppiter artes Perpetua veterum ductas ab origine patrum, Accipe; tuque aliis contra cum conjuge cara Cumque tuis quondam ducens convivia gnatis, Immemor haud umquam nostrum, narrare memento. Non sumus aut validi pugiles, aut praemia lucta Quaerimus: in volcri cursu, levibusque carinis Fama prior. Nobis epulae, citharaeque, chorique, Et variae semper vestes, calidoque lavacra Rore placent, mollesque tori. vos crura movere 280 Ante alios apti melius, jam tollite saltus, O juvenes, patrias ut redditus hospes ad oras Post sociis referat, quantam heic se nautica tollat Gloria, quantum etiam valeat Phaeacia pubes Saltibus et choreis et dulci munere cantus. Atque aliquis properans citharam ferat ocyus auream Demodoco; pendet regali in sede relicta. Vix haec Alcinous: tecta intra regia praeco Adproperat vati citharam adlaturus ab aula; Nec non cura quibus ludorum publica, lecti 290 Surrexere novem proceres, atque undique campum Aequantes late circum fecere patentem. Et jam altis praeco citharam e penetralibus affert Demodoco: ille autem media progressus arena Constitit, et circum sparsi lanugine prima Implicuere chorum juvenes. pede concita tellus In numerum percussa sonat: miratus Ulysses Curvatosque stupet motus, vibrataque crura. Interea argutas percurrens pectine chordas Dulce canit vates jucundos Martis amores 300 Et Veneris, primum Vulcani in sedibus olim Ut furtim congressi una votoque potiti. Multa quidem Mavors ausus temerare nefando Crimine Vulcani thalamos castumque cubile Dona dedit, vicitque deam. sed Phoebus ab axe Aetherio dum cuncta videt, detexit amantes, Admonuitque senem. quae tristia nuncia postquam Audiit Ignipotens, cura perculsus acerba Infremit, atque iram flammato in pectore versans Tecta petit. positis heic rite incudibus altis, 310 Nescia disrumpi solvique tenacia vincla Arte parat, flammisque liquentia temperat aera. Hinc ubi perfecit vesano concitus aestu Insidias Marti, thalamum conscendit in altum, Mollis erat qua parte torus; circumque supraque Vincula diffudit solidis haerentia fulcris Eque altis trabibus demissa: ut aranea casses Quum tenues texit, quos vis non ulla videre, Non ipsi valeant superi. Sic caeca latebant Stamina, sic vafro fallebant lumina nexu. 320 Atque ea disposuit quum strata cubilia circum, Implicuitque torum, tecto se finxit abire, Et Lemnum petere inde procul, quam Mulciber urbem Incoluit caram terris magis omnibus unam. Nec frustra excubias, furtisque accommoda Mavors Tempora servabat. deformem ut linquere vidit Tecta senem, subitis ictus praecordia flammis Pulcra coronatae subiit penetralia divae, Quae tum forte redux magni genitoris ab aula In thalamo defessa assederat. ille ubi venit, 330 Amplexusque manum divae, sicque orsus ab ore est. Huc ades o lux cara mihi: quid gaudia nota Differimus? cessit domibus, Lemnumque, profectus Sintias invisit senior Vulcanus agrestes. Dixerat: illa ultro flagrans haud vota moratur. Conscendunt ambo stratis, et munera somni Dulcia furtivi libant; simul aerea circum Retia sopitos effusis nexibus artus Impediunt. Non ulla valent attollere membra, Non relevare, dolis jam certi et fraude teneri. 340 Interea prius ipse suae quam gentis adisset Moenia, Vulcanus rediit; namque altus ab arce Aetheria sol furta videns detexit, et olli Detulit infidos damnatae conjugis ignes. Accelerat, gravibusque ictus sub pectore curis Vestibulo insistit. subitus furor iraque mentem Praecipitant, clamatque horrendum, et cuncta deorum Atria terrificis late clamoribus implet. Juppiter o superique omnes, huc vertite gressus Visuri dirumque nefas, infandaque facta 350 Haud toleranda mihi, magno me nata Tonante Dedecorat claudum Cypris; fovet improba Martern, Quod pedibus valet ille, et toto est corpore pulcher, Contra informis ego, claudusque. haud auctor at ipse, Aut sum caussa mali: tota est haec culpa parentum, Heu fuerat satius tali queis prole carere. Cernitis, ut placido devincti membra sopore In thalamo recubant noctro; me saeva tuentem Cura premens agitat? non posthac talia credo Furta simul repetent; fors et nunc poenitet ausi, 360 Optatamque quietem, optataque gaudia culpant. Invitos tamen usque doli, atque innexa tenebunt Vincula, dum genitor dotalia munera reddat, Olli ego pro infida solvi quae virgine cumque: Pulcra quidem est, sed habet nimium mutabile pectus Talia vociferans jactabat. nec mora, divi Aurea conveniunt exciti ad limina: venit Neptunus domitor terrarum; venit Apollo Arcitenens, Majaeque genus Cyllenius ales. Solae se tenuere deae prohibente pudore 370 In domibus: stabant alii per limina divi, Atriaque implebant magno resonantia risu Cernentes ante ora dolos, Vulcania texta. Atque aliquis socium spectans: haud turpia, dixit, Facta decus laudemque parant; vis effera cedit Ingenio, celeremque folet praevertere tardus. En et Vulcanus claudo vestigia gressu Tarda movens superis celerem magis omnibus unum Deprendit Martem, mulctamque exsolvet adulter. Haec divi alternis. post et formosus Apollo 380 Mercurio: fare o, dixit, Jove nate, subires Vincula num captus, tecum si Cуpris adesset? Cui volucer laeto subridens nuncius ore: Hoc utinam fieret! tum me ter tanta profusis Implicitum nodis teneant vincla aerea, et una Dique deaeque alto spectatum adsitis olympo, Non ego apud talem fugiam requiescere divam. Haec ita Mercurius: superi risere loquentem. At non Neptunus; tolli sed ahenea Marti Vincla petit, mulcetque animos et mitigat iras. 390 Solve agedum, supplex inquit: quaecumque reposces, Spondenti mihi si qua fides, Mars omnia reddet Caelicolis coram. sed contra Mulciber inquit. Ne vero ne coge: haud aequo haec foedera jure, Nec sat firma reor. qua te vi namque tenebo, Si Mars effugiet vinclis, mulctamque negabit? Cui rector pelagi: fugiens persolvere poenam Si renuet Mavors, ego solvam, quae simul ille Dixerat: aequa petis, nec fas me tendere contra; Continuo Vulcanus ait, nodosque resolvit. 400 Illi autem validis elapsi e nexibus una Prosiliere toro, petiit Mars horrida Thracum Arva fuga; Cyprumque adiens Venus aurea venit In Paphon, altus ubi stat lucus, et ignibus olli Ara calet semper, sertisque recentibus halat, Excipiunt reducem Charites, formosaque membra Ambrosio, gaudent quo numina magna nitere, Rore rigant, circumque addunt mirabile textum. Talia cantabat vates. gaudebat Ulysses Miratus tacito cantum sub pectore, et omnis 410 Phaeacum pelago ratibusque assueta juventus. Hinc jubet Alcinous choreas pede plaudere solos Laodamanta Haliumque, quibus contendere laudem Haud alius juvenum poterat. jam murice pictam Accipiuntque pilam, Polybus quam fecerat ipsis, Dumque illam superas caeli jacit alter ad auras Absiliens, alter terra in sublime levatus Excipit ante levem, pedibus quam tangat arenam. At postquam lusere pila, dant corpore saltus Curvato in spatio varios, et crura reponunt, 420 Alternantque vices. plausum Phaeacia pubes Ingeminat, fremituque ingenti cuncta resultant. Atque heic Alcinoum compellat laetus Ulysses. O pater, o rector Phaeacum maxime, vanam Non mihi pollicitus laudemes: quis visere tales Sperasset juvenum choreas? fecere tuenti Facta fidem, pressitque animum stupor. haec ubi dixit, Alcinous contra tanto gavisus honore Protinus alloquitur Phaeacas. o mihi fida Pectora, ductores, audite haec mentibus aequis. 430 Hospitis eximiam virtutem cernitis: ergo Ferte viro jam dona, ut fas. me praeter in urbe Sunt alii reges bisseni sceptra gerentes: Quisque novam tunicamque paret, chlamydemque decoram, Atque talentum auri. confestim cuncta feramus, Laetus ut accumbat mensis data munera cernens Hospes. at Euryalius demens infanda loquutus Et dono et dictis offensi leniat iram. Sic ait. assensere omnes, nec dicta morantes Munera ferre jubent, misso praecone per urbem 440 Quisque suo. Euryalus dein regi talibus infit. Alcinoë, o populo regum clarissime in omni, Nunc equidem tua jussa sequar, veniamque precabor, Atque ensem hunc ex aere dabo, cui lucidus аrdet Argento capulus, totumque nitens elephanto Includit vagina; haud est ignobile donum. Haec dicens rutilum manibus simul accipit ensem, Pаucа simul fatur. sis, o pater optime, felix, Fudimus et verbum si quod male, ventus in undas Abripiat vanum. sic o tibi conjugis ora 450 Cernere, sic patrios tandem dent numina fines! Cui Laërtiades: et tu sis, inquit, amice, Felix, dique tibi semper fausta omnia donent; Nec te adeo posthac, quem nunc mea pectora dictis Supplicibus placans donasti, torqueat ensis. Dixerat, atque humeris арtum demisit ab altis. Sol ruit interea, totaque ex urbe feruntur Munera ad Alcinoi sedes. quae cuncta recensent Magnanimi regis gnati, ponuntque parentem Ante suam late clara splendentia luce. 460 Jamque etiam Alcinous gradiens prior alta subibat Atria, ductoresque alii post terga sequuti. Ut venere, altis considunt sedibus omnes; Et senior: fer, ait, quae pulcrior omnibus, arcam O conjux dilecta mihi, tunicamque recentem, Et chlamydem super ipsa para. jamque adsit ahenum Flammea vis circum, calidis ut fontibus artus Abluat, utque videns heic longo ex ordine cuncta, Eximii dederunt quae large munera cives, Et dapibus festis et cantu gaudeat hospes. 470 Illi praeterea signis auroque nitentem Hanc pateram nunc ferre dabo, non immemor umquam Ut nostri libetque diis magnoque Tonanti. Audiit Arete, facilesque hortata puellas Ocyus imponi flammis de more lebetem Imperat ingentem. tripodem quae protinus aptant Rore superfuso plenum, congestaque flammae Pabula subjiciunt: latam circumdedit alvum Flamma sonans, humorque cavo tepefactus aheno est. Regina interea pulcram penetralibus arcam 480 Extulit, imposuitque viro, quae clara dedere Munera Phaeaces, vestemque, aurique talenta, Adjunxitque super tunicam, laenamque rubenti Murice fulgentem placido sic ore loquuta. Haec manibus tu claude tuis, et vincula circum Injice, ne quis iter carpentem et molliter artus Compositum somno noctis te fallat in umbra. Sic illa: audivit quae postquam dius Ulysses, Ipse suas occludit opes, circumque tenacem Implicuit nodum, docuit quem subdola Circe. 490 Queis actis subito famulae duxere lavatum Apposito in labro. subit ille, et rore tepenti Perfundi gaudet: nam postquam tecta Calypsus Liquerat auricomae, non umquam talia sensit Munera. diva quidem superis caelestibus aequans Illum laeta prius studio omni atque arte fovebat. Ut famulae lavere, et pingui corpus olivo Lustrarunt, tunicamque humeris chlamydemque nitentem Induerunt, gradiens iterum processit in aulam, 500 Et medium sese potantibus intulit heros. Nausicaa extemplo celsi pulcherrima tecti Adstitit ad postes, formamque atque oris honorem Admirata novum, pudibundaque. in hospite figens Lumina: salve, inquit, semper; patriaque potitus Sis memor o! primae debes cui munera vitae. Ille autem: Alcinoi sata claro o sanguine nympha, Sic reducem sistat patriis me Juppiter oris, Jactatumque diu tranquilla per aequora ducat; Semper honore meo, semper celebrabere votis 510 Diva velut; vitam tu virgo namque dedisti. Haec ait, et sponda sedit compostus in aurea Magnanimum juxta regem, jamque incita pubes Partiturque dapes et vina liquentia miscet. Nec minus et carum populo cantuque potentem Demodocum praeco ducens protraxit, et ipsum In medio posuit subnixum terga columna. Atque Ithacus subito tosto de tergore partem Abscindens (pars magna suis nam proxima dextrae, Et circum tenera candens pinguedine stabat) 520 Praeconem alloquitur. grata haec o munera ferto Demodoco, quem vel tristi praecordia luctu Saucius, eximio gratus complectar amore. Omnibus in terris clari celebrantur honore Praecipuo vates: namque illos aurea cantum Musa docet, carumque genus, nomenque tuetur. Dixerat: et praeco celerans data munera vati Porrigit. ille capit dono laetatus opimo, Et simul ipse, simul reliqui convivia ducunt. Inde ubi pulsa sitis, compressus et ardor edendi; 530 Rursum Ithacus: cunctis ego te mortalibus, inquit, Demodoce antefero, seu dulcis carmina musa, Seu docuit cithara pharetraque insignis Apollo. Usque adeo ornato cantu fera fata Pelasgum Concelebras, casusque doces, durumque laborem, Quem passi quondam, ceu si vel miles ad altam Ilion adfueris, vel saltem certus ad aures Nuncius adtulerit famam, quin ordine verso Dic ingentis equi molem, quam struxit Ерeus Pallade cum socia, summaque locavit in arce 540 Insidians Ithacus foetam latitantibus armis Excidiumque Phryigum et fatum exitiale futuram. Si referes haec rite, memor late undique laudes Ipse tuas nomenque feram, cui numine divum Talia contigerunt jucundi munera cantus. Nec plura. ille deo plenus sic ora resolvit Carminis hinc feriem repetens, avecta carinis Pars Danaum ut longe phrygio de litore cessit Ignibus injectis in castra; ac moenia Trojae Altera pars ingressa ingentibus abdita claustris, 550 Et glomerata Ithacum circa consederat urbe In media. nam sponte sua dementibus orsis Ipsi Troes equum traxere in Palladis arcem. Sic medius stetit ille: at circum plurima mussant Dardanidae variis curarum fluctibus acti, In partesque abeunt diversas. namque placebat, Aut latebras uteri ferro terebrare repostas, Dejicere aut prono molem de culmine, et arce Praecipitare sacra, scopulisque illidere acutis, Aut sinere aeternis nulli violabile donum 560 Esse diis, quorum sub numine Pergama stabant. Haec vicit, potiorque aliis sententia visa, Nec Troes potuere aliter. nam fata ferebant Exitium certum, postquam intra moenia magnus Conscendisset equus, delecta ubi corpora pubis Grajugenae, primique duces, capita alta, sedebant: Supremum excidium Phrygibus letumque ferentes. Dein canit, ut late populantes Pergama Graji Eruerint patefacta effusi e roboris alvo, Egressique dolis. loca per diversa vagantes 570 Diversos memorat, vastantesque ignibus urbem; Ast Ithacum irrupisse domum armipotentis in altam Deiphobi, ceu Martem ipsum, dicebat Atrida Stipatum Menelao. horrendam heic protinus armis Conserere illum ausum pugnam, facilique Minervae Auxilio fretum tandem vicisse canebat. Finierat vates: cantu commotus at heros Moerebat, lacrimisque genas atque ora rigabat; Ac veluti carum luget quum femina sponsum Collapsum patriae celsis sub moenibus urbis 580 Dum cladem a gnatis carisque a civibus arcet: Illa videns multo lapsantem in sanguine, et aegrum Vitam exhalantem super incubat anxia tristes Ingeminans questus. contra hostes vulnera telis Adjiciunt, caeduntque humeros et colla retrorsum, Captivumque trahunt: tanto magis aestuat illa, Aegrescitque dolens, atque implet lumina fletu. Sic tum etiam tristi ductor Laërtius imbre Ora rigans flebat; nec quisquam in sedibus illum Viderat effusis foedantem pectora guttis, 590 Alcinoum praeter, qui forte ut sederat olli Proximus, ingenti suspiria crebra trahentem Cum gemitu audivit sic interfatus amicos. Audite o cives clarum genus: aurea ponat Demodocus jam plectra; haec fors non omnibus aeque Dulce sonant. ex quo dapibus consedimus una, Et resona incepit modulari carmina vates, Ex illo numquam tabescere desiit hospes Luctibus indulgens: aliquis dolor insidet aegro Magnus, et assiduo convellit viscera morsu. 600 Verum agite, edico, vates jam cesset; ut omnes Laetitia excipiat, nosque una et gaudeat hospes, Id satius multo est. olli hunc celebramus honorem Donaque largimur faciles, reditumque paramus: Quippe homini, cui tantum aliquis sub pectore sensus Vivit adhuc, ipso pro fratre est hospes habendus. Nec vero quaecumque petam, tu callidus astu Vera tegas, oro: fari quin omnia praestat. Dic nomen, quo te genitrix, genitorque vocabant, Et cives, et rura urbi vicina tenentes? Namque hominum nemo est sine nomine, ut ortus in auras Prodiit aetherias primum, sive improbus ille, Sive probus contra est: simul ac genuere parentes, Nomina jucundis gaudent imponere natis. Dic patrios etiam fines, dic moenia gentis, Ut referant te sponte alienae haud mentis egentes Consiliique rates? nostris non puppibus ullus Rector adest, clavoque docet per caerula cursum. Ipsae hominum mentemque vident penitusque reposti Sensa animi; norunt urbes, et pinguia rura, Quae diversa locis habitant late undique gentes Omnigenae, volucrique fuga maris aequora tranant Aëre et obscura circum, caligine septae, Quin metuant vel damna pati, vel mergier undis. Sed memini haec solitum quondam memorare parentem Nausithoum, et nobis portendere tristia fata, Neptunique iras ob talia munera. namque Adfore dicebat tempus, quum pinea navis Laeta mari rediens, subito spumantibus undis Haerebit, nostraeque ingens mons ingruet urbi. Haec genitor: quae dicta velit sive irrita numen 630 Sive rata, ut placitum menti est, sic denique cedant. Tu vero mihi fare, atque haec super adde roganti Queisnam jactatus terris, quas vectus et oras Adpuleris? populosque doce, cultusque locorum, Quaeque gerunt gentes injusta atque effera corda, Quae contra hospitibus faciles pia-numina servant? Cur Danaum Argivumque vicem sic pectore tristi, Iliacaeque urbis casus, auditaque luges Funera, quae statuere dii, et perfecta tulere In cantum seris ventura nepotibus olim. 640 An tibi sub Troja generum mors invida fortem Vel socerum rapuit, quos nobis numina caros Ante alios dederunt post prolem etgermina prolis? Anne aliquis periit tibi dulci cognitus usu, Eximiusque animi socius? non fratris amori Praetulerim, virais quem fidum candida junxit.
LIBER NONUS.
Talia quaerenti contra Laërtius heros Orsa refert. inter magnos o maxime reges Alcinoë, hunc vatem simili dis voce canentem Dulce audire mihi est. neque enim magis ulla voluptas Grata venit, quam quum populum diffusa per omnem Laetitiae vis alma viget, cantuque fruuntur Ordine dispositi convivae, ubi mensa renidet Plena epulis, puerique suos fragrantia circum In cyathos magno vina e cratere ministrant: Ab Jove nil equidem melius nec pulcrius optem. 10 Tu vero casusque meos, et tristia quaerens Supplicia, infandum cogis renovare dolorem. Quem primum? quem deinde tibi? referamque supremum Casibus e tantis, quos me fortuna subegit Ferre diu? primum dicam tibi nomen; ut icti, Longa licet nostras via dividat aequore terras, Hospitii maneant semper rata foedera nobis. Sum Laërtiades late celebratus Ulysses Ingenioque dolisque, et fama ad sidera notus, Apricamque Ithacam teneo, qua vertice ad auras 20 Neriton aetherias surgit, circumque coluntur Ioniis crebrae sese inter Echinades undis, Dulichiumque Sameque et silvis alta Zacynthus. Haec propior terris longo stat in aequore ad Arctos Opposita, illae autem versae resonantibus austris: Asperа, sed juvenum nutrix bona: non ego quidquam Dulcius optarim, patriae quam visere fines: Me tenuit sub rupe cava formosa Calypso, Auricomi pariter Solis me filia Circe Insula in Aeaea tenuit, conjungier ardens 30 Utraque connubio stabili justisque hymenaeis; Nec tamen ulla meos inflexit pectore sensus. Nil adeo dulci patriae telluris amore Suavius est. nec regna placent, ditissima quamvis Auroque argentoque fluant, si nota suorum Pectora, si cari longe cessere parentes. Sed jam age, poscenti referens iter omne retexam, Triste quod a Troja reduci Jovis adnuit ira. Principio Ciconum vexit me ventus ad alta Ismara, ubi ferro gentem populatus et urbes 40 Ingentem praedam sociis captivaque matrum Corpora divisi, ne quis non laetus abiret. Hinc subito celerare fugam, terrasque jubebam Linquere nequidquam nautas, at jussa morantes, Consiliisque acti stultis non secius illi Pocula siccabant laeti, multasque bidentes, Flexipedesque udo mactabant litore tauros. Interea Cicones fugientes undique cogunt Auxilia, et late vicinis agmina terris Conclamant, genus acre virum, et concurrere ad arma 50 Aut ab equo assuetum, aut pedibus, quum tempora poscunt. Ergo aderant, quot vere novo se frondibus arbos Induit, et vario flores nascuntur in horto Mane sub auroram. nobis tum nigra repente Ab Jove tempestas et inhorruit aspera clades. Nec mora: consistunt acies, ratibusque sub ipsis Pugnam ineunt, longisque ruunt in vulnera telis. Nos vero, radiis sub primae lucis, et axem Dum medium caeli sol scanderet, agmine raro Excipimus belli nubem et defendimur armis. 60 Sed prono quum sole boum juga solvit arator, Tum domitos saevi Cicones vertere Pelasgos, Et seni jaculis confossi e quaque carina Procubuere viri. fugimus nos cetera turba, Ingressique rates vehimur per caerula ponti Moerentes dira sociorum caede peracta. Nec tamen ante cavae poterant procedere pinus, Ingenti quam quisque viros ter voce vocasset, Quos rapuit Ciconum miseros mors invida campis. Juppiter extemplo boream cum turbine magno 70 Exciit, ac nebulis horrentibus abdidit omnem Telluremque fretumque: polo intempesta ruit nox. In latus obliquant se naves, velaque venti In diversa trahunt validi, discissaque frangunt. Nos trepidi legimusque sinus, letumque paventes; In terram e rabido subducimus aequore classem. Heic geminas noctes totidemque ex ordine luces Egimus et curis et fracti corda labore Assiduo. dein pulcra comis ubi tertia caelo, Extulit os aurora, iterum sustollere malos, 80 Carbasaque instamus ratibus per transtra locati, Provehimurque salo. classis cita labitur undis, Qua cursum ventusque gubernatorque vocabant. Atque ego fors patriae tetigissem litora sospes, Ni Malean circum dum flecto carbasa, ab aestu Praecipiti abreptus boreaeque ferentibus auris Avius errassem praeter vada nota Cytherum. Jamque novem luces ventis feror undique vastum Per mare: conspectas decimo vix lumine ad oras Lotophagum, gustant qui florea germina, veni. 90 Egredimur cuncti, lymphisque a fonte petitis Instruimusque toros, navesque epulamur ad altas. Mox ubi pulsa fames, socios ex agmine lectos Ire duos jubeo, praeconemque insuper addo, Qui loca vestigent, et gentis nomina quaerant. Haud secus ac jussi faciunt, subitoque profecti Lotophagos adeunt. non illis triste minantur Indigenae, clademque parant, at florea loti Germina dant ultro. sed enim data munera quisquis Attigit ambrosio ceu mellis dulcia succo, 100 Nuncius ad naves negat ire, iterumque sodales Visere: Lotophagis commixti pascier ardent Flore dato patriamque obliti atque ora suorum. At non ipse quidem cupidos consistere longum Passus ibi: invitos animis lacrimasque cientes Vi dura abduxi, tabulataque ad alta revinxi. Hinc alios moneo juvenes conscendere classem Pontibus ingressos, ne quis contingeret ore Floriferas mihi forte dapes, redituque careret. Continuo parent, positique ex ordine transtris 110 Purpureum feriunt remis mare, et aequora verrunt. Sic etiam hinc fugimus tristes, proramque Cyclopum Vertimus ad terras, haud est affabilis ulli Effera gens, fastuque tumens; quae freta deorum Munere nec frangit glebas neque conserit arva. Illis proveniunt ullo sine semine cuncta Sponte sua, variae segetes, expressaque vina Ingenti de vite, auctis Jovis imbre racemis. Non populi coetus agitant, nec jura, nec ulla Foedera: in aërio praerupti vertice montis 120 Antra tenent; sua quisque regit, legesque ministrat Conjugibus gnatisque, et mutua commoda spernit. Insula Cyclopum terris obversa Lachea Parva jacet pelago, nec longo tramite distans, Nec portu vicina; et silvis horret opacis Frondea. caprigeni pecoris silvestria passim Agmina pascuntur; neque enim vestigia campis Trita hominum terrent, latebrosaque lustra peragrans Rumpit iter durum venator et avia scandit. Non ovibus colitur, nec vomere scinditur ullo, Seminaque exceptat, desertis hispida glebis, Cultorumque expers: tantum dat pascua capris. Nam neque fluctisono Cyclopum in litore naves Stant minio pictae proras, nec texta per аrtem Pinea qui jungat curvatae tigna carinae Ullus adest, quibus illi undosa per aequora vecti Turrigeras adeant urbes, ceu saepe videmus Ire redire viam nautas alterna meantes Per freta, et auxilium varia de gente petentes. Sic etenim parto pubesceret insula cultu 130 Haud sterilis, passimque suo daret omnia mense. Prata virent late per litus mollia rivis Uberibus, baccho fecunda et vitibus olim Aeternis; campique patent, ubi messor aristas Carperet ingentes; nigranti uligine circum Quippe solum praepingue subest. latet aptus in illa Portus, ubi fessas retinent non vincula naves, Anchora nec morsu cohibet, nullusque rudentum Usus adest, miseris statio tutissima nautis, Dum repetant cursus, atque increpet aura morantes. 140 Pura sub umbroso clivosi tramitis antro Unda fluit, ramisque virent frondentibus alni. Huc nos, credo equidem, divis auctoribus acti Venimus obscuram per noctem atrasque tenebras: Umbrarum densa circum caligine tecta Classis erat; non astra jubar, non fulgida caelo Luna dabat nebulis atque atro condita nimbo. Haud oculis quisquam (urgentem ex aequore terram Viderat, aut magnos provolvi ad litora fluctus, Ante cavae steterunt quam tuta in sede carinae. 150 Carbasa tum demum legimus tellure potiti; Egressique altis a pontibus, aegra sopore Corpora curamus, dum lux optantibus alma Se referat. primo quae postquam fulsit Eoo Purpureo rutilans caelo, nos undique campis Fundimur, et cupido lustramus lumine terras. Ecce autem a nymphis excitae ad litora caprae Decurrere jugis, sociis jucunda futurae Praeda meis epulaeque, maris post longa pericla. Continuo curvosque arcus celeresque sagittas 160 Cepimus e ratibus: triplici mox agmine fusi Irruimus circum telis, multasque per agros Sternimus, et praedam numerum partimur in omnem. Bissenae naves aderant, et cuique carinae Sorte novem cessere; decem mihi corpora lecta. Sic totam per lucem occasum solis ad ipsum Instamus dapibus strati, pinguique ferina Vescimur, haurimusque cadis fumantia vina Nondum absumpta mari: magnam vim scilicet omnes Extulimus, Ciconum sacras quum cepimus arces. 170 Atque hinc vicinos Cyclopum lumine campos Prospicimus, fumumque videmus in aëra volvi, Audimusque ipsos, pecudumque sonantia magno Culmina balatu. sed jam caligine terras Sparserat occiduo sol mersus in aequore, et atris Admonuit tenebris placido dare membra sopori. Ut vero effulsit roseo dea pulcra cubili, Omnibus in coetum sociis ego rite vocatis Haec tum dicta dedi. vos heic o fida manete Pectora, dilecti cives: ego vectus abibo 180 Cum sociis navique mea visurus in illis Quinam homines terris habitant? an barbara degit Gens sine lege; diis an cara, et mutua servans Hospitia? haec fatus conscendo in litore navim, Meque sequi jubeo socios et solvere funem. Extemplo jussi parent, perque alta locati Transtra citis verrunt spumantia caerula remis. Inde ubi pulsa ratis tenuit loca proxima cursu, Litore in extremo resoni prope marmoris undas Antrum ingens lauris frondentibus undique opacum 190 Vidimus, intus oves multae, strataeque jacebant Caprigeni pecoris matres, obseptaque saxo Et piceis quercuque alte praesepia stabant. Hoc metuenda viri facies habitabat in antro, Qui deserta procul pecudes in pascua solus Ducebat, fugiensque suae commercia gentis Impia sub tacito volvebat pectore facta: Monstrum horrendum ingens, homini nec corpore vasto Assimile, at celsae frondoso in vertice rupi, Quum stat, et aërias consurgit sola sub auras. 200 Ergo ibi tunc aliis secreta in parte relictis Ad navim, bissex sociis comitantibus omni E numero lectis processi, munera bacchi Mecum nigra ferens, dederat quae dulcia proles Evanthei generosa Maron longe Ismara propter Templa colens arae custos Phoebique sacerdos. Hunc etenim quondam veriti servavimus una Conjuge cum cara gnatisque ad Apollinis aram Inventum viridi in luco. servatus at ille Septem caelati dedit auri ferre talenta, 210 Et solido argento totum cratera rigentem, Implevitque cados bissenos flore Lyaei Ambrosio, divum potu, quem rite repostum Non ullus famulantum aut mas aut femina vidit; Solus at ipse, uxorque, penus et provida custos. Ex illo quoties fragrantem in pocula partem, Ceu mel dulce, sibi fundebant, pocula quaeque Hausta fontis aqua cyathis miscere solebant Bisdenis; craterque tamen spirabat odorem Nectareum; suavi quisquam nec temperet haustu. 220 Hujus dona ferens magno securus in utre, In peraque dapes ibam. mens ardet adire Cominus ingenti membrorum robore fretum, Agrestemque virum, nec fas, nec jura verentem. Ingredimur taciti sinuosae in rupis hiatum, Cunctaque deserto (pingues namque ille per agros Duxerat ad pastum pecudes) miramur in antro. In calathis aderat pressi vis maxima lactis, Stipatique agni stabulis haedique sonabant Quique suo clausi septo: seorsum ubere pulsi 230 Jam grandes, mediique, et nati nuper in auras. Omnia vasa sero nabant: mulctralia juxta, Cymbiaque adstabant mulgendo accommoda lacti. Heic primum socii monuere coagula pressa Surripere, ac subito retro vestigia ferre Ad navem abductis gregibus: tum solvere ventis Carbasa, et undisoni remeare per aequora ponti. Fecissemque utinam! sed sperans munera, et ardens Nosse virum, monitis demens parere negavi, Exitio pubi quamvis erat ille futurus. 240 Interea positas superis incendimus aras, Inventisque epulis fruimur, dum redditus agris Duceret e pastu pecudes. jamque ibat onustus Fasce gravi referens arentia robora silvis Nutrimenta igni dapibusque in nocte parandis. Adstitit ut propior stabulis, dejecit ab alto Ligna humero: gemuit magno sub pondere tellus, Nosque metu trepidi latebroso condimur antro. Ille autem ingrediens simul egit corpora matrum Speluncam in vastam pressurus turgida lacte 250 Ubera; at hirsutos villis male olentibus hircos, Lanigerosque duces ovium sedem ante reliquit. Dein scopulum in sublime levans emuniit alta Ostia: non illum campo bisdena movere Atque duo juga celsa rotis simul acta quaternis Sustineant: tanto praetendit pondere montem. Tum medius residens lac mulget, et ubera foetum Ad sua quemque vocat; plexisque e vimine qualis Lactis partem aliam cogit, partemque reservat Spumantem in cyathis, sibi grata in pocula pasto. 260 Omnia quae properans demum sic rite peregit, Accenditque ignem, nos curvo ut vidit in antro, Turbidus affatur. qui vos, atque unde profecti Stagna per alta maris? pontone inquirere merces, Praedonum an ritu caput objectare periclis Errantes juvat usque, et tristia damna ferentes? Dixerat: extemplo gelida formidine sanguis Diriguit nobis sonitumque timentibus oris, Adspectumque trucem: tandem sic pauca repono. Nos procul a Troja diversa per aequora ventis 270 Jactati, patrias Danai dum tendimus ora, Venimus huc nutuque Jovis fatoque coacti. Gentes dura vides Agamemnonis arma sequutas Atridae, cujus caelo nunc maxima fama Tollitur, evertit postquam Priameïa regna, Felicesque Asiae populos. nos ad tua contra Litora devecti tibi vota en tendimus ultro Haerentes genibus, facilis dare munera forte Si qua velis, laetosque tua dimittere sede, Hospitii ceu jura ferunt atque exigit usus. 280 Tu vero divos veritus miserere precantum: Juppiter hospitibus laesis precibusque repulsis Ultor adest, sequiturque pios et numine servat. Haec ubi dicta dedi, torvo me lumine cernens Reddidit iratus. vel te dementia versat, Longa vel hinc pelagi via dividit, alta vereri Qui me forte putas, curare aut numina caeli. Nulla mihi superique Jovis reverentia; curo Nec divos: cedunt nobis praestantibus orsis Caelicolae. proin mitte Jovis praetendere vires 290 Atque odia: haud alius coget me parcere quisquam Nempe tibi sociisque tuis, ni certa voluntas Jusserit, ipsa mihi sola inviolabile numen. Verum age dic, navis qua terrae in parte relicta est Huc tibi subvecto; vicino an condita portu, Anne procul? dic: nosse juvat. cui talia fanti Contra ego (sensi etenim simulata mente loquutum) Subjicio sic arte. mihi regnator aquarum Cautibus illidens heic vestro in litore navem Praecipiti borea ex alto disjecit adactam: 300 Hisque ego cum sociis vix fugi elapsus ab aestu. Tantum effatus: ad haec nil contra turbidus ille, Sed ruit, et numero de nostro corpora bina Corripiens manibus, catulos velut ubere raptos, Impulit ad saxum: sanie sparisoque cerebro Terra natat. tum secta atro manantia tabo Membra vorat, manditque, leo ceu torvus in altis Montibus assequitur quum praedam: haud exta relinquit, Aut armos, aut dura erosis artubus ossa. Haec nos cernentes cum fletu ad sidera palmas 310 Tendimus, et certi media jam morte teneri Infandum horremus. postquam ille at lacte recenti, Visceribusque atris miserorum impleverat alvum, Lanigeras inter pecudes resupinus in antro Sternitur immenso. me crudum, cominus ense Educto, monet ira jacentis in ilia ferrum. Condere: fecissemque, animo ni cura subisset, Nos quoque, si caderet, perituros funere secum. Haud etenim manibus conando, ullaque moveri, Quam primum ingressus foribus praetenderat altis, 320 Vi poterat rupes. inter suspiria noctem Egimus ergo illam insomnes trepidique pavore. Postera quum roseo perfudit lumine terras Orta dies, iterum sopitos excitat ignes, Et vocat ad mulctram pecudes, mulsisque recentes Submittit foetus, raptim queis rite peractis, Prensa manu valida rursum duo corpora nostro Corripit e numero, dapibusque accingitur atris. Deinde fatur vasto pecudes eduxit ab antro Immensam attollens molem, facileque reponens 330 Ostia ad alta, velut pharetram si tegmine claudat, Et magno stridore ruens juga celsa petivit Cum pecore. ipse autem vacua sub rupe relictus Mecum agito, si qua possimque ulciscier arte, Victorque auxilio divae armipotentis abire: Dumque agito, haec animo melior sententia visa est. Forte olea e viridi clava ingens pingue jacebat Ad stabulum, quam ferre manu post ille volebat Duratam, malo bisdenis ordine remis Sulcantis freta lata ratis non mole minorem: 340 Talis erat visu, tantum surgebat in auras. Partem ego ab hac ferro longam non amplius ulna Abscidi, sociisque dedi, jussique polire Undique: supremum laevata in parte cacumen Ipse acui flammis subdens nigraque favilla: Deinde fimo, late foedo qui sparsus in antro Multus erat, posui candentem, atque aggere texi, Ne pateat. socios jubeo tum protinus omnes Sortiri, mecum auderent qui lumen acuto Torre cavum terebrare, ubi somno sterneret artus. 350 Illi sorte legunt, ultro quos ipse vocassem, Quattuor; his quintus comitem me audentibus addo. Interea, sero pecudes sub vespere Cyclops Venit agens, curvasque redux pecus omne coegit Speluncae in latebras nil toto ex agmine linquens. Seu laevum quid forte ratus, seu numine jussus. Nec minus immanes emuniit objice postes, Uberaque acclinis pressare tumentia coepit Caprarumque oviumque, suos atque ordine foetus Submisit. celeri quae postquam exegerat arte, 360 Ecce duos iterum scelerata in pabula caenae Arripit, et vivos vorat horridus ore cruento. Atque ego tunc adstans et nigro pocula baccho Plena tenens. en vina tibi, quae dulcia potes Artubus humanis pastus; cape pocula Cyclops: Experiere, olim quo potu navis onusta Nostra fuit, rursum libanti talia ferrem Dona quidem, sineres hinc si miseratus abire Incolumem. sed te contra vis effera raptat; Crudelis! quis te posthac visurus adibit 370 Huc hominum, dira miserorum caede peracta? Sic ego: at ille manu capiens se proluit almo Munere, et insueti captus dulcedine potus; Da facilis mihi rursus, ait; dic nomen et una Ipse tuum, referes jam nunc digna hospite dona; Et nobis nam terra parit felicibus uvas Sponte sua, tumidasque mero Jovis educat imber: Hoc tamen ambrosia ut dulcis, vel nectaris haustus Liquitur. haec Cyclops: subitoque ardentia rursum Vina dedi ter sponte ferens, terque impiger hausit 380 Ille bibens. jamque ut sensi praecordia circum Fervere, sic coepi simulato pectore fari. Quaeris tunc meum Cyclops cognoscere nomen? Dicam equidem; promissa tamen sint munera praesto: Nemo dicor ego; sic pectora fida sodales, Sic tenerum dici cari voluere parentes. Vix ego finieram, quum saeva fervidus ira: Ultimus ergo, inquit, tu Nemo vorabere caros Post socios, dignumque feres hoc hospite munus. Dixit, et immenso jacuit resupinus in antro 390 Inflexa cervice solo; tum pectora somno Victa dedit, patuloque eructans gutture fructa Evomuit vino et sanie commixta cruenta. Ast ego ferventi vectem candescere feci Sub cinere, et dictis socios hortatus amicis Ultro animos acui, ne quis mihi cederet auso Territus. hinc viridis jam jamque arsurus in igne Supposito quum vectis erat, circumque rubebat Torridus, eripui flammis crepitantibus: una Stant socii, ingentemque animum deus ipse ministrat. 400 Jamque illi arreptum fixere in lumine torrem Cuspide candenti; super ipse at rectus acutum Undique versabam telum. ceu robora navis Quum terebrant, alius premit instans vertice summo, Hinc atque hinc alii torquent utrinque tenentes Lora manu adnixi subter, circumque rotatu Volvitur assiduo trepidatque volubile ferrum: Haud secus ardentem defixo in lumine torrem Versamus. calido sanguis de vulnere manat, Hirsutumque supercilium, setosaque lucis 410 Urit claustra vapor media ardescente corusci Sede oculi; crepitat flammis jamque intima radix. Ac veluti magnam properans quum forte bipennem Rore faber gelido candentem tingit, et undis Durat (sic etenim vires rigor accipit aeris;) Mersa sonat stridetque lacu: non segnius olli Stridet acuta sonans oculus Infremit horrendum subito; rupesque fragore Intonuit; retroque timor nos egit: at ille Extrahit ex oculo foedatum sanguine telum, 420 Correptumque dolens ab se procul abjicit, acres Ingenti clamore vocans e rupe Cyclopas, Qui cava vicinis habitabant montibus antra. Continuo auditum celeres unde undique currunt Ad sonitum, densoque specum stant agmine circum; Et subito. quidnam voces Polypheme per umbram Horrendas adeo jactas, trepidisque soporem Excutis: invito pecudes mortalis an ullus Surripit? insidiis, aut vi congressus aperta Te perimit? queis ille furens: me perdidit, inquit, 430 O socii, insidiis Nemo, non viribus ausus. Cui mox Cyclopes: te sola in rupe morantem, Quandoquidem Nemo laedit, morbosa fatigat Ab Jove missa lues, nec fas contendere contra. Supplex Neptuni numen tu patris adora, Quod superest, precibusque voca. nec plura loquuti Discessere; mihi risus contra occupat ora Quum sensi pariterque dolis et nomine captos. Ille autem gemitusque trahens actusque dolore Caeca regit manibus palpans vestigia, et altum 440 Abmovet a foribus montem; tum brachia tendens Limine considit, si quem comprendere possit Inter oves tacito tentantem evadere gressu; Sic me adeo stultum vesana mente putabat! Contra ego defixus volvebam pectore mecum, Qua potius certamque mihi sociisque salutem Arte parem, fraudesque omnes atque omnia rerum Consilia expendens tanto in discrimine vitae, (Quippe aderat vis dura,) heic certus denique sisto. Stabant ductores ovium pinguedine laeti, 450 Ingentesque, nigro violae suffusa colore Vellera gestantes: direpto fune Cyclopis E thalamo hos tacitus ternos per vincula junxi Nexa pares cohibens. medius mihi quisque gerebat Unum de sociis, reliqui duo corpore euntis Cingebant utrinque latus: sic ordine terni Ibant quemque virum servantes, hinc ego demum Arjetis (ille etenim superabat maximus omnes) Arripui tergum, villoso et ventre volutus Delitui subter, manibusque in vellere denso 460 Implicitis fidens animo, nec territus haesi, Usque sub aurorae croceum Titanidis ortum. Quae simul ac rutilo suffudit lumine montes, Cornigeros e rupe mares in pascua Cyclops Exigit; haud mulctae stabulis atque ubera multo Lacte graves agnae pariter mollesque capellae Balabant dominum circa; qui corda dolore Percitus, extensis venientum terga superne Palpabat manibus, demens; latitare revinctos Nec juvenes subter villosam sensit ad alvum. 470 Jamque adeo super unus erat, portisque propinquans Ille aries, villis et me gravis, ultimus ibat. Hunc placide mulcens sic tum Polyphemus euntem Alloquitur. miserande aries, quae tanta morantem Caussa tenet, graderis cur nunc postremus in antro? At non sic ovibus quondam disjunctus amatis Ibas, ante quidem solitus florentibus agris Primus inire viam, gelidoque exstinguere primus Fonte sitim, primusque e pastu tecta subire Vespere: nunc vero cunctis ignavior exis. 480 An domini luges oculum, quem perdidit una Cum sociis malus hospes, ubi praecordia vino Edomuit mea, Nemo? haud ille hinc vivus abiret, Si modo vocalis factus tu dicere posses, Eludit qua parte meam nunc improbus iram. Ipsius haec certe fluerent aspersa cerebro Limina diffracto ad cautes, levioraque menti Damna forent, nihili quae vir malus intulit hostis. Haec ubi dicta dedit, lentum dimisit in arva E foribus. longe sat vix excessimus antro, 490 Primus ego exsilio pedibus, nexuque sodales Implicitos solvo; nec non simul undique fusi Innumeras agimus pecudes, et litora cursu Tendimus ad navim properantes. nec mora visos Excipiunt plausu socii, partimque reductis Laetantur, tristi flent partim funere mersos. Sed non passus ego gemitus extollere nutans Lumine, et abductos navis, tabulata sub ima Jussi inferre greges, rapidisque incumbere remis. Illi conscendunt alacres, atque ordine transtris 500 Dispositi feriunt certatim marmora palmis. Utque aberant terris, quantum clamantis ab ore Audiri vox missa potest, illudere coepi Sic prior increpitans Polуphemum. in rupe vorasti Non ignava viri gestantis corda sodales, O Cyclops; dignas solvisti at crimine poenas, Improbe, nil veritus sacrum corrumpere caede Hospitium: idcirco sic dis plaudentibus ultus Juppiter est. nec plura: olli furor arsit in imo Pectore, et abruptam montis de vertice molem 510 Arripiens valido contorsit turbine nigram Ante ratem, rostrumque parum quin frangeret ictu Abfuit. impulso exundant freta spumea saxo, Ad terramque trahunt navim refluentibus alto Fluctibus e pelago, rapiuntque ad litus adactam. Tunc ego corripui longum de robore contum, Detrusique ratem campis, simul aequora remis Admonui juvenes certatim findere nutans Vertice; nec segnes illi fugere periclum Viribus adnixi totis. bis longius illo, 520 At spatio postquam provecti cessimus arvis, Me rursum inclamare juvat; trepidique timore Contra instant socii blanda sic voce vetantes. Desine: cur dictis horrendum incessere monstrum, Improbe, vis? misso modo nos ad litora telo Impulit adducens, et vix non funere mersit. Quod si clamantem te magna et voce sonantem Audierit, jacto cervicem ipsemque carinam Disrumpat scopulo: tanto jacit impete telum. Haec socii. sed non animo deterritus ipse 530 Abstinui, rursumque Cyclopem affatus ab ore Sic coepi. si quis rapto de lumine quondam Te poscat, Polypheme; tibi dic illud Ulyssem Eripuisse satum Laërta, Ithacesque tenentem Regna procul, bello populatum Pergama Trojae. Sic ego. contra autem cum luctisono ululatu Ille refert: heu prisca tenent me oracula vatum, Credo equidem: fuerat divino heic numine plenus Telemus Eurymedes, venturi et praescius aevi Inter Cyclopas volventia fata canebat; 540 Omnia qui docuit me quondam, atque adfore, dixit, Eripiat qui dulce ferus mihi lumen, Ulyssem. Hunc ego sed pulcrumque aliquem rebarque futurum Ingentem, nec non praeclaro robore fretum Forte virum: nunc me parvusque et viribus expers Nescio qui misere captum domitumque Lyaeo Perdidit. huc adsis tamen o, cape munus, Ulysseu: Ipse tibi reditum Neptuno a rege precabor, Cujus ego soboles, nec se negat ipse parentem Esse meum. potis autem idem me reddere solus 550 Incolumem, nullusque alius seu forte deorum Sive hominum. dixit: subito cui talia reddo: Sic utinam possimque anima vitaque carentem Te jacere exstinctum nigras Plutonis ad umbras, Ut reddet non ipse oculum vel rector aquarum. Quae quum fatus eram, supplex ad sidera palmas Sustulit affatus Neptunum hac voce parentem. O genitor saevoque potens Neptune tridenti, Si tua sum proles, si tu mihi sanguinis auctor, Da, pater, in patriam redeat ne victor Ulysses 560 Laërta genitus procul hinc Ithacensia ponto Regna colens. vel si reducem contraria votis Fata meis poscunt, certusque hic terminus haeret, At sero veniat, sociorum et funere tristis, Nec patria in puppi, videatque indigna domorum Excidia, et misera turbatos clade penates. Talibus orabat; genitor nec vota precantis Respuit: inde aliam majori pondere molem Contorquens vacuas caeli projecit in auras, Immisitque ratem post curvam turbinis actam 570 In morem, clavo propius. furit aestus aquarum Praecipiti sub monte, ultraque impulsa carina Fluctibus a tumidis contraria litora tangit. Ergo exoptata tandem tellure potiti, Qua reliquae stabant naves, sociique sedentes Lugebant nostro concussi pectora casu, Subductam in sicca navim religamus arena, Egredimurque ipsi, pecudesque educimus omnem In numerum praedam sortiti partibus aequis: Maximus atque aries cessit mihi munere soli 580 Sponte datus. viridis quem celsa in litoris ora Rite Jovi magno, caelum qui numine torquet, Mactavi femora incendens. respexit ad ignes At non ille sacros, irata mente volutans Excidium classis, miseranda et fata meorum. Sic igitur totam per lucem in gramine strati Solis ad occasum dapibus vinoque fruentes Vescimur; et postquam nigras nox attulit umbras, Sternimur in placido carpentes litore somnum. Inde ubi clara diem stellis aurora fugatis. 590 Extulit, hortatus nautas conscendere jussi Protinus, et tortos campis laxare rudentes. Nulla mora est: dictis parent, cunctique locati Considunt transtris, et remis spumea volvunt Aequora. jam fugiunt terrae, vehimurque per undas Solliciti ac duro sociorum funere tristes.
HOMERI ODYSSEAE LIBER DECIMUS.
Protinus Aeoliam veni, qua fluctibus acta Insula in instabili dis carus tecta colebat Aeolus Hippotades: consurgunt aerea circum Moenia, et ingenti procurrit vertice rupes. Corpora gnatorum bissena in sedibus olli, Sex pueri, totidem forma praestante puellae, Ludunt, atque inter se laeti mutua curant Connubia assueti patriis considere mensis, Perpetuasque dapes celebrare. It nidor ad auras Aetherias per lucem altis late undique tectis; 10 At tacita sub nocte sua cum conjuge quisque Mollibus in thalamis strato super incubat ostro. Hos ego tum fines tetigi, facilique receptum Aeolus hospitio fovit, dum menstrua totum Luna iter expleret. saepe ille audire volebat Ilion, Argivumque rates, reditumque Pelasgum Cunctaque ego contra narrabam rite petenti. Verum ubi jam cupidus volui discedere, et illum Admonui, nihil ipse mihi, quibus indiget usus, Abnuit, ingentemque novennis tergore tauri 20 Utrem ferre dedit, introque sonantia clausit Flamina ventorum; namque illum rector olympi Et rapidos jussit mulcere, et tollere ventos. Ipse suis utrem manibus sub transtra locatum Argento molli vinxit, ne quā via ventis Adsit, et aequoreas tantum strepitantibus auris Mulceat excitus zephyrorum sibilus undas. Cessimus, atque novem sulcantibus aequora luces Et noctes totidem, decimo sub lumine visi E pelago nobis patrii se ostendere colles, 30 Ardentesque ignes propius. mihi pectora pressit Dulcis et alta quies fesso; namque ipse regebam Usque ratem, nullum sociorum vela movere Passus adhuc, patria citius quo sede potirer. Interea nautae vario sermone serebant Multa inter sese, meque auri pondera ferre Argentique domum ventorum a rege putabant. Atque aliquis comitem spectans: proh Juppiter! inquit, Omnibus ut carus, quascumque accedit ad oras, Advenit hic: multas Trojana ex urbe reportat 40 Laetus opes; eadem nos vero caerula mensi Nequidquam patrias vacui remeamus ad aedes. Ecce etiam pretiosa dedit nunc munera ferre Aeolus. eja omnes juvet inspexisse, recluso Aurique argentique latet quae copia in utre? Sic fatur, cunctosque eadem dementia vincit, Et laxant jam vincla utri. simul agmine venti Ocyus erumpunt omnes, saevaque procella Abripiunt pubem turbata per aequora longe A patria flentem nequidquam. atque ipse sopore 50 Excitus, et tristi concussus pectora casu Mecum agito, in fluctusne ruam, vitamque relinquam? Anne feram tacitus, caelesti vescar et aura Vivus adhuc? praestat superesse, imaque resedi Sub puppi tacitus, classem dum turbine venti Rursus in Aeoliam ferrent, circumque sodales Ingemerent. illic iterum tellure potimur, Fontibus atque haustis naves epulamur ad ipsas. At dapibus postquam vires potuque refectae, Praecone et socio tantum comitatus ab uno 60 Hippotadae petii sedes, quem larga bibentem Pocula cum gnatis deprendi et conjuge cara. Ut veni, primo consedi in limine tecti Ante fores: illi reducem stupuere videntes, Et subito: quae caussa movet? quod numen, Ulysseu, Ingruit adversum misero? te nuper amico Auxilio tutum patrias dimisimus oras, Et quocumque animo cuperes intendere cursum? Talia quaerebant. queis ipse: heu perdidit, inquam, Me comitum vesana manus, somnusque fefellit 70 Improbus. optatam miserati o ferte salutem, In vestra namque ipsa manu, tum plura paranti, Mulcentique animos dictis pater Aeolus infit: Ocius o discede hominum jam pessime, et isthinc Eripe te: curare nefas me quippe scelestum: Invisumque diis superis caput: aequore in alto Jam pereas laevoque huc fato et numine vectus. Haec dicens tristemque animi graviterque gementem Expulit e domibus. rursum freta caerula moesti Verrimus, et duro pubes defessa labore 80 Deficit incumbens remis, frustraque negatam Ipsa sua suspirat opem jam perdita culpa. Sex adeo noctes totidemque ex ordine luces Dum ferimur, nos celsa Lami sub moenia sistit Septima lux; ubi longam habitant Laestrygones urbem, Pastor et e campis rediens inclamat agentem Pastorem in saltus pecudes, auditque vocantem Ille quidem diversa petens; duplicemque referret Idem ubi mercedem dulci sine munere somni Balantum per prata greges, armentaque pascens: 90 Proxima nam lucis noctisque est meta viarum. Heic ingens sese portus venientibus offert Quem scopulis cingunt praeruptis undique cautes, Litoraque adversis procurrunt frontibus ante Ostia, et angusto fauces arctantur hiatu. Huc alii duxere rates, tortoque carinas Inter se propius vinxere ad litora nexu, Immoto qua parte silent freta caerula fluctu, Et circum placidis substernitur aequor arenis. Solus ego haud subii portum, navimque rudente 100 Implicui extremo religatam in margine ripae Extrorsum ad cautes; specula dein celsus ab alta Prospectum exploro. non ullа hominumve boumve Signa noto, tantum caelo consurgere fumum. Hinc subito socios рrаemitto, et quaerere gentis Praecipio nomen, lectis ex agmine binis: Adjunctoque simul praecone. iter ocius illi Corripiunt, celso montis de vertice ad urbem Arida quo rapidi vectabant robora currus. Illis Antiphatae Laestrygonis inclita gnata 110 Obvia, dum magnae sub moenibus urbis aquatur, Venit, ubi Artaciae vitreis argenteus undis Fons sonat, et patriae semper fluit utilis urbi. Hanc adeunt propius, dictisque affantur; et una, Quinam habeant homines, quae sint ea moenia, quaerunt. Talia quaerentes duxit genitoris ad aedes Illa sui; at postquam subiere in limina gressu, Terruit ingressos alta stans mole velut mons Femina, quae subito jactans ad sidera voces Exciit absentem thalami sibi foedere junctum 120 Antiphatem. ruit ille foro molitus acerba Fata meis, sociisque fuga properante duobus Elapsis, alium rapiens vorat horridus ore, Incenditque altis totam clamoribus urbem. Quo sonitu exciti Laestrigones undique currunt Innumeri, vasta referentes mole gigantas, Et late scopulis effusi immania subter Saxa rotant: gemitus dira sub morte cadentum Tollitur, et fractae stridor ferit aethera classis, Transfixisque viris inhiant ceu piscibus hostes. 130 Ast ea dum clauso fervebant funera portu, E femore eductum vagina protinus ensem Corripio, et stricto ferio retinacula ferro Hortatus comites validis incumbere remis, Molirique fugam. simul illis excitus ardor, Jactantque adducuntque manus: sic praepete cursu Una ratis mecum fugit subvecta per altum, Atque aliae diro perierunt turbine fractae. Hinc adeo elapsi turbato corde per undas Provehimur, tantoque juvat fugisse periclo 140 Incolumes. Aeaea ostenditur aequore contra Insula, ubi sedem Circe formosa tenebat Aeaetae germana soror; nam Sole creati Et Persa genitrice ambo, eximia Oceanine. Vertimus huc taciti proras, Non divum sine mente; duas et litore noctes Exigimus totidemque dies, vix aegra Corpora, solliciti curis fractique labore. Tertia sed postquam roseo jubar extulit ortu Alma dies, hastam capiens ensemque coruscum 150 In speculam ascendo de litore, sicubi cernam Culta soli, vocemque arrectis auribus adstans Accipiam. ut veni, conscenso vertice, fumum Volvier aspexi densis nemus inter opacum Arboribus longe penetrali e culmine Circes. Atque etiam tacitis propius succedere tectis Audentem dum cura subit, descendere navim Ad celerem visum satius, dapibusque refectos, Qui loca vestigent, lectos praemittere pubis. Jamque ubi tendebam vicina ad litora gressum,160 Tunc aliquis divum caeli miseratus ab arce Obtulit arboreis mihi cervum cornibus altum Ipsa sub ora viae in medio; latebrosa relinquens Qui nemora e pastu gelidum veniebat ad amnem Fonte sitim cupiens restinguere; namque caloris Arida vis illum, solisque exegerat ardor. Protinus egressum, tergo qua spina recumbit In medio, aggredior: cuspis latus aerea transit, Decidit, exanimesque artus in pulvere volvit. Hunc super insiliens ferratum e vulnere telum 170 Eripui, tractumque solo viridante reclinans Lenta manu carpsi virgulta, et vimina torto Fune simul nectens, haud longo ingentia vinclo Crura feri implicui, monstrumque immane subivi. Sic ego processi curva cervice gravatus, Innixusque hasta; neque enim manus altera quibat Ferre humero impositum: tanta ingens mole patebat. Ut ventum ad navim, dejecto pondere fidos Admonui socios dictis moerentia mulcens Pectora. non miseri quam vis Plutonia regna 180 Ibimus ante viri, quam nos occumbere leto Fata velint, largo nunc o dum pabula victu Sufficiunt, revocate animum, atque accumbite mensis. Talia stans propius memoro, paretque juventus Undique conveniens, mirataque litore cervum Obstupet, et magna defixa in mole moratur, At simul ac omnes explerunt lumina visu, Puro in fonte manus loti convivia mensis Laeta parant celeres, occasum et solis ad ipsum Implentur dulci baccho largaque ferina. 190 Quum subiit sol stagna maris caligine spargens Telluremque polumque, herboso in litore somnum Cepimus; ut vero radiis aurora refulsit, Stans medio in coetu tali sum voce loquutus. Huc aures adhibete, experti et tristia fata O socii (nec enim surgat qua parte vel arctos, Vel resonant austri; qua sol petat aequora fessis Tardus equis, aut unde oriens sese inserat axe, Novimus ignari,) si qua est via certa salutis, Consulite in medium?mihi nulla ostenditur aegro. 200 Namque ego dum scopuli celso de vertice lustro Omnia, fluctisono vidi loca gurgite clausa Undique: stant humiles saltus, et fumus ad auras Volvitur in medio crebris nemus inter opacum Ilicibus. vix fatus eram, quum territa pubes Concidit, et casum Laestrygonis anxia volvens Antiphatae, necdum vim saevi oblita Cyclopis, Horret, et effusis humectat fletibus ora. Non lacrimis at tempus erat: partirier omnem Stat numerum in geminas partes, dux agminis ipse 210 Unius, Eurylochus partem dux alter habebat. Dein galeae in resono fortes concussimus aere, Et primum Eurylochi retulit fors concita nomen. Ille invadit iter celerans, juvenesque sequuntur Bisdeni supraque duo, sociosque profecti Nequidquam flentes moesti post terga relinquunt. Jamque iter emensi niveo de marmore structa Tecta vident Circes media surgentia valle; Montanique lupi circum fulvique leones Stant placidi in foribus, quos diva potentibus herbis 220 Lenierat. non illi acres venientibus instant, Sed blandi, et longis testantes gaudia caudis Luxuriant; reducemque velut quum divite mensa Excipiunt catuli dominum sibi nota ferentem Pabula; sic variae facies atque ora ferarum Ludebant circum. sed visu territa pubes Restitit, et foribus pressit vestigia primis. Interea dulci resonantem gutture Circem Audiit, arguto magnam dum pectine telam Assiduo incumbens operi dea pulsat; et auro 230 Mollia purpureae pingit velamina lanae. Primus ibi ante alios, magno quem semper honore Complexus, carumque habui magis omnibus unum In mediis adstans coepit sic voce Polites. Heic aliqua ingentis percurrens stamina telae Dulce canit (tremulo resonat domus ardua cantu) Seu dea seu mulier: quin illam voce ciemus? Vix ea fatus erat, sonituque excita repente Nympha fores rutilo stridentes cardine pandit, Invitatque viros. cuncti irrupere sequentes 240 Heu miseri, Eurylochum praeter, qui tecta subire Abnuit, insidias veritus fraudemque latentem. Jamque introgressos dea vafra sedilibus omnes Collocat, et cererem niveique coagula lactis, Mellaque cum dulci confundit nectare bacchi, Tum nocuo miscens medicatas gramine fruges Porrigit, et patriae cunctis oblivia fundit. Post ubi gustarunt, virga dea saeva potenti Percutiens altis clausit praesepibus omnes Mutatos in membra suum vocemque coloremque 250 Et setas: tantum mansit vis pristina mentis. Stant moesti lugentque simul; fera pabula Circe Iliceos fetus, glandemque, atque aspera corna Sufficit, et quaecumque sues manduntque vorantque. Interea Eurylochus fugiens redit inde relictam Nuncius ad navim, magno sed corda dolore Perculsus frustra conatur mittere vocem, Nec valet, et curis ingentibus aestuat intus Ora rigans lacrimis. Nos contra instamus, et omnes Solliciti precibus pavitantem urgemus: at ille 260 Redditus in sese tandem sic ora resolvit. Ivimus, horrenti qua procubat ilice silva, Contigimusque domum secto de marmore structam Valle sub umbrifera. Cantu solata laborem Intus inaurato texebat pectine telam Seu dea seu mulier: sociisque vocantibus ultro Inverso resonos patefecit cardine postes, Accivitque viros. Sequitur male cauta vocantem Turba simul, solusque dolos ratus ipse resedi. Continuo ex oculis omnes abiere, neque ullus 270 Praeterea longo residi mihi tempore visus. Dixerat: ipse autem bullis fulgentibus aptum Ensem humero ingentem suspendo arcumque sonantem, Atque ipsum noto jubeo me ducere calle Eurylochum. Sed genva manu complexus utraque Ille mihi: ne quaeso, inquit, Jovis inclita cura, Invitum ne coge: sine heic me sponte manere: Incolumis nec enim jam tu, mihi crede, redibis, Nec quemquam abduces. Quin o fugiamus, et undis, Si qua manet miseros, praestet tentare salutem. 280 Cui refero: maneas licet istheic, comprime gressus Euryloche, et residens dapibus vinoque fruare; Ibo solus ego, nam me vis aspera cogit. Sic fatus puppimque et litora nota reliqui. Ast ubi per sacram celerans vestigia vallem Non procul a Circes aberam penetralibus altis, Adstitit aurata mihi virga insignis eunti Mercurius juveni similis, cui prima rubentes Flore genas molli spargit lanuginis aetas, Amplexusque manum placido prior edidit ore. 290 Quo tantum juga solus obis, ignotaque lustras Arva miser? socii tibi saevae in limine Circes Setigeri jam plena sues praesepia complent. Auxilione venis miseris? at non tamen inde Effugies una stabulo conclusus eodem. Sed tibi parta salus per me est: hoc accipe gramen, Quod retinens manibus nympham securus adibis, Exitiumque malum fugies et tristia damna. Quin etiam insidias Circes atque omnia dicam Consilia expediens: primum tibi mixta parabit 300 Pocula, et objiciet medicatis frugibus offam. Sed neque sic poterit corrumpere; namque resistet Hos tibi servatum, mea munera, gramen in usus. Dein ubi percussum virga te diva sonanti Contigerit, stricto contra tu protinus ense Irrue in adversam, jam vulnera jamque minare. Illa manus tum victa dabit, tremefactaque ducet In thalamum te sponte vocans. nec vota precantis Respue, ut incolumes socios ipsumque remittat Servatum te blanda. prius tamen exige, divum 310 Numina uti juret, nullum tibi deinde periclum Adfore; ne mollem nudato corpore reddat Indecoremque animi. sic dicens, gramen ab ima Evulsum terra subito mihi tradit, et usum Edocet. illi atro radix perfusa colore Nigra subest, niveo lacti flos concolor halat, Moly vocant superi, donum mortalibus aegris Difficile inventu, possunt vero omnia divi. Haec inter sese motis Cyllenius alis Per nemus umbriferum levat alti ad culmen olympi; 320 Contra ego multa putans processi ad limina Circes: Ut celerans pulcrae tetigi penetralia nymphae, Ante fores clamans tenui vestigia: at illa Audiit, et surgens reseratis postibus aulam In mediam accivit moerenti corde sequentem. Protinus ingressum rutilanti in sede locavit Sub pedihus mihi fulcra aptans, molitaque fraudem Aurea commixtis infecit pocula succis. Sed postquam data dona bibens interritus hausi, Contigit aurata me virga: atque ocius, inquit, 330 Cum sociis i foeda tuis praesepia serva. Dixerat: ast illam correpto turbidus ense Aggredior, trepidaeque minans jam desuper insto. Ipsa autem inclamans subiit, genibusque prehensis Haesit inexpletum lacrimans sic ore loquuta: O quis, et unde venis, quaenam tibi patria tellus, Qui talem genuere? haec te sine labe bibisse Pocula, quae nostro quotquot medicata veneno Contigerunt, sensere malum? tibi pectore robur Indomitum, nullique subest mens pervia fraudi 340 Tu certe, nec vana fides, ille acer Ulysses, Quem mihi venturum spondebat classe per aequor Iliacis reducem campis Cyllenia proles. Quin age vagina ferrum jam conde reponens, Et thalamos conscende meos, ut amore potiti Mutua firmemus nos inter foedera pacis. Talia cui fanti refero. mollire furentem Posse etiam speras precibus, convertere nostros Ausa prius socios in vultum ac terga ferarum; Nunc autem in thalamum, si captum fallere possis, 350 Invitans me blanda? ut mollem et honore carentem Perfida post reddas nudatum turpiter artus. Sed non ante tuum meme conscendere cernes Nympha torum, quam sancta deum mihi numina rite Adjures testata; nihil dein triste timendum. Nec plura: illa deos sollemni more sacrorum Jussa vocat, spondetque fidem. queis ipse peractis, Haud renui nymphae votis parere vocantis. Sedibus in pulcris forma praestante puellae Quattuor, assuetae varios properare labores, 360 Olli aderant: almam sacris e fontibus ipsae Progeniem, silvisque trahunt, fluviisque, sonanti Qui pelago sese miscent, pontoque residunt. Accelerant omnes: Tyriisque sedilia stratis: Illa tegit, subterque locat canentia lina: Haec ponit mensas, atque apta sedilia mensis Admovet argento e puro cum lancibus aureis. Atque alia ambrosium miscet cratere Lyaeum In rutilo, funditque aurata in pocula circum; Ultima fert liquidos rores; atque excitat ignem 370 Sub tripode ingenti: superas vapor udus ad auras Tollitur. at flammis intus tepefactus ut humor Incaluit, subiique labrum splendentis aheni, Ipsa manu facili positos invergit in artus E tripode undanti rorem, spargitque superne Cervicemque humerosque, et amatis irrigat undis Usque fovens, redeant dum lasso in corpore vires Exempta jam tabe mihi, tum denique olivo Sparsit, et abluti niveos super induit artus Vestibus intextis auro, solioque locavit 380 Languida suffultum molli vestigia strato. Atque eadem manibus fontes de more ministrat, Aureus effundit cyathus quos ore lebetem In solidum argento, et mensis mantilia sternit Candida. fert cererem calathis, et lancibus escas Altera jam stipat, meque ultro sedula tardum Excitat. Ipse autem moerenti corde sedebam Anxius, atque alias volvebam pectore curas. At postquam tacito defixum lumina vultu, Spernentemque epulas vidit, sic prima dolentem 390 Alloquitur Circe. cur o taciturnus, Ulysseu, Sic resides muto similis, nec munere gaudes? Insidias certe metuis, quum triste timendum Jam nihil est, postquam divos in verba vocavi Pollicita aeternum foedus. cui talia fanti Sic retuli: quis, diva, movet pietatis imago Ulla animum cui forte, epulas contingere laetus Sustineat prius, ille suos quam solvere curet, Et coram aspiciat socios? tu redde meorum Corpora, nec segnem cernes accumbere mensis. 400 Haec ego fatus eram; quum Circe e limine gressus Extulit, et virgam capiens stabula alta reclusit, Exegitque suum mutata in corpora pubem. Stant miseri juvenes; medios quos illa per omnes Incedit, spargitque novum per membra liquorem Cuique viro. fluxere horrenti e corpore setae, Induerant quas ante, et primae forma juventae Reddita continuo versos illapsa per artus Pulcrior, et multa renovata in luce refulsit. Atque ubi me coram videre, ampleximus omnes Effusi petiere manum, dulcique repente Omnibus exorto late domus excita fletu Insonuit. jam diva simul miseratur, et ipsa Cominus aggreditur sic me solata gementem. O Laërtiade navim litusque relictum Nunc repetens, pelago fac primum educere puppim Tellurem in siccam, speluncisque abdere opacis Armaque, et advectam Phrygio de litore gazam; Huc iterum dein ipse veni socia agmina ducens Emensum per iter. dixit; nec jussa moratus 420 Protinus ad navim celerans vectigia torsi: At juvenes sola pelagi resonantis in acta Tristia foedabant lacrimis manantibus ora. Ac veluti molles vitulae circum ubera matrum, Quum redeunt campis dulci jam gramine pastae, Saltibus adversae ludunt; nec vincla nec illas Ulla tenent jam septa; at circum armenta vagantur, Et querulis implent late mugitibus auras. Haud aliter pubes me circum affusa ruebat, Ut reducem primum vidit; nec segnior omnes 430 Laetitia invasit, quam si patria arva tenerent Sedibus excepti placidis, longosque cientes Incassum gemitus verba inter singula cuncti? Sic memorant. reduci jam te, nos alma voluptas Non minor incendit, Jovis o certissima cura, Quam si Ithacae nobis tetigissent litora prorae: Quin age et infandos sociorum edissere casus. Quos ego solatus: navim subducite, dixi, Speluncisque cavis advectam condite gazam, Armaque; tum celeri gressu vestigia ferte 440 Me duce, ut incolumem sacra intra limina Circes Cernere contingat plena ad convivia pubem. Nec plura: illi omnes subito mea dicta sequuntur; Sed non Eurylochus, solus qui fida tenere Agmina conatus: quo nos nunc ibimus, inquit, Ah miseri! tantus qui nam nova quaerere damna Ardor agit? nos saeva deae penetralia adire; Scilicet ut subito mutati in membra luporum, Setigerique sues facti dirique leones Excubias divae foribus servemus adacti? 450 Excidit an Cylops animis, improvida pubes Hoc duce quum subiit sceleratae rupis in antrum? Unius heu capitis miseram dementia tristi Perdidit exitio. fundentis talia ab ore Protinus educto cervicem abscindere ferro Ira subit, quamvis propius mihi sanguine junctus Ille foret; verum socii tenuere furentem, Et precibus flexere animum sic deinde loquuti. Ni tua jussa vetant, maneat licet ille relictus, O Jove nate; ratem servet: nos limina ad alta 460 Duc age, lustratoque citos rege tramite gressus. Vix haec finierant, navimque et litora cuncti Deseruere alacres: audet non ipse manere Eurylochus, veritusque meas irasque, minasque Ingreditur, moestusque legit vestigia pone. Interea Circe teetis penetralibus omnes Laverat, et pingui juvenes lustrarat olivo Inducens tunicasque super laenasque decoras. Cernimus accinctos epulis; nosque illi ubi contra Conspexere, simul varios in pectore motus 470 Suscipiunt, lugentque simul: gemitu omnia late Atria, et effusis resonant clamoribus aedes. At dea tum subiens propius: sate sanguine magni Laërtae o, dixit, tristem nunc ponito luctum, Et lacrimas cohibete. mihi sunt omnia nota, Experti quaecumque mari sive estis in alto; Seu terris, toties inimica a gente fugati. Sed victu revocate animos, quos ante profecti Ex Ithaca quondam Phrygiis habuistis in oris Pectore sub forti. nunc et sine viribus artus, 480 Et defessa malis longoque errore viarum Aegrescit mens victa, ullam nec cura quietem Dat miseris, laetave animos dulcedine spargit. Sic ait; et cuncti dictis paremus ovantes. Heic igitur toto lenti consedimus anno Perpetuis pasti dapibus, dulcisque Lyaei Munere gaudentes. postquam sol aureus annum Mensibus exactis revoluto temporis orbe Egerat, et longas perfecerat ordine luces, Talibus aggressi juvenes. quid, lente, moraris 490 Immemor heu patriae longum? si fata reposcunt Incolumem te certa tuas contingere sedes, Infelix o rumpe moras. sic voce monebant Sollicitum votisque ultro parere volentem; Et rursum instaurant epulas, et pocula libant Usque sub extremam lucem. quae sole cadente Cessit ubi, nigris et inhorruit aura tenebris, Hаc illac strati placido dant membra sopori. Ast ego conscendens assueta cubilia nymphae Illius accessi genibus, lacrimisque profusis. 500 Haud ignaram adii tali prior ore loquutus. O dea, pollicitum jam tu mihi perfice munus, Et patriae me redde. haud ipse resistere votis, Haud socii, mea cura, valent, qui semper acerbis Quaestubus increpitant, quoties tu diva recedis, Me circum affussi. sic ipse; at nympha precanti Blanda refert: non his invitos longius oris Vos teneam, jam pone metus, o fortis Ulysseu. Longa tamen vobis via restat, et ante petenda Persephones domus atra atque alti regia Ditis, 510 Caecus ubi responsa dabit certissima vates Tiresias, cujus menti vis integra perstat. Namque etiam exstinctus, voluit Proserpina, solus Ut saperet: volitant alii sine honore per Orcum Umbrae infelices, simulacra carentia mente. Dixerat illa: mihi gelida formidine sanguis Diriguit; taedet vitae lucisque sedentem In thalamo, fletuque sinus atque ora rigantem. Post ubi me luctu satiavi moestus acerbo, Collegique animum: fare o pulcherrima, dixi, 520 Ecquis erit dux ille, viam qui monstret ad Orci Limina? numquam adiit Plutonia regna carina Ulla, nec umbrarum subiit loca nigra silentum. Sic ego, sic iterum Circe: non ulla fatiget Nunc te cura ducis; tantum volitantia malo Carbasa tende manu residens, placidoque per undas Excitus impellet boreas tibi flamine puppim. Mox tamen oceani quum jam tranaveris aestum, Litus ubi stat molle, et frondibus horret opacis Populus, et steriles platani, salicesque nigrantes 530 Tergeminae silva alta deae, tu gurgite summo Siste ratem, Ditisque nigra in penetralia tende; Quaque Pyriphlegethon torrens Acherontis in alveum, Cocytusque fluit Stygio deductus ab amne Rupe sub adversa, resonant ubi murmure magno Amborum late ripae coëuntibus undis. Huc subiens fossam cubito non amplius altam Effodere, et circum libamina jussa memento Spargere mella ferens medicata, et dulce lyaeum; Tum latices de fonte, et adorea munera funde 540 Manibus. his actis simulacra carentia vita Supplicibus supera votis, Ithacamque reversum Multa vovens sterilem praestanti corpore vaccam Ignibus impositam sacris dic rite daturum, Structurumque pyram cumulatam rebus opimis. In primis vero nigranti vellere soli Tiresiae sponde, pecudes qui maximus inter Lanigeras aries vestris in ovilibus errat. At simul ac precibus manes in vota vocatis, Ense aries cadat ictus, et atri velleris agna 550 Versa Erebi ad fauces: tu contra averte reflectens Cervicem, fluvioque subi: circumundique fusae Advenient animae, tenues sine corpore vitae. Tunc socios hortare, ignique imponere sacro Praecipe jam ferro mactatas ante bidentes Pellibus ereptis, nec non dis fundere vota Persephone metuendae et magnanimo Plutoni. Ipse autem, strictum vagina protinus ensem Eripiens propius reside, circumque volantes Sanguinis a rivo prohibe sine viribus umbras, 560 Tiresias dum fata ferat. non ille moratus Adveniet, reditusque modum totumque docebit Certus iter, quo longa iterum maris aequora lustres. Haec dea: quum caelo rutilans Aurora refulsit Admonuitque toro consurgere: jamque ego laenam Accipio tunicamque; at nymphae vestis ad imos Candida defluxit talos, atque aurea cinxit Zona sinus, tenuisque comas velavit amictus. Hinc ego tunc celerans tectis penetralibus ibam, Hortabarque viros: osomno surgite, eamus; 570 Nam divae sic jussa ferunt. quae talia postquam Dicta dedi, laeto socii clamore sequuti Expediunt sese, quos nec tamen inde malorum Expertes potui salvosque abducere cunctos. Elpenor nam forte fuit pubentior aevo Omnibus, haud bello validus, nec pectore fortis, Qui, tacita sub nocte mero somnoque sepultus Parte in secreta fessos ut straverat artus, Excitus extemplo turbari tecta tumultu Audiit, oblitusque sui, strepitumque sequutus, 580 Nec gradibus nitens, tecti de culmine praeceps, Dum properat sine mente furens, ruit ocius actus In caput. olli humero cervix infracta pependit, Vitaque diffugit nigrum indignata sub Orcum. Interea reliquos venientes alloquor ore: Ad patrios vos forte lares intendere cursum Creditis? at monitu divae prius atria Ditis, Atque Hecates adeunda domus caligine opaca, Thebanique manent scitanda oracula vatis Tiresiae. dixi: subitusque per ima cucurrit 590 Ossa tremor sociis; flentes tum vellere crinem, Et manibus lacerare genas, nec parcere luctu; Nequidquam: haud etenim requies his ulla dabatur. Inde ubi digressi, cursuque ad litora tristes Tendimus, et multo suffusi lumina fletu, Jam dea nigrantes pecudes religarat ad altam Nulli visa ratem; quis enim nolentia cerni Numina mortali possit cognoscere visu?
LIBER UNDECIMUS.
Postquam contigimus vicini litoris oram, Continuo in resonas puppim deduximus undas Malum attollentes maloque haerentia vela: Egimus et pecudes intro, lacrimisque madentes Suspensique animum simul ipsi ascendimus. auris Mollibus aspirans a puppi ventus euntes Prosequitur, flatuque implet sinuata secundo Carbasa, et auricomae crebrescit munere Circes. Hinc positis placidi circum consedimus armis, Dum navim rectorque simul ventusque ferebant 10 Tota luce cito sulcantem caerula rostro. Mox simul hesperium subiit sol aureus amnem, Jam tenebris late sparsis devecta per altum Oceanum tuto consedit litore puppis. Cimmerii heic habitant, densa caligine semper Et nebulis gens mersa: haud illos aspicit unquam Sol radiis, nec celsa petit quum sidera curru, Ad terram nec vertit equos quum rursus ab axe, At semper fuscis nox atra supervolat alis. Litus ibi in siccum subducta e gurgite navi, 20 Extractoque grege, oceani labentis ad aestum Tendimus, et cursu petimus loca jussa sub amne Adversum per iter. tenet atri velleris agnam Arjete cum sacro Perimedes Eurylochusque In medio; ipse autem stricto mucrone sub ima Ad cubitum hinc atque hinc fossam tellure cavavi. Manibus hanc circum cunctis libamina fudi Mixto melle prius, dein dulci nectare bacchi, Tum lymphis de fonte, super cerealia spargens Dona manu frugesque sacras. hinc multa precatus 30 Promisique redux vovique silentibus umbris In patria sterilem praestanti corpore vaccam, Ingentemque pyram cumulatam rebus opimis; Tiresiae vero nigranti vellere totum, Pulcrior in nostris aries qui saltubus errat. Verum ubi finieram manes in vota vocare Supplicibus dictis, fossam super ense corusco Colla ovium ferii. fluit ater vulnere sanguis, Atque erebi e latebris imi ruit excita turba, Matres, atque viri, seniumque imbelle, puellaeque 40 Innuptae fato tristes et caede recenti: Multi etiam in bello transfixi pectora telis Magnanimi heroës calido sparsa arma tenentes Sanguine adhuc. omnes magno stridore ruebant Effusi ad fossam: subitus mihi pallida tinxit Ora timor, steteruntque horrenti in vertice crines. Tum celerans ovibus mactatis tergora jussi Deripere et sacris imponere viscera flammis, Votaque ferre diis caeloque ereboque potenti Persephone, et stygio regi, cui tartara parent 50 Umbrarumque domus. stricto non immemor ense Interea imbellem vetui succedere turbam Sanguinis ad rivum, thebani oracula vatis Dum peterem, placidusque idem consulta referrem. Prima mihi ante alias Elpenoris adstitit umbra Nondum etiam tumulo composti: namque verendae Sedibus in Circes inhumatum liquimus ante Infletumque, aliis distracti pectora curis. Illum ego quum vidi, sortem miseratus acerbam, Sic prior aggredior: quae te via duxit in orcum 60 Elpenor miserande? prior pedes ipse subisti, Quam navi devectus ego. sic fatus: at ille Excipit illacrimans: me laevi numinis ira Corripuir Laërtiade, visque improba vini. Namque oblitus, humi recubans ut forte jacebam, Scalarum inniti gradibus, de culmine tecti Praecipitans alto cecidi: gravis impete cervix Ossibus infractis humero collapsa pependit, Atque anima haec stygio petiit loca subdita regi. Nunc ego te cupidos per amatae conjugis ignes,70 Per genitorem oro, per spes et gaudia cari Telemachi, solus patria qui ludit in aula, (Rursum etenim, postquam vises Plutonia regna, Excipiet reducem tellus Aeaea,) ibi nostri Te subeat jam cura, memor patiare nec ossa Heu miseri tumuloque diu lacrimisque carere, Numine sim laeso ne fors tibi caussa doloris. Injice me flammis, oro, meaque omnia pone Arma rogo, tumulumque aggesta in litore terra Exstrue mansurum, famam venientibus annis. 80 Haec mihi tu persolve, et remum in mole sepulcri, Caerula quo vivus torquebam, desuper adde. Dixerat; illi autem breviter: tibi redditus ipse Omnia perficiam, dixi, solvamque sepulto. Hаc vice sermonum trahimus dum tempora maesti, Ipse quidem residens ad rivum sanguinis, ille Parte alia multis nequidquam vocibus instans; Ecce mihi ante oculos carae subit umbra parentis, Magnanimi Autolyci clarum genus Anticlea, Quam vivam Iliacas liqui digressus ad oras. 90 Hanc tum forte videns flevique et tactus amore Indolui: non ante tamen sum passus eamdem, Sanguinis ad sacri dulcem succedere potum, Quam se Tiresias ageret consulta daturus. Jamque aderat vates, et dextra sceptra tenebat Aurea, meque ultro agnoscens: quae caussa subegit Linquere, ait, solis jucundum lumen et auras, Ut stygias erebi sedes, loca turbida, adires? Quin isthinc absiste, et vagina indue ferrum Fulmineum, ut sacro saturatus sanguine pandam 100 Vera tibi. dixit, subitoque, ubi vidit acutum Me gladium posuisse manu, successit ad haustus Impiger, et fatis demum sic ora resolvit. In patriam reditum tu dulcem quaeris, Ulysseu, Quem tibi difficilem statuet deus: haud ego namque Iram posse reor te magnam fallere regis Aequorei; tibi semper atrox odia aspera contra Suscitat, et rapto gnati pro lumine saevit. Sed tamen et multos per casus litora carae Tangere post dabitur patriae, modo parcere praedae 110 Tuque, tuique velint, ubi primum elapsus ab undis Trinacriae curvo religabis in aggere puppim, Pascentesque boves armentaque pinguia cernes Solis, inexstincta lustrans qui lampade terras Cuncta videt novitque pater. servare nefanda Hos fuerit si cura sacros a caede juvencos, Sic quoque spes Ithacae vobis: sin laeserit ullus, Tum certum exitium sociis navique futurum Edico. tuque ipse licet fata ultima vites, At miser heu sero venies, indigna tuorum 120 Funera perpessus, numero super unus ab omni, Auxilii navisque alienae atque artis egenus. Aspicies vero celsa intra tecta domorum Jamdudum assuetos juvenes tua perdere luxu Omnia, dum fidum tentant pervertere donis Conjugis optatae pectus: mox digna rependes Supplicia, atque ultor merita vim caede piabis. At simul ac sontem turbam demiseris orco, Sive dolo furtim, seu pugna aggressus aperta, Accipiens habilem tum laevi ex abjete remum 130 Vade age, dum venias populos procul actus ad illos, Qui freta, qui dulcem fugiunt salis ore saporem, Nec pictas videre rates, nec remigis usum Caerula findentis, volucris velut aethera findit. Nunc etiam te signa, animos adverte, docebo: Obvius adverso veniens quum forte viator Ferre abiegna humeris te dicet fortibus arma; Ventilat ad zephyrum jactas queis messor aristas; Heic remum defige solo, caesoque juvenco Neptunum pinguique sue veneratus et agno 140 Ad patrios concede lares, atque omnibus una Caelicolis fer sacra libens: post funus ab undis Adveniet tibi Parca ferens, quum longa senectus Canitie placida confectum cernet, et omnes Otia te circum peragent felicia gentes: Haec te certa manent, fatorum hic vertitur ordo. Dixerat. huic autem contra: stant omnia, dixi, Tiresia, imperiis haec divum et numine fixa. Nunc alia o referas, oro: jam luce carentis Heic video nostrae simulacrum adstare parentis: 150 Ipsa tacet propiorque sedens nec cernere gnatum Sustinet heu contra, notas nec reddere voces; Dic age, quo prolem valeat cognoscere pacto? Talia quaerenti vates, sic ore vicissim Dicta refert: non te per longa exorsa tenebo, At cupido dicam. quaecumque accedere sacros Sanguinis ad latices simulacra carentia luce Siveris, illa tibi referent resрonsа petenti; Quaeque abiges, ibunt nequidquam muta sub umbras. Sic dicens nigri subiit tecta horrida Ditis 160 Tiresiae levis umbra, haec postquam oracula fudit. Ast ego, dum veniat mater, fusumque cruorem Ebibat, opperior cupidus. quo protinus hausto Agnovit sobolem lacrimans, ac talibus infit: Quae vivum te, gnate, vices, quae fata tulerunt In leti sine luce domos, atque invia vivis Litora? circum obeunt lymphis torrentibus amnes, Oceanusque sinu vasto, quem vincere cursu Non vis ulla pedum valeat; vix fortia possunt Velivolae hos fluctus transmittere texta cаrinаe. 170 Redditus an Phrygiis nunc primum a finibus errans Cum navi sociisque venis post tempore longo, Necdum Ithaca, necdum formosa conjuge visa? Dixerat: illi autem retuli. vis aspera cogit O genitrix me regna nigri Plutonis adire Tiresiae manes scitatum umbramque potentem. Nondum etenim tetigi delapsus Achaeidis arva, Aut fines vidi nostros, maria omnia circum Actus, ad Iliacos ex quo victricia campos Arma tuli primum gemini bellator Atridae. 180 Verum age fare mihi, quo mors tua funere clausit Lumina in aeternam noctem? num tabida morbi Edomuit te longa lues, an laeta sagittis Ipsa suis miseram stravit jaculata Diana? Quid genitor? quid gnatus agit? stat pristina fama, Imperiumque illis nostrum? vel fortior alter Sceptra tenet me jam ratus atro funere mersum? Dic quoque consilium, dic nostrae conjugis artes: Cum puerone manet, sedesque et salva tuetur Omnia, an abrepta jam quisquam gaudet Achivum? 190 Vix ea fatus eram, genitrix quum talia rursum Voce refert: manet illa tibi, manet icta dolore Corda gravi, curisque ingentibus aestuat aegra Semper, et assiduo corrumpit lumina fletu. Nondum ullus tua sceptra tenet: tranquillus at altis In lucis festosque dies in honore deorum Natus agit, sociosque inter convivia curat Digna viro, judex populis qui jura ministrat: Omnes namque vocant. genitor tuus urbe relicta Sola tenet procul arva; neque illi strata cubili 200 Mollia, nec pictae sunt tonso vellere vestes. Ipse hyeme in gelida famulantum more prope ignem In cinere accumbit sordentem indutus amictum; At quum aestas fervet gravidoque virens autumno Ridet ager, qua se tulerit per consita cumque Vitibus arva, torum dant illi ex arbore lapsa Et folia et frondes. ibi cura oppressus acerba Moeret, et assiduo luctu te, gnate, tuumque Exitium queritur lacrimans, duraque senecta Insuper heu premitur, quae me quoque funere mersit. 210 Nam neque me telo numquam fallente Diana Perculit in domibus jaculata, nec aspera morbi Corripuit vis ulla, artus quae virus in aegros Insinuans tenuem potuisset solvere vitam; Sed me cura tui, tua virtus maxima, Ulysseu, Et pietas erepta has me duxere sub umbras Exstinctam. sic illa gemens dicebat: at ipse Nequidquam volui matris comprendere manes, Conatusque manus ter collo imponere circum, Ter vacuas elapsa manus effugit imago 220 Par umbrae somnoque levi: meque acrior imo Cepit corde dolor, tali et sum voce loquutus. Quo genitrix me cara fugis? ne subtrahe nostris Te manibus; circum liceat dare brachia et orci Ipsius in latebris, luctuque explere dolorem. Anne mihi fallax umbram hanc Proserpina misit; Quo magis aegrescens dolor imo in pectore gliscat? Sic ego: quum mater. non te Proserpina, gnate Heu miser ante alios, vana sub imagine ludit: Haec homines sed forma manet, quum spiritus artus 230 Deserit. haud etenim salientes sanguine venae, Ossibus aut haerent nervi: vis ignea molem Corpoream absumit, simul ac nos vita reliquit; Ast anima in tenues somno par evolat auras. Quin age post lucem repetens atque omnia servans Dicta redux eadem nuptae narrare memento. Talia nos inter; subito sese obtulit agmen Quum mihi femineum (nam claro e sanguine nymphas Innuptas Hecate nuptasque emiserat una) Et circum affusum properabat sanguine pasci. 240 At mihi scitari tum quamque accensa cupido, Eductoque iterum ferro simul undique fusas Stat potu prohibere. ita cunctae ex ordine adibant, Narrabatque suam mihi quaeque ab origine gentem. Heic prior accessit forma pulcherrima Tyro Magnanimum jactans patrem Salmonea, et almo Aeolidae quondam Crethei dignata cubili, Mollibus in ripis assueta et margine Enipei Ludere propter aquas, quo non formosior alter In mare purpureum per campos labitur amnis. 250 Huic deus, aequoreas nutu qui temperat undas, Assimilis, resoni prope fluminis ostia nymphae Accubuit. stetit unda fluens, curvataque montis In faciem texitque deum nymphamque sub amne Virginea exutam zona pressamque sopore. At deus interea perfecto laetus amore Accepitque manum placidoque haec addidit ore. Munere laeta meo jam gaude o candida nympha; Nam paries claram revoluto temporis orbe Progeniem: numquam di spe fraudantur inani:260 Sit prolis tibi cura. vale o dilecta, neque ulli Prodens facta refer; si nescis, magnus aquarum Rector ego. dixit, subiitque undantia ponti Caerula: at illa gravis Pelian et Nelea partu Edidit, a magno sortitos regna Tonante Scilicet imperiumque ambos: ille almam Iaolcum Dives opum coluit, Pylias hic sedit ad oras. Ipsa etiam Cretheo peperss fortemque Phereta, Aesonaque, et volucrum domitorem Amythaona equorum. Post hanc Asopi genus alto a sanguine vidi 270 Antiopen, quae mixta Jovi duo germina fratres Protulit insignes animis, Amphiona dium, Et Zethum; primi quondam qui celsa locarunt Moenia Thebarum, cinxere atque arcibus urbem Impositis; neque enim quamquam acri robore freti Sat poterant arcere altis sine turribus hostem. Vidi etiam Alcmenam junctam Amphitryoni hymenaeis, Indomiti Alcidae matrem, quem semine cretum Aetherio furtim genuit complexa Tonantem. Dein Megaram forti natam genitore Creonte 280 Herculis invicti nuptam. vidi quoque matrem Oedipodis miseri, flavam crines Epicastam, Ausa nefas quae triste, animi correpta furore, Ipsa suo nupsit gnato. dedit ille parentem Heu miserum leto ignarus, thalamoque potitus Materno implevit subitis terroribus urbem. Tum scelerum infelix furiis agitatus habebat Imperium Thebis, Cadmaeaque regna premebat Caelicolum fato tristi. Plutonis at ipsa Claustra adiit, trabibus sibi nectens funus ab altis 290 Acta dolore gravi, gnatoque exstincta reliquit Supplicia, ultrices matrum quot Erynnies addunt. Nec non et Chlorin formae praestantis honore Eximiam aspexi: qua visa captus, haberet Neleus ut sociam, dedit auri ingentia dona, Iasidae minimam gnatarum Amphionis. ille Orchomenum tenuit Minyei fontis ad undam; Ipsa Pylo regnavit, ubi almae lucis in auras Nestoraque Chromiumque Periclymenumque superbum Progenuit, curamque super te, pulcra, futuram 300 Finitimis late, Pero. sed jungere nulli Sustinuit Neleus, lata nisi fronte juvencos Egerit Iphicli stabulis e fortibus idem Indomitos. solus quos vates inclitus olli Pollicitus, fidens animi, contraria sensit Fata deum, vigilum vim duram et vincula passus. Mox tamen exactis quum mensibus integer annus Aetherium complevit iter, volventibus horis; Tum demum Iphiclus fata ipsum certa canentem Solvit, et altisoni nutu Jovis omnia versa. 310 Ecce autem insignis facie se Leda ferebat Tyndarei conjux, genitrix tua, Castor equorum O domitor, pugilumque ferox certamine Pollux. Ipsa etiam nigrae terrae intra viscera vobis Ab Jove partus honos, alterno ut tempore vita Gaudeat hic, fatique ultro vim sentiat alter, Inque vicem superum caelesti luce fruatur. Post et belligero nuptam Iphimedian Aloëo Cernere erat, pelagi domino quae mixta supremo Edidit, angusti cepit quos terminus aevi, 320 Caelicolis Otumque parem, clarumque Ephialtem, Omnibus, alma tulit quos terra, et mole priores Et pulcro aspectu post fulmineum Oriona. Vix etenim nonum tulerat sol aureus annum, Jamque novem cubitos lata se mole ferebant, Ac totidem longis aequabant jugera membris. Ausi etiam superos inimica in bella vocare, Armaque, et horrisona mortem cum caede minari, Stellifero magnum sunt Ossam imponere Olympo, Scilicet et celso conati Pelion Ossae 330 Addere frondosum, caelique assurgere in arcem. Fors quoque, si vires melior pubentibus aetas Aucta dabat, votoque forent ausoque potiti. Sed peperit Latona Jovi quem candida gnatum, Perdidit Arcitenens prius ambos, flore juventus Ornaret quam prima genas, et spargeret ora. Heic Phoedram, Procrinque etiam, pulcramque Ariadnam Minois vidi sobolem, quam finibus olim Gnossiacis Theseus dites abduxit Athenas, Nec potuit perferre; illam nam diva Triformis 340 Irrigua in Dia tenuit, tibi munus, Iacche, Nempe parans, precibus non frustra in vota vocata. Maeramque, Clymenamque super, moestamque Eriphylen, Aurea pro caro cepit quae conjuge dona, Vidi ego tunc residens. at non quascumque videre Contigit, has possim referens comprendere cunctas, Magnanimum heroum gnatas thalamumque sequutas; Praecipitans namque atra polo nox cederet ante. Et me prona monent jam sidera carpere somnos Sive heic, seu potius curvatae ad transtra carinae 350 Cum sociis: stet cura mei Phaeacibus et dīs. Finierat: pressoque omnes intenta tenebant Ora sono, rerumque nova dulcedine capti Sedibus haerebant tacitis; quum candida coepit Sic regina: quis hic, cives, quantusque videtur? Quem sese ore gerens, quam forti robore, et aequo Consilio? meus hospes erit, nec parva sequetur Gloria vos etiam. proin hinc dimittere tantum Ne properate viri, neu parce munera egenti Usque adeo vos ferte, quibus vis plurima rerum 360 Divite sub tecto superum jacet abdita dono. Talibus illa: heros dicentem excepit Echeneus Phaeacum proceres inter jam maximus aevo. Non haec, o socii, vobis sine mente loquuta Est adeo regina; omnes quin dicta sequamur, Si probet Alcinous: namque ipsius omnia pendent Imperiis. dixit senior, cui talia subdit Alcinous: nec vos aliter fas velle, nec ipse Perpetiar contra, dum sceptra haec vivus habebo. Nec minus heic hospes, quamquam citus optet abire, 370 Sustineat tamen ille, polo dum crastina reddat Exoriens Aurora diem, perfectaque dona Constituam tum rite viro: delecta juventus Auspiciis properata meis iter omne parabit. Non plura Alcinous. tum sic exorsus Ulysses: O rex, o populo longe clarissime in omni Alcinoë, heic etiam lentum si forte morari Jusseris, exactis dum mensibus integer annus Effluat, auxiliumque parans et ditia cogens Dona mihi, et vellem et reduci magis utile multo 380 Id foret. ad patrias quanto ipse opulentior oras Nam veniam, tanto redeuntem et laetius omnes Excipient, et major erit mihi fama per urbem. Atque heic Alcinous: non te, jam mitte, vereri, O sate Laërta, mendacemque arguat ullus, Fallacemque putet; quales fert maxima sparsos Terra viros capto referentes somnia vulgo, Vanaque fingentes subitae mendacia famae. Rebus inest dictisque tibi sua forma, nec aequa Degenerem mens ipsa notat. tu fata Pelasgum, 390 Atque tuos, vates retulisti ut carmine, casus, Fortunasque omnes. quin o mihi fare roganti, Si quem etiam ex illis, qui quondam ad Pergama tecum Pugnarunt, fatoque illic cecidere supremo, Videris: haec nimium nox longa, et tempora somni Haud prohibent fari: perge o miranda referre. Usque sub Aurorae roseum Titanidis ortum Heic adero, si dura velis tua dicere fata, Erroresque vagos. haec ille; at rursus Ulysses: Alcinoë o, dixit, sunt et sua tempora verbis, 400 Sunt molli et somno pariter: quod si juvat ista Longius, et nondum pertaesum audire, recusem Invidus haud alios sociorum edicere casus, Majoresque etiam luctus. namque arma tulere Iliacis postquam campis, jam Marte soluti, Femineo periere astu vitamque dedere. Interea hac illac tenues Proserpina manes Nympharum ut sparsit, moerens Agamemnonis umbra Adstitit: hunc circa dextra laevaque frequentes Ibant, Aegisthi qui jam cecidere sub aula. 410 Me subito agnovit, quum sese proluit haustu Sanguinis, et multum lacrimans mihi languida frustra Brachia in amplexus protendit: nulla volentem Vis sequitur, solitusque vigor jam deficit artus, Qui fuerat quondam misero, dum vita manebat. Ipse etiam ut vidi, casu concussus amici Demisi lacrimas, fudique has pectore voces: O Atreo generate Agamemnon inclite regum, Horrida quo leti domuit te funere Parca? Obruit an pelago convolvens aequora saevo 420 Turbine Neptunus, nimbisque furentibus austro? An longis aggressa virum gens effera terris Vastantem raptosque greges, armentaque agentem; Pro dulci aut stravit pugnantem conjuge et urbis Moenibus? ille mihi quaerenti talia contra Reddidit: heu miserum nec me deus aequore mersit Corripiens subito ventorum turbine pontum, Saeva nec ignotis captum gens stravit in oris; Sed me, molitusque dolos Aegisthus et atrum Flagitum dira cum conjuge, in alta vocatum 430 Limina et exceptum dapibus, ceu plena juvencum Ad stabula, occidit. fors haec me funere terris Eripuit: circum sociorum densa cadebant Corpora, setigeri velut apri ad sacra deorum, Sollemnesque dapes, aut vincla jugalia regum. Insidiis vero captos, aut horrida miscet Praelia quum Mavors, vidisti occumbere multos Saepe viros; tamen illa tibi miseranda fuisset Ante alias caedes, quum corpora strata videres Crateras mensasque inter per tecta jacere 440 Undique, et effuso sedes undare cruore. Quin et Priamidis Cassandrae heu perditus hausi Verba, Clytemnestrae manibus dum caesa doleret Me super; ultricesque manus attollere frustra Ense furens ipsa tentavi in morte. sed illa Protinus effugit, nec labra informia leto Improba, nec voluit componere lumina dextra. Usque adeo nil terra tulit crudelius ira Feminea, si forte nefas admiserit ulla, Quale, suo caedem moliri aggressa marito, 450 Ausa est illa scelus. demens ego rebar adire Jucundus gnatisque simul famulisque penates Egregia at conjux scelus exitiale fovebat Dedecorans se labe, simul genus omne futurum Femineum: nulli post illam credere tutum, Quamquam eadem sit digna. haec ille ut fatus ab ore est: Heu! quantum Atridas, dixi, Jovis ira fatigat Femineo scelere invisos! jamque ante Lacaenae Occidimus furiis Helenae tot millia in armis; Saeva Clytemnestrae te nunc perjuria et ipsum 460 His mersere malis. nec plura his fatus: at ille Excipit. atque ideo nec tu placabilis, inquit, Sis generi infido, mentis neve omnia credas Consilia, aut si quid prodas, pars maxima semper Deliteat. saevo sed non tibi conjugis astu Pernicies metuenda: alios in pectore mores Penelope, servatque piam sine crimine mentem. Illa quidem nobis in dura ruentibus arma Nupta relicta nova est; pendebat ab ubere matri Parvulus, heroum qui nunc fors agmine felix 470 Assidet in medio: pater ipsum ante ora videbit Laetus, et ille suo reduci dabit oscula patri. At mea nec gnati vultu me lumina saltem Passa explere mei est; prius atro vulnere namque Perdidit incautum. tu vero haec pectore conde Dicta tuo servaque memor: clam litore navim In patrio, non siste palam; quippe omnia plena Insidiis, nec tuta satis jam femina cuiquam. Dic age et audieris num qua fors vivere gnatum Parte meum, Orchomeno in diti, Pyliasque per oras, 480 Aut etiam in Sparta fraternae ad limina sedis? Nondum etenim dius terris decessit Orestes. Dixerat. huic breviter: quid talia poscis, Atrida, Ignarum, vivatne haeres tibi carus Orestes, An periit? dictis haud fas me fingere vana. Hаc vice sermonum dum sede moramur in una Solliciti ac tenero spargentes lumina fletu; Ingens ante oculos Pelidae venit Achillei, Et Patrocli, Antilochique simul sine viribus umbra, Ajacisque, ibat cunctis qui major Achivis, 490 Et, post Aeacidem, formoso insigior ore. Heic fatus ut Peleo veterem cognovit amicum, Ingemuit lacrimans, tristique haec addidit ore: O vafer et rerum mirande inventor, Ulysseu, Infelix, quid adhuc animo tibi restat inausum? Qua tristem nunc arte Erebum, loca luce carentum, Umbrarumque domos, potuisti vivus adire? Cui refero: o Peleo generate, o lumen Achivum Aeacida, vatis quaesitum oracula veni Tiresiae, si forte viam mihi denique monstret, 500 Deveniam properans Ithacae qua salvus ad oras. Nondum ego nam vidi devectus Achaeida, necdum Tellurem tetigi nostram jactatus acerbis Usque malis. at tu felicior omnibus anteis, Qui fuerunt, et qui venient labentibus annis. Scilicet et vivus divum es dignatus honore, Et nunc magna tui sub terris regnat imago Imperium umbrarum retinens; ne dura querare Propterea tu fata dolens, quae talia postquam Edideram, graviter suspirans ille reponit: 510 Ne vero exstinctum solare, o fortis Ulysseu; Malim ego vel tenui ductus mercede colonus Pauperis ad nutum domini nunc degere vitam, Quam regere imperio heic populos tellure sub ima Sceptra tenens. potius memorans mihi fortia gnati Facta refer, primosne inter acer in hostem? Dic quoque, si qua tuas Pelei genitoris ad aures Pervenit fors fama; regit num clarus honore Myrmidonas ditem per Phthiam atque Hellada; an ipsum Despiciunt senio vix languida membra trahentem? 520 Non ego namque adsum rutili sub lumine solis, Qualis eram quondam, quum circum Pergama Teucrūm Agmina caedebam pro caris miles Achivis. In patria nunc ipse domo si talis adessem, Haec eadem illorum jam dextra retunderet ausus, Qui violant, raptisque arcent ab honoribus ipsum. Dixerat. illi autem retuli sic orsa vicissim. Nulla quidem Pelei generosi venit ad aures; Fama meas: cupido dicam tamen inclita gnati Facta Neoptolemi, referamque ex ordine casus. 530 Illum ego nam cur vis Nerei per caerula duxi Navibus e Scyro victricia ad arma Pelasgum. Atque ubi concilii Trojae sub moenibus altae Tempus erat, semper primus dicebat, aberrans Haud umquam sermone gravi: Neleïus illi Nestor egoque, pares visi contendere soli. At quoties ferro cernebant praelia Graji, Millibus haud ille in mediis, turbaque manebat; Sed longe antevolans, nulli virtute secundus Bellator, passim tollebat caedis acervos. 540 Haud autem numero possim comprendere, et omnem, Quam dederit leto pugnans, evolvere turbam. Eurypilus scit Telephides quo turbine ferrum Torqueat, et circum late socia agmina strata. Cetaeūm, propter nympharum munera; cunctis Memnona post dium se pulchrior ille ferebat. Praeterea ingentem Danai, quem struxit Epeus, Ascendere ut equum (fuerat mihi tradita cura Et caecos aperire dolos et claudere rursum;) Tunc alii proceres tergebant humida fletu 550 Lumina, et informes trepidabant omnibus artus. Ast illum haud umquam pallentem corpore vidi Tergentemque genis lacrimas. quin saepe rogabat, Ut sinerem jam corpus equo demittere saltu, Fulmineum stringens ensem, hastamque coruscans Aere gravem, Phrygiaeque intentans funera genti. Mox ubi jam Priami celsam populavimus urbem Multa ferens ratibus captivae munera praedae, Incolumis cessit, non umquam aut eminus ictus, Cominus aut ferro laesus, quod saepe videmus, 560 Fervet ubi Mavors permixta in caede virorum Sanguineus. dixi; subitoque aversus abivit Aeacides longo per prata virentia gressu Incedens, gnati laetus praestantibus orsis. Hinc aliae accessere animae, graviterque gementes Narrarunt mihi quaeque suas ex ordine curas. Solus torva tuens longe Telamonius Ajax Stabat, adhuc tristi servans in mente repostum Judicium, quo victor ego Vulcania quondam Arma tuli, magnum spoliati munus Achillei 570 Praeripiens olli. genitrix Thetis ipsa locarat In medio ad naves; lecti sufragia Troës Certa dabant, virgoque sedens Tritonia judex. O numquam tali certamine victor abissem, Quod propter nunc terra premit caput invida tanti Ajacis, formaque omnes superantis, et actis Grandibus, excepto Pelidae corpore Achillis. Quem tum ego compellans dictis affabar amicis: Siccine et exstinctus veteres in pectore volvis Irarum flammas, arma es fatalia necdum 580 Oblitus, statuere dii quae tristia Grajis? Tale etenim periit columen. te propter Achivi Non minus ac propter Pelidae funus adempti Lugemus moesti; nec luctus altera tanti Caussa, nisi iratus graviter Saturnius odit Quod Danaos; ille haec tibi tristia fata paravit. Huc age jam nostrasque audi, rex inclite, voces O propior, rabidosque domans in pectore motus Comprime, sic fanti contra nihil ille; sed atri Turbidus horrentes Erebi discessit ad umbras, 590 Unde etiam alterna me fors ad jurgia voce Excisset: gliscens at contra in corde voluntas Tunc alios monuit venientum noscere vultus. Heic vidi Minoa satum Jove, sceptra tenentem, Et solio innixum dantem pia jura vocatis Gentibus: harum aliae caussas longo ordine dicunt Sedibus acclines; aliae stant agmine denso, Vastaque moerentes Ditis penetralia complent. Heic etiam vidi captas et Oriona lyncas Ducentem, praedamque humeris per prata ferentem Florea, quam solis errans in montibus ante Straverat: in manibus stat clava ex aere rigenti. Praeterea et Tityon vidi telluris alumnum Omniparae, cui vasta novem per jugera corpus Tenditur. immanes hinc atque hinc viscera rostris Vulturii assidue tendunt, penetrantque sub altum Ungue jecur: nequit ille manu depellere pestem Supplicia expendens, caram violare Tonanti Latonam aggressus, dum Pythia templa petebat Sola per umbrosi Panopaei halantia prata. 610 Tantalus heic aderat, curaque exercitus acri Stabat in amne. illi mento tenus unda fluebat Poturo jam jamque, sitim atque explere paranti, Nequidquam. quoties namque ora admoveratundis Aridus, inviso toties fugiebat hiatu Unda absorpta: pedes circa telluris imago Nigra videbatur, siccoque arebat in alveo Fontibus ereptis ultrici a numinis ira. Desuper at ramis felicibus imminet arbos Punica, secundaeque piri, malique valentes,620 Et ficus, oleaeque: sui stant arbose foetus Quos ubi tentabat senior decerpere palmis, Nubiferas alte ventus jactabat in auras. Nec procul infelix visus mihi Sisyphus ipse Saxum immane manu gestans curvatus utraque Connixisque humeris pedibusque Montis iter: summo mox idem in vertice frustra Ut steterat jam jamque, aversa e parte Crataeis; Impulit. ingenti praeceps mons improbus actu Volvitur in campos; ille instat, et omnia sudor 630 Membra rigat, supraque caput stat pulvere nimbus. Post etiam vana vidi sub imagine formam Herculis; ipse autem superis convivia regnis Laetus agit, pulchramque fovet complexibus Heben, Aurea quam Juno regi est enixa deorum. Hunc circa umbrarum strepitus, ceu rauca volantum Agmina quum resonant: multa caligine tectus Ille tenet nudumque arcum, nervoque sagittam Tendit acerba tuens semper, similisque minanti. Horridus ex humeris pendebat pectora circum 640 Balteus, inque auro variarum monstra ferarum Ursique, agrestesque apri, saevique leones, Pugnaeque insidiaeque neces et praelia stabant: Nil simile his umquam visum, nec talia quisquam Extuderit posthac fulgentia cingula signis. Isque ubi me cernens nigra cognovit in umbra, Ingemuit miserans, dulcique affatus amore est. O sate Laërta, rerum admirande repertor, Certe aliqua heu miserum fati sors improba versat Te quoque, me tenuit vivum quae dura sub auris.650 Altisono Jove natus eram; sed tristia saepe Multa tuli, ingrati semper parere coactus Imperiis domini, et caput objectare periclis. Huc quoque me quondam tracturum in vincula misit Dura canem; neque enim gravius certamine tali Scilicet ille aliud misero fore credidit ullum. Hunc rapui tamen ipse, atque atro e carcere traxi Mercurio monstrante viam et Tritonide diva. Dixit, et obscuri subiit penetralia Ditis: At non ipse abii. cupidum juvat usque morari, 660 Si qua alia heroum facies sese efferat Orco. Fors et vidissem, quos multum cernere avebam, Thesea, Pirithoumque, deorum germina clara; Murmure sed magno stridens prius adstitit agmen Umbrarum immensum. tum vero pallidus horror Corripuit metuentem, imo ne effundat Averno Gorgonei horrendam faciem Proserpina monstri. Ergo iter ad navim celero, jubeoque sodales Scandere, et excussos terris laxare rudentes. Considunt jussi transtris: fert gurgite puppim Oceani in vasto remis adnixa juventus, Mox etiam veniens optato flamine ventus.
HOMERI ODYSSEAE LIBER DUODECIMUS
Oceani rapido properans ratis amne relicto, Rursum caeruleas Neptuni lapsa per undas Venit ad Aeaeos fines, ubi ducit in altis Sedibus alma choros Aurora, atque aureus axi Jungit equos Sol ipse. stat acta in litore puppis, Nosque una egressi dulci tellure potimur, Sternimur et somno, lucis dum fulgeat ortus. Qui simul ac roseo primum se ostendit Eoo, Continuo socios praemisi ad limina Circes, Ut miseri exstinctos referant Elpenoris artus. 10 Robora nos autem, qua celso vertice silva Tollitur, aggressi ferro, lacrimasque cientes Condidimus terra delati corpus amici. At postquam exustique artus atque arma fuere, Aggesto supra tumulo, positaque columna, Fiximus in summo mansurum culmine remum. Omnibus hinc rite exactis, haud inscia nostri Ex erebo reditus celerans vestigia Circe Venit: eam circum famulae Cerealia dona, Lustralesque armos, generosaque vina ferebant. 20 Tum dea stans propior dedit has pulcherrima voces: Heu miseri! horrentem vivi subiistis et Orcum, Bis letum experti, quamvis semel omnibus hora Atra venit? dapibus dulcique o corpora vino Procurate viri; cras altum iterabitis aequor, Luce nova. vos ipsa viam, vos cuncta docebo, Insidiis ne forte ullis terraeve marisve Capti iterum luctu frustra doleatis acerbo. Dixerat, et dictis curas a corde removit. Nos subito instamus dapibus, fusique per herbam 30 Solis ad occasum libamus munera Bacchi; Utque abiit lux alma, et inhorruit aura tenebris, Litoris in sicca nautae sternuntur arena. At me diversa solum dea parte locavit Ipsa manu ducens, atque ordine singula quaerens Me cubuit juxta. cui postquam rite recensens Omnia narravi, tunc illa ita farier infit: Haec fuerint jam cuncta quidem; nunc auribus ista Accipe, quae memori in mentem deus ipse reducet. Principio scopulos Sirenum et litora vises 40 Tristia, quae falsa capiunt dulcedine nautas. Illas incautus quicumque accesserit oras, Audieritque sonum, nec amatae conjugis ora Aspiciet, nec laeta redux dabit oscula gnatis Carmine deceptus, quod molli e gutture fundunt Sirenes viridi in prato. late ossibus albent Omnia, et infanda miserorum caede putrescunt. Tu transvectus abi; ceraque sodalibus aures Obline, ne quisquam voces exaudiat alter, Ipse velis ni forte unus. tamen ante jubeto, 50 Vincla tibi, circumque arctos inducere nexus Ingentem ad malum, fixosque aptare rudentes, Tutus ut accipias Sirenum ex aequore cantus. Quod si etiam solvi poscas, magis arcta revincto Injiciant socii tendantque haerentia vincla. At simul hinc volucri praeterlabere carina, Non ego te moneam, quo flectas tramite cursum: Tu videas; facies haec certa utrinque locorum. Horrescunt cautes, magnique ex aequore fluctus Cautibus illisi resonant, errantia divi 60 Saxa vocant. pennis supra non ulla volucris Tendit iter; possunt non ipsae impune columbae Ambrosiam pavido referentes ore Tonanti; Verum aliquam semper leto rapit improba rupes, Suffectaque nova numerum Saturnius aequat. Hаc non ulla quidem potuit tranare carina Sospes adhuc: navimque simul correptaque ab aestu Corpora fluctus agit nimbisque vorantibus ignis. Sola per undosos intendens carbasa tractus Transiit haec Argo quondam loca, Phasidis oras, 70 Aeaetaeque domos linquens. fors turbine et ipsam Corripiens fluctus cautes fregisset ad altas, Ni celeri lapsam praeter vada tristia cursu Vexisset Juno, fuerat cui gratus Iason. Stant gemini scopuli: superas hic tendit in auras Arduus, atque altum caput intra sidera condit Nubibus aeternis horrens. non vertice fulgor Purpureus rutilat solis, diffusaque puro Aura polo nec bacchi ardet nec tempore messis. Haud etiam quisquam valeat conscendere supra, 80 Aut revocare gradus: non si bisdena moveret Brachia, bisdenisque ageret vestigia plantis. In medio scopuli nigro patet intus hiatu In Stygias conversa plagas specus horrida. longe Flectere tum praestet cursum, atque avertere proram, Quamvis immenso fugiat specus edita tractu, Quo neque contingat juvenis jaculatus ab arcu Nequidquam toto contendens cornua nisu. Heic graviter frendens stat Scylla informis in antro, Latratusque ciet catulos imitata recentes: 90 Ipsa autem monstrum horrendum, quam cernere nullus Gaudeat; ipse deus non si foret obvius illi. Subter crura rigent bis sex informia monstro, Senaque colla supra, totidem capita horrida collo Cuique instant, triplicique assurgunt ordine dentes Ora exertantis, caedemque et fata minantis. Atrategit mediam spelunca: at corporis exstat Pars alia, et barathro capitum saeva exerit ora, Piscaturque, oculis lustrans saxa omnia circum, Delphinasque, canesque; et sicubi grandia possit, 100 Plurima quae pelago vivunt, deprendere cete. Incolumes nulli haec nautae jactantur abisse Per loca cum navi: tot corpora capta virorum Surripit, ora ratem tendit quot hiantia supra. At scopulus ponto surgit depressior alter Parte sub adversa, telique haud longius ictu: Frondibus hunc ingens Sub latere hoc tegitur, fluctusque invisa Charybdis Eructans ter quaque die rursumque resorbens Aestuat horrendum. ne tu, quum gurgite ab imo 110 Sorbet in abruptum fluctus, vicinior ito; Nam neque Neptunus diro te subtrahet aestu, Ille quidem id cupiat quamvis, frustraque laboret. Quin propior Scyllаe scopulis adverte carinam, Atque citus molire fugam: sex corpora praestat Rapta dolere, omnes quam certo occumbere leto. Dixerat. ipse autem: fare o pulcherrima, meque Diva doce; immitem fugiam si qua arte Charybdim Incolumis? si fata ultus miseranda meorum Interitu Scyllаe vertam? sed nympha loquentem 120 Increpuit subito, rursumque haec addidit ore: Infelix! tibi facta animo stant Martia, necdum Ardor abit: cedes nec dis, quos nescia leti Vita manet? mortale putas, quod funeris expers Di voluere malum saevumque et triste nec ulli Vincendum: fuga sola dabit properata salutem. Si namque in scopulo sumptis cunctabere telis, Heu vereor, ne dira tibi tot hiatibus ora Exerat, et socios totidem rursum improba tollat. Sed fuge praecipiti cursu, magnaque Crataein 130 Voce voca, monstrum quae partu enixa nefando Edidit; illa cavo rabidum compescet in antro. Post hinc Trinacriam venies, ubi pinguia Solis, Et pecora et nivei ludunt per prata juvenci: Septem armenta boum, totidem formosa bidentum Agmina; quinquaginta aequatis partibus omni Sunt capita in coetu; numerum nec foetibus augent, Nec minuunt leto. pastoris munera curant Nymphae pulcricomae Phaëthusaque Lampetieque, Aetherio genuit Soli quas dia Neaera, 140 Pubentesque parens viridique in flore vigentes Trinacriae aequoreas longe deduxit ad oras, Et patrios servare greges armentaque jussit. Haec intacta sines si pingues ire per agros, Post varios casus Ithacam cum pube redibis: Laedere sin ausus fueris, tum triste carinae Exitium sociisque cano; tuque ipse periclum Si fugies, sero infelix tua litora vises Omnibus amissis. quae postquam diva loquuta est, Aurea Tithoni conjux jubar extulit ortu 150 Purpureo: Circe simul ipsa e gramine surgit, Et cedit diversa petens. ego scandere puppim Admoneo socios, terrisque incidere funes. Nulla mora; insiliunt omnes, transtrisque locati Spumea convellunt inflexis aequora remis: Nec non a tergo faciles abeuntibus auras Suscitat implentes optato flamine vela Ornatis spectanda comis dea maxima Circe. Omnibus hinc armis per navim rite locatis Sternimur: ipsa ferunt celerem sua flamina puppim. 160 Atque ego tum tristi conpellans voce sodales: O socii, dixi; neque enim sciat unus et alter, Haec modo, quae docuit verax oracula nympha; Omnibus at pateant, seu nobis fata minantur Exitium, seu laeta jubent sperare salutem. Scilicet illa prius vocemque et prata cavere Florida Sirenum; meque unum audire canentes Jussit. at innexis vos vincla tenacia membris Tendite, et haerentem nodis nexuque revinctum Arboris ad truncum media me sistite navi. 170 Solvi si precibus poscam, constringite vincla Arctius oranti, et duros cohibete rudentes. Talia dum socios hortatus voce monebam, Litora Sirenum placido ratis incita cursu Contigit; innocuo labentem ventus agebat Flamine. tum subito zephyri posuere, neque ulla Murmura tranquilli resonant per caerula ponti, Sopitique jacent aequato gurgite fluctus. Vela legunt nautae, certaque in sede reponunt Composita, et validos sortiti ex ordine remos 180 Certatim incumbunt, et spumea caerula torquent. Ipse autem ingentem cerae conversus ad orbem Dissecui ferro, et lentescere frustra coëgi Pressa terens: jam cera manu tractata valenti Liquitur, et Phoebi radiis ardentibus icta. Hаc ego tum sociis illevi protinus aures Omnibus infundens. contra illi vincula capto Injecere mihi, rectosque in stipite mali Hinc atque hinc validis cinxerunt nexibus artus; Dein rursum impulsis ferierunt aequora palmis. 190 Jamque ubi distabat, quantum clamantis ab ore Audiri vox missa potest, ratis acta per undas, Haud latuit nymphas, curvoque in litore stantes Talia suavidica cecinerunt carmina voce. O Laërtiade Grajum decus, huc age navem Dirige, ut arguto cantum quem fundimus ore, Accipias. nemo haec transvectus caerula puppi est Quin prius adstiterit vocum dulcedine captus; Post variis avido satiatus pectore musis Doctior ad patrias lapsus pervenerit oras. 200 Nos grave certamen belli clademque tenemus, Graecia quam Trojae divino numine vexit, Omniaque e latis rerum vestigia terris. Sic resono ingeminant cantu: mihi corda voluptas Intima pervadit, vultuque et lumine nutans Solvere vincla precor socios. illi freta verrunt, Surgentesque una Perimedes Eurylochusque Implicuere magis cupidum perrumpere nodos. Interea celeres vecti viridantia praeter Litora Sirenum, nullis ubi cantibus aura 210 Pulsa sonat, ceram juvenes ex auribus omnem Eripiunt, laxantque meo de corpore vincla. Cessimus ut campis, vidi atrum ad sidera fumum Tollier undarum strepitumque exterritus hausi: Excussi manibus subita formidine remi, Omniaque horrifico sonuerunt murmure, et ipsa Remigio puppis spoliata immobilis haesit. Atque ego per medios gradiens maerentia dictis Pectora mulcebam, sic quemque hortatus ab ore. O juvenes, neque enim ignari sumus ante malorum, 220 Exitium nec majus adest, quam dira Cyclopis Experti quum facta cavo trepidavimus antro; Hinc tamen et virtute mea et sollertibus ausis Fugimus: horum etiam quondam meminisse juvabit. Quare agite et nullus dictis parere recuset: Vos rapidos remis fluctus per transtra locati Scindite, si mortem saltem hanc fors Jupiter aequus Det fugere, et praesens etiam vitare periclum. Tuque gubernator memori mandata reconde Haec animo, tibi enim clavo torquenda carina. 230 Hunc extra fumumque procul fluctusque sonantes Flecte ratem, scopulumque cave, ne cautibus asper. Incautum fallat, nosque atro funere mergat. Vix ego finieram, sociique haud jussa morantes Incumbunt remis; necdum implacabile monstrum Scylla rapax mihi dicta fuit, ne forte timentes Ima ratis tabulata petant, remosque relinquant. Heic etiam misero Circes mihi pectore tristes Exciderant monitus: nam contra ac jussa ferebant Arma amens cepi, longoque hastilia ferro 240 Bina manu crispans prorae surgentis in ipso Fine steti, poterat prius unde horrenda videri Scylla meis luctumque ferens et funera nautis. Nec tamen aspexi, licet acri lumine fessus Omnia lustrassem late loca rupis opacae. Tendimus angusto conclusi gurgite flentes Inter utrumque latus: furit atra heic Scylla sub antro, Illic sorbet aquas resonans immane Charybdis. Quae quoties vasto fluctus eructat hiatu Spumea, ceu rapidis quum flammis fervet ahenum, 250 Aestuat ingenti strepitu. sublatus in auras It liquor, et summi fumant aspergine montes. At quoties rapidi salsas vorat aequoris undas, Monstrat aperta sinum penitus: tum murmure circum Saxa tonant, glaucaeque oculis cernuntur arenae Reclusa tellure. aspectu territa pubes Palluit; atque illam trepidi dum cernimus unam, Ecce furens antro, manibusque et robore fortes Ante alios mihi Scylla viros sex improba tollit. Respiciens navimque simul, simul acta meorum 260 Corpora, vix summo pendentia brachia saxo Elatosque pedes vidi me saepe vocantum Nomine, et extremos gemitus in morte cientum. Ac veluti residens viridi piscator in acta, Incautos longa quum fallit arundine pisces Objiciens tecto letalia pabula in hamo, Tollit anhelantes, siccaque exponit arena. Semineces: sic illi in saxa horrentia tracti, Exanimes longis singultibus ilia tendunt. Ipsa autem in foribus clamantum pascitur artus 270 Tendentumque manus frustra mihi morte sub ipsa: Spectaclum horrendum! quo nil crudelius usquam Saeva diu ponti scrutando caerula vidi. His tandem elapsos scopulis atraque Charybdi Et Scylla, hospitio molli nos insula divum Cepit; ubi Solis forma praestante juvenci Lanigerique greges tondebant roscida prata. Necdum contigerat litus ratis acta per undas, Et jam mugitusque boum ferit excitus aures Balatusque ovium; nec non mihi dicta recursant 280 Tiresiae Circesque iterumque iterumque monentum, Solis uti sacra caveam tellure potitus. Hаec metuens tristi sic voce silentia rupi: Accipite o socii quae me Thebanus in Orco Edocuit vates, fatorum et conscia Circe. Scilicet unum illud repetens edixit uterque, Ut Solis fugerem cari mortalibus arva; Exitium nam triste manet: quin o freta rostris Findite Trinacria longe post terga relicta. His dictis cecidere animi turbataque cunctis 290 Pectora, et Eurylochus subita me turbidus ira Increpuit: mens laeva quidem te vexat, Ulysseu, Indomitumque geris robur, nulloque labore Frangeris. an sociis tu ferrea corpora rere Omnibus, haud patiens somno curisque gravatos Optata heu miseros tandem tellure potiri, Dulcibus atque epulis operari in litoris ora? Scilicet obscuram per noctem errabimus undis Sic temere avulsi gremio telluris; an auras Praecipites non saepe polo nox turbida cogit? 300 Quis fugiat late tenebris horrentibus atram Perniciem, si forte mari gravis incubet auster, Nimbosusque ruat zephyrus, qui turbine naves Corripiunt, vexantque, adverso numine divum? Cedere nunc praestat nocti, dapibusque refectos Corpora vicini curare in litoris herba: Cras iterum cum luce nova sulcabimus aequor. Sic ait Eurylochus: cuncti simul ore fremebant Haec eadem assensu haud dubio. mihi triste canebat Haud obscura quidem jam tum gravis ira deorum; 310 Et subito: jam jam cedo, nec tendere contra Sufficio solus. nunc vos at numina caeli O saltem jurate: greges florentibus agris, Contigeritve boum si qua heic armenta videre Haud admissuros scelus exitiale, neque ullam Laesuros pecudemve manu sortemve juvencum; Sed fore contentos dapibus, quas provida Circe Praebuit. haec fatus tacui; nec dicta retrectant Jam nautae, jurantque omnes. queis rite peractis, Ingredimur portum religata ex aggere navi 320 Dulcem propter aquam. juvenum manus emicat ardens Litus in optatum, dapibusque operarur in acta. Inde ubi pulsa fames, sitis et compressa Lyaeo, Tristia prosequimur sociorum funera fletu, Abstulerat curva quos nuper Scylla carina; Flentibus et lassos dulcis sopor occupat artus. Tertia noctis erat quum pars, jamque astra cadebant, Saeviit extemplo nimbis ingentibus atra Ab Jove tempestas, et late horrentia pontum Nubila telluremque simul cinxere; polo nox 330 Nigra ruit. vix almus equis afflarat anhelis Nos Oriens, quum prima ratem subducere nobis Cura subit, tractamque cavo religare sub antro, Candida ubi nymphis exstructa sedilia stabant. Post etiam pleno in coetu sic alloquor omnes: In curva mollesque dapes potusque carina Dulcis inest; heu triste aliquid ne fata minentur, O prohibete manus, quaeso, et servate juvencos. Haec armenta deo pascuntur sacra potenti, Omnia qui vastum lustratque auditque per orbem. 340 Nec plura his: fremitu socii assensere secundo. Interea totum non secius aethere mensem Flat notus excito quisquam nec flamine deinde, Ni notus atque eurus, pelago dominatus aperto est. At juvenes, tostae Cereris dum dona manebant Vinaque, solliciti vitae abstinuere juvencis A vetitis. ubi cuncta tamen sensere carina Deficere, ad praedam versi venatibus instant, Rimanturque uncis manibus, si scrupea piscem Saxa inter (cogebat enim vis improba ventris) 350 Haerentem inveniant, latitantem aut rupe volucrem. Contra ego secreti processi ad litoris oram Vota diis facturus, iter miseratus ab alto Expediat si quis misero, reditusque secundet. Jamque procul residens diversa in valle, ubi ventis Aequora tuta silent, palmasque in gurgite lotus Omnes caelicolas supplex in vota vocabam. Tunc mihi dī facili sparserunt lumina somno, Eurylochus dum parte alia pervertere tentat Corda virum subiens sic astu: o dura sodales 360 Experti mala quaeque, venit mortalibus aegris Invisum genus omne necis; sed acerbius unum Omnibus est, periisse fame fatumque subisse. Quin agite, et Solis pingues adducite tauros, Debita uti magnis solvamus munera divis. Quod si Ithacae dabitur tandem patria arva videre; E niveo Soli statuemus marmore templum, Ducemusque sacras alta ad donaria pompas. Aut etiam pro caede boum si perdere navem Hic volet iratus, prohibebunt cetera cladem 370 Numina. quidquid erit, malo jam mergier undis, Quam miser ignota longum tabescere in acta. Dixerat, atque eadem placuit sententia cunctis; Continuoque sacros lunata fronte juvencos Excipiunt: multi camuris nam cornibus ibant Et vicina nigrae carpebant gramina puppi. Circumstant pariter laeti, divosque Et solia e querna, Cereris pro frugibus almae, Arbore carpentes summa inter cornua fundunt. Tum precibus missis feriunt colla alta securi, 380 Tergoraque eripiunt, et sectos cruribus armos Arvina involvunt super et pinguedine densa. Lenaei deerant latices; ardentiaque exta Fluminea spargunt unda, libantque faventes. Hinc simul incensosque armos et tosta vorarunt Viscera, et aeratis fixerunt cetera membra Secta minutatim verubus; mihi lumina somnus Deseruit, sociosque iterum navimque reviso. Vix aderam propius, tenues quum nidor in auras Diffusus nares mihi noto afflavit odore. 390 Ingemui, et clamans has rupi pectore voces: Juppiter o genitor, vosque o stellantis olympi Numina, quid miserum juvit sic perdere somno? Heu sine me crudele nefas est ausa juventus. Haec ipse: interea celeri per inania lapsu Attulerat dira stratos jam caede juvencos Lampetie auricomo Soli, qui turbidus ira: O pater, o superi, dixit, mihi digna rependant Supplicia infandi comites errantis Ulyssei Admissa pro caede boum, quos laetus ab axe 400 Cernere gaudebam, sive alto invectus olympo, Seu repetens humilem stellato a vertice terram. Quod mihi ni meritas persolvant crimine poenas; In Stygias ibo latebras, atque horrida Ditis Regna meo late perfundam lumine fulgens, Discutiamque umbras. cui Juppiter: aurea caeli Templa colens. tu semper, ait, radiantia ferto Lumina dis, pariterque nigrae telluris alumnis: Horum ego jam celerem candenti fulmine puppim Fluctibus in mediis feriam jaculatus ab arce 410 Aetheria. quae dicta Jovis mihi deinde Calypso Candida narravit: retulit Cyllenius olli Nuncius adveniens superis e sedibus ales. At navem ut tetigi, socios in litore adortus Increpui nulli parcens: sed dicta cadebant Irrita, nec tantam poterant sarcire ruinam; Exstincti jam quippe boves tellure jacebant. Terrificis etiam turbarunt pectora monstris Di subito, tractaeque solo (mirabile dictu!) Serpere tum visae pelles, auditaque longis, 420 In verubus mugire simul jam torrida membra, Cruda simul, sonitu vivos imitata juvencos. Nec tamen abstiterunt, senasque ex ordine luces Perpetuis egere epulis convivia nautae Sacra instaurantes. postquam lux septima venit, Nimbifer immani cessavit turbine ventus; Et nos ingressi deductae in pinea navis Robora velorum crepitantes solvimus alas. Ut pelago fugit puppis, nec jam amplius ulla Apparet tellus, caelum undique et undique pontus, 430 Caeruleam supra nigra caligine nubem Juppiter induxit: tum subter inhorruit unda, Continuitque ratis cursum. nam turbine stridens Praecipiti zephyrus turbavit caerula, et ambos Diffidit haerentes malo vis aspera funes Impete contorquens. cadit actus pondere retro Malus, et arma simul fundum volvuntur in imum Omnia: at ipse ruens puppim super incidit ictu: In caput inque humeros miseri rectoris, et ossa Omnia subjecti frangit: jamque ille carina 440 Labitur in praeceps, vitamque relinquit in auris. Tum simul intonuit caelo, simul igne trisulco Juppiter intorsit fulmen; correptaque navis Tota diu intremuit, dirumque efflavit odorem Sulfuris. excussi nautae volvuntur in undas Aequoreis similes corvis circumque feruntur Fluctibus in tumidis: reditum negat ira deorum. Ipse autem gradiens hac illac, pinea solvat Donec texta ratis, laxis compagibus, unda, Opperior. jamque illa salo resoluta fatiscit, 450 Imaque pars superest tantum, cui fortia vincla E corio haerebant mali retinentia truncum. His subito vinclis malumque, imamque carinam Implicui, junctoque sedens in robore utroque Et vento et pariter fluctu jactante ferebar. Dein zephyrus nimbisque furens et turbine saevus Desiit, adversisque ruens notus ingruit alis, Rursus ut horrendae subeam vada iniqua Charybdis. Tota nocte feror; primoque micantibus ortu Cum radiis Phoebi violento gurgite vectus 460 Scyllae inter subii scopulos atramque Charybdim. Illa quidem in barathrum salsas demiserat undas Faucibus absorbens patulis: ego corpus ab aestu In sublime levans caprificu adfixus inhaesi Lucifugae similis volucri: vestigia nusquam Figere, nec summum potui contingere culmen. Longe etenim stirpes suberant, ramique sub auras In diversa alto fundebant stipite sese Ingentes, densisque umbrantes frondibus antrum. Heic me tunc tenui obnixus, dum robora navis 470 Redderet eructans iterum. nec vana fefellit Spes cupidum; nam jura foro quum dicere judex Desinit ad caenam properans post jurgia pubis, Emersere atro barathtri revomentis hiatu Robora, demisique pedes et brachia supra Cum sonitu illapsus mediis, manibusque recurvis Uda sedens pulsi verrebam caerula Nerei. Nec vero Scyllam divum pater atque hominum rex Amplius est passus me dira e rupe videre Innantem; neque enim fugissem tristia fata. 480 Inde novem per stagna dies maris humida ventus Errantem vexit: decima post numina nocte Telluri Ogygiae appulerunt, ubi dia Calypso Inter Atlantiadas forma pulcherrima nymphas Fluctibus ejectum facili me sede recepit. Sed quid ego haec autem nequidquam indigna recordor Hesterno jam dicta die tibi, maxime regum, Uxorique tuae? fessum piget illa referre Rursus, et insomnes noto sermone morari.
HOMERI ODYSSEAE LIBER TERTIUS DECIMUS
Dixerat: atque alii per tecta silentia late Dum gaudent mira capti dulcedine rerum, Sic illum Alcinous dictis compellat amicis. O Laërtiade, quando huc te fata tulere Per varios casus, per multa pericula vectum, Incolumis divesque tuas remeabis ad oras. Vos autem o, quicumque meos celebrare penates, Gaudetisque una convivia ducere, Bacchi Laetitiam cantusque inter, mea figite corde Dicta, viri. Туrio pictae jam murice vestes, 10 Caelatumque aurum, quaecumque et ditia dona Attulerunt proceres Phaeacum, condita in arca Omnia sunt. solido nunc quisque ex aere lebeta, Ac tripodem det quisque super. post certa redibit Pars pretii toto e populo; non omnia namque Fas unum tribuisse. haec postquam maximus heros Fatus erat, plausu cuncti assensere secundo Ad sua cedentes laeti penetralia reges. Mox īdem, ut roseis Aurora evecta refulsit Aequoribus, navimque parant atque aerea portant 20 Dona viro; quae rite locans curvata carinae Alcinous stipat sub transtra, offensa juventus Ne doleat validis freta findens versa lacertis. His propere exactis adeunt regalia rursum Tecta simul, mensasque parant, ubi sanguine sacro Victima caesa Jovi taurus fumabat ad aram. Diripiunt costas, dapibusque fruuntur opimis Vescentes; interque ipsos ciet aurea plectra Demodocus simul ore canens. at fortis Ulysses Suspiciens crebro caelum, solemque cadentem, 30 Pronus ut hesperias curru descendat in undas Optat, et impatiens studio jam gestit eundi. Ac veluti impasto tota cui luce jugales Invertere gravi fecundas vomere glebas, Occidit optanti prono sol igneus axe Agricolae; fesso tum pectore gliscit edendi Ardor, et exstimulat cupidum; trepidantia eunti Genva labant titubantque pedes. sic aequora tandem Sol Ithaco optanti subiit, mediaque corona Alcinoo atque aliis Phaeäcibus infit ab ore. 40 Maxime rex, vosque o magni, capita inclita, patres, Perfectis me rite sacris dimittite quaeso Protinus incolumem; vos et valeatis amici. Namque mihi jam parta, animus quaecumque volebat, Muneraque auxiliumque viae, quae numine servent Cuncta suo divi faciles, veteresque sodales In patria visam cum salva conjuge, faxint. Heic quoque vos maneant semper rata gaudia vestris Cum nuptis gnatisque; dii vos omnibus auctos Muneribus cumulent, procul absit publica clades. 50 Vix ea finierat; laeto clamore sequuntur Phaeaces, ducique jubent tam digna profantem. Atque heic Alcinous fido praecone vocato: Pontonoë o, dixit, plenum cratera lyaeo Huc age; caelicolum regi libemus ovantes, Mittamusque virum tanto sub numine laetum Ad patriae fines. dixit: nec jussa moratur Pontonous cratera ferens atque ordine miscens Omnibus. hi taciti libant, divosque precantur Per sedes late; quos inter solus Ulysses 60 Adstitit, ac multo spumantia pocula baccho Tradidit Aretae sic ipsam affatus ab ore. O salve regina mihi, dum tarda senectus, Parcarumque sinant leges, ac debita fata. En ego discedo; tu contra in sedibus hisce Et populo et gnatis precor alma et rege fruare. Sic fatus tendit gressus ad limina, et una Alcinoi it missus celerans vestigia praeco, Ad navim qui monstret iter litusque reductum. Nec non Arete famulas jubet ire puellas, 70 Haec ferat ut chlamydem secum tunicamque nitentem, Illa auctam donis pictam regalibus arcam, Atque aliae cererem pariter, laticesque lyaeos. Ut litus tetigere cavum, data munera nautae Accipiuntque locantque alacres, tum mollia sternunt Lina viro, pictosque super de more tapetas Conjiciunt, queis molle cubet placidusque quiescat Velivola in puppi. jamque ipse ascenderat heros, Compositusque toro languentia membra locarat, Quum subito curva socii sedere carina 80 Ordine quisque suo, solvere et litore funem. Incumbunt remis adnixi, et caerula verrunt Spumea: sopitos Ithaci diffusa per artus Dulcis et alma quies mortique simillima serpit. At navis, rapidae veluti per plana quadrigae Prata volant, quas viva rapit vis incita equorum Verberibus crebris; jam jam in sublime videntur Aëra per liquidum ferri, et contingere metam: Sic celeri volat illa fuga, longoque sonantes Limite agit fluctus, canumque in gurgite sulcum 90 Deserit a tergo. non ipsam praepete penna Accipiter levis alta secans praevertere possit Labentemque undis, divisque heroa ferentem Consiliis animoque parem; qui plurima quondam Pertulerat longum bello jactatus et undis, Tum placida oblitus curas in nocte quierat. Jamque ubi purpureo procedens clarus ab ortu Lucifer auroram Constitit optata navis tellure potita, Caerulei stat portus ubi Phorcynis ad oras 100 Litoreas Ithacae. versis duo frontibus alte Oppositi adsurgunt scopuli, pelagique furorem Cautibus objectis, ventorumque horrida frangunt Flamina: securae tuta statione carinae Intus habent sedem, nec vincla tenacia poscunt Ast olea in summo diffundit vertice ramos Desuper umbrosis complectens frondibus antrum, Antrum horrendum, ingens, nympharum humentia templa Naïadum. solido excisi de marmore circum Crateres, ansisque utrinque exstantibus urnae, 110 Mellaque apes stipant, vivoque haerentia saxo Stant juga, ubi resono percurrunt pectine nymphae; Puniceo tenues variatas murice telas. Manant et liquidi fontes, semperque recenti Rore strepunt; geminaeque fores, quarum altera, spectat Quae borean, hominum patitur vestigia, et almos Altera sacra deos, nigrum quae vergit ad austrum, Excipit, haud tangenda viris, at pervia tantum Caelicolis. huc se tunc noto in litore navis Condidit ac media plus parte resedit arena 120 In sicca; valido sic incita remige venit! Emicat in terram pubes, etiamque cubantem Mollibus in stratis, etiam alto lumina somno Devinctum exponit gremio telluris Ulyssem. Munera dein alii expediunt, quae virginis acti Armisonae monitis dederant Phaeaces habenda, Quum reditum supplex orabat. cuncta sub ipsos Conjiciunt oleae ramos, et devia ponunt Parte in secreta, ne quis fors ante viator Praeteriens, heros quam somno suscitet artus, 130 Aspiciat, visique petat sibi praemia furti. Hinc subito freta versa legit, retroque juventus Ad patrias dat vela domos; quum rector aquarum Nondum Ithaci longo satiatus pectora luctu, Oblitusque minas sic est affatus in arce Siderea fratrem. quisquam et jam numen adoret Neptuni, aut divum justo dignetur honore, Juppiter? ipsi etiam nunc me, gens edita nostro Sanguine, Phaeaces temnunt. quippe ipse volebam Usque malis Ithacum luctantem tendere ad oras 140 Dulichias; non et reditu prohibere parabam, Aeternumque arcere domo, tua magna voluntas Ex quo certa mihi, promissaque nota fuere. Illi autem celeri sulcantes aequora navi Securum adduxere mei, somnoque revinctum In patrio statuere solo. tam multa dedere Dona super, vestemque, aerisque, aurique talenta, Quam multa incolumis praedaque potitus opima Haud secum incensa a Troja devecta tulisset. Juppiter huic contra: proh quae te cura remordet, 150 O germane potens? divūm te spernere nemo Audeat, expertus ni fors cognoscere malit, Sit durum soli quam te contendere contra Viribus atque aevo praestantem. robore fretus Quod si hominum quisquam merito te fraudet honore, Ut placitum fueritque magis, mentique sedebit, Digna luat. sic fatus erat regnator olympi; Quum sic Neptunus: jampridem id, Juppiter, ultro Ipse etiam fecissem, inquit; tua si mihi certa Mens foret: irasci tecum et pugnare verebar. 160 Nunc autem pulcram Phaeacum perdere navim Est animus nigri reducem per caerula ponti; Talibus abstineant posthac ut tempus in omne Auxiliis: urbique ipsisque opponere magnum Stat montem. dixit; nec Juppiter abnuit olli Haec referens: age jam, venientem ex aequore puppim, Quum propius terris laetanti lumine cives Aspicient, subito mutato corpore rupem Effice, quae falsa referat sub imagine navim Omnibus attonitis monstro, magnumque repente 170 Montem stare altas contra mirantibus arces Ante urbem. quae dicta Jovis postquam audiit, astra Deseruit, Scherianque petens maris arbiter alti Constitit invisus scopulo. jamque impete magno Ibat aquis, celeransque viam propiora tenebat Laeta ratis; quum pone subit Neptunus, et actam Corripit, immotamque alto sub gurgite figens Esse jubet rupem ingentem, subitoque recedit. At bona Phaeaces gens ponto assuetaque remis Miranturque animo, seque inter plurima mussant. 180 Jamque aliquis socium respectans: heu quis in alto Vinxit, ait, puppim? tota ecce e fluctibus exstat Haud labefacta salo. sic ille. at nescia facti Corda stupent, donec trepidis rex farier infit. Me veteris nunc certa premunt oracula patris, Qui fore Neptunum nobis urbique canebat Auxilia ob nostra infestum, quod navibus omnes Scilicet incolumes vehimus per caerula Nerei. Praeterea quondam praedixerat adfore tempus, Quo validam nobis redeuntem ad litora puppim 190 Perderet in pelago, scopulumque opponeret urbi. Haec senior, quae jam perfecta en cernitis ipsi. Verum agite, ac jussis omnes parete volentes, Nunc jubeam quaecumque viri: deducere ponto Mittite, qui veniat nostras post hospes ad oras Indigus auxilii: lectos at rite juvencos Bissex Neptuno sacras mactemus ad aras, Si prece qua victus montem praetendere parcat Moenibus, et magna portus circumdare mole. Sic ait: atque illi trepida formidine capti 200 Expediuntque boves, fusique altaria circum Neptuno pia vota ferunt. Consurgit Ulysses Excitus interea somno; nec litus amatum, Nec patriae optatos longo post tempore fines Aspiciens noscit: circum Tritonia Pallas Nam caelum nebula nigranti offuderat, omnes Falleret ut veniens, utque illum diva doceret; Ne prius uxori neu caris visus amicis Ille foret, quam caede procos mulctasset acerba. Propterea facies late mutata locorum 210 Tota videbatur, diversaque semita ad urbem Portusque scopulique atque ipsa virentia prata Arboribus versis. Stetit ille, ac lumina volvens Prospectumque petens late omnem et litora lustrans Flevit, et ingenti concussus corda dolore Percussitque femur manibus vocemque profudit. Heu mihi quas hominum terras, ignotaque rursus Litora deveni? crudelibus effera coeptis, An justi rectique tenax gens hospita degit? Has ubi divitias condam? quonam ipse viarum 220 Ignarus ferar? o cur me Phaeacia tellus Non habet? alterius vel saltem tecta petissem Magnanimi regis, qui me juvisset amico Hospitio exceptum, et patrias misisset ad arces. Nunc autem haud novi, qua munera parte recondam, Nec tamen heic aliis furtim tollenda relinquam. Me miserum! non tuta satis Phaeacibus ergo, Nec fuerat mens aequa? alias per caerula ad oras Advexere, licet sponderent litora amatae Cara Ithacae: promissa fides en irrita cessit. Juppiter hospitibus miseris qui praesidet, ipsos Ultor agat: vindex scrutatur pectora justus Ille hominum, meritasque capit pro crimine poenas. At nunc praestat opes, totamque invisere gazam, Ne mihi quid secum abstulerint fugiente carina Longe iter ingressi. dixit; rutilosque lebetas, Ac tripodas, fulvumque aurum, vestesque recenset Enumerans. quae salva videt quamquam omnia, tristes Non tamen absistunt curae: perculsus amore Ingemit heu patriae, et resonas procedit ad undas 240 Multa dolens, lacrimisque rigans humentibus ora. Huic virgo tum nata Jovis tulit obvia sese Omnia pastori similis, cui prima juventus Spargit flore genas, quales regalia gnati Germina formosi pubescunt oris honore. Ex humeris nodo duplicem suspendit amictum; Puniceisque alte suras evincta cothurnis Tela manu crispat. quam primum ut vidit Ulysses Obvius aggreditur, laetoque ita pectore fatur: O juvenis, primum te quando in litore solo 250 Aspicio, salve o facilis, meaque omnia, meque Respice jam servaque. ego te ceu numen adoro Aetherium, votisque vocans, genibusque volutans; Fare etiam ignarumque doce, quae nomine tellus, Quive habeant homines? medio circumflua ponto Insulane, extremaene sinus telluris in undas Continuo heic tractu vergit, pelagoque residit? At dea quaerenti: vel te dementia versat, Hospes, ait, vel longa procul, si talia nescis, Huc via te duxit. non haec ignobilis ora, 260 Aut adeo deserta: ipsam novere, quot almam Auroramque vident gentes, solemque cadentem Parte sub adversa, qua nox fert atra tenebras. Terra quidem praerupta, citisque haud apta quadrigis, Nec sterilis tamen est, aequato ingentia quamvis Haud pateat per prata solo. fert ubere gleba Et cererem et bacchi latices, ac semper abundans Imbribus irriguis florentique uvida rore Educat et silvas late, dumisque virescens Optima caprigeno pecori est et bobus alendis. 270 Quin et Pergameas ingens pervenit ad arces, Quas procul hinc perhibent distare ab Achaeide terra, Fama Ithacae. sic fata dea est: at pectus Ulyssei Gaudia pertentant subito; nomenque volutans Auditum ficto sic rursum exorsus ab ore est; Nec sese prodit tamen ipse, in pectore vafro Vera tegens, longaque ita rerum ambage reponit. Audieram famamque Ithacae nomenque paterna Trans pontum in Creta longe: nunc aequora mensus Parte ego cum gazae veni, partemque reliqui 280 Effugiens aliam gnatis, post caede peremptum Idomenei genus Orsilochum, quo vincere cursu Nullus erat melior juvenum Dyctaea per arva. Me rabie infestus voluit nil tale merentem. Exuere Iliaca praeda quam propter acerba Bella virum, multosque tuli per caerula casus, Quod non sponte suo famularer ad alta parenti Pergama, victricesque agerem dux ipse catervas. Sed prior hunc magno confossum vulnere stravi Insidians, campis dum sera nocte redibat 290 Obscurum per iter. nox atra ingentibus umbris Me circum fidumque una complexa sodalem Eripuit spectantum oculis; furtoque potitus Delitui. postquam ferrum trans pectus adegi, Phoenicum ad navem properans vestigia torsi, Oravique viros magna mercede paciscens, Ut secum ad Pylii veherent me litoris oram, Elidave insignem, cui gens dominatur Epaeūm. Quum subito insurgens validi vis aspera venti Abripuit longe miseros, nec sponte volentes. 300 Fallere. sic caeco per noctem errore viarum Venimus huc acti, portuque subivimus alto Praecipites. non cura dapes subit ulla parandi Jejunis longum, sed fessi in litore corpus Sternimus, ac somno lassos componimus artus. Heic me grata quies miserum decepit; at illi Interea eductis opibus, quaecumque fuere Devectae, positisque, ubi stratus membra fovebam, Effugiunt, ventisque petunt spirantibus arces Sidonias: vacua moerens ego linquor in acta. 310 Dixerat: insignis glauco dea lumine risit, Permulsitque manu nivea; tum virginis ora Ora habitumque gerens pulcrae, cultaeque per artes Egregias, tali mutata est voce loquuta. Jam nimium vafer ille foret, qui vincere cumque Speraret te posse dolis, licet obvius adsit Vel deus aetherio caeli delapsus ab axe. Improbe! sicne adeo nequidquam fraudibus usque Indulgens ficta perges mendacia lingua Redditus et patriis jam tandem sospes in oris 320 Texere, cara tibi primis quae semper ab annis? Quin age mitte dolos: nostrum scit fallere uterque Vana ferens; homines inter tu maximus omnes Consilio polles, contra dis omnibus ipsa Ingenio praefto. nec tu me Pallada nosti Horrisono Jove rege In duris tibi fida comes, praesensque periclis Incolumem servo? non et Phaeacibus esse Te volui nuper carum? delapsa sereno Nunc iterum caelo veni, ne munera quisquam 330 Surripiat, quae multa tibi mea jussa sequuti Phaeaces dederunt. quin et quot fata dolores Sedibus excepto patriis statuere ferendos, Expediam dictis. omnes tu pectore ferto Indomito; nullus vel mas vel conscia duri Femina sit reditus: quaevis convicia prestat Saeva virum, tristesque vices superare tacendo. Huic Ithacus: quis te mortali semine cretus Diva queat cognosse, vafer sit quamlibet usu, Tot facies hominum mutas, tot vertis et ora? 340 Novi equidem expertus, quanto mihi saepe fuisti Auxilio ad Trojam dura inter praelia Grajum. At Priami postquam celsam populavimus urbem, Avectosque cavis ratibus disjecit Achivos Per freta lata deus, numquam te maxima vidi Adstantem puppi in celsa curasque levantem. Heu quantum ignotis erravi in fluctibus acrem Corde fovens luctum, donec solvere periclo Me faciles tandem superi. Phaeaces adire Tu, fateor, me diva tuo cum numine sancto 350 Jussisti, ac melius miseris confidere rebus. Nunc te per genitorem oro (nam dulcia nondun Regna Ithacae tetigisse reor, verum avius oris Neicio queis jactor longe; tuque ipsa videris Ludere deceptum, memoras dum talia fando) Dic age, num patriae tetigi jam litora cara? Talibus orabat; quum sic Tritonia virgo Orsa loqui: idem animus semper tibi pectore vafro, Mensque eadem perstat non ullis fracta periclis. Nec potui idcirco tantis in casibus actum 360 Linquere, nec potero: nostro te numine dignum Ingeniumque animusque facit visque aurea linguae. Namque alius rediens per tot discrimina rerum Arderet gnatosque domi; nuptamque videre Optatam: nil ipse petis, nec scire laboras Scilicet ante, tuae veniens quam pectora coram Conjugis experiare. illa abdita moeret in altis Aedibus; ingratae totaeque ex ordine noctes Dispereuntque dies suspiria crebra cienti. Omnia certa mihi fuerant; sociisque sciebam 370 Amissis reditum dulcem tibi fata parare. Non tamen et volui patruum contendere contra Indomitos alto volventem corde furores, Infestumque tibi rapto pro lumine nati. Ac ne vana putes mea dicta, en aspice sedes Jam patrias: ingens portus Phorcynis in illa Caerulei stat parte senis; viden ardua ramos Explicat ut patulas mihi sacra in vertice oliva? Subter Naïadum domus atro horrescit hiatu In latere excisae rupis. latet undique septa 380 Arboribus spelunca, ubi tu sollemnia nymphis; Vota dabis lectas statuens de more bidentes: Neriton en illic nemoroso vertice surgit. Haec ubi fata, scidit nebulam; tum visa refulsit Terra viro, patriique soli dulcedine motus Exiluit, gaudensque suae dedit oscula terrae: Extulit et vocem, tendens ad sidera palmas. Nymphae Naïades, proles Jovis, o mihi nulla Visere quas fuerat jam spes, nunc omnibus auctae Laetitiis salvete deae, mea munera vobis 390 Semper erunt, virgo tantum sinat orta Tonante Vivere me, natumque suo mihi numine firmet. Talia fundebat supplex, quum caesia diva: Fide, ait, haec tacitum nec pectus cura fatiget. Ac primum advectas parte interiore sub antro Umbroso condamus opes, ubi salva manebunt Omnia; dein pacto quo sint videamus agenda Cetera, uti recte cedant, nec plura loquuta Antrum immane subit, latebrasque inquirit in antro, Dum propius subvectat opes Laërtius heros, 400 Caelatumque aurum, fulgentique aere lebetas, Et picturatas Phaeacum munera vestes. Ordine cuncta locat, lapidemque ante ostia Pallas Ingentem advolvit: tum se viridantis in umbra Ambo oleae stravere sacra fatumque struentes Perniciemque procis, et sic prior orsa Minerva est. Laërta generate, deum certissima cura, Quo juvenes leto, quibus aggrediere vel armis, Consule, tres adeo totos in sedibus annos Imperitant, sociamque tori pervertere tentant 410 Muneribus. manet illa quidem, teque anxia luget, Dum redeas, vanaque simul spe pascit amantes, Verbaque dat miseris, aliudque in pectore versat. Heic Ithacus: proh diva, inquit, ceu major Atrides, Nescius heu nostri periissem in limine tecti, Ni me cuncta prius monuisses. quin age dicas Alma precor, si qua possim vi perdere sontes? Adsis o lateri nostro comes, et mihi robur Invictum da diva: tuo jam numine fretus Non ego tercentos dubitem vel poscere in arma 420 Saeva viros, nil non ausim. tanta auspice mecum. Quae contra Pallas: tecum comes addita semper Ipsa adero, trepidos nec me sine fortis in hostes Insilies, quum tempus erit. jam jamque cerebro Spero equidem, et sparso tincturum sanguine terram Invisa de gente aliquem, poenasque daturum Pro scelere. ut vero venientem agnoscere nemo Mortalis te possit, ego squallentia reddam Membra prius formosa, et flavos vertice crines Eripiam, circumque humeros sordentia ponam 430 Tegmina. tum pulcra radiantia lumina fronte Suffundam tenebris, ne cui noscare procorum Sordidus, uxorive tuae gnatoque relicto. Tu vero hinc subito pastorem jussus adibis, Nigrantes qui rure sues tibi servat, et idem Teque tuosque colit magno complexus amore Jam senior. celsa invenies sub rupe sedentem Ad Corvi scopulos, Arethusae dulcis et undas, Iliceam frangunt ubi glandem et flumina potant Nigra sues, multaque aucti pinguedine florent. 440 Illic tardatus vario sermone morare, Ipsa procul celero dum pulcrae ad moenia Spartae Telemachum ductura tuum genus, acer Ulysseu, Regia qui flavi Menelai ad tecta profectus Te quaerens reditumque tuum Lacedaemone degit In viridi. sic diva; refert cui protinus heros: Cur non heu miserum docuisti haec omnia; an altis Ferret ut ingentes curas in fluctibus errans Ipse etiam, dum tecta fero vastantur ab hoste Sola relicta procis? non hic dolor haereat imo, 450 Pallas ait, sub corde tibi; mea dicta sequutus Est ingressus iter, referat sibi nomen ut ingens Huc rediens. nil triste timet, sed lentus Atridae Assidet in tecto, et laetatur divite mensa. Interea insidiis juvenes, quam litora tangat Fida redux, tentant prius illum perdere leto; Nec tamen et perdent: aliquis de gente nefanda Ante cadet, moriensque solum premet ore cruento. Haec dea fata, ipsum virga percussit, et omnes Reddidit arentes tenuati corporis artus, 460 Flaventemque comam capitis, lumenque juventae Abstulit, inducens rugas habitumque senilem, Turpavitque oculos et diae lucis honorem. Dein aliam tunicamque aliumque imponit amictum Sordentem lacerumque et fumi uligine plenum; Aptat et ingentis circum spolia horrida cervae, Nodosumque manu baculum; curvisque pudendam Subligat ex humeris perfossamque undique peram Tortile cui pendet lorum. queis rite peractis In diversa abeunt: Pallas visura relictum 470 Telemachum sublimis adit Lacedaemonis arces.
LIBER QUARTUS DECIMUS.
Digreditur portu, perque alta cacumina Ulysses Carpit iter durum septumque horrentibus umbris, Qua dea monstrarat; jussusque ad limina tendit Pastoris fidi ante alios, quoscumque pararat. Vestibulo hunc reperit primo tum forte sedentem, Gramineo in tumulo surgens ubi caula nitebat Pulcraque, et ingenti circum spatiosa meatu, Quam rege ignaro senior, nec tale jubente Laërta, aut domina quidquam, perfecerat ipse Sponte sua e saxo, lateque obduxerat omnem 10 Sepibus, hinc densos atque hinc ex ordine vallos Infigens nigro dissectae e robore quercus. Heic quoque setigero pecori discreverat intus Proxima sese inter bissena cubilia: matrum Quinquaginta aderant foetarum corpora septo. Magna suum sub quoque; mares tellure cubabant Haud totidem caulas extra. namque improba multos Turba procum dapibus largis epulata vorarat; Ipse quibus custos semper deducere in urbem Jusserat ex omni numero, qui pinguior esset 20 Ante alios; soli tercentum ex agmine stabant Ac decies seni. vicini ad tecta jacebant Ore canes quatuor villoso, eduxerat acres Quos sibi praesidio senior gregibusque futuros. Tum laeves ocreas plantis aptabat acuto Incidens ferro corium, diversaque vernae Ad loca se tulerant: tres pascua in alta sequuti Setigeros de more sues, at quartus in urbem Iverat ille procis invitus munera portans De grege, queis epulas properent largeque fruantur. 30 Continuo vis dira canum latratibus instat, Ut Laërtiadem venientem aspexit: at ille Sedit humi subiens astu, baculumque remisit. Fors quoque et indigno sensisset vulnera morsu Ante suum stabulum, celerans ni protinus ipsi Adforet auxilio custos: huic secta ruenti E corio dispersa huc atque huc vincla cadebant. Jamque alto clamore canes simul increpat ardens, Saxa simul torquet, visumque affatur Ulyssem: O senior, te dente fero quam pene minaces 40 Invasere canes: indigno vulnere laesus Heu misero nova cura fores! sat multa dedere Dura mihi, luctusque alios di semper habendos. Nam regis me torquet amor, quem moestus acerbis Fletibus indulgens suspiro, armentaque servo Haec aliis mactanda. procul regna invia lustrans Exsul inops, mensae fors ille, atque indigus errat Auxilii, si vivit adhuc et vescitur aura. Quin sequere o, limenque subi progressus amicum, Ut cereris post dona satur laticisque lyaei 50 Expedias, qua parte venis, quae saeva fatigat Dein miserum fortuna? haec dicens intulit ultro Accitum angusti subter fastigia tecti, Effultumque toro molli, stratisque locavit Frondibus, atque ferae villoso in tergore caprae, Fessus ubi recubet placide. laetatus Ulysses Hospitio tali: magnus tibi Juppiter, inquit, Dique alii, quae vota foves in corde, secundent Omnia; sic alacer qui me nunc excipis hospes. Dixerat; Eumaeus contra: non spernere quemquam 60 Fasque piumque sinit, non si quis limina ad ista Deterior veniat: Jovis alto numine gaudent Errantesque inopesque omnes. sunt munera nostra Parva quidem, sed cara; timor famulantia corda Pubere sub domino prohibet dare magna petenti. Illum autem a patria longe vis saeva deorum Distinet, ingenti qui me complexus amore Largus opesque mihi proprias, sedesque parasset, Ac ditem thalami sociam; quae munera suerunt Multa laboranti famulo concedere reges, 70 Cui facilis deus auctat opus, velut omnia nobis Aucta fovet servatque. idcirco multa tulissem Praemia, si patriis idem senuisset in oris. At periit: genus omne utinam de stirpe revulsum Sic Helenae Argivae pereat, quam propter Achivum Millia tot leto cecidere. Agamemnonis arma Ille etiam famamque sequens per caerula ponti Laomedontaeae petiit certamina Trojae. Sic ait, et nodo laxum succinctus amictum In resonam contendit haram, geminosque reportans 80 In manibus foetus jugulum ferit acer utrique, Imponitque igni, verubusque infigit acutis Dissectos. jamque exta ferens fumantia flammis Dat subito transfixa duci, cerealiaque addit Spargens dona super, tum dulci munere bacchi Spumantem large solidum cratera coronans Considit contra, dictis ac talibus infit. Utere nunc epulis, ipsi queis utimur, hospes, Paupere contenti victu: vorat improba pubes Ingentes affusa sues impune, nec ullum 90 Fas verita. oderunt sed enim facta effera divi, Justitiam rectumque suo dignantur honore. Certe etiam bello quum rura aliena domosque Gens inimica rapit, praedamque ad litora vertens Navibus imponit, cursum molita per undas Effugit, atque eadem furti non immemor umquam Ultrices metuit poenas dextramque sequentem. At contra hi juvenes, moniti ceu voce deorum Exitium regis noscant, nec jura verentur Connubii, nec tecta volunt sua quisque redire; 100 Sed resident, certantque imo res perdere fundo. Nam quotquot veniunt luces quotque ordine noctes Ab Jove, caesa fero cadit illis victima ferro Plurima; large epulis gaudent siccantque lyaeum. Ingens gaza fuit quondam: nec ditior heros Alter erat, quotquot vastas trans aequora terras, Aut Ithacam coluere; opibus quin anteit amplis Bisdenos censuque potens. jamque omnia fabor Enumerans, si forte vacant sermonibus aures. Olli trans fluctus bissena armenta vagantur, 110 Bissenique greges ovium, totidemque caprarum, Atque suum: patria delecti e pube magistri Omnibus, externique simul. pascuntur in oris His etiam late pingues undena per agros Agmina caprigeni pecoris: custodia fida Advigilat, semperque procis ex agmine lectam Quisque suo pecudem jussus fert pastor in urbem. Ipse autem has pascoque sues et grandia servo Haec stabula, invitusque isdem submittere cogor, Optima quae pingui turgescit corpore, praedam.120 Dixerat: ille autem tacitus fruiturque paratis Raptim epulis, hauritque merum sub corde volutans Fata procis. at postquam animi satiata cupido Jam dapibus fuerat largis, nova vina refundit Ingentem in cyathum, socioque haud tardus Ulysses Porrigit undantem gaudenti, atque ore profatur. Eja age fare, precor, quis te sic inclitus heros, Ut memoras, divesque sibi rebusque paravit Ipse suis pretio captum? quemque arma sequutum Atridae occubuisse putas? dic o mihi nomen 130 Illius: aetheria caeli scit Juppiter arce, Dique alii, vidisse usquam si nuncius adsim Hinc procul errando, multasque advectus ad urbes. Talia quaerebat; stabuli quum talia custos Reddidit Eumaeus: non haec persuadeat ullus Uxorive suae, natove huc advena fatis Adveniens; multi jampridem vana ferentes Nuncia, fraude mala petierunt praemia sontes. Namque Ithacae quicumque vagus defertur ad arva, Continuo alloquitur reginam et pectore ficto 140 Vana ferens ludit cupidam. fovet illa receptos Hospitio facili nequidquam, et multa requirens Flet misera, et longo tabescit perdita luctu, Conjugis ut cari fato solet anxia conjux. Tune etiam vano fingens mendacia corde Talia nunc referas, si quis pro munere laenam Praebeat, aut inopi tunicam? procul occidit ille, Alitibusque feris canibusque inhumata per agros Praeda jacet; gelidos liquit jam spiritus artus Vel tumido mersum raptant sub gurgite monstra, 150 Ossaque litus habet, cumuloque ingentis arenae Pressa tegit. duro sic fato raptus amicos Perdidit heu cunctos, et me miserum super unum In primis. neque enim facili tam pectore regem Inveniam quocumque ibo; non tecta parentum Dulcia si repetam, nascens ubi lumina vidi Prima puer, teneroque fui nutritus in aevo. Nec vero patriae tantum perculsus amore Optatamque domum notosque revisere fines Discupio, quantum longo post tempore Ulyssem 160 Anxius huc reducem, cujus vel dicere nomen Vix ego sustineo veritus: sic semper amavit, Scilicet ac toto complexum pectore fovit. Quin ipsum dicam fratrem, dignandus et absens Nomine nimirum tali est. tunc dius Ulysses: Tu licet haec illum non umquam ad litora dicas Venturum, fixumque animo stet credere nulli, Hospes, ait; contra jam nunc tamen ipse futurum Et reor, et superum testatus numina magna Polliceor; nec dona moror. postquam ille penates 170 Redditus attigerit, tunc me tunicaque recenti Laetus, et insigni meritum donabis amictu. Nil prius accipiam quamquam indigus: acrius odi Namque Erebi foribus, mendax qui vana profatur Pauperiem metuens duram. nunc audiat ergo Juppiter omnipotens primum, mensaeque verendae Quas adii, sedesque Ithaci patriique Penates; Evenient, quaecumque canam: Laërtius heros Hoc aderit labente anno; quin menstruus orbis Hic simul occiderit, primoque refulserit ortu 180 Alter agens luces, ille alta in tecta redibit Penelopen ultus natumque indigna ferentem. Cui subito Eumaeus: non haec ego munera solvam Debita, non Ithacus veniet: tu plena quietus Pocula nunc hauri potius, nec talia fando Commemora, o senior. tristi nam pectore luctus Ingruit heu misero, quoties audita recursat Eximii regis pietas et cognita virtus. Desine testari superos: at fortis Ulysses O veniat, mecum ipsa velut regina Laërtesque senex, et Telemachus similis dīs. Nunc etiam carum genus alto e sanguine regis Heu queror illacrimans juvenem; quem numina postquam Florentem eduxere ut pulcra ex arbore ramum, Jamque fore heroas inter non oris honore Non animis ipso rebar genitore minorem; Incautum sine mente egit seu laeva deorum, Sive etiam vis dira hominum. nam cessit in almam Ipse Pylon patriae scitatum nuncia famae; Et nunc saeva procum pubes in gurgite tentat 200 Excipere insidiis reducem, sine nomine ut omnis Intereat multos Ithacae dominata per annos Stirpibus ex imis evulsa Arcisia proles. Quod dederit fors cumque, cadat; seu barbara captum Vis rapiat juvenem, dextra seu Juppiter aequus Ipse sua potius servet; jam fare vicissim O senior curasque tuas durumque laborem; Sanguine quo cretus, queis et devectus ab oris, Quave rate, ac nautae qua se de gente ferebant Expedias, oro; neque enim late undique ponto 210 Clausa loca haec peditem potuisse attingere credo. Haec ait; atque heros: fuerint quaecumque, fatebor Vera, inquit; longo modo copia tempore nobis Sufficiat, bacchique liquor, mensisque paratae His maneant epulae lentos, et cetera tectis Digrediens, ceu sueta, petat sua munera pubes. Namque ego (vera loquor) totum nec fessus in annum Expediam fando, misero quae tristia divi Attulerunt, quantos statuere et volvere casus. Sum patria e Creta, diti genitore creatus, 220 Atque alii pueri tectorum in sedibus īsdem Legitima prognati aderant e conjuge multi. Me vero pellex genuit captiva, nec aequus Absimili genitor tenerum dilexit amore Castor Hylacides, qui nostri est sanguinis auctor, Ille deum quondam parili dignatus honore Cressa per arva opibus florens gnatisque beatus Magnanimis. ipsum sed postquam fata tulere In stygias raptum tenebras, sua quaeque relicti Divisere sibi, et partem cepere bonorum 230 Sortibus eductis nati: mihi pauca dedere Ingenti de gaza, et solas insuper aedes. Parta tamen virtute mihi ditissima conjux Obtigerat; neque enim fueram vel futilis auctor Consiliis habitus, nec bello segnis, et armis. Omnia nunc periere aevo dilapsa; sed ipsa E stipula qualis fueram cognoscere possis Olim in flore: ingens fractos Fecerat audacem Mavors cum Pallade, et ambo Addebant animos, quoties delecta virorum 240 Robora ad insidias ducebam fata minatus Hostibus adversis. numquam mors terruit atra Hanc animam; antevolans longe sed primus in hostem Spicula torquebam, medioque ex agmine caesa Corpora raptabam pedibusque et robore fretus. Talis eram bello: placuit non arva tueri, Non opera exercere, quibus laetata renidet Aucta domus, clari et crescentia germina gnati; Sed celeresque mihi naves, et cara fuere Praelia, ferrataeque hastae, laevesque sagittae 250 In manibus semper; quae dura atque aspera vulgo Visa aliis, horum nobis insevit amorem Numen et ipsa trahens animo sua quemque voluptas. Ante etiam Graji peterent quam moenia Trojae, Lecta virum ratibus novies per caerula duxi Agmina ad ignotas gentes; praedaque potitus, Quod libuit mihi cumque, prior sine forte ferebam, Deinde super pars aequa aderat. sic copia rerum Creverat, et late patrias mea fama per urbes. Hoc iter invisum sed quum Saturnius acer 260 Indixit, quo multa virum data millia leto; Tunc validi legere ducem me Cretes, et una Idomeneum classis venturae ad Pergama Atridis Auxilio. via nulla aderat, qua jussa retrectans Abnuere, et populi vim contra tendere рossem. Cessimus; atque novem bellando explevimus annos Iliacos circa muros, decimoque profecti Arcibus excisis Priami conscendimus aequor In patriam; reduces disjecit numinis ira. Ast aliud misero exitium fatale parabat 270 Juppiter: optata vix namque in sede moratus Per mensem expleram dulci me prolis amore, Conjugis et carae donis, opibusque, domoque: Quum subito Aegypti ad fines malus impulit ardor Vela dare, ac pelagi tentare pericula rursum. Jamque novem stabant puppes, et multa ruebat Undique vis juvenum, tum sex ex ordine luces Incubuere epulis fusi per litora nautae; Multa quibus capita ipse boum mactanda pararam Et superis ad dona fatis dapibusque futura. 280 Septima lux aderat, Cretaeaque protinus arva Deserimus, borea classem, velut amne secundo, Velivolam raptim pelagi per plana ferente. Nulla mihi periit navis, nec fracta labore Ingemuit pubes; sed longa ad transtra sedebat Composita, et rector cursum ventusque regebant, Incolumis quinta classis dum luce Canopum Attigit, ac laeta fluvii statione resedit. Heic ego continuo socios subducere puppes, Atque agere excubias moneo; conscendere partem 290 In speculas, finesque hortor lustrare patentes. Illi autem elatique animis fastuque superbi Niliacis latos vastant cultoribus agros, Captivasque trahunt matres puerosque gementes Per mediam caedem. nec jam mora: rumor in urbem Ocius advenit, populosque excivit ad arma. Erumpunt roseae sub lumina prima diei Agmine conferti magno: tremit excita pulsu Terra equitum peditumque gravi, galeaeque minaces Solis inardescunt radiis, atque aera coruscant. 300 Tum pater ipse deūm molitus fulmina dextra Immisitque fugam sociis, trepidosque coëgit Terga dare: haud ullus firmato pectore contra Stare valet, certamque intentant omnia cladem. Pars ferro transfixa cadit, pars viva meorum Abripitur captiva procul subituraque triste Servitium; miserans me vero aspexit ab alto Juppiter. o potius cecidissem stratus arenis In Phariis, alia ex aliis nec fata subissem! Tunc aliter visum: galeam cristasque comantes 310 E capite, eque humeris clipei septemplicis orbem Projicio, dextraque hastam; tum regis ad ipsum Obvius ingrediens currum, supplexque prehensis Oscula rite fero genibus. miseratus inermi Dat veniam, flentemque suas deducit ad aedes Ipsius invectum curru. volat aerea circum Telorum interea nubes, affusaque turba Ardet in arma ferox, odiisque immanibus instat: Ille vetat, cohibetque manu Jovis hospitis iram Respiciens, scelerum saevit qui maximus ultor. 320 Septem illic annos mansi, gazamque coëgi Aegypto in diti multam, cunctique ferebant Dona viri. octavus vero simul adfuit annus Mensibus exactis, jamdudum fallere suetus Aggreditur miserum Tyria vir gente profectus, Isque dolis atque arte vafer persuadet ad oras Sidonias, ubi tecta olli, patriique penates, Ire simul. Cessi victus, Niloque relicto Hospitio hoc alium subsedi lentus in annum. Sed postquam expleti menses labentibus horis 330 Invertere annum, secum devexit ad urbes Me Lybicas idem, fraudem molitus acerbam Scilicet, atque auro sperans ibi vendere multo. Conscendo, invitusque sequor mihi saeva parari Damna timens. claro fluctus aquilone secabat Acta ratis Cretam supra, mediamque tenebat Lapsa viam; dirum contra Jovis ira parabat Exitium miseris. nam Cretam ut liquimus, et jam Nulla alia apparet tellus; caelum undique, et alta Aequora, caeruleum subito Saturnius imbrem 340 Desuper effudit, tenebris et inhorruit unda. Intonuit simul ipse polo, simul igne corusco Contorsit telum navem super: illa fatiscens Volvitur, atque gravi late omnis sulfure fumat. Excutitur pubes, pelagoque effusa marinis Assimilis corvis fertur, reditumque fugamqne Fata negant. tristem me contra haud passus obire Juppiter est, valido sed nanti e robore malum Supposuit; manibus cui circum amplexus inhaesi Jactatus ventisque undisque: ita fluctibus errans 350 Ipse novem exegi luces; vix denique nocte Me decima advertit Thesprotum ad litora pontus. Heic fessum ejectumque heros suscepit, et ultro Praebuit hospitium Phidon. nam viderat unus Ipsius e natis ut me fractumque labore Atque hyeme horrentem, penetralia duxit ad alta Ipse regens dextra, patriaque in sede locatum Heic Ithaci audivi famam; namque hospes ad oras Tendentem patrias illum excepisse ferebat, 360 Et monstrabat opes, quas secum advexerat heros, Caelatumque aurum, ferrique, aerisque corusci Munera, queis decimum large quis dives abundet Post genus: usque adeo rerum vis magna jacebat! Illum autem ajebat scitatum oracula longe Dodonam petiisse, Jovisque loquentia quercu Numina ab aëria, patriae quo litora pacto Clamne palamne adiens, longo post tempore visat? Addidit et superos testes libamina fundens, Deduxisse ratem sese, pubemque parasse, 370 Quae reducem caras Ithacae comitetur ad arces. Ipse prior solvi: Thesprotum namque carina Dulichium Cereri sacrum tum forte petebat; Magnanimo et missum regi me jussit Acasto Reddier incolumem. nautas at dira cupido Continuo invasit scelerata mente furentes, Ut nova me saevo premeret fortuna labore. Namque ubi, deserta tellure, per aequora fugit Lapsa ratis, mihi triste jugum captivaque collo Vincla parant, laenaque meo de corpore rapta 380 Ac tunica, imponunt lacerum, quem cernis, amictum. Postquam autem tenuere Ithacam sub vespere sero Implicuere arcto nexu; simul ocius ipsi Certatim egressi struxere in litore mensas. Interea mihi fracta cadunt e corpore vincla Vi superum: raptis caput ipse et tempora circum Vestibus obnubi, clavique per alta volutus Robora caeruleas prono me pectore in undas Demisi, fugique natans diversa sequutus Litora; tum nigra subiens nemus ilice densum 390 Delitui stratus. trepidos hac tendere et illac Vidi ego nequidquam nautas, fletusque ciere; Moerentes iramque inter magnumque dolorem. Nec tamen ulterius profugum stat quaerere: solvunt Vela notis, altumque petunt. sic numine tutus Praedonumque manus fugi, placidoque receptus Hospitio heic tantique viri servatus amore Vivam equidem, neque adhuc mergar fatalibus umbris. Dixerat; ac stabuli custos: quis temperet, inquit, A lacrimis, miserande hospes, tam dura ferentem 400 Aspiciens, tantis fortunae fluctibus actum? Dixisti quaecumque tamen male fidus Ulyssei: De reditu, suspecta mihi; quid fingere talem Heu juvat? optatos, video jam certus et ipse, Fata mei reditus prohibent crudelia regis, Quem neque in Iliacis pugnantem occumbere campis, Nec voluere suos inter post bella reversum Oppetere: exstincto posuisset Graecia bustum, Mansissetque loco nomenque et fama perennis, Solamen gnato. sed non ea gloria fato 410 Contigit: harpyiae miserum sine nomine raptant. Tristis ego heic sedeo custos, surgentiaque urbis Moenia numquam adeo, prudens nisi forte vocatum Penelope jubeat, si quando nuncius olli Advenit. extemplo circumstant undique visum, Scitarique ardent, veniendi et discere caussas: Hi moerent, casuque dolent absentis Ulyssei; Illi opibus gaudent grassari impune potiti. Sed mihi nil animo carum jam quaerere ab illo Tempore, quo vanum fugiens post caede peracta 420 Aetola de gente satus decepit, et isdem Sedibus his mecum, multis regionibus actus, Constitit hospitio tandem laetatus amico. Ille sibi in Creta visum narrabat Ulyssem Idomenei in tectis diffracta furentibus undis Robora supplentem classi; primoque sub ortu Autumni, aut etiam venturum aestate ferebat Cum sociis opibusque ingentibus: irrita frustra Dicta abiere vagas jamdudum sparsa per auras. Ergo age tu senior, quando huc te fata tulere 430 Desine velle movens mea blandis pectora verbis Fallere; non ideo merito dignabor honore, Sed veritus magnumque Jovem, tuaque aspera rerum Fata dolens. haec ille: at contra exorsus Ulysses: Sic adeo tibi nulla fides in pectore, dixit, Certa satis, potui nec duram inflectere mentem Numina testatus? quin dīs auctoribus īsdem Haec age jam pactis maneant rata foedera nobis. Contigerit si forte tuum tibi visere regem Pollicitus pulcrae decoratum munere vestis 440 Dulichium mittes, quo me rapit ardor abire; Sin ille haud redeat, nec sint mea nuncia vera, Nil moror, arreptum celsa de rupe jubeto Dejicere, exemplo metuant ut fallere nostro Huc alii advecti. sic heros fatus; at ille: Egregiam vero laudem famamque referrem Vivus, ait, ferisque olim post funera sedis, Ipse ego qui placida nuper te sede recepi, Si contra dulci spoliarem lumine vitae? Qua tunc mente Jovem supplex in vota vocarem 450 Conscius admissi sceleris? sed tempora caenam Jam poscunt, sociique aderunt jam nota petentes Limina, qui mensas epulis florentibus ornent. Illi inter sese jactant dum talia, pastu Interea rediere sues, quas fida juventus Protinus inclusit stabulo: septa omnia circum Pugnantumque sonant graviterque in nocte Tum subito Eumaeus: qui pinguior omnibus, inquit, O socii properate suem, lectumque sacrabo Hospitis adventu mactans: epulabimur una 460 Nos etiam, longum quos cura exercet in annum Sollicitos, nostroque alii sudore fruuntur. Haec fatus, duro aggreditur resonantia ferro Robora, quinquenni dum corpore ducitur ingens Victima, procumbitque focis. super irruit ipse Immemor haud divum (casta nam mente colebat Justitiam) raptasque alto de vertice setas Ignibus imposuit sacris libamina rege Pro salvo superos omnes in vota precatus. Dein feriit rapto dissectae fragmine quercus 470 Arduus assurgens: olli artus vita reliquit, Itque cruor jugulo e secto, nidorque sub auras Tollitur ambusti flammis. ubi tergora costis Deripuit pubes, senior decerpere partem Artubus e cunctis mixta pinguedine cepit, Injecitque foco salsis cum frugibus una. Atque alia in verubus fixere, ignique dedere Secta minutatim ferro; detractaque rursum Omnia in ingenti posuere ardentia mensa. Haec inter medius rectos in pectore sensus 480 Usque gerens senior consurgit, et omnia septem Dividit in partes: vobis o Najades unam, Unam Mercurio prognato Atlantide Maja Ponit multa rogans; sociis dein ordine partem Cuique suam postquam fuerat partitus, Ulyssem Perpetui tergo suis, et dignatur honore Praecipuo. ille autem praestanti munere laetus Aggreditur meritum sic ore affatus amicum: O utinam carus regi stellantis olympi Sic vigeas, Eumaee, viges dilectus ut ipsi 490 Huic animo, talem donis qui talibus auges! Ille autem referens: dapibus nunc, optime, nostris Utere, ait, rebusque fave non asper egenis; Perficiet mihi vota, potest namque omnia, numen, Abnuet et quaecumque volet; sic vertitur ordo. Dixit, et in mensa primos libavit honores Caelicolis, pateramque dedit, consederat olli Qui propior, magni Laërtae e sanguine creto. Interea Cereris fert dona Mesaulius acer, Quem quondam Eumaeus sibi rege absente pararat 500 Ignaroque Arcisiada, ipsa et Penelopea, Eque suo pretium Taphiis persolverat aere. Vescitur una heros, pastorum et rustica turba Laeta epulis. ardor mox ut compressus edendi Jam fuerat, collecta Mesaulius abstulit almae Frusta citus Cereris; reliqui petiere cubile Frugibus et saturi tostis, et pinguibus escis. Forte fuit nox atra horrenti frigore, et imber Assiduus zephyris udo ferventibus axe Ingruit; utque hyemem sensit male tectus Ulysses, 510 Voce senem blanda, stabuli cui credita cura, Affatur, tentatque vafer, si qua daret arte Ille sibi laenam victus, vel cogeret ullum E sociis: nimium miseris in rebus amicum Senserat, atque animi fidens effatur ab ore. Accipe nunc, Eumaee, et vos o cetera pubes; Magna loquar de me. vesano in рectore Bacchus Aestuat ille etiam curis ingentibus actos Et cantare viros, et mollem solvere risum, Incertoque adigens vestigia tollere saltu, 520 Edere et in tacito melius quod corde latebat. Sed quoniam coepi fanda atque infanda profari, Quo mens ipsa rapit, sequar ultro. o prima redirent Tempora, et integro solidae mihi robore vires, Quae fuerant quondam, Teucris quum Pergama circum Struximus insidias Ithacusque et flavus Atrides, Tertius atque una socios dux ipse sequutus! Moenia ubi celsae pervenimus ardua Trojae, Circum urbem dumos inter ulvamque palustrem Sub dio longis armati corpora scutis 530 Sedimus. interea borea bacchante rigebat Horrida nox, gelidaeque nivis contecta pruina Armaque, et aeratus clipei concreverat umbo. Heic alii tunicis septi laenaque per artus, Et clipeis humeros protecti e pectore somnos Efflabant placida composti in pace per umbras. Solus ego, sociis laena procul inde relicta, Scilicet haud animo tantum ratus adfore frigus, Indutus tunicamque levem, parmaque superne Constiteram tectus. jamque ut pars tertia noctis 540 Cesserat exactae, volventiaque astra cadebant, Horrescens Ithacum, propior qui forte jacebat, Admonui excitum cubito, nec segnius ille Audiit haec fantem. jam me jam vita relinquit Heu glacie edomitum saeva graviterque rigentem: Nescio quis tenui male tutum huc egit amictu Caelicolum iratus, nec spes super ulla salutis. Vix haec. ille autem se notas vertit ad artes, Consilioque valens pariter et fortibus armis, Submissa sic voce refert. o comprime questus, 550 Ne quis te Danaum nunc audiat. atque ita fatus In cubitum nixa cervice assurgit; et o vos Audite, inclamat, juvenes, quae certa deorum Visa monent: nimium longe processimus undis A pelagi, medios inter versamur et hostes. Nuncius ergo aliquis properans Agamemnona regem Conveniat, plures velit huc si tendere gressum Auxilio. sic ille: Thoas Andraemone cretus Protinus exsiluit, rutilantem et murice laenam Projiciens celeri petiit cava litora cursu. 560 Illius ipse autem posita tum veste potitus Molliter accubui, roseoque effulsit Eoo Alma diem referens stellis Aurora fugatis. Talis ego si nunc florerem, et corpore vires Incolumi starent, aliquis me tegmine pulcro Motus amicitia pariter laudemque sequutus Indueret. sed nunc frustraque inglorius aevum, Despectusque agito sordens in paupere cultu. Desiit. Eumaeus contra: laus magna feretur Haec tua jam senior; nihil es, ni rite loquutus. 570 Nec merita jam veste, aliis nec rebus egebis, Conveniunt quaecumque tibi, mox crastina reddet Quum lux orta diem, rursus mutata repones Tegmina contectus propriis; non copia nobis Quippe subest, duplicesque adsunt e vellere vestes: Una viro data cuique. at postquam natus Ulysse Huc aderit, tunicamque tibi chlamydemque nitentem Ille dabit, mittetque alacrem, quo tendis abire. Sic ait, ac surgens vicinum insternit ad ignem Ipse torum, pecudumque ferens mollissima ponit 580 Tergora, queis heros cubuit. tum fessa jacentis Membra super magnam densato vellere pallam Injicit, ipse olim qua sese involvere suerat, Horrida si quando tempestas frigora ferret. Heic Ithacus somno jacuit, circumque juventus Cetera; non senior pariter, quem dura fatigat Cura gregis, sedesque vetat placidumque cubile Incolere. arma citus, dum furtim aspectat Ulysses, Miraturque fidem, tacitoque in pectore gaudet, Ille rapit, primumque humeris accommodat ensem, 590 Dein chlamydem ventos contra munimen et imbres Induit ingentem villosae terga retorquens Longa caprae supra. tum demum hastile lacerto Adversusque canes et furta inimica virorum Corripiens tectis cessit, cubiturus et ipse Curvata sub rupe, sues ubi frigore ab acri, Et borea aversi, tranquilla in nocte jacebant.
LIBER QUINTUS DECIMUS.
Nata Jovis virgo vastis Lacedaemona campis Attigerat, magno patriae telluris amore Telemachi jam diva parans incendere pectus, Quem socio invenit cum gnato Nestoris una Magnanimi Atridae celsa intra tecta cubantem Vestibulo in primo. vinctum sopor altus habebat Nestoriden; illum dulces non carpere somnos Cura sinit; stat fixa animo genitoris imago, Sollicitoque dolor tristi sub nocte recursat. Cui dea tunc adstans propior sic voce loquuta est: 10 Sedibus a patriis nimium jam tempore longo Lentus abes, cui linquis opes ac tecta superbis Plena procis? jam jam fundo ruet omnis ab imo Vasta domus, multoque tibi via stabit egenti. Rumpe moras omnes, reditumque age fortis Atrides Apparet, ut caram penetrali in sede parentem Invenias, prius illa patris fratrumque sequuta Imperia Eurymacho quam nubat: largior omnes Muneribus superat, dotemque exaggerat auctu. Heu vereor, ne furta parent, vacuosque penates 20 Diripiant frustra invito. scis,femina quale Ingenium sub corde fovet: ditescere curat Illa domum, quam nupta subit, natosque priores Conjugis et rapti flammas oblita jugales. Tu vero, fuerit quae visa ex omnibus una Apta magis, properans famulae servanda repones Omnia, dum claro superum comitata hymenaeo Nympha tibi veniat. nunc o tamen accipe et ista Dicta prius, vigilique memor sub pectore serva. Faucibus, heu nescis! Ithacae consedit in ipsis 30 Pulvereaeque Sami juvenum manus impia letum Insidiis tibi triste parans per caerula vecto. Nil tamen efficiet: stratum quin ante nefanda, Spero equidem, de gente aliquem premet aggere tellus. Suspectis longe a scopulis averte carinam Nocte viam celerans: a tergo mollia mittet Flamina, te superum quisquis tutatur euntem. Hinc patrii attigeris primam quum litoris oram, Continuo navemque jube contendere ad urbem Advectamque simul pubem; tu frondea contra 40 Rura petens noti stabulum pastoris adito, Setigeros qui rite sues custodit in agro, Teque amat in primis: illic requiescere amica Nocte juvet, senior dum moenia missus ad alta Penelopi reducem Pyliis te nunciet oris, Incolumemque frui propius vitalibus auris. Haec dea, et immensum petiit sublimis olympum. At juvenis presso tetigit pede protinus artus Nestoridae exciti somno, et sic infit ab ore: Surge age, cornipedes, Pisistrate, jungere curru 50 Tempus equos, latosque viam celerare per agros. Sic ille; at contra Neleo Nestore cretus: Haud licet obscuram, quamvis iter urgeat, inquit, Maturare fugam per noctem. en alma propinquat Aurea lux: maneas, oro; Pelopeïus heros Expediat dum pulcra ferens tibi munera, et ambos Affatus placide verbis dimittat amicis. Semper apud memores infixa in pectore vivit Fama viri sese facilem qui praebuit hospes. Vix ea Nestorides, roseo quum lumine fulgens 60 Extulit oceano bijugos Aurora nitentes; Et jam se propius tectis Menelaus agebat Auricomae linquens Helenae penetrale superbum. Quem simul agnovit venientem natus Ulysse, Continuo tunicam niveos super induit artus, Purpureamque humeris pallam demisit ab altis Heros; tum gradiens contra, foribusque sub ipsis Obvius adsistens: genus alto o sanguine regum Inclite dux Menelaë, Jovis cura, inquit, ad oras Me patrias dimitte, precor; namque ardet abire 70 Ultro animus cupido notasque revisere sedes. Cui tunc Atrides: non te discedere aventem Longius invitum retinens, dilecte, morabor, Nec fas. quin etiam simul ipse irascerer olli, Carum qui foveat nimis importunus amicum, Negligat aut aeque durus: modus omnibus adsit In rebus. non ille minus, qui sponte manenti Invidet hospitium, peccat; quam forte redire Optantem, qui tecta intra gravis usque moratur. Gaudeat exceptus, donec velit, hospes; et idem 80 Discedat pariter, si fert ita corde voluptas. Tu tantum concede morae, fulgentia curru Munera dum properans tibi coram inspectareponam, Atque epulas jubeam celeres in sede puellas Instruere. hinc et honor dignus, majorque sequetur Utilitas, quam si longae telluris obires Tot spatia impransus dapibusque haud ante refectus. Vis etiam per Grajum urbes divertere, et Argos Per medium? sequar ipse comes molitus habenas Alipedum, lateque virūm subvectus in alta 90 Moenia te curru ducam: sua munera ubique Aut rutili tripodes, aut pulcri ex aere lebetes, Aut bijuges ad frena, aut auro pocula stabunt. Dixerat; ille autem: quin, o fortissime ductor, Praestat abire, inquit; neque enim custodia nostris Fida sat in tectis, cui rerum cura relicta; Et vereor, ne dum genitor mihi quaeritur absens, Ipse cadam, spoliisque alius laetetur opimis Diripiens mea regna. haec ille ut fatus, Atrides Reginam aggreditur celerans, famulasque parare 100 Praecipit extemplo laetis convivia mensis. Jamque Boëthoedes Eteoneus obvius illi Adstiterat strato surgens vicinaque linquens Atria; qui subito excitis imponere jussus Ignibus exta boum, non segnis dicta moratur. Ipse autem Atrides thalami penetralia in ima Tendit odorati: Megapenthes pone sequutus It comes, aligero et conjux generata Tonante. Qui simul advenere, ubi regia gaza jacebat, Ingentem extemplo pateram capit impiger heros, 110 Argentoque jubet solido Megapenthea ferre Perfectum cratera, alia dum candida parte Nympha legit vestes, variis quas ipsa figuris Neverat, ac tenui pingens discreverat auro. Quarum unam, ante alias quae se pulcherrima visu Obtulerat, pallam signis rutilantibus aptam Accipit: ardenti collucens lumine fulsit Sideris in morem, postremaque venit ad auras Ima in sede latens multoque insignis honore. Post hinc digressi, sua quisque et dona ferentes 120 Telemachum petiere una; cui maximus ultro Haec propior laeto fatur Menelaus ab ore: Tu reditum ceu mente cupis, sic Juppiter aequus Adnuat expediens facilem. jamque accipe munus Ex opibus, quaecumque meis in sedibus adsunt, Et pretio, et formae eximium praestantis honore, Hanc pateram signis caelatam: argentea tota Ardet, et in summo circum micat aurea labro, Vulcani sollertis opus: quam clarus habendam Sidoniūm rex ante mihi donaverat, urbem 130 Quum patriam peterem; tu nunc laetare potitus. Sic dicens juvenem prestanti munere donat Egregium simul ille, simul cratera coruscum Succedens coram Megapenthes ponit. at alma Tyndaris in manibus gestans velamina pulcra Restitit; ac subito: puer o, mea magna voluptas, Accipe et haec manuum, dixit, monumenta mearum, Dona, quibus niteat felici tempore quondam Nupta tibi: interea genitrix tua cara reponat In thalamo servanda. vale o mihi laetus, et oras 140 I patrias, rursumque tuos invise penates. Tantum effata dedit juveni: gavisus at ille Dona capit, quae cuncta cavo Pisistratus axe Condit, et insigni stupefactus imagine lustrat. Hinc alacres in tecta vocat Menelaus, et ultro Ducit, ubi soliis circum assedere paratis Instratisque toris ambo. dat protinus aureo E cyatho manibus lymphas, funditque lebetem In niveum argento e puro formosa puella, Atque eadem sternit mensam; fert altera tostam 150 In calathis cererem, patulis et lancibus escas Expediens mensis large sua munera stipat. Parte Boëthoedes alia fumantia didit Exta secans; miscetque merum generatus Atrida Ad cyathum stans ipse puer; mora nulla, paratis Accingunt epulis sese,pariterque fruuntur. Post ubi potandique amor et compressus edendi, Surgens Telemachus, generoso et Nestore natus Aeripedes jungunt bijugos, et corpora saltu Dant facili, volucrique una super axe locati 160 Vestibulo excedunt, resonantiaque atria linquunt. It simul Atrides, plenamque nigrantis Iacchi Fert dextra ex auro pateram, qua munera libent Sacra diis, bijugisque adstans ita farier orsus: Salvete, o juvenes, Nelidae et dicite cuncta Fausta, precor: genitor veluti me semper amavit, Donec apud durae certatum est moenia Trojae. Dixerat: huic contra referens prognatus Ulysse: Omnia, ne dubita, nos haec narrabimus, inquit, Mox reduces tua dicta seni. sic redditus oris 170 Ipse meis utimm genitori edicere salvo Haec eadem possem; quo me complexus amore Scilicet, et quantis voluisti excellere rebus. Talia dicenti dextra Jovis ales ab aura Adstitit alta volans ingenti e sedibus imis Ansere correpto: fugientem voce sequuntur Raucisona matresque virique. ast ille jugales Emicat ante ipsos dextro per inania cursu. Gaudent aspectu juvenes, et pectore motus Concipiunt varios laeti; quos impiger inter 180 Nestorides regi: dic o, nosne omina divum, An potius te certa petunt haec, maxime ductor? Tantum effatus; et ille anceps dum corde volutat Multa suo, quae rite ferat responsa petenti, Occupat extemplo dubium pulcherrima Ledae Progenies: adhibete aures; ego monstra docebo, Ceu superi mea corda monent, et fata recludam. Ut subito e tectis praedam tulit unguibus uncis Ales ab aërii descendens vertice montis, Olli ubi stat nidus pullique; ita fortis Ulysses 190 Multa diu passus, multisque erroribus actus In patriam veniet; fors et jam limine gressus Intulit insanae molitus funera pubi. Telemachus contra: sic o! sic Juppiter ille, Horrisona qui nube sedet, tua dicta secundet; Caelicolum meritas referam tibi vota per aras. Dixit, et insonuit concusso verbere equorum Terga super collumque: illi per strata viarum Corripiunt volucres cursum, campoque potiti Tota luce rotis agitant volventibus orbem 200 Pulveream rapido glomerantes impete nubem. Sol ruit, atque viae tenebris densantur opacis; Adveniunt Pheras, subeuntque in tecta Dioclis, Quem satus Alphaeo superas emisit ad auras Orsilochus. placidae per amica silentia noctis Hospitio in molli dulcem cepere soporem. Inde ubi purpureo conjux Tithonia ab ortu Extulit os roseum, juga sub resonantia ducunt Rursus equos, scanduntque leves post terga relictis Postibus, et curru praeter longa atria vecti. 210 Instat equis auriga: volat properantibus ultro Axis, et ad Pylias jam jam venit incitus arces. Atque ibi Telemachus tum gnato Nestoris infit: Pollicitusne dabis, quod te, Pisistrate, poscam, Quidquid erit? veteri patrum jam foedere juncti Dicimur, et viridi aequales pubescimus aevo, Ipsaque concordi magis haec via pectore vinxit; Ne precor averso ne tende a litore cursum, Heic potius me linque ratem prope. namque parentis Tecta tui vereor contingere, ne mihi blandus 220 Tardet iter: celerare fugam res ardua cogit. Vix ea: Nestorides huc atque huc fertur, et haeret Mentis inops, quae digna ferat responsa volutans; Tandem certus equos ad navim et litora flectit Proxima. ibi puppis curvata ni mole reponit Dona Mycenaeus dederat quae maxima ductor Aurumque argentumque et pictas murice vestes. Tum sic aggreditur cunctantem, ac talibus infit: Vade age continuo properans, nautasque jubeto Praecipitare moras, prius alti ad limina tecti 230 Quam veniens referam longaevo facta parenti. Novi etenim, senior quales in pectore sensus Impatiens volvat: non te dare vela per aequor Ille sinet, sed celsa trahens te in tecta vocabit; Nec fugies, idem subitas quin surgat in iras. Haec ait, alipedumque comantia colla reflectens Moenia nota petit, Pyliasque invectus in arces Stat patrias citus ante domos. at litore in udo Telemachus contra socios hortatur, et arma Ferte agite, o juvenes, inquit, conscendite puppim; 240 Quamprimum aequoreas pelagi juvat ire per undas. Dixerat: illi alacres parent, ac jussa facessunt, Ingressique ratem se transtra per ardua fundunt. At juveni haec eadem properanti, et vota ferenti Palladis ante aram sacris de more litatis, Adititit ex Argo fugiens vir caede peracta Vates, a claro deducta Melampode origo Cui fuerat. Pyliis hic quondam dives in oris Ante alios pulcro tenuit penetralia cultu: Cesserat at longe fugiens patria arva, ferumque 250 Nelea, qui multas olli fortissimus heros Eripuit praedatus opes, totumque per annum Vi tenuit; vinclis dum contra et carcere saevo Ipse domo in Phylaci clausus miseranda luebat Supplicia ob Nelei gnatam, clademque nefandam, Qua gravis heu miseri praecordia torsit Erinnys. Hinc tamen evasit, Pyliasque abduxit ad arces E Phylaca ingentes tauros, ultusque superbi Facta redux Nelei, germano ad limina nympham Pulcram duxit agens. subito mox inde profectus 260 Argos equis aptum venit; nam fata ferebant Ingenti Argivos illum ditione tenere. Conjugis heic auctus taedis immania struxit Tecta sibi, natosque habuit, duo fortia corda, Mantion Antiphatemque. hic vitae in lumina Oicleum Magnanimum fudit; qui te clarissime deinde Amphiaraë Jovi carum Phoeboque creavit Auxilium populis ingens; sed raptus acerba Morte cadis vano corruptae conjugis astu Miles Agenoream contendere jussus ad urbem, 270 Alcmaonque tibi Amphilochusque e stirpe relicti. Mantius at genuit Polyphideaque, Clitumque, Aurea quem rapuit correpta cupidine formae. In superas Aurora domos, loca laeta deorum. Egregium contra Polyphidea magnus Apollo Gentibus esse dedit vatem, postquam occidit actis Amphiaraus equis vasto telluris hiatu; Qui patri iratus se longe Hyperesia ad arva Contulerat, populosque illic ventura docebat. Ergo Theoclymenus tanto genitore creatus 280 Telemacho obtulerat sese, puppique sub ipsa Libantem aspiciens divosque in vota vocantem Sic prior aggressus verbis compellat amicis: Hoc quoniam sacris operantem in litore cerno, Te per ego divosque rogo, perque ipsa deorum Sacra, tuumque caput pariter, comitumque tuorum, Dic age quaerenti, nec vano pectore falle, Quis genus, unde hominum, quo patre es cretus, et urbe? Illi Telemachus: fabor vera omnia, dixit. Sum patria ex Ithaca; genitor mihi fortis Ulysses, 290 Dum fuit heu quondam, tristi nunc funere stratus Occubuit; celeri sulcans vada salsa carina Illius huc ergo veni, sociosque coëgi Nequidquam. vix fatus erat, quum talibus heros Excipit Argivus: sic et patria arva reliqui Exsul ego pro caede viri, cui plurima late Turba viget fratrumque simul comitumque per Argos Frugiferum; imperio magno dominantur Achivi Horum permetuens ultricem in funera dextram Nunc fugio, fatisque feror procul altus iniquis. 300 Tu tecum me tolle precor, caedemque nefandam Supplicis o prohibe: post me ruet excita pubes, Credo equidem, poenam repetens. miseratus at illum Solatur juvenis: nec te conscendere quisquam; Nec vetat optantem tutas inquirere terras. Quin sequere o; potiere, mihi quae copia cumque Scilicet est, eademque ambos fortuna manebit. Sic dicens ferro praefixum robur acuto Suscipit e manibus, curvaque in parte carinae Collocat insiliens alte, celsaque recumbit 310 Puppe super, laterique una comes additur hospes. Vincula tum socii laxant: simul ipse parare Arma jubet dictis acuens, simul ocius omnes In medio attollunt procera ex abjete malum. Hinc atque hinc validis utrinque rudentibus aptum, Laxaque suspendunt intortis carbasa loris. His virgo optato Tritonia flamine ventos Aёrа per liquidum resonantes misit, ut undas Aequoreas volucri pinus ruat incita cursu, Crunosque, et pulcrum praelabens Chalcidis amnem. 320 Sol cadit interea, et fuscis nox advolat alis Inducens late tenebras; Jovis alite flatu Acta ratis linquitque Pheras et praeterit almam Elida, ubi fortes late dominantur Epaei. Hinc angusta subit crebris freta consita saxis, Spemque metumque inter dubius regit aequore cursum Telemachus, mortemne parent, an fata salutem. Parte alia stabuli custos, et dius Ulysses Instabant epulis, circumque affusa sedebat Vernarum bona turba simul; queis cessit opimis 330 Postquam exempta fames dapibus, vafer incipit ore Sic Ithacus tentans animum senioris amici, Longius hospitione velit gaudere potitum, An jubeat celsam potius procedere ad urbem? Accipe nunc Eumaee, et vos o cara sodales Pectora, ait: roseo quum primum crastina surget Lux exorta polo, vicinae ad moenia tendam Urbis inops, curamque tibi sociisque levabo Jam nimium gravis heic. sed tu mihi providus adsis Consilio, comitemque pares, qui ductor in urbem 340 Monstret iter, quaeso: celsas ingressus in arces Poculaque hac illac errans frugesque requiram, Si miserum quis forte vocet. quin atria regis Ipsius haud dubitem vi dura victus adire Nuncia Penelopi portans; turbaque procorum In media tenuem famulando exquirere victum, Dum plenae recubant acta inter munera mensae. Quo me jussa volent, facilis sequar omnia: fabor Namque tibi; (nostris tu dictis pectora et aures Nunc adhibe;) haud alius vafri me numine fretum 350 Mercurii, cunctis addit qui rebus honorem, Vicerit, ingentem sive ignem attollere tempus, Robora seu forti diffindere dura bipenni, Aut etiam torrere dapes, aut fundere vina Expediat, quaecumque obeunt et munera servi Divite sub domino. quae postquam dixerat heros, Illum torva tuens senior, miseransque ruentem In sua damna, infit: quisnam praecordia tantus Error agit? saevone petas occumbere leto 360 Sic temere ad juvenes properans turbamque superbam, Cujus ad aeratum venit vis improba caelum Sideraque implevit scelerati injuria facti? Non illis famuli tales; at vivida pubes Vestibus in puris flavos ornata capillos, Formosisque genis adstat; mensaeque renident Et cerere et semper plenae fumantibus extis. Heic maneas, oro; non his te excedere tectis Invisumque gravemque cupit vel perdere quisquam; Non ego, non alius comitum. postquam alma redibit Progenies Ithaci juvenis, tum vestibus ultro 370 Ille novis auctum, properas quo tendere, mittet. Cui tum voce refert multum jactatus Ulysses: Sic utinam carus vigeas, Eumaee, Tonanti Ut mihi, quem tristes errando quaerere curas, Sponte vetas! gravior clades mortalia corda, Nulla domat, quam ferre pedes circum alta domorum Ostia reptantem. docuit tamen omnia ventris Aspera vis perferre, vagum quem durus adegit In varios casus error, variosque labores. At quoniam retines, tecumque in sede manere 380 Nil meritum me tale jubes, age pauca roganti Fare Ithaci de matre, atque ipso in limine duri Quem senii liquit cedens, patre de Laërta: Vivuntne aetherii claro sub lumine solis, An periere ambo, stygiasque ivere sub umbras? Talia quaerenti senior: certa omnia reddam, Hospes, ait. longaevus adhuc vitalibus auris Laërtes fruitur, sed magnum in vota precatur Usque Jovem invisam cupiens abrumpere vitam Artubus edomitis quamprimum. scilicet illum 390 Heu nimis amissae prolis jam torquet amaror, Conjugis et carae luctus, quae funere rapta Perdidit una magis miserum, tristemque senectam Esse dedit, saevis pro gnato exercita curis Horrendum subiens leti genus: o mihi tale Dī prohibete malum, casumque avertite amicis! Illa quidem dum viva fuit, mihi plurima dulce Quaerere, et alternis fuerat sermonibus horas Fallere: me pulcra namque ipsa eduxerat una Cum Crimena, extremam quam partu enixa crearat: 400 Huic ego nutribar socius, nec mater honore Ipsa suam prolem multo praeferre solebat. At postquam roseo simul ambo adolevimus aevo. Illa Samum petiit claro deducta hymenaeo, Congessitque ingens pro dote parentibus aurum. Me vero indutum pictae sub tegmine vestis Evinctumque pedes ocreis fulgentibus agros Incolere hos jussit missum, complexaque semper Sollicito carum fovit ceu mater amore. Queis nunc indigeo infelix: pia numina tantum 410 Respiciunt curasque meas, et vota secundant Omnia proventu magno; satis ipse, sat hospes Hinc habuit, nostras quicumque accedit ad aedes. Nulla mihi a domina spes est optanda salutis, Auxiliumque malis: postquam scelerata procorum Insedit pubes, dirum genus; omnibus omnes Rebus egent famuli, sed coram dicere mussant, Affarique timent reginam. ita poscere victum Nec sibi, nec sociis Soletur captiva gravem quo turba laborem. 420 Haec ille; atque heros; quo fato, Eumaee, tuaque A patria longe carisque parentibus aevo; In tenero has demum sedes jactatus adisti? Dic age vera mihi referens: hostilibus armis Urbsne fuit populata, ubi quondam tecta parentes Incoluere tui; an sola te in valle relictum, Servantemque greges pecudum niveosque juvencos Praedonum avexit pelago manus effera, et oris Vendidit his captum domino, pretiumque recepit? At senior contra lacrimis ingressus obortis: 430 Si te tantus, ait, casus cognoscere nostros Ardor habet, memori tacitus jam pectore dicta Accipe, et indulgens, laeta inter pocula, vino Heic placidus reside. tardae nunc tempora longa Noctis eunt, somnoque licet componere membra, Jucundisque animos narrantum pascere dictis. Cur properes in strata? gravis sopor ipse cubanti Esse solet nimius. vos o, si corde cupido Fert aliter, vos ite viri: dein candida primum Quum radiis lux orta diem feret, ante refecti 440 Hirsutos nemorosa greges educite in arva. Nos autem saturique epulis, dulcique lyaeo Gaudentes parvo structi sub cespite tecti Alter in alterius luctu haud ignara malorum Pectora solemur. quaedam meminisse voluptas Est homini, quam multa tulit rerum aspera quondam, Jactatusque diu est: et jam ad tua jussa revertor. Insula stat ponto, Syrien quam nomine dicunt, Ortygiam supra, versos ubi flammeus orbes Sol notat, et certis distinguit tempora signis, 450 Illa quidem non magna adeo, sed divite gleba Lanigeras pascit pecudes, armentaque laeta, Et Cereri, et Baccho facilis. non finibus illis Dura fames populos torquet, non ulla per aegras Serpit atrox gentes tristi vis excita morbo: Ast ubi felici senuerunt corpora in urbe Sedibus e superis delapsi Phoebus et una Casta soror jaculis figunt labentia membra. Stant geminae heic urbes, divisaque partibus aequis Omnia sunt: genitor meus olim rexit utramque 460 Imperio magno divis par, inclitus heros, Ctesius Ormenides. ergo illa ad litora navi Phoenices venere vafrum genus, aurea secum Munera ducentes variique insignia cultus. Juncta meo fuerat mulier Phoenissa parenti Pulcra genas habituque ingens, et culta per artes Egregias. illam pubes externa fefellit Muneribus captam; niveosque in fluctibus artus Dum lavat, aggressus juvenis cava robora propter Accubuit furtim, dulcique potitus amore est 470 Mollibus illecebris pervertens, queis proba si qua est Femina, victa solet tandem succumbere culpae. Haec inter petiitque genus patriamque; neque illa Talia quaerentem refugit, sed protinus orsa: Sidoniis, inquit, sum nata in finibus olim Progenies Arybantis ego, ditissimus agri Qui fuit in Tyriis: at me per caerula vecti Praedones Taphii venientem e rure tulerunt, Captivamque viro heic раctа mercede dedere. Tum juvenis furto gaudens: quin vecta per aequor 480 Nos sequere in patriam, dixit, veteresque penates Post longum visura, tuorumque ora parentum; Ambo etenim vivunt, gazaque fruuntur opima Incolumes. mox illa refert: in me mora nulla, Si modo certa fides vobis, jurataque testes Numina pollicitis adsint, sine crimine nautas Per freta ducturos patrias me rursus ad arces. Dixerat: illi omnes jurant, et foedera firmant Testati per vota deos. tunc ipsa peractis Rite sacris dextraque data sic callida subdit: Nunc taciti haec sinite, o nautae; nec strata per urbis Ingrediens aliquis vestrum, nec fontis ad undas Audeat affari visam, ne fraude retecta Advolet, et famam referat senioris ad aures Nuncius. iratus vinclis et carcere duro Me petet in primis; vobis dein triste parabit Exitium pariter. tacito sub pectore dicta Condite, vosque viae quamprimum accingite rebus Omnibus instructi. fuerit quum plena carina, Ad me aliquis veniat missus: nam protinus aurum, Atque aliud potero quodcumque e sedibus altis 500 Surripiam, mecumque feram. quin majus habendum Haud invita paro pretium pro munere vobis. Namque domi puer est regali sanguine cretus; Ipsa viro nutrix quem servo: haud ille periclum Sentiet; hac illac ludens discurrere gaudet Semper, et ante fores temere progressus oberrat. Hunc simul adducam vobis; hic maxima reddet Praemia in ignotis hinc longe venditus oris. Haec effata domos petiit, nautaeque per annum Litus apud nostrum tuta statione morantes 510 Mercibus implebant multis cava robora pinus. Mox ubi pressa ratis fuerat jam pondere magno, Velaque poscebant ventos, sit conscia facti Femina. jamque mei veniens ad limina patris Nauta vafer flaventi electro auroque monile Contextum gestat, seseque interritus infert. Turba puellarum gaudet; famulaeque nitore, Et pariter mea capta parens, dum lumine spectant, Atque manus inter formosaque brachia versant Pollicitae pretium; subito dat perfidus olli 520 Signa oculis, navimque petit vestigia torquens. Illa manu capiens me secum e postibus effert, Poculaque in positis circum longa atria mensis Invenit, assueti fuerant queis ducere vina Convivae cum patre meo, sed forte relictis Tum dapibus, populo exierant dare jura vocati Concilio in magno: raptim tria pocula tollit, Absconditque sinu; sequor ipse heu stultus euntem. Interea prono densantur sole tenebrae, Perque vias nox atra horret: per opaca locorum 530 Tendimus in portum celeres, ubi conscia pubes Sidoniam tuto religarat litore puppim, Conscendunt nautae, secumque per humida regna Nos procul avectos tollunt: dat Juppiter auras Aëria caeli spirans regione secundus. Sex adeo luces, totidemque ex ordine noctes Effugimus pelago; sed postquam septima caelo Fulserat orta dies, jaculo confossa Dianae; Pro scelere infando persolvit femina poenas: Volvitur assimilis fulicae, lapsoque sub ima 540 Corpore dat strepitum puppi. dein gurgitis illam In medios jaciunt fluctus phocisque vorandam Piscibus atque feris escam: circumstetit horror Corda mihi, lacrimisque genae maduere volutis. Hinc autem vento pariterque ferentibus undis Venimus in portus Ithaces, ubi venditus aura Laërtae cessi imperiis. ita litora primum Haec tenui, fixique meos hac sede penates. Dixerat; huic heros divūm genus: heu mihi quantos O senior, tristi movisti in corde dolores, 550 Talia dum memoras fatis agitatus iniquis. Sed pater ille deūm cladem solatus acerbam Scilicet est, sedes qui te contingere tandem Has voluit, regemque dedit tibi multa parantem Commoda: nunc facilem vitam trahis; ipse per urbes Advenio multas, et multa per aequora vectus. Talibus alterni lenibant pectora dictis; Dein somnum petiere brevem: nam lumina terris In croceis invecta rotis Aurora ferebat. At cita Telemachi pubes propiora tenebat 560 Litora jam cursu, demisso et carbasa malo Laxa legens portum remis advecta subibat. Anchora de prora jacitur, tortique rudentes Impediunt pinum: juvenum manus exsilit arvis, Instituitque dapes, et vina ardentia miscet. Sed postquam compressa fames, pulsusque bibendi Ardor erat, sic deinde viros affatur ovantes Telemachus: navem vos hinc deducite ad urbem, O socii; servata meis pastoribus arva Ipse petam, visisque illis operumque labore 570 Vespere mox referam celeres ad moenia gressus. Mane autem reduces tecta intra regia mecum Excipiam dapibus largis, et debita solvam Munera, laetitiamque dei. cui talia subdit Voce Theoclymenus: quonam me tendere solum Care, jubes; cujus penetralia celsa subibo, Anne tuae sistam recto me tramite matri? At juvenis contra: te nostra ad limina primum Ultro ego jussissem vestigia ferre, neque ulla Hospitii tibi cura foret. sed tristior illic 580 Me sine solus eris, nec te mea cara videbit Fors genitrix: neque enim sese penetralibus effert Saepe procis visendam; in solo clausa recessu Usque sedet longum tela solata laborem. Propterea sedes potius contendere ad altas Eurymachi moneo, Polybo genitore creatus Late qui colitur divis aequatus honore. Quippe animis praestat longe, praeque omnibus unus Ipse meae sperat genitricis amore potiri, Atque Ithaci gaudere toro. sed rector olympi 590 Astra scit ille colens, an Parcae extrema minentur Sontibus, ante suos celebrent quam laeti himenaeos. Vix ea, quum dextra venit de parte superne Accipiter, citus ales Apollinis: ille columbam Ungue tenens vellebat atrox, vulsaque carinam Telemachumque inter fundebat ab aëre plumas. Nec mora: secretum a sociis, dextraque prehensum Subducit juvenem fatorum haud inscius heros, Et prior alloquitur. non haec sine numine divum Dextera venit avis volitans; nosco omina pennae 600 Praepetis. imperio sceptrisque potentius oris Haud genus his aliud vestro est; immota manebunt Regna tuae semper gentis. tum natus Ulysse Accipiens omen: di talia vota secundent, Hospes, ait; tantis a me donabere felix Muneribus, ditem miretur ut obvia turba. Dixit, Piraeumque vocat sic deinde loquutus: O Clytida Piraee, animo fidissime nostro Ante alios, quotquot Nelea ad regna sequuti Me pelago duxere, tuis penetralibus hospes 610 Gaudeat hic; meritosque habeat dilectus honores, Dum redeam campis. nec plura effatus; et ille Continuo reddit: quantum vis tempore longo Telemache, hinc abeas; pro te mihi cura sodalis Semper erit, dignisque hospes celebrabitur ultro Officiis. dixit; subitoque e litore nautas Imperat, ingressus navem, laxare rudentes. Certatim insiliunt jussi, validisque locati Considunt transtris; alia sed parte coruscas Telemachus plantis ocreas aptavit, et astam 620 Accepit dextra, quam fixam cuspide ahena Extulerat puppi. jamque illi vincula solvunt, Adnixique humeris spumantia caerula verrunt, Inque urbem properant jussi; jam tramite noto Ipse pedes celerat, sequiturque per avia cursum Ingrediens, ubi densa suum stant agmina septis Clausa olli, fidusque senex stabula alta tuetur.
HOMERI ODYSSEAE LIBER SEXTUS DECIMUS.
Impiger Eumaeus, Trojaeque eversor Ulysses Ignibus excitis parvi sub culmine tecti Aurora rutilante dapes de more parabant; Pastorumque manus discesserat avia in arva Cum grege. Telemachum vigilans cognovit euntem Turba canum, tenuitque feris latratibus ora Adsiliens juvenem circa; Laërtius heros Sensit adulantum voces, venientis et hausit Pulsa pedum propius resonis vestigia tectis, Et subito: huc aliquis se fert, Eumaee, propinquans 10 Aut comes, aut certe notus: non excita latrat, Sed potius blandita canum custodia gaudet, Vicinusque pedum patulas sonus incitat aures. Necdum ea finierat, quum limine gnatus in ipso Adstitit. obstupuit senior, tectisque repente Prosiluit, manibus labuntur pocula, et una Vina fluunt effusa. ille obvia brachia regi Tendit, et amplexus caris cervicibus haeret, Infigitque oculis, ambabus et oscula palmis, Et capiti illacrimans. longis ceu finibus anno 20 Post decimo reducem cupidus jam denique natum Quum pater unigenam recipit, quem serus in auras Extulit aetherias senio confectus, et aevo, Multaque perpessus: sic illum excepit amicus Tum stabuli custos, figensque ardentia saepe Oscula laetatur ceu dira e morte recepto. Venisti o tandem, lux cara! heu salvus ab urbe, Quam timui, Pylia ne non dilecte redires. Ingredere o felix, longo post tempore visam Ut reducem cupido pectus satiatus amore. 30 Haud etenim gaudes pastorum agrestia tecta Incolere huc veniens creber: te scilicet urbis Cura tenet, mixtusque procis facta effera spectas. Dixerat, et juvenis contra: tibi redditus adsum En, ait; has primum sedes te propter adivi Praesentis cupiens jamdudum et cernere vultus, Et voces audire tuas. penetralia servat Cаrаne jam genitrix longis exercita curis; An taedas experta novas, aliumque sequuta Nupta virum cessit, thalamoque absentis Ulyssei 40 In vacuo texit sublimis aranea telam? Vix ea, quum senior referens: immota penates Illa quidem tibi servat adhuc, et pectore contra Stat casus obnixa omnes; nec luce dolores Nec miserae absistunt sera sub nocte gementi. Haec ait, et juvenem subito levat impiger, hastam Accipiens. subit ille fores, cui protinus ultro Ipse suam genitor sedem concessit Ulysses Assurgens venienti. ille autem ingressus in aulam Abnuit, et contra fatus: considere praestat 50 Te nunc, hospes, ait; jam strata sedilia nobis Heic aderunt, propiorque venit, cui talia curae. Nec plura his, genitor jussus consedit: at olli Substravit virgulta senex, villosaque supra Tergora conjecit: solio sic fultus agresti Sedit Ulyssides inflectens corporis artus. Hinc senior properans curvis in lancibus effert Servatosque armos, servataque pinguia tostae Terga suis; nec non calathis cerealia dona Expedit, et dulci complet spumantia vino 60 Pocula considens divino adversus Ulyssi. Incumbunt epulis una: mox acta bibendo Ut sitis est, dapibusque fames compressa recessit, Sic bonus Eumaeum dictis affatur amicis Telemachus. nostris unde iste in sedibus hospes, Qui nautae advexere, ferunt quo nomine sese Caerula spumanti findentes aequora pinu? Dixerat, et dicta Eumaeus sic voce sequutus: Nulla mora; expediam jam nunc tibi vera roganti, Care, ait. e Creta memorat se ducere stirpem, 70 Et spatia immensae telluris obisse vagatus Per populos, ceu jussa ferunt fatalia divum. Nunc autem e manibus Thesprotum elapsus adivit Haec stabula infelix; jamque est tuus ille: quod optas, Perfice tu misero, supplex te in vota precatur. At juvenis: nimium saevis mea pectora curis Figis,ait, senior, quanam illum in sedibus arte Accipiam teneamque meis? non vivida ab annis Venit adhuc valido virtus, nec robore fretus, Si prior incessat quisquam, defendere possim. 80 Contra animum genitrix nunc huc nunc dividit illuc, In partesque rapit varias incerta; penates An teneat mecum, saevae convicia famae Permetuens, veteremque torum et connubia servans; An potius jam victa uni, qui maxima dona Praebeat ante alios generosus, denique nubat? Ergo illi, quoniam supplex tua limina venit, Intextamque dabo chlamydem, tunicamque recentem Aeratumque ensem lateri, fulgentiaque addam Vincla pedum, mittamque ultro, quo malit abire. 90 Quod si etiam in stabulo tecum vis ipse tenere, Haud moror: huc equidem promissaque tegmina mittam, Atque epulas, vestro ut parcat jam vivere sumptu. Non tamen et miserum patiar succedere turbam In mediam juvenum. scelerata haud crimine ab ullo Temperet, aut probris cesset; mihi saucia frustra Uret corda dolor: multos contendere contra Forti etiam durum est, numero vis incita crescit. Haec ubi dicta dedit juvenis, tunc acer Ulysses: Fas mihi, fas, credo, jam pauca effarier, inquit. 100 Heu pereo, multoque angor praecordia luctu, Talia dum pubi memoras impune procaci Crimina teinvito coram tantoque licere. Dic age, sponte jaces domitusne, an tristia divum Supplicia expendis, saevique odia aspera vulgi? An fratrum incusas animos, queis fretus ad arma Prosilit, atque audax vir dura pericula spernit? O ego tam juvenis mentem hanc in pectore haberem, Vel satus ex Ithaco, vel longo errore viarum Functus et ipse foret, (vota haec mihi numina servent;) 110 Eripiat nostris caput a cervicibus hostis, Ni subito clademque illis et triste pararem Omnibus exitium subiens Laërtia tecta. Quod si etiam opprimeret pubes me plurima solum, Sedibus in patriis mallem procumbere stratus, Cernere quam tales juvenum per tecta furores, Hospitibusque lares clausos, actasque nefandis Flagitiis misere famulas, exhaustaque mensis Vina super frugesque meas, atque omnia demum Nequidqam heu vasta temere collapsa ruina. 120 Ad quem Telemachus placido sic ore loquutus: Jam tibi nil veritus cuncta, hospes, certa fatebor; Nec sum odio populis, vulgique obnoxius irae, Nec consanguineos culpo, queis fretus in arma Prosilit haud metuens duri vir praelia Martis. Omnipotens nostri fecundum Juppiter esse Sanguinis ipse genus vetuit: Arcesius auras In superas solum Laërtem eduxit; Ulyssem Hic genuit contra magnum pater, ille creavit Me pariter solum, nec longo expletus amore est. 130 Stant autem affusi nostris in sedibus hostes Innumeri: quot finitimis per caerula regnis Dulichioque Sameque altae viridique Zacyntho Imperitant clari proceres, quotque aspera sceptris Arva regunt Ithaces, nostrae connubia matris Tot juvenes ambita petunt, vastantque penates Funditus. illa autem nec dedignata petentum Vota fugit, nec victa modum scit ponere curis; Dum furit interea, sedes populata, juventus Improba, jamque ipsi exitium mihi triste minatur. 140 Sed tamen haec divum fatis incerta ferantur. Interea dilecte senex tu nuncius ito Penelopi: incolumem dic olli ex urbe redisse Me Pylia. heic adero, referas vestigia donec Fida redux: sciat una parens, et nullus Achivūm Audiat haec; nam saeva parant mihi funera multi Insidiis. haec fatus erat, quum protinus ille: Accipio sapioque, infit, nec talia mandas Ignaro: tantum Laërtae, an nuncius ibo Una eademque via, dic o; qui tristibus olim 150 Curis heu graviter pro caro fixus Ulysse Spectabatque artes operum, mixtusque sedebat Cum famulis vino gaudens dapibusque paratis; Nunc autem Pylias ex quo tu remige ad oras Enasti, dapibusque expers et munere Bacchi Haud opera invisit, sed flens atque aeger anhelat Assiduo gemitu; duris cutis ossibus aret. Dixerat; at juvenis: durum est, at juverit, inquit, Nunc sinere ingrato miserum tabescere luctu. Namque uti arbitrio si qua ratione liceret 160 Omnibus in rebus, genitor mihi primus adesset Redditus optanti. tu vero, ut jussus, abito Nuncius, atque iterum recto te tramite siste Protinus huc rediens, nec sit cursare per agros Cura tibi. matri potius dic, ipsa ministram Clam fidam expediat mittens, quae laeta dolenti Haec eadem celerans longaevo nuncia portet. Sic fatus jubet ire senem: qui jussa capessens Accepitque ocreas, pedibusque aptavit, ad urbis Moenia corripiens gressum. non ille Minervam 170 E stabulo egressus latuit: namque ocius altae Virginis os pulcraeque gerens operumque peritae Venit, et assistens foribus se ostendit Ulyssi. Non illam sensit coramque adspexit euntem Telemachus; neque enim manifesto in lumine divi Omnibus apparent. tantum Laërtius heros, Et trepidi videre canes, nec faucibus acres Raucisonis contra institerunt, sed murmure blando Per stabula hac illac profugi petiere latebras. Jamque supercilio dat signum: agnovit Ulysses 180 Nutantem, tectique agrestia septa relinquens Exsiluit, propiorque stetit, cui diva loquuta Haec prior: o Laërtiade certissima magni Cura Jovis, gnatum jam nunc affare, nec ultra Decipe dissimulans; moliti funera ut ambo Nigra procis celeri gressu properetis in urbem: Ipsa diu haud abero a vobis, pugnare parata. Dixit, et aurata subito dea contigit illum Permulcens virga: niveas tum pectora circum Imposuit primum vestes, humerisque coruscam 190 Pallam demisit, lumenque et membra juventae Reddidit: ambrosius fusco color ardet in ore, Depulsaeque genis rugae. stant vertice crines Cyanei mentumque pari sublucet honore. Haec dea ubi fecit, sublimis fugit: et heros Tecta iterum subiit. juvenis miratus at illum Obstupet, avertitque oculos praestantia coram Numinis ora timens, dubiusque repente profatur. Qualis eras nuper? quantum diversus ab illo, Hospes, ades, vestesque alias, alia ora reportas: 200 Certe aliquis divum es caeli stellantis alumnus. Sis bonus o placidusque! tibi cadet hostia ad aras, Muneraque ex auro stabunt, miserere precantis. Talia dicebat supplex; quum maximus heros: Non tibi numen ego, quid me caelestibus aequas? Sum genitor quin ipse tuus, quem propter acerbo, Nate, gemis luctu, vi dura oppressus et armis. Sic dicens cupidus caro dedit oscula gnato, Effuditque genis lacrimas, complexus et haesit Nescius a dulci longum divellier ore. 210 Telemachus vero (nondum namque ille parentem Cernere credebat): non tu Laërtius, inquit, Non Ithacus pater ille meus; sed numina caeli Hаc magis heu miserum vana sub imagine ludunt. Haud etenim possit mortalis talia quisquam. Sic facile, aetheria caeli delapsus ab arce Ni deus ipse velit juvenis mutare figuram Atque senis. tu nuper eras confectus ab aevo, Indutusque artus foede; nunc corpore verso Os humerosque geris similis caelestibus ipsis. 220 Tum genitor: non fas ita visa in imagine patris Attonitumque haerere diu, tacitumque stupere, Telemache: haud veniet tibi namque huc alter Ulysses: Ille ego sum, passus mala dura, atque omnibus actus Casibus in patriam bis deno redditus anno. Palladis hoc, quod cernis, opus Tritonidos; illa Fecit me qualem voluit, similemque videri Cuncta potens inopi jussit, rursumqne juventam Induit, et pulcro circum dea texit amictu. Dis facile est, lati retinent qui culmen olympi, 230 Et rapere, et dignam mortalibus addere laudem. Haec fatus propior consedit. at ille parentis Affixus solio lacrimas fundebat, et ambo Alter in alterius defixi lumina vultu Tristius heu flebant, quam curvis unguibus acres Vulturii aut aquilae; fetus queis durus ab antro, Aspiciens nido implumes, detraxit arator: Pulsa sonant nemora alta et questu implentur acuto. Haud aliter luctumque ipsi gemitusque ciebant: Et fors occiduas Titan abiisset in undas 340 Flentibus, affatus tali ni voce parentem Rupisset tandem sic longa silentia primus Telemachus. qua te, genitor, duxere carina In patriam nautae, sese quo sanguine, quave Gente ferunt; late pontus nos undique cingit. Suscipit heic Ithacus: tibi vera, o nate, roganti Dicam equidem; pelago Phaeacum experta juventus Sueta alios etiam, quicumque accesserit illuc Indigus auxilii, facili deducere cursu, Me tulit, ac placido sopitum in litore liquit 250 Multa prius largita aerisque aurique talenta Intextasque super vestes. haec rite reposta Omnia nunc antro divūm stant credita curae: Ipse autem huc veni jussu monitisque Minervae, Hostibus exitium simul ut luctumque seramus. Quare age et enumerans illos mihi, nate, recense, Fortunasque, genusque virum, patriamque stat una Noscere, dein certa rationem evolvere mente, Num liceat nobis contra contendere solis Ullius auxilio sine; an et socia arma roganda 260 Filius haec contra: saepe est mihi cognita famā Magna tua, o genitor, virtus; teque esse timendum Audieram dextra pariter structisque per artem Consiliis. nimium ne sis at magna loquutus Nunc vereor tua dicta stupens: quid in agmine tanto Nos duo, quid contra tot possumus aspera corda? Haud etenim vel dena procum bisdenave tantum Corpora sunt, multo sed plura; atque accipe porro, Expediam numerum. duo supra aetate virentes Quinquaginta alios adsunt, qui moenia celsa 270 Dulichii liquere simul, senique sequuntur Hos famuli: quatuor venere e divite lecti Bisdenique Samo juvenes, viridique Zacyntho Magnanimi pulcro viginti corpore Achivi. Ex Ithaca vero bisseni viribus omnes Egregii atque animis adsunt, quibus additus una Ipse Medon praeco est, et dulci gutture vates, Expertique epulas famuli duo rite parare. Omnibus his congressi adeo si dura sequemur Praelia, jam timeo, ne vana audacia cedat, 280 Et graviter commissa luas, sed quaerere praestat, Si qua via auxilii, si quem tua pectora versans Invenias fidum comitem. tum laetus Ulysses: Fabor, ait: mea dicta animo memor accipe; tecum Et reputa, nobis dea num Tritonia magno Cum Jove sufficiat, comes an quaerendus et alter? Dixerat; at juvenis subito: non arguat ullus Hos, ait, armorum socios, qui nubila caeli Alta colunt, quorum supraque potentia magna Est homines, supraque alios supera alta tenentes. 290 Atqui aberunt multo non illi tempore, Ulysses. Excipit, a pugna, stabunt quum fortia nobis; Atque procis una duri certamina martis. Tu vero exorti primo sub lumine solis I citus ad sedes, turbamque revise superbam; Me stabuli custos cras alta ad moenia ducet Assimilem miseroque inopique aevoque trementi. Quod si dedecorent me turpiter atria circum, Duratum obfirmans animum sine foeda parentem 300 Damna pati; pedibusque trahant me ad limina quamvis, Emissisque petant jaculis, ferto omnia gnate, Insanoque jube tantum cessare furore Mollibus affatus dictis. parere negabunt Immemores, namque atra dies turbantibus instat. Nunc aliud dicam; memori tu in mente repone: Quum bona consiliis auctor mihi pectora Pallas Concutiet, tacitus nutanti vertice signum Sponte dabo, quod rite notans arma omnia tectis Martia tu subito remove, collectaque in unum Sub thalami obscuris alte penetralibus abde. 310 Tum juvenes, si forte petant ac tela reposcant, Alloquere incautos, dic ficto et pectore fatus: Surripui e fumo; neque enim nunc illa videntur Quae pater ad Trojam properans fulgentia liquit, Ignis at horrescunt sordenti afflata vapore. Quin aliquid majus Saturnius ipse cavere Admonuit, ne forte in mutua vulnera vino Edomitae armentur dextrae, sparsoque cruore Tristis hymen mensaeque fluant: namque ipsa feroces Arma trahunt animos, pugnamque lacessere suadent. 320 Sic tu falle procos. geminos at linquere cura Sit gladios, totidemque hastas, clipeosque sinistrae Aptandos nobis divūm post sacra peracta: Illos Pallas aget turbans et Juppiter hostis. Praeterea hoc etiam moneo super omnia primum: Si mea tu soboles, nostro si sanguine cretus, Audiat haud Ithaci quisquam intra limina nomen. Non id Laërtesve sciat, fidusque repertus Eumaeus, famulūmque alius, non cara vel ipsa Penelope. nobis dabitur cognoscere mores 330 Femineos, hominumque etiam tentare licebit Corda simul, si digna manet reverentia menti, Vel cessit mutata, tibi nec dantur honores Promeriti spreto. sic ille; at filius olli Haec iterum sic pauca refert. mea pectora nosces, Spero equidem, expertus; nec me vanum arguet error, O genitor; sedenim non et reor utile nobis Id fore, nec statues aliter tecum ipse volutans; Explorare tuum tamen est, quid praestet agendum. Namque diu campos obiens, longoque labore 340 Singula vix tandem lustrans loca, noscere possis Quam spem quisque secet; placidi dum sedibus hostes Interea in nostris vastant sine more feruntque Omnia. nunc tantum tibi sit muliebria corda Vestigare labor: quae te spernuntque, nec aequis Respiciunt animis, diro vel crimine flagrant. Ast hominum nolim tentare obscura morando Nunc studia: haec tutos olim nos cura manebit, Signa tibi si certa deum, si nota voluntas. Talia dum vario alterni sermone loquuntur, Jam ratis, ad Pylias quae longe advexerat oras Telemachum sociosque, altam devenerat urbem. Et nautae, postquam portu subiere profundo Continuo in siccum nigram traxere carinam, Extuleruntque ipsis properi simul arma ministri, Muneraque in Clytii vexere micantia sedes. Post etiam praeconem excelsa ad limina regis Praemisere, ferat qui laetae nuncia matri, Telemachum mansise agris, ipsumque carinam Adnare in portus jussisse; exterrita tristi 360 Pectore, ne lacrimas regina effundere pergat. Jamque eadem praeco, atque eadem tum dicta reportans Parte alia senior devenit missus ab arvis; Qui simul ingressi quum celsa in sede stetere; Ipse prior mediis coram famulantibus infit Nil veritus praeco: rediit tibi, maxima, natus O regina. alter subiens at cominus, illam Edocuit, quaecumque sibi mandata fuere; Cunctaque ubi exposuit jam functus munere, gressus Ad stabulum vertit properans, et moenia liquit. 370 Ast animi cecidere procis maerentibus imo Pectore, et egressi spatiosae e sedibus aulae Ante fores magna maesti assedere corona: Quos inter Polybi sic proles martia, fatur Eurymachus. perfecta, viri, res maxima nostram Telemacho spem praeter; iter nunc ille peregit Incolumis. quare o celeres deducite pinum, Optima quae portu residet, nautasque jubete Scandem qui socios moneant dare carbasa retro Huc reduces. nondum fari cessarat, in altum 380 Quum subito Amphinomus conversus lumine portum Aspicit et flavem, nautas et vela legentes, Spumeaque adductis verrentes caerula remis. Tum sic subridens: jam parcite; nuncius, inquit, Nullus eat, reduces adsunt: seu forte deorum Admonuit quisquam, sive ipsi in gurgite puppim Adspexere citam, sed non valuere tenere Nequidquam adnixi. sic ille: at litora cuncti Ima petunt cursu: sicca tellure carina Sedit, et arma citi famuli cepere ferenda. 390 Ipsi in concilium tendunt, properantque frequentes Haud alium juvenumve senumve accedere passi Cominus: Eupithei soboles dein talia coepit Antinous. proh fata deūm contraria, ut illum Caelicolae solvere malo! per tempora lucis Aërii semper ventoso in vertice montis Stabant excubiae vigiles; cum sole cadente Haud umquam in sicco noctis transegimus umbras, At pelago huc illuc vecti, roseamque morantes Auroram, insidiis captum tentavimus usque 400 Decipere; invisumque caput demittere leto Heu temere, heu frustra! nunc en deus attulit ultro In patrias sedes. ergo illi heic fata struamus, Nec fugiat; neque enim vivo speranda laborum Praemia sunt nobis: valet acri mentis et ipse Consilio, et cives nos aequo haud lumine cernunt. Ite agite, in coetum prius ille ingressus Achivos Quam vocet: haud etenim parcet, raptusque furore In medios surget, caedemque hanc questus et omnes Deteget insidias, fato quas fugit iniquo. 410 Illi autem ardescent odiis haud facta probantes Effera: fors aliquid contra quoque majus adorti Finibus instabunt nostris nos pellere longe, Inque alias abigent gentes. quin perdere ferro Urbe procul properemus agresti in sede latentem, Deprensumve via: tum gaza opibusque potiti Ipsius, aequemus nos justis partibus inter Omnem divisi praedam, matremque penates Incolere, atque illi nubet quicumque, sinamus, Quod si aliter placitum vobis, ipsumque jubetis 420 Vivere, et incolumem census retinere paternos, Huc simul affusi sic omnia perdere rapto Parcite, et optatum sua quisque in tecta profecti Connubium donis ambite: hunc victa sequetur Penelope, qui plura dabit, quem fata reposcent. Postquam fatus erat, fecere silentia cuncti; Amphinomus donec surgens exorsus ab ore est Regis Aretiadae Nisi fortissima proles, Dulichii uberibus qui quondam advenerat agris Magnanimis dux ipse procis, et carus amantes 430 Reginae ante alios digno virtutis honore: Hic ibi consurgens monuit sic voce sodales. Non ego Telemachum jubeo vos perdere ferro, O socii: indignum est regali sanguine cretam Sternere progeniem; scitanda oracula nobis; Ante deūm. si jura probent et Juppiter auctor, Aggrediarque prior, vosque una audere jubebo; Sin superi abnuerint, satius desistere coepto est. Sic ille: atque aliis eadem sententia sedit, Surgentesque Ithaci rediere in regia tecta, 440 Ac soliis late se composuere coruscis. Interea sese violentae ostendere pubi Penelope statuit, nato jam conscia letum Triste feri: namque omne Medon recluserat ipsi Consilium fraudemque. ergo comitata puellis Ingreditur, propiorque viris ut candida venit, Constitit ad postes aulaï innixa superbos Aurea praetendens roseis velamina malis; Tum sic Antinoum increpitans accensa profatur. O scelerum inventor, furioso pectore, tene 450 Antinoë in populo dicunt hoc mente valere Eloquioque bonum? non tu, non, perfide, talis. Demens, cur caedemque paras et tristia fata Telemacho, spernisque inopes, queis Juppiter ipse Testis adest; haud fas heu mutua quaerere damna, Anne tuum huc quondam nescis venisse parentem Vitantem vulgi furias, praedonibus actis Quum Taphiis etiam Thesprotos percitus ira Laeserat alterno nobiscum foedere junctos? Illum autem exitio tristi letoque volebant 460 Sternere, et exstincti raptos populare penates; Ardentes Ithacus tenuit, vetuitque furorem; Cujus nunc inhias opibus, tentasque potiri Conjuge praerepta, gnatumque ad funera poscis Improbe, me laesa graviter; sed desine tantum Jam furere, atque alios prohibe. cui talia questae Eurymachus proles Polybi clarissima reddit, Solaturque aegram. fide o pulcherrima nata Icarii, talis nec tristi in pectore cura Insideat: non est, nec erit, dum spiritus artus 470 Hos alet in terris, dum solis lumina cernam, Telemacho injiciat qui dextram saevus, et arma Inferat. edico jam nunc, et dicta manebunt Haud vana; illius nostram cruor imbuet hastam Continuo effusus. murorum eversor Ulysses Impositum genibus me saepe et fovit et ultro Fumantesque dapes vinique rubentia dona Largitus puero est. pro quo mihi munere Carior ante alios soboles tua: non gravis ergo Sors manet a nobis, non illi hinc saeva timenda 480 Funera; quis caveat vero, quae numina nerunt? His animum dictis firmans lenibat, et atram Interea mortem juveni ferus ipse parabat. Illa autem celsae conscendit in aurea sedis Limina, ubi gemitu et luctisono ululatu Carum maesta virum flebat, languentia donec Lumina composuit placido Tritonia somno. Jamque adeo senior sub vespere venit ab urbe Telemachum patremque рetens, qui rite parabant Una epulas caeso parvis in sedibus horno 490 Forte sue. aurata subito percussit Ulyssem Stans propior virga Pallas, tactuque potenti Et senium, et rursus foedos induxit amictus Artubus attritis; stabuli ne scilicet ipsum Nosceret aspiciens custos, et nuncius iret Penelopi impatiens animi, visumque referret. Quem sic Telemachus prior est affatus ab ore: Exspectate venis: quaenam altam fama per urbem? Jam pelago rediere proci mihi fata minantes Insidiis, an adhuc me frustra in gurgite quaerunt? 500 Huic senior: fuerat non has inquirere curas, Nec propero mihi nosse animus, jussisque peractis Moenia, quamprimum cupiens discedere, liqui. Adfuit ipse tuis praeco submissus eodem Nuncius a sociis mecum, qui certa parenti Dicta tuae retulit prior, et solatus amantem est. Hoc tantum super unum habeo; fors cernere eunti Obtulit ipsa oculis. quum jam vestigia ferrem, Mercurii qua parte sacrum nemus imminet urbi Colle super viridi, labentem ex aequore pinum 510 Intrantemque cavos impulso remige portus Desuper aspexi. stabat densata juventus Plurima, et ardebat clipeis jaculisque corusca. Hanc pubem tunc esse procos rebar, neque quidquam Praeterea novi. dixit, gnatusque parentem Adspiciens furtim laeto subrisit ab ore, Quin senior tacitum videat. dein omnibus actis, Expediunt epulas mensis, pariterque fruuntur Appositis: gaudent aequatis partibus omnes. Postquam autem fuerat compressa sitisque famesque, 520 Accubuere toris, cepereet munera somni.
LIBER DECIMUS SEPTIMUS
Jam roseo fulgens in nimbo Aurora rubebat, Candida quum croceis evinxit crura cothurnis, Corripuitque habilem dextra cessurus in urbem Telemachus de more hastam; dein talia mandans Fatur dicta seni. celerans ego moenia gressu Alta petam, coram genitrix ut cara revisat Incolumem; neque enim gemitus prius anxia ponet, Credo equidem, lacrimisque madentia lumina terget, Quam videat reducem: tibi vero haec jussa relinquo. Hunc socium tu deinde sequens duc moenia ad alta, 10 Illic ut properet victum, si pocula quisquam Frustaque det cereris misero: non omnibus unus Sufficio hospitibus tanto jactatus in aestu. Si ferat haec hospes non aequo pectore, magno Illi erit exitio potius; me vera profari Usque juvat. dixit, contraque exorsus Ulysses Excipit. haud equidem retineri heic longius optem: Urbe inopi satius, quam victum inquirere campis Reptanti hac illac frustra. dabit ille, voluntas Quem dare fors aliquid poscenti haud dura monebit. 20 Non etenim solidae stant vites robore tali, Ut valeam in stabulo dictis parere jubentum Jam senio domitus. tu vero i laetus; in urbem Jussus aget me deinde senex, postquam igne resolvam Frigua, et insinuans gelidis calor ossibus ibit, Namque aliter cani male tectum frigidus humor Conficiet roris, primo qui saevit in ortu Plurimus; ipsa etiam procul hinc urbs fertur abesse. Vix ea: Telemachus stabulumque et septa relinquens Ingreditur celeri passu, tacitusque volutat 30 Secum fata procis. postquam alta ad limina ventum, Suspenditque ferens ad longam hastile columnam, Interiora domus subiit penetralia. nutrix Heic illum fida ante alios, ut forte tegebat Pellibus instratis ornata sedilia circum, Euryclea prior subeuntem adspexit, et ipsi Adstitit uda genas lacrimis, ac deinde frequentes Advenere aliae, famulantia corda, puellae, Complexaeque haerent humeris, dantque oscula collo. Ecce autem idaliam Venerem Phoebique sororem 40 Penelope referens thalamo processit ab aureo, Brachiaque injecit nato, complexaque inhaesit Multa oculis, multa et capiti dans oscula caro; Tum sic illacrimans; venisti o dulce parenti Lumen, gnate, tuae! non te spes ulla videndi Jam fuerat, postquam me invita ad Nestoris arces Furtim ingressus iter cessisti e litore nostro. Dic age, si qua patris famae vestigia nosti, Et quaecumque datum vidisse. ac talia fata Conticuit regina; ille imo e pectore rumpens 50 Dat gemitum, maestisque haec vocibus insuper addit. Ne lacrimas ne quaere meas: quid saucia figis Corda mihi, fugi qui vix elapsus ab Orci Faucibus, o genitrix? quin tu nunc flumine puro Lota manus, niveaque artus circumdata veste In superas ascende domos comitata puellis, Ferque diis jam rite preces, sollemnia spondens Munera, si placidus fors tandem rector olympi Adnuat, ingratumque velit mutare laborem. Contra ego nunc populi in coetum progressus abibo 60 Adducamque virum, qui me simul alta sequutus Per maria has tetigit sedes, missusque praeivit Cum sociis: illum jussus Piraeus amico Hospitio fovit, dum me procul arva tenebant. Dixerat: illa autem volucri velut incita penna Exsequitur mandata. manus jam flumine sacro Abluit, ac pura rutilans in veste per aras Vota facit divis, perfectaque munera spondet, Auxilium si forte paret, si Juppiter adsit. Contra Telemachus se fert e postibus hastam 70 Concutiens, gressumque canes comitantur herilem; Ac Pallas dios oculis afflavit honores Lumine perfundens claro. miratur euntem Vulgus, et agglomerat se turba affusa procorum Laetitiam vultu simulans, dirumque furorem Corde premens. quorum paullatim ex agmine cessit, Et qua Mentor erat, quaque Antiphus, atque Alitherses Cum patre jam longo conjuncti temporis usu, Parte stetit. varios dumque illi ex ordine casus A juvene exquirunt, comitatus ab hospite fortis 80 Ibat Piraeus, mediisque ingressus Achivis Telemachum adversa cernentem e sede petebat. Tum sic adstanti loquitur: sate sanguine Ulissei Magnanimo, jam dona meis tibi ferre jubeto E laribus famulas, abeunti flavus Atrides Ipse dedit quae multa heros. nec plura loquuto Telemachus reddit: dubio fortuna periclo Pendet adhuc incerta; procūm namque effera pubes Si patrias populata domos me funere perdat, Te potius, Piraee, velim gaudere potitum 90 Muneribus; sin et nobis victoria laudem Adnuat, atque hostes poenam cum sanguine solvant, Tunc, eadem servata mihi in penetralia ferto. Sic dicens, dextraque virum, qui pulsus ab Argis Venerat, accipiens secum alta ad limina ducit. Quo simul advenere, toris rutilantia ponunt Tegmina, et exutos lustrant in fontibus artus Marmoreo ingressi labro. dein flumine lotos, Atque oleo ut nitidos rursum de more ministrae Vestibus induerunt pictis tunicaque recenti, 100 E solio egressi se circum ad strata reclinant. Dat manibus rores, urnaque effundit ab aurea In niveam argento choncam formosa puella, Insternitque eadem mensam. fert altera puris In calathis Cererem, patulis et lancibus escas Expediens, sua dona ultro servata, ministrat. At genitrix adversa stetit, foribusque sub ipsis Nixa toro est, tereti mollissima pollice versans Stamina, dum gaudent epulis vinoque fruuntur. Inde ubi pulsa fames, ita voce exorsa profatur: 110 Telemache, infelixne iterum conscendere tristem Cogar ego in thalamum, lacrimisque cubile rigatum Usque meis, geminos ex quo comitatus Atridas Dardanias Ithacus cessit bellator ad arces? Nec tamen, heu diri quam sese in tecta reportent Nostra proci, referes certo prius ore loquutus, Audisti si forte tuum qua parte parentem Vivere? finierat genitrix, cui talia natus Orsa refert: equidem, fuerint quaecumque, fatebor, Mater, vera tibi: Pylias advenimus oras, 120 Contigimusque manus Nelidae Nestoris. ille Hospitio exceptum diti me ad regia duxit Limina laetatus; gnatumque ut tempore longo Accipit absentem genitor, fruiturque recepto Obvius exsiliens, sic me complexus amore Excoluit seniorque simul, generosaque nati Progenies. sedenim miserandi ignarus Ulyssei, Incertusque heros sive ipsum vivere, sive Passum extrema putet, Menelai ad moenia jussit In bijugo vectum longe contendere curru. 130 Illic Tyndarida aspexi, quam propter Achivi Pergameique duces multos hausere labores Caelicolum fato. postquam me vidit Atrides, Continuo, quae vis, quae me fortuna tulisset In Spartam, poscit. mox illi ut certa roganti Exposui, contra mihi talia reddidit heros. Proh superi! qua mente viro, quo robore claro Eripere imbelles adeo voluere cubile! Cerva velut magni si quando in lustra leonis Ingreditur, parvosque locans necdum ubere pulsos 140 Hinnuleos campis it late herbosaque quaerens Pascua per saltus et valles errat: at ille Improvisus adest, notoque receptus in antro Saevus utrique inhians laceros depascitur artus, Visceribusque haerens spumas agit ore cruentas: Sic Laërtiades feret illis horrida fata. Juppiter o faciat, Phoebusque, et bellica virgo, Talem se referat, qualem videre Pelasgi Luctantem in Lesbo, quum surgens arduus ictu Stravit humi Philomelidem, gavisaque casu 150 Ingenti est omnis Danaum mirata corona. Talem o! se referat, turbamque aggressus inertem Eripiat vitamque brevem, et connubia rumpat Nequidquam sperata horrendo funere mersis. Illa autem, quae poscis, ego haud mendacia fingens Omnia nunc referam, nec te quoque certa latebunt, Quae docuit quondam senior me gurgite vasto Caeruleus Proteus fatorum haud inscius augur. Namque tuum vates vidisse in litore patrem Ogygio flentem dicebat, ubi alma Calypso 160 Sedibus in vitreis invitum detinet. omnis Clausa via est; socii desunt, et curva carina, Qua freta devectus pelagi spumantia tentet. Haec Atrei soboles, bello Mavortius heros, Edidit, hisque actis relegens iter omne redivi In patriam, dederuntque auras dī pone sequentes. Sic ait;et luctu matris praecordia fixit Telemachus. quos inter ab Argis advena fatus Cuncta Theoclymenus superis par: o bona Ulyssei Magnanimi conjux, non haec tibi vulneret aures 170 Fama incerta viri; quin huc advertere mentem Ne dubita, tibi namque canens ego vera profabor. Audiat haec divūm genitor, mensaeque sacratae, Quas adii, sedesque Ithaci, sanctique penates: In patria salvus certe Laërtius heros Seu graditur, seu forte sedet, scelerisque nefandi Conscius exitium pubi molitur acerbum. Augurium e puppi nam nuper in aethere vidi Certum ego nec tacui monstrans felicia signa Telemacho. dixit vates; atque omine laeta 180 Penelope: haec utinam superi rata vota secundent, Hospes, ait; magnis a me cumulabere donis, Scilicet ac ditem mirabitur obvia turba. Talibus illi inter sese; dum regia circum Tecta proci jacto gaudent contendere disco, Et jaculo, fas omne obliti ubi ludere suerant. Queis, simul ac mensae tempus jam venit, et agris Undique pastores lectas de more bidentes Adduxere, Medon subito, qui carior unus Ante alios pubi convivia laetus obibat: 190 O juvenes, inquit, sat ludo insistere juvit; Ite domum, ac vosmet plenis accingite mensis; Dulcius haud epulis quidquam, quum tempora poscunt. Dixerat: illi alacres surgunt, parentque vocati. Jamque introgressi sinuosa per atria ponunt, Exutasque toris vestes rutilantibus aptant Mactantes oviumquegreges, et pinguia circum Corpora caprigeni pecoris, taurumque nitentem Praeterea, hirsutosque sues dumque omnia fervent Heic dapibus, parte ex alia petere alta parabant 200 Moenia jam stabuli custos, atque impiger una Priamidum ac Trojae domitor; cui talia fatur Sic prior Eumaeus. non te discedere sponte Hinc patior, potiusque optem (sic jussa tulissent) Tecum partiri curas operumque laborem Hoc simulin stabulo. sedenim contraria regis Jussa vetant; vereorque, gravi ne concitus ira Increpet audentem: dominorum haud mollia gliscunt Jurgia. festinemus iter; processit olympo Alma dies, seroque riget sub vespere frigus. 210 Ille autem: mecum praecepi atque ante peregi Haec animo; properemus, ait. tu dirige gressus Ignotum per iter, baculumque, trementia firmem Quo genua innixus, si quem fors offerat aptum, Da precor, haud facili quoniam via tramite fertur. Continuo haec dicens humeris exstantibus addit Sordentem peram, retinet quam tortile lorum, Et multis perfossa locis hiat: haud minus olli Dat cupido Eumaeus sectam de robore virgam. Tandem abeunt: stabulum catulique et rustica pubes 220 Interea servant. hic celsa ad moenia regem Inscius assimilemque inopi, senioque trementem Ducit, foedumque et vestigia tarda regentem. Sic adeo propius gressi per scabra viarum Successere urbi, venere et fontis ad undam Irrigui, soliti cives quo semper aquari, Quemque olim struxere Ithaco cum fratre Polyctor Neritus atque ingens. silvis stat scaena coruscis Curvata in gyrum, ramisque virentibus alni Undique pubescunt; tum vivo e marmore circo 230 In medio salit unda, et nymphis alta verendis Eminet ara super, florentia serta viator Ponit ubi, meritoque deas veneratur honore. Heic Dolii occurrit proles vesana Melantheus Agmen agens pecudum secum, totoque capellas E numero lectas avidis in munera mensae Sueta procis: juvenes ibant duo pone sequuti. Ergo ut conspexit venientes, dira minatus Increpuit, movitque duci sub pectore bilem 240 Vociferans temere, fasque omne oblitus: et heus quam Ecce malum malus ipse, inquit, comitatur euntem! Caelicolae ut similem gaudent submittere semper Ad similem! quonam morosum hunc ducis, inepte, Mendicum, cladem mensarum ac triste venenum Laetitiae? multis humeros jam postibus adstans Adteret, haud ullo victor certamine poscens Captivamque sibi nympham, rutilosque lebetas; Frusta sed adrosae cereris. quin si mihi dones, Ut nostra assiduus verrat praesepia custos, Arbuteasque ferat frondes balantibus hoedis; 250 Ille sero pingui pastus protenderet artus Magnos, laxaretque femur. sed tempore longo Nequitiae addictus non ullum ferre laborem, Non opera exercere valet: tantum improbus atram Ingluviem quaerens aliena pascere mensa In populo hac illac tremulo male corpore reptat. Nunc tamen edico, res et mea dicta sequetur: Si tecum ingressus Laërtia tecta subibit Multa caput circum dextris jaculata procorum Scamna humeris laterique adtrito illisa sonabunt.260 Dixerat, elatoque femur malesanus Ulyssei Calce petit, turbatque via conatus. at heros Restitit immotus, secumque in pectore versat Inter utrumque anceps, an stricto robore vitam Eripiat sonti insiliens, an turbidus alte Sublatum illidat diffracto ad saxa cerebro? Fert tamen, obduratque animum: tum protinus illum Torva tuens, dictisque minans Eumaeus amaris Increpitat, tollitque manus, et voce precatur. Nymphae Naïades, gnatae Jovis, o bonus umquam 270 Si qua tulit vobis Ithacus pia munera, et aris Pinguia si pecudum fumantia praebuit exta, Hoc mihi vos contra faciles persolvite votum: Jam redeat dux ille meus, patriosque penates Invisat ducente deo. tibi corpore fastum Detereret bene compto urbis per strata vaganti Assidue, elatoque animis, nitidoque juventa, Improbe: pastorum vitio pecus omne peraesum Interea languet. sic ille, et dicta Melantheus Irridens: proh quanta canis, quam mira loquutus 280 Edidit! hunc equidem mecum per caerula quondam Longe Ithaca avectura ducam, multoque carebit Nec via mi pretio. nunc o! sic perdat Apollo Telemachum jaculis hodie, vel saeva juventus Sedibus in propriis violento funere sternat, Jampridem ut periit; quem frustra poscis, Ulysses. Haec ait, et placido gradientes tramite linquit Urbis iter celerans, regisque in limina tendens. Nec mora longa; adiit postes, seseque locavit 290 Eurymachum contra, namque hunc ex omnibus unum Eximie coluit: famuli dein torrida ponunt Exta viro, cereremque ferens dat fida ministra. Jamque adeo Eumaeus gradiens, atque acer Ulysses Adstiterunt propius, cytharaeque impulsus in aura Infremuit sonitus circum, dum carmina nervis Phemius aptabat, jamque ipsis dulce canebat. Restitit, Eumaeumque tenens: pulcherrima, dixit, Regi tecta tuo surgunt educta sub auras, Aedibus et magno reliquis discrimine praestant. Ordine se vario tollunt: heic atria celsis 300 Porticibusque nitent, septisque, aptaeque coruscant Arte laboratae bifores ad limina valvae, Quas non ulla virum valeat perfringere virtus. Intro etiam juvenes multi convivia ducunt, Et genio indulgent: it nidor in aethera cantu Cum citharae, sociam dapibus quam numina servant. Ille autem reddit: non te sententia fallit Haud rerum ignarum; sed qua ratione, quod instat, Confieri possit, prius heic statuamus, oportet. Si celsas tu forte velis invadere sedes, 310 Atque procis conferre gradum prior, en age limen Ingredere; ipse sequar mox te post terga relictus. Sin aliter, paullum subsiste; ego limine gressus Anteferam, longo nec tempore deinde moratus Tu sequere, heic aliquis ne te speculatus inermem Dedecoret, plagisque fuget; juvat ante videre Scilicet, atque animo varios expendere casus. Illi heros: ne plura, inquit; satis omnia novi: Tu prior ingrediare licet, celsisque manebo Heic ego pro foribus; didici jam doctus ab usu 320 Et foedas ignominias et verbera ferre. Id quoque nunc veniat: non hoc in pectore frustra Stat patiens animus multis jam casibus actus Et pelagi et belli, longumque expertus utrumque. At vis nulla valet rabiem compescere ventris Luctificam, quae corda hominum perferre labores Edocuit multos agitans; quam propter et armis Horrentes volitant instructo et remige classes Indomiti per stagna maris, clademque minantur Hostibus, et latos vastant incursibus agros. 330 Talia dicebant; quum collum arrexit, et ambas Excitus audito sonitu canis ilicet aures Argus amor Laërtiadae, quem paverat olim Ipse fovens, multaque heros eduxerat arte, Praemia nec retulit; nam curva in classe profectus Ante sacrae petiit surgentia Pergama Trojae. Saepe tamen juvenes crebris venatibus illum In capras egere feras, damasque fugaces Et lepores. nudo tum forte sub axe jacebat Neglectus caeno immundo, foedataque turpi 340 Membra fimo stratus, quem longe efferre solebant Agricolae, ac magnos Ithaci jactare per agros. Heic recubans ricinis exesus turpiter artus Argus ut agnovit dominum, caudamque remulcens, Et motans utrinque aures spectabat euntem; Nec tamen et cupiens potuit vestigia ferre Cominus. illum autem longe miseratus Ulysses Demisit lacrimas, et furtim lumina tersit, Sic fatus: turpine canem procumbere caeno Hunc sinere? ingentes artus, formamque decoram 350 Pulcher habet; non et video, num cursibus acer Exstiterit pariter, formaeque aequarit honorem; An secus? ignavi quales soloque nitore Eximii regum mensis pascuntur opimis, Luxuriantque domo. sic ille, atque orsa vicissim Excipit Eumaeus, gemitumque e рectore ducens: Hic fuerat regi carus, quem flemus acerbo Funere nequidquam mersum, canis, inquit; at ipsum, Qualis erat forma quondam et praestantibus ausis, Trojam quum ductor petiit, si forte valentem 360 Vidisses, cursuque pedum miratus et acri Robore florentem, nosses quid praestitit olim Impiger. haud illi nemora inter inhospita dumis Effugit fera visa umquam, vestigia late Scrutanti, notasque auras per lustra sequenti. Nunc domitus jacet ipse malo; mors abstulit atra Hinc procul heu misero regem, nec cura relicti Femineo est generi, dominisque absentibus ultro Ignavi cessant famuli, spernuntque laborem. Altitonans pater ipse hominem, quem ferre subegit 370 Servitium, media virtutis parte carentem. Quippe facit. nec plura his tunc effatus in altas Corripuit sedes gressum, seseque procorum Intulit in coetum. contra autem aspexit ut Argus Bisdenos reducem post annos laetus Ulyssem, Procubuit nigra fati caligine pressus. Eumaeum interea venientem in limine primus Telemachus cernens ad se vocat ocius: ille Adproperat, vacuamque videns, qua membra solebat Ponere, qui laetis dilecta et viscera et armos 380 Portabatque procis, numerumque aequabat in omnem, Telemacho propior sedem locat, atque ibi fessus Considit juvenem contra. simul impiger olli Fumantesque dapes praeco cereremque ministrat. Illum pone sequens sua tandem ingressus Ulysses Tecta subit, baculoque regens vestigia fertur Os habitumque seni similis, quem turpis egestas Multa domat: circum membris horrescit amictus Sordidus, inque solo non ausus adire sub aulam Fraxineo sternit sese, tergumque reclinat 390 Postibus innixus, quos multa ornaverat olim Arte faber cedroque et odorifera cyparisso. Heic subito Eumaeum jubet una assurgere, et almae Vim cereris multam capiens fumantiaque exta, Quae fors cumque tulit manibus: ferto omnia, dixit Telemachus, donisque novus fac gaudeat hospes: Dic etiam, propius veniens ac munera poscens Quemque adeat juvenum: non est pudor aptus egenti. Sic ille: Eumaeus paret, tum proximus adstans: Haec Ithaci tibi gnatus, ait, dat munera, et ultro 400 Admonet, ut juvenes adiens ex ordine, quemque Sollicites: neque enim bonus est pudor, inquit, egenti. Cui referens Ithacus: faxit jam magnus olympi Ille pater, semper felici gaudeat aevo Telemachus, voto et numquam frustretur inani Omnibus in rebus. simul haec, simul accipit ulnis Ambabus data dona, suosque aggesta reponit Ante pedes lacerae supra sordentia perae Vellera. jamque epulis gaudet, dum carmine vates Personat arguto sedes; quum desiit heros 410 Vescier, et vates modulari desiit una. Interea magno sonuerunt tecta tumultu, Plauseruntque proci; quum lapsa ex aethere virgo Armipotens regem movet ultro, ut quemque procorum Circum adeat, cereremque petat, visurus aperto Indicio, cui recta sedet cuique improba diri Vis animi, nullum quamquam non poena manebat. Surgit, et incepit dextra, velut ante petisset Saepe stipem, tendit supplex ad munera palmas Undique. dant juvenes miserati, unaque requirunt 420 Mirati, quis et unde venit? queis pauca Melantheus Caprigeni pecoris custos mirantibus infit. Audite o juvenes, clarum genus; hunc ego nuper Vidi ferre gradus, illumque Eumaeus agebat, Non tamen et quali sit cretus origine, novi. Dixerat. Antinous tum contra iratus acerbis Increpat Eumaeum dictis: cur, improbe, in urbem Hunc etiam duxti? pauci versantur in hisce Sedibus errones nimirum, et cogere pestes Huc juvat accitas unde undique, triste futuras 430 Excidium regi? super hunc accedere justi, Nescio ubi inventum. quem tali voce sequutus Excipit Eumaeus: quaenam te indigna profantem Mens agitat? cui tantus amor praecordia versat Ad mensas accire alium, nisi plurima dignum Fecerit hunc virtus claras agitata per artes? Fatidici vates, aut carmina grata canentes, Insignesque fabri, doctique expellere morbos Paeonia de gente viri; qua maximus orbis Tenditur, hi tantum quaesiti in tecta vocantur: 440 Non inopes, non dura animos queis urget egestas. Tu vero ante alios unus magis asper Ulyssei Increpitas famulos: meque ipsum laedere gaudes In primis. at nulla tui mihi cura minantis, Penelope dum vivit adhuc, et numina servant Telemachum. dixit senior: tum gnatus Ulysse: Comprime jam vocem, neu contra plura reponas; Antinous dirae semper convicia linguae Laevus amat, cogitque alios assurgere in iras. Dixit, et Antinoum cernens: tu me, inquit, amatum 450 Ut genitor natum curas, qui cedere nostro Hunc ferus hospitio cogis. dī talia caelo Facta vetent; cape dona manu, largire precanti, Haud quidquam invideo; jubeo magis: eja age, matrem Nec metuas, nec quemquam alium pro talibus ausis. At non iste animus tibi saevo in pectore: mavis Ipse vorare inhians, ulli quam ponere partem. Huic autem Antinous; quid frustra talia jactas Impatiens, dictisque tonans heu crimen acerbas, Telemache? illi adeo si nunc et cetera tantum 460 Turba daret, longe tres hinc ex ordine menses Exigeret tacitus, dixit, fulcrumque repente Corripiens, quo forte pedes innixus habebat Ostentat mensa subter; contraque frequentes Dant alii cereremque ultro, dapibusque refertam Aggestis onerant peram. quo laetus Ulysses Munere rursus adit postes in limine, et adstans Antinoo adversus placido sic fatur ab ore. Da, bone: namque mihi non ultimus inter Achivos, At potius longe princeps, magnoque videris 470 Assimilis regi: quare te largius aequum est Ferre mihi, vastumque ibit tua fama per orbem. Ipse etiam tenui quondam regalia dives Atria, et errantem, nostrum qui limen adiret Indigus auxilii, quisquis foret advena, juvi. Multi aderant famuli, rerum vis multa jacebat, Queis facile vivuntque homines, ditesque vocantur. Invidit fortuna tamen: sic quippe Tonanti Visum, cum rapidis qui me praedonibus ire Impulit heu comitem, longeque Aegyptia cursu 480 Regna sequi, ignotis caderem procul exsul ut oris. Attigimus portum, placidoque in flumine classis Jam steterat. socios moneo subducere puppes, Atque agere excubias; partem contendere celsas In speculas, finesque hortor lustrare patentes. Illi autem elatique animis fastuque superbi Niliacos subito vastant late undique campos, Captivasque trahunt matres, puerosque gementes Per mediam caedem. nec jam mora: rumor in urbem Ocius advenit, populosque excivit ad arma. 490 Erumpunt roseae sub lumina prima diei Agmine conferti magno; tremit excita pulsu Terra equitum peditumque gravi, galeaeque minaces Solis inardescunt radiis, atque aera coruscant. Tum pater ipse deūm molitus fulmina dextra Immisitque fugam sociis, trepidosque coëgit Terga dare: haud ullus firmato pectore contra Stare valet, certamque intentant omnia cladem. Pars ferro transfixa cadit, pars viva meorum Abripitur captiva procul subituraque triste 500 Servitium. Cyprias me vero abducere in oras Dmetori Iasidae tradunt, qui sceptra tenebat Regia, et ingenti Cyprum ditione premebat: Illinc advenio sortem perpessus iniquam. Talia dicentem jam pridem turbidus ira Antinous cernens: quinam huc malus attulit istam Perniciem deus, exclamat? jam corripe gressum, Et mensa hac absiste procul, ne rursus amaram Aegyptum experiare tibi, Cyprumque profectus Adspicias; tanta est vesanae audacia mentis! 510 Convivis adstat malus ecce ex ordine cunctis; Hi temere effundunt, alienaque perdere nulla Aut pietas aut cura vetat: nempeomnibus adsunt Omnia sat. vano quae postquameffudit ab ore Antinous; retro referens vestigia ductor: Haud, ait, est etiam tibi pulcro in corpore virtus, Nec facie mens digna. tuis e sedibus hospes, Credo equidem, nec pauca salis vel grana referret, Nunc mihi quum residens aliena ad pabula sumptae Frusta negas cereris plenae inter munera mensae. 520 Dixerat: ast olli violento in pectore saevit Ira magis, torvumque tuens: jam sedibus, inquit, Jam reor ex istis actutum pulsus abibis Turpiter; ipsa etiam pergis convicia factis Addere. sic dicens scamnumque intorsit, et alte Impulit aversi in tergum, dextrique supremam Partem humeri strinxit. manet imperterritus heros In medio, ceu dura silex; nec voce movetur Impiger Antinoi, nec jacti roboris ictu; Sed tacitus quassat caput, et mala corde volutat. 530 Mox repetit postes versus, plenamque reponens Peram, stratus humi, juvenes, sic orsus ab ore, Alloquitur. vos o pulcrae connubia nymphae Qui petitis, clari juvenes audite loquentem, Quae fert cumque animus. nullus praecordia maeror Sollicitat, nullusque dolor, cui vulnus adactum, Dum proprias tutatur oves, armentaque pugnans Protegit. id vero indignum, quod vulnere laesit Antinous, quem saeva fames, infausta malorum Caussa, jubet casus animum submittere ad omnes. 540 At si inopum ultores dī sunt, et Erinnyes ullae, Antinoum mors ante premat, quam gaudia noscat Conjugii. sic ille orans dicebat; at acer Eupithei natus: quin vocem comprime, et istheic Vel fruere o placidus partis, vel limine cede Longius absistens, ne longa per atria turbet Talia jactantem jamdudum exosa juventus, Correptique omnes discerpat protinus artus. Sic ait; inque imo contra furor omnibus arsit Pectore, jamque aliquis: quae te dementia versat 550 Perdite, qui miserum telo petis, inquit, acerbo? Quid si quis magno missus deus adsit olympo? Nescisne, hospitibus similes errantibus ora In varia atque habitum versos se ferre per urbes, Atque hominum fas atque nefas exquirere divos? Talia dicebant juvenes, nec talibus ille Turbatur, metuitque scelus. furit anxius icto Telemachus sub corde, nec udo lumina fletu Spargit, at ingenti curarum fluctuat aestu, Demittitque caput quassans, tacitusque minatur. 560 Interea famam perculsi accepit ut alto Penelope in thalamo fidis stipata puellis: O utinam sic ipse arcu jaculatus Apollo Illum perdat, ait, quin si nunc pondus haberent, Excipit Eurynome subito, mea vota, precesque, Crastina nulli horum vivo consurgeret Eos. Cui rursum regina: mea o fidissima nutrix, Haec invisa omnis turba est, assueta nefandis Flagitiis, inquit; nigro sed acerbior Orco est Antinous. subter lustrans ex ordine mensas 570 Nescio qui vagus hospes, eum namque urget egestas, Dona petit: dant multa omnes; hic solus at illum Perculit ad dextrum jaculato robore tergus. Haec dum formosas inter regina puellas Maesta sedens queritur, ductor Laërtius altis Postibus acclinis curabat corpora victu. Et jam Penelope propius succedere jussum Eumaeum alloquitur, coramque haec protinus infit: Vade age, dic hospes veniat: stat quaerere Ulysse De misero, si qua est fama olli audita, vel ipsum 580 Viderit errando, multas jactatus ad oras Ille etiam, credo, ni vanam ludit imago. Cui reddit senior: nunc o paullisper Achivi Si placidi sinerent, per tecta atque alta silerent, Quae non ille tibi referens narraret, et o qua Pectora mulceret longum dulcedine fando! Tres illum noctes, totidemque in paupere luces Detinui stabulo, (nam primum advenerat illuc Elapsus pelago;) neque adhuc percurrere coeptos Expediens casus potuit. miratus ut olim 590 Quis videt afflatum divino numine vatem, Attonitusque stupet vulgo miranda canentem Carmina, inexhausta semper manantia vena; Sic ego pendebam cupidus narrantis ab ore. Sese Ithaci veterem primaque ab origine patrum Fert socium, Cretamque colit, Minoïa regna. Finibus ex illis haec vectum ad litora duxit Sors miseranda ferens: Thesprotum vivere diti In populo haud longe salvum testatur Ulyssem, Immensamque simul gazam deferre parantem. 600 Penelope contra: duc o, duc ocius, inquit, Vade voca: coram juvat illum audire loquentem. At juvenes variis traducant otia ludis Ante fores, mediave aula: stant omnia cuique Tuta domo frugesque, et dulcia munera bacchi, Queis famuli gaudent: ipsi autem aliena frequentes Semper tecta colunt, pecudesque armentaque caedunt Lecta boum, nostrisque epulis, vinoque fruentes Nequidquam. dilapsa petit res funditus omnis, 610 Nec prohibet quisquam; neque enim est, qui tristia damna Arceat a domibus. quod si remearet Ulysses In patriam, notasque redux contingeret oras, Ilicet ille suo cum gnato averteret hostes. Vix ea; Telemachus subito cum murmure magno Sternuit: insonuit fremitu domus ardua circum, Laetaque Penelope rursum sic voce loquuta est. I propera, coramque hospes succedat amicus; Nonne vides quae fausta mihi dedit omina gnatus? Haud incerta loquor: non irrita fata minatur Parca procis; nullus de caede elapsus abibit. 620 Praeterea sciat ille, mihi si vera reportet Nuncia, pro meritis a me jam digna parari Praemia, formosas picto subtegmine vestes. Nec plura: ille citus reginae dicta verendae Exsequitur, propiorque adstans: te candida, dixit, Telemachi vocat ecce parens: tot tristia passae Quaerere mens olli quiddam de conjuge coram. Quod si etiam haud vanum, videat sed certa ferentem, Pulcra dabit cupido pictae tibi munera vestis, Qua tantum nunc tristis eges, totamque per urbem 630 Haud ingrata petes vacuo solatia ventri, Quique volent, impune dabunt. cui talia fanti Heros orsa refert: actutum certa referrem Omnia, nec tegerem cupidae; quippe aspera novi Fata viri, simili fortuna agitatus et ipse. Sed metuo rabiem, violentaque facta procorum, Quorum etiam tetigit ferratum injuria caelum Et nunc ille malus, quum me nil tale merentem Perculit, ac duro jaculatus vulnere laesit, Nec mihi Telemachus quidquam, nec profuit alter 640 Exitium avertens. ergo sua limina servet Penelope opperiens, dum sol petat aequora curru Occiduo; tunc ultro adero, nec reddere coram Abnuero, quaecumque almo de conjuge quaeret, Ante focum residens: lacero scis tegmine amictus Quam pereo, supplex tua primum limina adivi. Dixerat: et dicto parens Eumaeus abibat. Atque illum, ut vidit gressus per tecta ferentem Penelope, affata est; cur sic tu solus, et hospes Haud sequitur tua jussa; quid ille in pectore versat? 650 Anne aliquem nimium metuit, refugitque pudore Scilicet indigno captus? male dedecet iste Errantemque vagumque pudor. nec plura loquutam Excipit Eumaeus: non ille haud aequa profatur, Sed prudens quae quisque, cavet qui triste periclum, Ac timet audaces scelerata in crimina dextras. Expectare jubet, se dum sol mergat in amne Hesperio: melius tibi longa per otia soli Tunc dabitur placitas audire et reddere voces. Finierat referens; breviterque haec addidit olli 660 Penelope: non ille mihi sine mente putandus, Quisquis hic est; neque enim mortali sanguine creti Usquam homines adeo crudelia factaminantur. Hactenus illa: retro senior vestigia vertens In medios venit juvenes rite omnibus actis; Atque ita Telemacho, ne quisquam exaudiat alter, Adsistens propior fidam dein fatus ad aurem est. O juvenis dilecte, ego jam visurus abibo, Si quod opus rebusque tuis nunc instet agendum Atque meis pariter: tibi sint heic cetera curae, 670 Teque ipsum serva primum, tibi consule, quidquam Ne patiare mali. proceres meditantur Achivi Dira tibi, quos o! prius ille hominumque deumque Perdat agens domitor, quam nos vis occupet ulla. Telemachus contra; sic Juppiter adnuat, oro; Interea tu serus abi, primisque redito Cum radiis tecum ducens mactanda per aras Corpora lecta suum: curabunt cetera divi, Atque ego. fatus erat juvenis, seniorque locatus In solio dapibus gaudet, rursumque refectus 680 Maturatque viam, sedesque ac plena relinquit Atria convivis laeto resonantia cantu Et choreis; pronus nam sol vergebat ad undas.
HOMERI ODYSSEAE LIBER DECIMUS OCTAVUS
Interea stetit ante fores conquirere victum Undique suetus homo vastaque voragine ventris Notus inexpleti, cui nullae in corpore vires, Nullum et robur erat; tantum se mole ferebat Arduus ingenti. primis hunc mater ab annis Dixerat Arnaeum, post Irum nomine cives, Nuncia quod referens ibat, dixere vocantes. Is Laërtiaden proprii de limine tecti Pellere conatus sic ultro incessit acerbis Vocibus: eja ultro discede, aut calcibus isthinc 10 Abripiere senex pulsus: non ora monentum Aspicis en juvenum, plaususque audere jubentum? Sed miseret me quippe tui nimis: ergo age surge, Ne fera nos inter manibus discordia gliscat. Talia jactantem sic contra affatur Ulysses Torva tuens: nec te facto, nec voce lacesso; Nil etiam invideo, licet uni plurima donent. Haec ambos capiet sedes: quid tollere partem Invidus alterius certas, oppressus eodem, Quo premor ipse, gravi casu? di forsitan olim 20 Respicient utrumque, dabunt et ditia dona: At manibus parcas moneo, nec turbidus iram Sollicites. aliter, quamquam sim fessus ab aevo, Pectoraque, et sparso foedabo fracta cruore Labra tibi: sic orta mihi lux crastina surget Tuta magis; neque enim pulsus Laërtia rursum, Credo equidem, poteris minitando in tecta reverti. Haec Ithacus, contraque haec ardens reddidit Irus: Proh superi! ut gurges hic verba sonantia volvit Adsimilis vetulae, fractas quae torret aristas 30 Garrula. jam faxo, mea brachia sentiat ictu Saucius, atque omnes vomat atro in sanguine dentes Sus veluti, flavo segetem quum raptat in agro. Aggredere: hi pugnam spectent, quid tarda senectus Hanc viridem contra valeat sperare juventam? Sic odiis animisque adversi limine in ipso Certabant. quos vidit ubi sine more furentes Antinous, ridens subito est affatus amicos: O socii, nova pugna oritur, qua munere divum Gratior his numquam visa est penetralibus ante. 40 Ecce hospes, pariterque Irus pugnantia jactant Brachia congressi: juvat hanc incendere pugnam. Dixerat, et magno cum risu protinus omnes Postibus exsiliunt altis, circumque frequentes Agglomerant sese pugnantibus; atque ibi fatus Eupithei Antinous proles haec infit ab ore. O pubes generosa proci, torrentur in igne Viscera caprigeni pecoris, quae sanguine plena Et pingui nobis in serae tempora caenae Servantur. partem victor sibi praemia pugnae, 50 Quam velit, exsortem capiat, semperque sub īsdem Aedibus assideat nobis conviva, neque ullum Has inopum mensas alium turbare sinamus. Sic monuit, cunctisque eadem sententia sedit. Tunc Ithacus subiens astu, contraque loquutus: Haud fas, haud juveni tanto componier aequum Me senio fessum longo, curisque gravatum; Saeva tamen ventris rabies descendere cogit Has etiam ad plagas miserum. sed vos ego magnos Per divos testor, validis vos parcite dextris, 60 Neu feriat quisquam saevo me vulnere furtim Auxilians Iro: vestro perculsus ab ictu Conciderem extremum: dixit, jurataque cuncti Dicta viri spondent, atque haec super adjicit heros Telemachus dicens: virtus in pectore solum Hunc tibi sit praesens contra; non ullus Achivūm, Quem metuas, heic, hospes, adest: nam laedere si quis Audeat, haud uni solvet pro crimine poenas. En adsum prior ipse tibi, nec jussa retrectant Eupitheo Polyboque sati, praestantibus orsis 70 Egregii heroës. haec ille, eademque probarunt Haud dubio assensu juvenes. tunc fortis Ulysses Protinus ima sibi circumdedit inguina pannis, Exeruitque femur magnum: lata ossa superne Stant humeris, pectusque altum, nodosaque circum Brachia dura toris; super ipsa valentia regi Praesens membra suo Tritonia numine firmat. At pubes mirata stupet, mussatque vicissim Respiciens: jam non Irum, gravis exitus Irum Accipiet; tam plena seni femora hirta patescunt. 80 Haec pubes: simul aspectu conterritus haeret Irus, et invitus famulis cogentibus aptat Tegmina nequidquam circum, ac totos tremit artus. Quem tunc Antinous minitans ita turbidus ore Increpuit: tibi nulla subest, vanissime rerum, Vis animo, hunc adeo si firma aetate vigescens Tu metuas fractumque annis domitumque labore. Haec tamen edico, quae mox rata cuncta manebunt: Si potior te forte senex hic vicerit, ire Protinus Epirum freta per spumantia cogam 90 Ad regis muros Echeti, qui saevus et aures Amputet, et truncas inhonesto vulnere nares, Atque exsecta super canibus det cruda voranda Inguina dedecorem turpans. sic fatus, et olli Hoc magis incubuit trepide malus artubus horror, In medioque stetit propulsus: brachia tollunt Ardua, et elatis assurgunt ictibus ambo. Heic heros dubia secum sub mente volutat, Sicne manu feriat, collapsum ut vita relinquat Protinus ad manes fugiens, an temperet iras, 100 Prosternatque solo tantum? sententia visa Haec melior, ne forte secus noscatur Achivis. Continuo surgunt: dextro super imminet Irus Ingeminans ictus humero; furit alter, et aures Cervicemque domat: sonuerunt vulnere fracta Ossa, et purpureus defluxit sanguis ab ore. Jamque solo cadit ille, omnesque in pulvere dentes Illiditque gemens nequidquam, et calcibus arva Verberat. excipiunt plausu, risuque sequuntur Ingenti juvenes tollentes brachia: at illum 110 Vestibulo ex alto rapiens pede traxit Ulysses, Porticibusque cavis properans perque atria longa Ante fores statuit subnixum ad septa domorum; Tum baculum dat ferre manu sic deinde loquutus. Istheic nunc metuende sede, catulosque suesque Hirsutos arce foribus; neu dicere leges Hospitibus miseris ita nullo praeditus ausis Robore, ne sontem gravior te poena sequatur. Sic ait, atque humeris sordentem injecit amictum, Demisitque iterum corroso tergore peram 120 Ex humero, limenque adiens consedit. at omnis Stat circum pubes, atque implens atria risu Laetifico dictis victorem extollit amicis: Juppiter o, superique tibi dent maxima divi Munera, qui tantam potuisti avertere pestem A populo! Epirum jam jam petet ille per undas Supplicia expendens, nullis mortalibus aequi Effera ubi surgunt Echeti penetralia regis. Talia dicebant juvenes, laetatus et heros Omine gaudebat. rapiens dein pinguia flammis 130 Viscera tosta, intus commixto plena cruore, Expedit Antinous; nec non duo magna canistris Frusta laboratae Cereris correpta dat ultro Amphinomus, pateramque ardenti nectare plenam Tendit ita affatus: salve o! pater hospes, et alma Copia te laetum post tristia damna revisat, Cui Laërtiades: magni non laude videris Degener, et clara, dixit, virtute parentis, Amphinome. eximio Nisus celebratur honore Dulichio in pingui, cujus de sanguine cretum 140 Te perhibent, justique tenax, et rebus abundans. Multa tibi cultae super et facundia linguae Suppetit: huc aures idcirco adverte, profabor. Nil hominum fato miserum magis alma creavit Terra parens genere ex omni, quod vescitur aura Aetheria, reptatque solo. nam tristia sese Passuros haud ulla putant, dum numina robur Sufficiunt, solidaeque virent in corpore vires. Post ubi versa malis divum est mutata voluntas, Dura quoque invito coguntur pectore ferre: 150 Quippe animi motus varii vertuntur, ut ille Rex hominum divumque pater sua tempora vertit. Ipse etiam felix quondam florentibus annis Sic vigui, laetusque opibus, fretusque juventa, Fratribus et caris, et magni nomine patris, Saepe nefas immane ausus, jura omnia sprevi. Nunc aliter visum superis: a crimine quisque Abstineat, tacitusque deūm data munera servet, Quae data cumque; procos non ut male fervere cerno, Aggressos infanda animis, nec parcere rebus, 160 Nec thalamo regis, quem non reor abfore terra A patria longum; quin et venit ecce. penates, Gnate, tuos pete, gnate, deo ducente, nec olli Obvius i reduci, nota quum sede potitus Adstiterit. neque enim credo sine sanguine multo Ipsum inter sociosque tuos discordia stabit. Haec ait, ac libans nigro se flore lyaei Proluit extemplo, siccataque pocula reddit. Amphinomus turbatus abit, curasque volutans It tristis, motatque caput; nam triste canebat 170 Jam sibi mens praesaga mali; nec funera demens Fugit. eum validis domuit Tritonia virgo Telemachi manibus transfixum cuspide ahena: Sed tum, quo cessit, solio consedit eodem. Penelopem interea glauco dea lumine pulcra Sollicitat, coramque monet se ostendere pubi, Altius ut sedeant flammae, gnatique virique Non minus eximio laudum celebretur honore. Illa invita quidem risit, conversaque tali Affata Eurynomen voce est. insueta cupido 180 Nescio quae surgens trepido mihi pectore gliscit: Suadet adire procos dirum genus, insuper ipsi Consulere et nato, sese ne credat Achivis Insidias veritus, vafri qui mollia semper Dicta ferunt, tacitoque agitant in corde furorem. Eurynome contra: sic o, sic numina poscunt; Vade, ait, et gnatum prudens affare vocatum Formosos abluta artus atque unguine odoro Sparsa genas: neque enim fletu lacrimisque madentem Ire decet. longo quin et tabescere luctu 190 Indignum est, cui talis adest jam munere divum Progenies, qualem tu natum optare solebas Purpureas molli sparsum lanugine malas. Vix ea; quum rursum regina: haud talia curae, Ornarique genas, puroque in fonte lavari. Jamdudum superi mihi pulcro e corpore formam Abstulerunt, ex quo cessit meus ille per altum Infelix conjux invisa ad Pergama miles. Verum age, et Autonoë veniat fac candida, et una Hippodamia comes, gressus quae pone sequantur; 200 Nam prohibet pudor ire et solam accedere coram. Dixerat; et studio nutrix celerabat anili Jussa ferens, geminasque vocans per tecta puellas. Heic aliud subito Pallas molita per artem, Icarii natae dulcem per membra soрorem Irrigat. acclinis jacuit, resolutaque totis Artubus incubuit stratis: at maxima diva Immortale decus, diosque afflavit honores, Capta quibus stupeat visis turba omnis amantum. Ambrosio primum suffudit lumine vultus 210 Rore levi lustrans, quo vittis tempora cincta Ungitur alma Venus, properat quum tendere laetos In Charitum formosa choros, et ludere gestit. Exin majoremque habitu, succoque recenti Florentem magis esse dedit, sectique elephanti Vincere candorem, matutinamque pruinam. Queis ita perfectis abiit dea magna per auras; Atque aderant contrа famulae per tecta ferentes Cum strepitu arguto gressus: excussa sopore Nympha manu tersitque genas, subitoque profata est. 220 O quae sollicitae curis mihi pectora pressit Blanda quies! utinam ferat et Latonia mortem Tam facilem nunc diva, inter ne carpere fletus Assiduos aevum cogar, dum conjugis ardens Egregii ante alios, quotquot celebrantur Achivi, Optatumque decus frustra famamque requiro. Haec ubi dicta dedit, thalamo descendit ab alto Haud sola: una etenim famulae comitantur euntem. Ut vero formosa tulit sese obvia pubi, Cominus, auratae stetit aulae innixa sub ipsis 230 Postibus, ac tenuem malis demisit amictum, Hinc atque hinc geminis, media ipsa excepta, puellis. At juvenes genibusque labant, ac pectore toto Concipiunt flammas: idem furit omnibus ardor, Omnes quamprimum optatos cupiunt hymenaeos. Illa autem carum spectans his vocibus ultro Telemachum alloquitur: quonam tua, gnate, parenti Vis abiit sperata? tibi praestantior olim Mens aderat puero, melioraque vota fovebas. Nunc adeo jam grandis, et acri in flore juventae 240 Dum vernas, claroque satus de sanguine regum Obvius appares habitumque atque ora tuenti; Non pulcro tibi digna tamen stat corpore virtus. Heu! quam triste nefas praesens impune tulisti, Passus et hospitii violari es vulnere jura. Quid? scelere an careas, nostris in sedibus hospes Si jaceat tam dura pati fastidia jussus? Nulla dies hoc tantum abolebit dedecus annis, Ignavusque ibis, turpisque per ora virorum. Talia dicebat, contra quum talia gnatus: 250 Haud invitus, ait, patior tua jurgia, et iram O genitrix. fas atque nefas discernere novi Nunc equidem melius, quam quondam mollior aevo Dum fueram; sed non licitum tamen omnia posse. Terrent namque metu miserum auxilioque carentem Hi circum affusi juvenes dirumque minantes. Nec tamen haec Irique atque hospitis aspera pugna, Ut cupiere, procis cessit: nam victor abivit Viribus hic potior, sic o! sic Pallas, et altus Juppiter, ac Phoebus nutantem hanc vertice fracto 260 Disjiciant pubem sinuosa per atria partim, Partim intra sedes, et membra labantia solvant; Ut nunc ecce caput motans jacet Irus, et artus Ante fores, multo domitus ceu pectora baccho, Intremit, ipse quidem nec rectus stare, nec usquam Ire valens, retroque domum vestigia ferre. Hactenus illi inter sese; quum victus amore Reginam Eurymachus sic voce affatus amica est: Penelope Icarii o soboles: si Graja per Argos Iasium pubes omnis te laeta videret, 270 Pluribus heic primo streperent convivia mane Structa procis. nymphis nam praestas omnibus una Et specie, et forma, sollerti et mentis honore. Cui tum Penelope reddit: mihi numina caeli, Eurymache, abstulerunt mutato corpore formam, Quum Danai Iliacos curvis petiere carinis Marte lares, cessitque una mihi fidus Ulysses. Nunc etiam rediens si mecum heic salvus adesset, Haec quaecumque mei floreret gratia vultus Perdita jam luctu: tot enim male numen amicum 280 Casibus implicitam domuit, stravitque jacentem. Ille quidem cedens patrio quum litore abibat, Amplexus dextram flenti haec suprema reliquit Jussa mihi. haud equidem redituros scilicet omnes Innocuos credo Danaos Simoëntis ab unda, O mulier; nam dura ferunt ad praelia Troas Acres esse viros, jaculo et fallente sagitta Egregios, saltuque altum conscendere tergum Fortis equi, ac magna solitos vi cernere Martem. Incertum est, reditumne parent, an tristia fata 290 Di mihi apud Trojam longe: quare omnia curae Sint tibi, longaevusque parens, genitrixque relicta Sola domo sine me; nunc his te impensius aequum est Consulere. at puerum simul ac flavescere malas Aspicies, tu nube quidem tua limina linquens, Cui fuerit placitum. properans haec ille monebat, Quae nunc certa ferunt perfecto tempore Parcae. Adveniet nox illa ingrati vincula portans Conjugii taedasque mihi, cui Juppiter omnem Laetitiam rapuit; sed me haec tamen una remordet 300 Cura magis vellitque animum. quae barbara tellus, Quae patria haec usquam vidit? non jura procorum Haec fuerant quondam, non mos, quum ducere nympham Ingenuaque domo ac diti genitore creatam Ambirent studiis sese certantibus inter. Ipsi ultro e stabulis tauros accire paternis, Lanigerumque pecus laeta in convivia sponsae Cognatis sociisque, et splendida ferre solebant Munera; non impune aliena vivere mensa. Talia Penelope dicebat; laetus et heros 310 Conjugis ingenio gaudet, quod scilicet una Donaque captabat juvenum, simulansque per artem Mollibus incensos dictis mulcebat amantes. Atque heic Antinous subdit: pulcherrima magni O nympha Icarii proles, age munera Achivum Accipe, quotquot erunt; neque enim data spernere dignum. Nos autem nulla hinc avellet cura, neque ante Ibimus, uni eadem cedas quam nupta procorum. Sic ille, et sociis vox circum haec omnibus una est, Continuoque jubent famulos sua munera ferre 320 Pro se quisque viri; celerant et jussa ministri. Armiger Antinoo peplum tulit: undique multo Lumine versicolor fulget; tum fibulae auro Ingentem e puro bissenae torquibus ornant. Eurymacho, flaventi electro auroque monile Arte laboratum multa, lateque jubar ceu Solis inardescens. geminas accepit inaures Eurydamas sua dona; illis tres ordine gemmae Parte ab utraque micant pendentes, claraque jactant Fulgura daedaleo commissae rite labore. 330 Deinde Polyctorides Pisander protulit heros Ornatus collo, visu admirabile textum; Atque alia extulerunt alii, pariterque dedere Munera certantes, nec longum exinde morata Penelope in thalamum sese formosa recepit, Cesseruntque una famulae data dona ferentes. Illi autem in choreas et dulcia carmina versi Ludo exercebant sese, dum vesper olympo Surgeret. occiduis qui postquam apparuit undis, Tres medio accensas nocturna in lumina tecto 340 Lampadas apposuere; atque has arentia circum Ligna dedere foco valida diffissa bipenni, Miscueruntque faces: stant infelicis Ulyssei, Alternantque vices famulae, lucemque ministrant. Quas ita compellat dictis Laërtius heros: O Ithaci absentis famulantia corda puellae Ite agite in sedes, et fusis volvite pensa, Casta ubi jam regina sedet. lenite dolorem Vel circum affusae, manibus vel fila trahentes. Heic vero residens ego fundam lumina: ad ipsum 350 Ludere si cupiant roseae Titanidos ortum, Haud vigilem vincant: patiens sum quippe laborum. Dixerat: illum autem pariter risere procaces, Seque inter vertere oculos. tum pulcra Melantho Talibus increpuit dictis, quam protulit auras In superas Dolius, tenerisque eduxit ab annis Penelope ut natam jucundo matris amore; Nec tamen ingratam dominae fata ulla movebant Tristia, at Eurymachum furtim complexa fovebat. Haec Laërtiadem tunc misso affata pudore est: 360 Quae tam dira, senex, te mens, miserande, fatigat, Ut neque in aerato placeat requiescere tecto, Nec coetus celebrare alios? infanda loquentem Hos juvenes inter tantum juvat usque morari, Nil etiam veritum terret. vel corda Lyaeo Vincta geris, vel certe animus tibi pectore semper Talis inest, vano nequidquam murmure gaudens. Fallit te incautum fastus: si forte superbis, Indignum pugna nuper quod viceris Irum, Jam vereor, ne quis potior certamine surgens 370 Ad cava te feriat correptum tempora, et altis Postibus ejiciat foedatum sanguine multo. Illam immane tuens contra Laërtius heros: Jam jam, inquit, faxo sciat, o canis improba, dicta Haec tua Telemachus; jam te ille in frusta secabit. Nec plura effatus trepidantes voce puellas Terruit. effugiunt omnes, captisque timore Genva labant: neque enim minitari falsa putabant. Ille autem ad pingues ardenti lumine taedas Restitit aspectans circum, volvitque sub imo 380 Multa agitans animo, quae mox haud vana fuere. Nec minus et juvenes furiosa in jurgia Pallas Sollicitat stimulis acuens, ut durus Ulyssei Pervadat magis ima dolor penetralia cordis. Quos inter prior Eurymachus sic farier infit Illum ultro dictis carpens, atque omnia risu Incendens: adhibete aures, o quotquot Achivi Magnanimi adstatis, meaque haec in рectore dicta Figite. non equidem sine divūm numine credo Hunc subiisse virum Laërtae regia tecta; 390 Pro taedis en ipse suo de vertice fundit Lumina, decisis nudata in fronte capillis. Haec ait, atque Ithacum sic rursus voce sequutus Alloquitur: vin' forte meos, non parva laborum Praemia laturus, famulari verna per agros, Arboribusque solum tegere, et praetendere sepes? Illic non cereris largae tibi munera desint, Non ocreae pedibus, nec denso e vellere vestes. Tu tamen ignavo suetus torpere veterno, Instructusque malas artes, haud talia curas 400 Improbe: stat potius reptanti errare per urbem Scilicet, ingluviemque immensi pascere ventris. Huic Laërtiades heros: o si mihi tecum, Eurymache, in verno foret usquam tempore, dixit, Certandum, quum jam longae messoribus ire Incipiunt luces; sumptis tum falcibus una Experiare velim, quid nostrum possit uterque Jejunus primo exercens a sole laborem Ad tenebras, horrent ubi spisso gramine campi. Si vero et pulcros praestanti corpore tauros 410 Ingentesque acresque et pastos mollibus herbis Sub juga ferre pares libeat, glebasque movere Indomita cervice, licet se jugera tendant Quattuor, ac pressum terra subsidat aratrum; Me tamen effoso mirabere limite rectum Ducere agro sulcum. sin et Mavortia bella Adnuerint superi, clipeumque et bina coruscans Tela manu, galeamque geram cava tempora circum; Ante alios longe progressum ex agmine cernes Caedem ferre viris, nec ventris talia posthac 420 Objicies mihi probra. at nunc in jurgia saevus Turpia nequidquam dementi pectore surgis, Teque aliquid fors esse putas, quod mixtus inerti In turba potior socia virtute superbis. Quod si Ithacus patria tellure potitus adesset, Hi tibi nunc lato surgentes limine postes Protinus angusti fierent, portisque negarent Effugium trepido perque atria curva ruenti. Sic ille; Eurymacho consurgunt altius irae, Horrendumque tuens contra sic turbidus infit: 430 Ah miser! exitium tibi fata extrema tulere Talia jactanti temere nullumque verenti Hoc juvenum e coetu: vino tua pectora fervent, Praecipiti aut semper turbantur vana furore. Anne adeo exsultas domitum tumefactus ob Irum? Haec fatus capit ipse manu grave robur; et ille Ad genua Amphinomi supplex procumbit ab ictu Effugiens valido, volat actum turbine telum Altius, adversique manu praeconis adhaeret Infixum: dextra simul olli excussus acutum 440 Insonuit crater, simul ipse in pulvere foedo Procidit in vultum, gemitumque e pectore traxit. Fit strepitus turbantque horrentia tecta tumultu Continuo juvenes, seque inter talia jactant: O prius hic longe fatum vagus hospes obisset Finibus ignotis errans; non regia tanto Instreperet motu. nunc unius exsulis ergo Rixamur mensasque obliti et gaudia laeta, Sic adeo in pejus vertentibus omnia fatis. Atque his Telemachus turbatis farier orsus: 450 Quis furor, o miseri, tantus? cur vina perosi Temnitis, atque epulas? certe vos laeva deorum Vis agitat: celebrate dapes, saturique penates Ite agite ad proprios, si fert ita corde Non ego nam quemquam pello. sic ore loquutus Conticuit: pressis fremuerunt dentibus omnes, Labraque strinxerunt, animos ac verba monentis Mirati. surgens tum Nisi Martia proles Amphinomus medios sic interfatur amicos: O socii, nemo contra haud indigna loquuto 460 Saeviat irascens. violentas hospite ab ipso Et cohibete manus, famulis et parcite cunctis, Aurea Laërtae quotquot penetralia servant. Jamque agite, et celeres ad pocula ferre ministros Vina jubete: diis meritum libemus honorem, Libatoque domos properemus; at hospes Ulyssei Sub laribus maneat; curam gerat ipsius omnem Telemachus, cujus supplex ad limina venit. Haec ait, atque eadem placuit sententia cunctis; Implevitque mero crateras Mulius heros 470 Praeco Dulichius, solitus famularier usque Amphinomo. fert ille obiens ex ordine circum, Infunditque nigros latices, ipsique deorum Et libant in honore, et dulcia pocula siccant. Inde ubi libarunt, saturi petiere per umbras Quisque suos, tarda digressi nocte, penates.
HOMЕRI ODYSSEAE LIBER DECIMUS NONUS.
Ipse suo dius sub tecto restitit heros Triste procis magna versans cum Pallade letum. Nec mora; Telemacho fatus: Mavortia, gnate, Jam nunc tempus adest clausis arma omnia tectis Occulere; ac juvenes, eadem si forte reposcant, Alloquere incautos, his mulcens pectora dictis. Surripui e fumo, neque enim nunc illa videntur, Quae pater ad Trojam properans fulgentia liquit; Igne adeo sordent nigroque afflata vapore. Quin aliquid majus prudens deus ipse cavere 10 Scilicet admonuit, ne dira in vulnera vino Edomiti armetis dextras, sparsoque cruore Tristis hymen, mensaeque fluant: namque ipsa feroces Arma trahunt animos, pugnamque lacessere suadent. Dixerat: ille sui celerat mandata parentis, Nutricemque vocans ita fidas inquit ad aures. O semper mihi cara, altis in sedibus omnes Nunc retine famulas, secreta in parte reponam Dum thalamo neglecta diu nigrantiaque igne Arma patris. tenero non id mens ante ferebat 20 Cauta parum; contra tandem subducere certum Omnia, qua nigri nullus vapor aestuat ignis. Haec ait; at nutrix: utinam prudentia rerum Te capiat, servesque tuos jam rite penates. At quis, nate, tibi properanti lumina fundet, Si famulas arcere jubes, clausasque teneri? Hospes hic ipse, inquit: neque enim sine parte laboris Jam patiar quemquam, nostras qui vectus ad aedes Indigus hospitii veniat. sic dixit; et illa Paruit, ac versos emuniit objice postes. 30 At genitor gnatusque instant galeasque comantes, Aeratasque hastas, clipeosque umbone coruscos Subvectare citi: juxta Tritonia virgo Fundit ab aurato rutilantia lumina lychno. Atque hac affatus juvenis tum voce parentem: Quae nova lux oculis, inquit, diffusa reрente, O genitor? jam summa mihi laquearia tecti, Fraxineaeque trabes, murique, altaeque columnae Undique inardescunt flammis, et fulgura volvunt; Certe aliquis divum caelo delapsus ab alto est. 40 Cui referens genitor: ne quaere, o gnate, doceri, Sed tacitus monstrata tuo sub pectore conde Visa deum; morem hunc caelestia numina servant. Tuque adeo nunc strata petens in nocte recumbe, Solus ego ut maneam, famulasque, ipsamque parentem Experiar coram, quae me flens anxia frustra Multa diu quaeret. nec plura effatus Ulysses, Quum juvenis cessit, taedis lucentibus, aula E media, notoque locans sua membra cubili Accubuit gaudens quam primum cernere solem. 50 Ille autem caedemque procis et fata parabat Pallade cum socia penetrali in sede relictus. Penelope interea, pulcrae non illa Dianae, Non Veneri absimilis, thalamo veniebat ab aureo Candida. cui sellam clavis fulgentibus aptam Ex ebore et laevi argento posuere ministrae Ante focum, multa quam fecerat arte peritus Icmalius fulcrumque pedes, quo sistere posset Addiderat stratum maculosae tegmine pellis. Heic se composuit regina, atque undique circum 60 Turba puellarum venit, semesaque canae Frusta simul Cereris, siccataque pocula mensis Sustulit. inde focis calidam de more favillam Excussere aliae, rursumque in lumina taedas Suffecere novas aliae, flammisque dedere. Quarum saeva iterum tali tunc voce Melantho Increpuit regem: quid adhuc vagus undique oberras, Sera etiam sub nocte gravis, lustrasque puellas Improbus? aut foribus discede, et munere gaude Jam fatur, aut rapto torre hoc expulsus abibis. 70 Illam torva tuens contra Laërtius heros Excipit: infelix! in me cur pectore saevo Nequidquam assurgis, miserumque haud carpere cessas? An quod et informis, turpique indutus amictu Aeger inops (vis namque premit) circum ostia repto Per populum, rebus quod solum restat in arctis. Ipse etiam felix quondam, laetusque vigebam Divitiis, ultroque dabam, quocumque profectus, Quisquis et esset, opis nostrae qui tecta subiret Indigus. innumeri stabant ad jussa ministri, 80 Multaque vis aderat rerum, queis dives habetur Vita hominum. nunc me contra pater ille deorum, Quippe aliter visum, miserum sine honore reliquit. Quare etiam tu docta cave, decus excidat oris Ne tibi, quo socias inter formosa renides; Neve gravis regina malas assurgat in iras, Aut veniat, necdum spes namque haec cessit, Ulysses. Quod si ille heu dulci reditu fraudatus obivit, At viget egregius Phoebi sub numine sancto Telemachus, quem nulla scelus molita puella 90 Ignarum per tecta latet: jam firmior aevo Ipse valet. sic fatus erat, quum pulcra loquentem Audiit, et dictis famulam dein talibus ultro Penelope incessit: non me, canis improba, tantum Ausa scelus fugies, in te quod numina vertant. Inque tuum malesana caput. jam nota voluntas Nostra tibi fuerat, praesens et saepius ipsa Audieras, me velle senem de conjuge multa Poscere, si tristes valeam deponere curas. Dixit, et Eurynomen subito vocat, atque ita fatur: 100 Huc age fer sedem, et pictam super injice pellem, Carus ubi residens audire et reddere voces Hospes amet: coram namque est mihi multa rogandus. Jusserat: illa autem celerans sedemque nitentem Extulit, injecitque super mollissima villis Tegmina, queis alte fultus consedit Ulysses. Cui sic Penelope: mihi primum edissere verax, Quisve, vel unde genus, qua sunt tibi in urbe parentes? Huic Ithacus reddit: non te pulcherrima quisquam Arguat o mulier, qua late maxima tellus 110 Funditur: aetherias caeli tua contigit arces Fama ingens veluti regis, qui numina divum Magna colit populosque regit ditione potenti Justitiae rectique tenax. fert ubere tellus Hordea, triticeasque dapes, ramique gravantur Arborei pomis, tenerosque animantia foetus Progenerant; fert pontus item sub gurgite pisces Squamigeros, curisque acuit mortalia corda: His juvet in rebus vario sermone morari, Non sedes patrias, non prima ab origine gentem 120 Quaere meam, gravior ne cura in pectore gliscat Heu nimium memori. fortuna oppressus iniqua Exsul agor, vitamque traho; sed questubus aeger Abstineo, et lacrimis aliena in sede receptus. Quippe etiam sine fine nefas lugere; puellas Ne qua inter dicat, mea cogere lumina Bacchum Fletibus ubertim largis tabescere, tuque Fors eadem credas. haec ille; et regia conjux Subjicit: heu periit virtusque, et pristina forma Membrorumque mihi species, quo tempore Graji 130 Dardanias petiere domos, unaque sequutus Vir meus ipse abiit, proles Laërtia, Ulysses: Quem reducem si fata ferent, majorque videri Incipiam, pulcroque iterum formosior ore. Nunc doleo infelix, adversi numinis ira, Pressa malis. quotquot nam late prima virorum Dulichiumque Samenque tenent, viridemque Zacynthum Atque Ithacam; tot nostra petunt connubia, et urgent Invitam longo vastantes omnia luxu. 140 Hinc mihi et hospitibus non ullam impendere curam, Supplicibusque datur, praeconum aut jura tueri Publica; sed tristi tabescens anxia fletu Irrita pro caro suspiria conjuge fundo. At juvenes votis instant, dum pectore verso Ipsa dolos, monitusque sequens ac jussa deorum Tenvia in immensam disponere licia telam Aggredior, juvenesque moror sic fata superbos. Magnanimi, mea cura, proci, jam functus Ulysses Quandoquidem fato est, spatii ad connubia tantum Nostra peto, donec textum properante labore 150 Perficiam (pereant ne fila exorsa,) quod urgens Laërtae in funus celero, quum tristia fata Ipsius aeterna velabunt lumina nocte. Namque pudor me saepe et cura haec saeva fatigat, Ne qua mihi in populo mulier convicia jactans Objiciat nudum, fuerant cui multa, jacere. Sic ego,et incautae pubi res credita; sed quid Demoror? arguto percurrens pectine telam Luce operi instabam, mox sera ad lumina texta Stamina solvebam tres furto laeta per annos. 160 Verum ubi jam quartus venit, labentibus horis, Annus, et infidae fraudem retulere puellae, Ingressi juvenes jussere abrumpere coeptum. Quid facerem? jussum perfeci haud sponte laborem Victa minis. fors nulla mihi se ostendit amica, Nec valeo quidquam moliri pectore, taedas Quo fugiam has misera, et detestatos hymenaeos. Ipsi etiam poscunt connubia nostra parentes, Iratusque super gnatus furit, omnia rapto 170 Vasta videns. jam quippe valet Jovis auctus honore Consilioque domum regere, et curare penates. Sed mihi fare tuum contra genus, et quibus oris Vectus ades: non te quercus celebrata poëtis Protulit, aut gelidis in montibus aspera cautes? Talibus instabat, quum sic exorsus Ulysses: O magni Laërtiadae pulcherrima conjux Necdum oblita meam cessas inquirere gentem? Dicam equidem, quamvis pervellet pectora luctus Acrior haec fanti. neque enim sibi temperet ullus, Tempore qui tanto patria procul actus ab urbe 180 Erret inops, quanto jactatus tempore gentes Per varias feror ipse, immensa pericula passus. Nec tamen abnuero parere, nec ulla doloris Tanti damna fuant, quin protinus omnia pandam. Stat medio tellus ponto cognomine Creta Insula dives agri, populisque opibusque superbas Nonaginta urbes gremio complectitur una. Omnibus haud eadem lingua est: sunt intus Achivi, Sunt et magnanimi Cretes, mixtique Cydones, Et triplici Dores populo, fortesque Pelasgi. 190 Cnossus ibi magna se tollit ad aethera mole Urbs omni ditione novem regnata per annos Minoi, ante alios quem Juppiter aequus amavit, Quoque meus genitor claro genitore superbit Heros Deucalion. hic me suscepit, et acrem Idomenea ducem, qui Pergama ad alta sequutus Atridas classe est; Aethon ego dicor, et armis Et natu inferior; me fortior ille, priorque est. Heic Ithacum vidi tum primum, atque hospite digna Dona dedi: vis namque illum violenta coëgit 200 Ventorum insurgens ad Cnossia litora cursum Tendere, quum Trojam peteret, diversa per aequor Ad loca correptus Maleae spumantibus undis. Constitit Amniso in viridi, Lucinae ubi sacrum Antrum horret, dubia statione elapsus ab atro Vix pelago. e portu subito progressus in urbem Idomeneum petiit, cui sese foedere sacro Hospitii junctum magnoque ferebat amore. At fratrem decimo jam tunc aurora vel ortu Viderat undecimo sulcantem caerula ad altam 210 Ilion. ipse autem tecta intra regia ducens Suscepique virum, fovique amplexus honore Ingenti; sociisque super cerealia jussi Dona dari a populo, ferrique liquentia vina, Mactandosque boves sollemni munere duci. Illic bissenos epulati in littore nautae Consedere dies; praeceps nam turbine vasto Irruerat ponto boreas, camposque per omnes Pastoresque domosque altas, lucosque sonantes Straverat infesti violenta numinis ira. 220 Tertia sed decimam supra quum fulsit Eoo Orta dies, ventus posuit, solvitque juventus. Dixerat, ac multa fingit dum callidus arte Vera tegens, regina gravi perculsa dolore Tabebat, lacrimisque sinum liquefacta rigabat. Ac veluti primo summis quum montibus aestu Liquitur, atque Euri tepido nix icta vapore, Quam zephiri effudere, fluit: rura omnia manant Undique, et implentur rivis ferventibus amnes. Sic pectus, sic illa genas perfusa nitentes 230 Solvitur in lacrimas; lugetque ante ora mariti Nequidquam adstantis. luctum miseratur inanem Ille dolens contra tacitus, nec fronte moventur Dura tamen, cornu ceu stent aut lumina ferro: Dissimulat, pressoque obnixus temperat imbre. Ipsa autem ut primum fletu satiata quievit, Rursus ait sic orsa: equidem vera omnia duco; Sed melius cognosse juvat, num sedibus olim In patriis Ithacum socia comitante caterva Videris exceptum, ceu jactas. quare age fare, 240 Ne dubitem; quonam per membra indutus amictu, Qualis erat dux ipse, sui et vis fida sodales? Ille refert: heu dura petis; post tempore tanto Vix potero meminisse viri; nam volvitur annus Mensibus exactis vicesimus, appulit illuc Quum primum veniens, rursumque iter egit in altum. Sed tamen, ut memini, dicam. fulgentibus olli Purpurea ex humeris late chlamys apta fluebat Pulcra, duplex; geminis inerat cui fibula bullis Aurea, daedaleo supra variata labore. 250 Prima pedum ornabat patulo canis ore trementem Hinnuleum raptans. omnes stupor altus habebat Cernentes: auro e rigido squallebat uterque, Et tamen hic jugulum rapidus super angit, et haeret Dente vorans; pedibus nitens ille ardet abire, Subsultatque pavens, et pulsibus ilia tendit. At tunica indutos artus miranda tegebat Instar membranaeve croci tenuisve papyri: Sic adeo mollis, claroque simillima soli Luce renidebat pura, lateque coruscans 260 Ad sua femineos vertebat fulgura vultus. Num tamen hos tulerit cultus, num vestibus hisce In patriis etiam tectis assueverit uti, Aut aliquis socium secum per caerula vectus Navibus in curvis, aut et donaverit hospes, Haud equidem novi. multas namque ille per urbes Clarus iit, paucique olli se laudibus aequent. Ipse autem aeratumque ensem, laenamque nitentem, Formosamque dedi tunicam pro munere ferre Litus ad extremum cedentem rite sequutus. 270 Ibat et aequaevus praeco comes additus usque Pone ducem servans; fuerit jam qualis, habeto: Curvi humeri exstabant; fusco curis atra colore In facie horrebat, densique in vertice crines; Eurybates nomen: sociis ex omnibus unum Praecipuo hunc heros carum servabat honore Consiliisque habilem fidis animoque valentem. Vix ea; quum miserae strinxit praecordia luctus Rite recordanti, nimium sibi cognita, signa; Atque ubi vix tandem voci via facta dolore est, 280 Uda genas lacrimis iterum sic voce profatur. Nunc ego te, licet ante tuas miserata dolerem Saepe vices, toto meritum complectar amore, Officioque colam. thalami in penetralibus olim Illa ego, quae memoras, velamina nota plicavi, Et manibus fuit ille meis superadditus auro Circulus e fulvo rutilans, decus inter Achivos Esset ut ornato. sed non miseranda revisam, Amplectarque virum reducem: laevo ille profectus Omine, et infestis petiit dis Pergama, credo, 290 Pergama, et infandae semper mihi moenia Trojae. Cui referens Ithacus: parce o pulcherrima, dixit; Neve adeo niveosque sinus patiare, nec ipsum Sic animum assiduis tristem tabescere curis Usque virum lacrimans. te certe caussa doloris Justa premit, fletuque tuo haud irascier ausim; Quippe etiam si jure gemit sibi funere raptum Nupta virum quemcumque, tori cui foedere mixta Progenuit dulces, communia pignora, gnatos; Quanto Ithacum fas flere magis, caelestibus esse 300 Quem similem perhibent? paullum sed desine, et ipsa Parce tibi, nostrisque adhibe sermonibus aures. Nunc etenim haud mendax, de vivo quidquid Ulysse Thesprotum in populo audivi reditumque parante, Expediam dictis. ingens argentumque aurumque Ille refert donis auctus, sed perdidit omnes Cum navi socios procul hinc in gurgite vasto Trinacria excedens. namque illi rector olympi Saevierat cum Sole gravis, cui forte juvencos Sacrilegi leto dederant in litore nautae. 310 Ergo omnes periere undanti in marmore: at ipsum Applicuit terris haerentem ad fracta carinae Robora fluctus agens, ubi pingues ubere glebas Securi Phaeaces habent, gens proxima divis. Exceptum hi magno fovere ut numen amore, Multaque donarunt, patriasque reducere ad oras Continuo voluere. et jam nota arva teneret Redditus huc, animo satius ni forte subisset Hinc terras lustrare alias atque undique gazam Congerere. usque adeo vincit mortalia corda 320 Arte vafer, frustraque olli contendere certet Consilio quisquam. Thesprotum haec ipse loquutus Me rex edocuit Phidon, Mavortius heros. Quin et juratus libansque in honore deorum Addidit, instructamque ratem, sociosque paratos Esse viro, reducem patrio qui litore sistant. At prior ipse abii, properantem nactus ad alta Moenia Dulichii, Cereri loca sacra, carinam. Munera praeterea, quaecumque aggessit Ulysses, Omnia monstravit: sat multa nepotibus essent 330 Post decimum, reor, illa genus; vis tanta jacebat Ipsius in magni penetralibus abdita regis! Illum Dodonae in lucos abiisse ferebat Ab Jovis aëria scitatum oracula quercu Incertum, patrias quo pacto attingeret oras Clamne, palamne, absens nimium jam tempore longo. Omnia tuta vides: vivit, salvusque redibit, Jamque dies properata brevi complexibus illum Reddet amicorum. neu dicta haec irrita credas, Per tibi ego magnumque Jovem, Vestamque potentem, Perque Ithaci juro mensas, quas hospes adivi, 340 Dicta oculis perfecta tuis haec omnia cernes, Advenietque heros ipso hoc Laërtius anno, Hujus in occasu mensis, primique sub ortum. Ad quem Penelope: haec utinam rata dicta manerent, Et vellem et cuperem: jam jam si nuncia verax Certa mones, virtus quid grato in pectore possit, Experiere auctus donis, populumque per omnem Divitiis magnaque vigens celebrabere fama. Cuncta tamen reor esse meis contraria votis, 350 Hactenus ut fuerunt: veniet nec salvus Ulysses, Ncc tu iter expedies; ducibus quippe orba relicta Tecta carent; velut ille fuit (nunc o foret usquam!) Gnarus et excipere, et pariter dimittere amicos. Sed vos, o famulae, puro hunc in fonte lavate, Instratoque super mollissima ponite lecto Tegminaque et laenas, tepidos queis mulceat artus Usque sub Aurorae roseum Titanidis ortum. Prima autem sub luce oleo perfundite lotum, Ut comes assideat laetae inter pocula mensae 360 Telemacho. quod si juvenum quis laedere posthac Audeat hunc, mala damna feret; nec flectere mentem Speret posse meam, licet acri exaestuet ira. Anne ego femineum vulgi genus una videbor Vincere consilio, patiar si veste carentem Sedibus in nostris talem te accumbere? vitae Terminus haud longae miseris mortalibus instat; Quisquis et implacido crudelia pectore facta Saevus amat, vivensque odiis communibus ardet, Infestisque agitur diris post funeris ignem. 370 At bona quisquis amat bonus ipse, hunc praepete penna Didita per gentes late ingens gloria tollit, Multorumque ferunt laudes ad sidera dignum. Dixerat; atque heros: jamdudum, ait, optima nympha, Invisaeque mihi sunt denso vellere laenae Tegminaque, infelix postquam maria alta sequutus Classe cita Cretae nivibus juga consita liqui. Nunc quoque, ut ante cubans, somni sine munere noctes Spretus agam; foedi jam saepe in limine tecti Compostus vidi croceam consurgere lucem. 380 Nec mihi nunc placitum menti est perfundere molli Rore pedes, nec nostra, reor, vestigia tanget Ulla tibi famulans harum per tecta puella; Ni qua domo sit anus longaeva, et conscia recti, Totque malis jactata, quot ipse exhausta peregi: Nil veritus tantum hanc patiar contingere tandem Crura mihi. sic fatus erat, mirataque fantem Penelope: haud umquam nostra haec ad limina venit Hospes, ait, tales qui docto in pectore sensus Gesserit, ac sapiens pariter servaverit aequum. 390 Omnia recta mones: est heic tamen, est mihi nutrix Ante alias et fida, et multo grandior aevo, Illum etiam regem quae quondam excepit in ulnas Ipsa suas, tenerumque aluit, quum lucis in oras Edidit heu laevo nascentem numine mater: Haec aderit quamquam aegra manus tardante senecta. Surge agesis, regique tuo ne cara morare Abluere aequaevum nutrix; fors talis Ulysses Illotosque pedes illotaque brachia gestat Squallidus heu longoque situ duroque labore; 400 Ocior angustis homines nam foeda senectus Occupat in rebus. quae postquam edixerat, illa Sustulit in vultum palmas, lacrimisque volutis: Heu miseranda, inquit, sine te sum, gnate, relicta; Te superum pater ille odiis crudelibus urget Immeritum, tantasque pio tibi suscitat iras Nequidquam contra fas omne infestior uni. Nam quis lecta boum tot mactans corpora stravit, Incenditque Jovi fumantia viscera ad aras, Quot tu olim, seniumque tibi non triste precari 410 Suetus, et eximio florentia tempora nato; Frustra: nulla viam facilem tibi vota dedere. Et nunc illudunt aliena in sede moranti Sic misero famulae, dirum genus; ut tibi coram Insultant, venerande senex; quarum aspera probra Permetuens nullam, me praeter, adesse lavanti Nempe sinis. sed non ego contra invita jubentis Imperio dominae et praelato munere fungar, Ablueroque pedes merito, jam parce vereri, Penelopen propter teque ipsum exercita luctu 420 Corda gravi. nullum, quamvis haec limina multi Attigerint errando homines, ego corpore Ulyssi Tam similem vidi, quam te vocemque coloremque Atque pedes olli similem. tum maximus heros: Sic alii, nec vana fides, qui lumine cumque Aspexere ambos, multum nos corpore toto Adsimiles perhibent, velut ipsa haud inscia reris. Nec plura his; rutilum subito longaeva lebetem Extulit, ac gelidos hausto de fonte liquores Rore simul calido miscens infudit aheno. 430 Ast heros, propior ceu forte assederat igni, Continuo aversum sese deflexit in umbram, Scilicet id metuens, ne clara in luce revisens Vulneris antiqui nosset vestigia nutrix, Ambagesque dolique retecta fraude paterent. Nec minus interea, regem dum proxima circum Illa suum non segnis obit, turgentia signa Vulneris agnovit, quod canis dentibus olli Fulmineus jam fecit aper, quum frondea celsi Culmina Parnassi peteret visurus et acrem 440 Autolycum, Autolyci et gnatos, quo cara parente Orta sua est quondam genitrix. praestantior illo Non erat aut jurare, aut furto intexere fraudem Mercurii dono gaudens, cui pinguia semper Exta dabat mactans teneros ab ovilibus agnos, Haedorumque greges: aderat deus usque vocanti. Ergo Ithacae hic quondam veniens ad divitis urbem Invenit tum forte suae de sanguine natae Aetherias puerum submissum lucis in oras, Quem parvum Euryclaea ferens post munera mensae 450 Ipsius imposuit genibus; dein talia fata est. Nomine quo dici gaudes, age fare, nepotem Autolyce; ille etenim ante alios tibi carior aura Vescitur? huic heros: vos, o mea sola voluptas, Filia, et alme gener, puero superaddite nomen, Quod fabor: multis ego veni huc caussa doloris Invisus pariterque viris pariterque puellis Per terras late; quare olli semper Ulyssi Ex re nomen erit. post ipsum in regia tecta, Maternas quum viset opes ad nostra profectus 460 Moenia Parnassi jam vernans flore juventae, Excipiam donis pariter, laetumque remittam. Munera quae sperans, patria tellure relicta, Contulerat sese juvenis Laërtius illuc Invisurus avum. venientem amplexibus omnes Excepere, hilari testantes gaudia vultu, Autolycus gnatique simul; tum laeta nepotem Amphithea amplectens capiti dedit oscula caro, Ambobusque oculis, colloque affusa pependit. Instruere hinc epulas senior, mensamque parare 470 Imperat; ac juvenes non lenti ad jussa parentis Quinquennem ducunt praestanti corpore taurum. Tergora deripiunt costis, dissectaque membra Rite in frustra trahunt, verubusque trementia figunt, Advolvuntque igni subjecto, ac munera mensis Tosta ferunt: dapibus sic tota luce cadentem Ad solem indulgent, aequata sorte potiti. Inde ubi sol cessit, tenebrasque induxit olympo Per thalamos placida composti pace cubarunt. At simul aurato suffudit lumine terras 480 Suave rubens Aurora, toris excita juventus Venatum parat ire, canesque hortatur ovantes Ingrediens, ultroque Ithacus comes additur una. Jamque alti superant rapido frondentia gressu Culmina Parnassi, penetrantque furentia ventis In loca. vix autem radiis fulgentibus arva Contigit, oceani linquens sol aureus undas, Quum vallem subiere duces. it odora canum vis Ante pedes patulis latebrosa cubilia lustrans Naribus; Autolyci soboles quos pone sequuta 490 Incedit, propiorque Ithacus praeit agmen, et altum Ante alios quassat ferrata cuspide telum. Heic aper abdiderat sese ingens frondibus atris In nemore horrenti, quo nec vis humida venti, Nec rutili poterant penetrare ardentia phoebi Spicula, non imber sublapsus: ita undique tectum Arboribus stabat densis, cumuloque nigrantem Subter humum late foliorum oppresserat agger. Ille autem strepituque canum strepituque virorum Excitus, ut propius turbantes sensit, ab atra 500 Prosiluit silva; rectisque in vertice setis Horridus, atque oculis volvens ardentibus ignem Constitit adversus. juvenis, Laërtia proles, Primus ibi valido torquens hastile lacerto Emicat, horrentemque ardet transfigere ferro Impatiens animi. dumque it, pernicior illum Praeveniens aper ecce genu super occupat ictu Fulmineo, obliquusque ruens late haurit apertum Dente femur, non et morsu tamen ossa refringit. At rabidum juvenis dextro nil territus armo 510 Perculit insurgens: pertransiit aerea cuspis Per medium, ceciditque nigra resupinus arena: Volvitur, atque artus cum sanguine vita relinquit. Advolat Autolyci proles; pars tollere praedam, Pars Ithaci vulnus properant constringere vittis Molliter; utque cruor cantu manare potenti Desiit, ad patrios una rediere penates. Heic aegrum auxilio, sollerti atque arte juvare Insistit Autolycus juvenem; rursusque valentem, Muneribusque auctum largis dimisit ad oras 520 Dulichias. magna reducem accepere parentes Laetitia, natique ardent dum noscere casus, Vulneris et caussam quaerunt; ille omnia contra Edocet, ac narrat, venantem ut frondea celsi Per juga Parnassi, sociis comitantibus ipsum Autolyci gnatis, aper acri perculit ore. Haec eadem tum signa memor post tempore longo Agnovit tactu nutrix, stupefactaque monstro Liquit opus, manibusque pedem demisit: at imo Pes stetit in labro, tynnitumque aera dedere. 530 Vertitur, excussoque liquor defluxit aheno Fusus humi; magno simul aegrae pectora luctu, Laetitiaque simul trepidant, oculique volutis Implentur lacrimis, voxque ipsa in faucibus haeret. Ut tandem in sese rediit, vitamque recepit, Ipsa manu leviter mentum permulsit Ulyssei Sic memorans: tune ille Ithacus, carum genus? haud te, Nate, prius novi, tetigi quam corporis artus Fonte rigans. dixit, subitoque aversa retorsit Lumina, Penelopi cupiens ostendere salvum, 540 Praesentemque virum. sed non huic cernere contra Fas erat: haud quidquam sensit; Tritonia mentem Verterat, atque alio sensus abduxerat omnes. Ille autem dextra compressit guttur hiantis, Ac laeva ad sese traxit sic ore loquutus: Perdere quid tantum properas, quem cara fovebas Ipsa olim teneris immulgens ubera labris; Quemque eadem, postquam bisdenos multa per annos Dura tulit, patria vix tandem cernis in urbe? Et quoniam tibi res nota est, ac numina mentem 550 Hanc dederunt, sileas oro, neu resciat alter Ista, veto. superi nam si mihi sternere diram Adnuerint pubem, nutrice iratus ab ipsa Supplicia exposcam, nec fallo; ubi triste piabo Caede nefas, famulasque alias sub Tartara mittam. Haec ubi fatus erat minitans: quidnam excidit ore Gnate, tibi, nutrix subdit? scis pectore in isto Qualis inest vis dura, animum quam robore forti Septa feror; ceu muta silex ferrumque tenebo Omnia. quin aliud dicam, tu mente repone 560 Dicta memor: si forte procos demiseris orco Auspicio facili divum, tete ipsa docebo, Dedecorant quaecumque malae tua tecta puellae Flagitiis, versaeque domus scelus omne recludam. Contra heros: cur tu doceas me talia, nutrix? Non opus his; vano mitte hanc de pectore curam: Omnia dispiciam mecum ipse, atque omnia noscam, Tu modo dissimula: curae sint cetera divis. Tantum effatus; et in verbo vestigia tectis Torsit anus de fonte novos haustura liquores, 570 Nam prior effusus defluxerat. ergo ubi rore Laverat, et nitidos oleo perduxerat artus, Ille iterum solio propius consedit ad ignem Membra fovens, seseque obtento involvit amictu, Ne pateat qua parte oculis signata cicatrix. Huic tum Penelope: breviter te pauca requiram, Ni pigeat, nunc rursus, ait; nam dulcia somni Tempus erit tunc dona sequi, quum ceperit aegrum Sponte quies affusa; at me sine more furentem Infando voluere dii tabescere luctu. 580 Quippe dies flendo duco, defessa labore Ipsa simul, famulasque urgens data рensa trahentes Sedibus in maestis. at nox ubi nigra tenebris Irruit, accepitque sopor penetralibus omnes, Sola toro jaceo, tristique in nocte recursant, Pervelluntque acri morsu praecordia curae Flentis, et heu frustra crudelia fata querentis. Ceu fata Pandareo primi per tempora veris Quum viridis densa queritur Philomela sub umbra; Illa sedet, ramoque iterat miserabile carmen, 590 Tristibus et resonas implet concentibus auras Maesta gemens natum, furiis quem percita ferro Perdidit eripiens patri solatia Zetho: Non aliter queror ipsa gravi perculsa dolore Huc animum atque illuc versans, utrum anxia caro Cum gnato vivamque parens, bonaque omnia servem, Captivasque regam famulas, magnosque penates Permetuens vulgi famam thalamumque jugalem; An sociata sequar, tot lectos inter Achivos, Qui meliorque viget factis, majoraque spondet 600 Praemia? natus adhuc fuerat dum debilis aevo, Non me has linquentem sedes est nubere passus; Grandior at factus plenoque in flore juventae Ultro etiam invitam suadet properare hymenaeos Externasque sequi taedas, mihi propter Achivūm Flagitia infensus vastataque tecta rapinis. Jamque age, et ista, meam quae mentem insomnia turbant Accipe. ludebat vacuis mihi plurimus anser Porticibus, totoque aderant bis agmine deni Assueti rostris puro cerealia fonte 610 Munera rimari, mea sola et magna voluptas. Adveniens autem pedibus Jovis ales aduncis Vertice ab aërio, fractis cervicibus, omnes Perdidit; exanimes fusi per tecta jacebant Undique, at ille altum sublimis in aethera fugit. Ipsa dolens et flere et vocem attollere coepi Per noctem insomnis: circum venere frequentes Questubus excitae late undique Achaeides almae. Ecce autem rediens stetit idem in culmine tecti Ales, et haec hominum vero superaddidit ore, 620 Solatus miseram. fide o clarissima proles Icarii, vanae non falsa insomnia noctis, Fata vides sed certa: haec omnis strata volucrum Turba, proci; qui visus ego tibi nuper adesse Praepetibus pennis Jovis ales, vir tuus adsum Redditus ipse procis letum crudele daturus. Haec ille, inceptusque sopor me sponte reliquit. In cubitum subnixa, atque auribus aëra captans Laetantes passim sensi prope gurgitis alveum Frangere triticeam messem, velut ante, volucres. 630 Talia narranti: non haec, ait ille, per artem Fas alio regina inflectere somnia: visus Ipse tibi Laërtiades jam fata reclusit: Instat certa procis clades, nec funera quisquam Effugiet numero ex omni. sic dixit; et ipsum Penelope aggreditur rursus, metuensque profatur. Haud facile est nigrae volitantia somnia noctis Noscere, nec semper portendunt omina certa. Sunt etenim geminae somni portae; altera fertur Cornea, perfecto collucens altera contra 640 Ex ebore: hac veniunt quaecumque effusa, feruntur Irrita, et incertis ludunt fallacia formis. At volitant quae missa foras per cornea septa, Vera monent homines, si quando in nocte videntur. Sed non hinc miserae dederunt mihi somnia manes, Credo equidem: nimium foret haec sors laeta parenti Scilicet et gnato. cedent secus omnia, tuque Sensibus haec imis, quae dicam verba, reconde. Adveniet lux illa cito, quae saeva revellet Invitam ex Ithaci tectis; certamen Achivis 650 Quippe paro: statuam fulgenti ex aere secures, In domibus quas ille meus vir ponere quondam Bissenas numero, velut orbes ordine longo Orbibus adversos; resonum dein eminus arcum Intorquens ictu numquam fallente solebat Per medias volucrem transmittere saepe sagittam. Hoc statuam certamen ego: qui tendere ferrum Ante alios poterit melius, teloque secures Trajiciet misso talem sortitus honorem, Illum certa sequar veteris penetralia linquens 660 Conjugis heu quondam mihi cara, opibusque superba, Quaeque etiam memori per somnum noctis imago Saepe feret. cui tunc volventi talia Ulysses: Jam jam, inquit, regina, jube contendere; nulla Sit mora. namque heros aderit Laërtius ante, Quam poterit quisquam nervosque aptare sonantes Multa movens frustra, metamque adtingere ferro. Penelope contra gaudens: o! ducere noctem Si juvet his mecum dictis, non ulla quietis Cura foret, fessosve sopor mihi solveret artus. 670 Haud tamen insomnes miseris mortalibus horas Degere fas; late terram namque ire per omnem Alternas voluere vices et tempora divi. Jamque altum penetrale petam, stratoque locabo Membra toro, gemitus audit qui semper acerbos, Humescitque mihi lacrimis, ex quo acer Ulysses Pergama, et infandae petiit mala moenia Trojae. Heic ego: tu vero tectorum in parte cubato, Qua placeat; strata vel fors tellure, vel alte Fessa super structo componens membra cubili. 680 Haec ubi dicta dedit, sociis comitata puellis Alta petit scandens thalami penetralia, et intro Ut stetit, optati nequidquam perdita flevit Fata viri, donec Pallas miserata gementem Uda tegens dulci perfudit lumina somno.
HOMERI ODYSSEAE / LIBER VICESIMUS
Vestibulo in primo tecti fortissimus heros Accubuit: subter magni bovis horrida stravit Tergora, et injecit florenti vellere multas Caesarum pelles ovium super; ipsaque laenam Praeterea Eurynome posuit per membra cubanti. Heic vigilans et triste procis in corde volutans Exitium stetit ille. alia de parte puellae Interea tectis ibant, juvenumque petebant Gaudia, nocturnis assuetae fraudibus omnes Laeta sequi alterno veneris solatia risu. 10 Exarsere ignes animo, tacitusque repente Multa putat secum, praestetne insurgere contra, An sinere extremum votoque ausoque potitas Misceri per tecta procis? fremit ira sub imo Pectore, et insanis acuit praecordia curis. Ac veluti, catuli cui parvi ex ubere pendent, Si qua ignota viri facies sese offerat ultro, Saevit acerba tuens rabidisque latratibus instat Mater, et adverso jam se fert cominus hosti Dentibus infrendens contra et concurrere tentans. 20 Sic olli infremuitque animus tam dira tuenti Flagitia, impellensque ambabus pectora palmis Haec secum: tacitus quin tu contra omnia persta, O anime; his etiam quondam graviora tulisti, Quum tibi magnanimos Cyclops immanis in antro Corripuit socios, saxoque illisa voravit Membra ferox. tantum quisti perferre dolorem Impavidus, donec te limine mortis ab ipso Eripuit, virtusque viam molita per artem est. His dictis animum increpitat, nec cedere victus 30 Ille negat. curis ipse autem ingentibus actus Aestuat, ac stratis hac illac volvitur heros Sollicitus. flammis ceu quando viscera torret Pinguiaque et multo turgentia sanguine pubes, In partesque omnes versat, celeratque laborem Ocius impleri cupiens: sic vertitur heros, Et volucrem nunc huc mentem nunc dividit illuc Secum agitans, quanam saevis congressus Achivis Arte queat multos unus demittere leto? Talia volventi delapsa ex aethere Pallas 40 Venit femineos habitus induta, supraque Adstitit, ac tali compellans voce loquuta est. O duris homines vincis qui casibus omnes, Cur vigilas? jam parta domus tibi, partaque conjux, Gnatus et ipse tibi partus, quem vellet habere Quisque sibi. sic fata dea est; atque ille vicissim Pаucа refert: haec, diva, quidem non vana profaris; Cura sed illa gravis residens praecordia torquet, Solus ego juvenes tot contra insurgere fortes Quī valeam? semper conferti haec limina servant. 50 Id quoque praeterea reputo, si perdere turbam Auxilioque Jovis detur mihi, diva, tuoque, Quo fugiam? casus omnes juvat ante videre Scilicet, atque animo varias expendere sortes. Dixerat; huic autem virgo sic caesia reddit: Improbe, nonne alii fidunt mortalibus armis, Ac sociis, quibus est haud par sollertia menti? Me diva duce tu, per tanta pericula vectum Per varias pelagi insidias quae numine nostro Incolumem duxi, metues? haec accipe porro 60 Dicta prius, penitusque alta sub mente reconde. Quinquaginta etiam si densis obvia telis Agmina consistant contra, mortemque minentur, Nil mecum tibi triste foret; quin omnia vastans Lanigerosque greges armentaque victor haberes. Nunc somni cape dona: est durum in nocte tueri Pervigilem tota; mox aspera fata subibis. Haec ait, et fesso placidam per membra quietem Irrigat, inque altum sese dea tollit Olympum Nubiferos superans per opaca silentia tractus. 70 Ast ubi dissolvit curas huic fusa per artus Blanda quies; contra depulso excita sopore Penelope in thalamo maerens assedit, et ambas Sparsa genas fletu sic est affata Dianam. Diva, Jovis proles, magnum Latonia numen, O utinam perdas transfixo pectore telis Hanc animam nunc ipsa tuis; vel turbine nimbus Praecipiti involvat, nigrumque per aëra vectam Oceani refluo jaciens me in gurgite mergat; Ceu quando immeritas saevae abripuere procellae 80 Pandaridas. ollis divum vis dura parentes Abstulerat, solaque orbas in sede relictas Lacte Venus miserata et melle et nectare bacchi Pascebat. Juno formae praestantis honorem, Consiliique decus teneris afflarat: at alti Corporis ingentes Latonia fecerat artus, Addideratque suas operum Tritonia laudes. Vix autem Cytherea poli sublimis ad arces Cesserat optatos nymphis latura hymenaeos Abs Jove fulmineo; (genitor quippe omnia novit 90 Fortunasque hominum laetas, et tristia facta;) Quum subito harpyiae miseras rapuere puellas Horrificae, Eumenidumque jugo pressere superbo. Sic o! me superi tollant; vel compta capillos Transadigat cupidam Dyctinna, ut per loca nigro Senta metu visura abeam sub Tartara Ulyssem, Nec me deterior conjux laetetur adepta. Triste quidem, fateor; tamen est utcumque ferendum Nempe malum, cui luce urit praecordia luctus, Dein placidus sub nocte venit sopor, ille malorum, 100 Laetitiaeque ferens jucunda oblivia menti; At me etiam terrent ipsi per somnia manes. Namque mihi talis per noctem accumbere visus In thalamo nuper, qualis, quum Pergama primum Classe cita peteret, fuerat meus ille vir ipse Infelix: laetum tentabant dulcia pectus Gaudia; rem veram, non somnia vana putabam. Vix ea Penelope; roseoque inceperat ortu Aurea procedens Tithoni effulgere conjux; Nec latuere Ithacum gemitus et verba loquentis: 110 Haesit, et occultae ceu jam bene conscia fraudis Ipsa foret, trepido visa est succedere coram, Atque adstare caput supra, vocemque ciere. Prosilit, ac laenam villosaque tegmina surgens In solio ponit, celsisque e sedibus effert Exuvias tauri; tum supplex voce precatur Caelicolum regem tollens ad sidera palmas. Juppiter o genitor, vestro si numine vectum Per terramque fretumque hanc me voluistis adire Jam patriam, postquam tam longa exercuit ira; 120 Nunc o! nunc aliquis vigil in penetralibus omen, Det precor, atque ipso veniat mihi ab aethere signum. Talibus orabat dictis; et rector olympi Audiit orantem, tonuitque in nocte corusca Desuper e nebulis, signum pater aethere ab alto Ostentans: visu subito laetatur Ulysses. Nec minus et vocem mulier captiva repente Sustulit inclamans penetrali in sede, ubi stabant Marmoreae moles tundendis frugibus aptae, Quas famulae urgebant bissenae, frangere semper 130 Et cererem jussae, baccas et pinguis olivi. Jamque aliae pensis defunctae corpora somno Fessa dabant; sociis tantum haec ex omnibus una Aegra magis, necdum cessans, revolubile saxum Continuit, laetumque omen sic edidit ore. O regis aeterno qui res hominumque deumque Imperio, insonuit cur tanto murmure caelum Stelliferum sine nube? aliquem felicia certe Signa petunt: jam jam, quod posco munus et ipsa, Da pater. extremum heic epulis operata juventus 140 Assideat, longo exercens quae membra labore Perdidit, ac vires mihi fracto in corpore solvit Dona laboranti Cereris: lux ultima visat Ista procos laetis celebrantes munera mensis. Tantum effata: heros tali simul omine gaudet, Terrificoque Jovis sonitu simul; ac ferus ultro Sontibus exitium jam certo in corde minatur. Interea complet famulantum turba penates, Sopitumque focis ferventibus excitat ignem. Surgit et ipse toro fulgentem indutus amictum 150 Telemachus, laterique ardentem accommodat ensem, Et formosa pedum circumdat vincula plantis: Tum capiens ferro praefixum robur acuto Limen adit, foribusque adstans ita fatur ab altis. Dic age, cara mihi nutrix, quem dignus honorem Nactus habet; thalamone hospes, dapibusque potitus, An jacuit neglectus humi? non inscia recti Saepe alios genitrix meritis et laude minores Nostra viros large coluit; cur immemor unum Scilicet hunc solito meritum sine honore reliquit? 160 Dixerat, atque olli prudens ita pauca vicissim Euryclaea refert: ne vero, o gnate, parentem Incusa: quantum libuit, se munere bacchi Proluit heic longum residens nocturnus ad ignem; Exstinctaque siti nihil ultra saepe rogatus Poscere se dixit. jamque ut nox prona quietis Dona tulit, jussitque toros, intextaque poni Strata parens, queis ipse altus recubaret; at ille Heu nimium maerens molli requiescere lecto Abnuit; et cruda nudati in pelle juvenci, 170 Caesarumque ovium male tectus vellere ad ipsum Vestibulum accubuit; nos laenam injecimus ultro. Haec ubi; Telemachus crispans hastile coruscum Limine procedit; gemini quem pone sequuti Nota canes fido servant vestigia gressu. Ille abit in coetu fortes visurus Achivos; At Pisenoridae creta Opis sanguine claro Continuo hortatur famulas. mora tarda facessat, O sociae; sordes tectorum everrite, et undam Spargite, purpureasque toris insternite vestes, 180 Atque aulaea. undis properet pars tergere mensas, Craterasque simul caelataque pocula lustret: Pars adeat fontem celerans, atque ocius adsit. Haud aberunt longum; quin primo ad limina stabunt Mane proci, festae celebrent ut gaudia lucis, Sacra redit laetis quae civibus orbe рerаcto. Dixerat, et jussae properant mandata puellae: Bis denae fontem petiere, aliaeque frequentes Rite suos obeunt passim per tecta labores. Haec inter venere proci, subitoque per artem 190 Institerunt valida diffindere ligna bipenni. Nec minus et reduces aderant de fonte ministrae, Atque una Eumaeus magnorum horrentia ducens Corpora terna suum. quos intra septa relinquens His Ithacum senior dictis compellat amicis: Mollius aspiciunt tene o, mala pestis, Achivi, Turpibus an probris velut ante incessere pergunt? Talia quaerenti suspirans reddidit heros: Supplicia o! divis utinam pro talibus ausis Expendant sontes, aliena in sede nefandum 200 Dedecus aggressi; jam jam est pudor omnis abactus. Alterni haec memorant dum voce, Melanthius ollis Adstitit ille malus custos ex agmine toto Munus agens pubi lectas de more capellas; Pastoresque ibant gemini simul. ipse ubi circum Atria curva gregem vinclis religavit olentem, His ultro regem dictis incusat acerbis: Pergis adhuc gravis esse, avidus nec poscere cessas Quemque virum, necdum tete his penetralibus effers? Haud prius absistes, credo, quam saucius hasce 210 Experiere manus; tanta est injuria, demens, Qua furis heic, alii ceu nusquam epulentur Achivi. Dixerat: ille nihil contra, sed turbidus ira Quassat utrinque caput, graviterque in corde minatur. Tertius ecce alia se parte Philetius infert, Caprigenumque pecus, sterilemque a litore vaccam Ducit: (eum soliti pelago transmittere, quotquot Huc veniunt, curva nautae advexere carina). Isque ubi porticibus longis armenta revinxit, Sic prior Eumaeo: dic o, quis sedibus hospes 220 Hic novus in nostris? qua se de gente profectus, Qua patria, et clara qua sese ab origine jactat? Infelix! praefert regalem corpore formam; At superi duro curarum turbine mergunt Magnanimos etiam reges, quos casibus actos, Errantesque diu cogunt ferre aspera fata. Haec ait, et subito dextram complexus inhaesit, Compellansque senem: salve o pater optime, dixit, Dique tibi meliora ferant, licet horrida luctu Te nunc exagitans multo fortuna fatiget. 230 Juppiter, heu divum quis te crudelior alter, Nil homines miserere, tuum genus: ut semel oras Hauserunt vitae, gravibus tabescere curis Sponte sinis. gelidus mihi dura per ossa cucurrit Sudor, ut hunc miserum vidi; lacrimaeque volutae, Dum memorem domini pietas, dum strinxit imago. Ille etiam pariter, caeli si vescitur aura, Phoebeamque haurit lucem, male tectus, et exsul Scilicet a patria, saevis procul errat in oris. Sin periit fato, nigrumque abreptus in Orcum est, 240 Heu mihi quid misero restat? me laeta per agros Ille Cephallenum teneris armenta sub annis Pascere, me validos voluit submittere tauros. Nec labor ingratus cessit: stabula alta juvencis Innumeris jam plena sonant, foeturaque votis Haud usquam melius domini respondet avari. Nunc alii ducique boves mensisque parari Dona jubent, patria gnatum nec sede relictum, Ultoresque deos metuunt: quippe omnia certant Diripere, atque opibus sine rege impune potiri. 250 At mihi curarum vario mens fluctuat aestu Multa volutanti mecum: discedere longe Scilicet, atque alias armenta abducere in oras Indignum est, salvo juveni dum vita supersit. Durios heic etiam, nequidquam aliena sedentem Ad stabula infandos longum perferre dolores. Atque equidem regem, hinc jampridem elapsus, adissem Ipse alium (neque enim scelerum vis tanta ferenda); Ni tenuisset amor miseri; ni certa subisset Spes animum, reducem vastata in sede videndi,260 Caedentemque armis pubem, crimenque piantem. Cui referens heros: non te rationis egentem, Quisquis es, aut animi arguerim; sat pectoris acre Consilium admirans video: quare accipe contra, Quae tibi nunc caeli testatus numina dicam. Audiat haec superum genitor, sociique penates, Atque arae, mensaeque Ithaci, quas nuper adivi; Te coram huc veniet proles Laërtia Ulysses, Aspiciesque illum, feret id si corde voluntas, Sternentemque procos, multaque in caede cruentum. 270 Tantum effatus; at ille: o! jam Saturnius, inquit, Adnuat, ac nutu firmet tua dicta potenti; Quid mea vis animi possit, quid dextera, nosces. Haec eadem Еumaeus, divos per vota precatus, Orabat, cupiens quamprimum visere regem. Atque illi inter se congressi talia dictis Dum jactant, juvenes fatum crudele struebant Telemacho; utque Jovis venit laeva ales ab aethra Altivolans, trepidamque tenens sub nube columbam, His tunc Amphinomus, cunctis mirantibus, infit. 280 O socii, haud dabitur votis et caede potiri Sperata: praestat nunc tandem dulcia mensae Dona sequi. vix fatus erat, quum laeta juventus Paruit, ac celeri subiit penetralia gressu. Omnes jamque toros atque alta sedilia circum Purpureas ponunt chlamydes, mactantque bidentes, Et pingues de more capras, feriuntque rudentum Colla suum, ingentique addunt his corpore taurum. Viscera divisi torrent fumantia, et implent Crateras baccho: tum pocula laeta ministrans 29O Circum obit Eumaeus, cereremque Philetius ultro Dat calatho e pulcro, vinumque Melanthius haurit. Incumbunt epulis alacres; nec secius ipsum, Versans arte dolos, Ithacum considere jussit Telemachus celso bene structae in limine sedis, Vilis ubi spreto stat sella et mensa parata. Mox etiam dedit exta viro, laticemque lyaeum Miscut aurato in cyatho sic voce loquutus: Eja age nil metuas; fruere una heic munere bacchi: Ipse manus rapidas arcebo, et foeda minantum 300 Dicta procum: non hаec certe sunt atria vulgi Publica, verum Ithaci multo mihi parta labore. Ergo omnes cohibete manus, et jurgia linguae, Ne qua fuat magno nobis discordia motu. Haec ille: infremuit pubes, labrumque momordit Admirans pariterque animum vocemque loquentis; Ac subito Antinous sic interfatus amicos: Dura licet sint dicta, tamen ferte omnia fortes O socii; nimis ille minaci pectore fatur. Monstra Jovis vetuere; aliter jam magna sonantem 310 Sedibus in tacitis mersisset funere Parca. Dixerat Antinous; nec talibus ille movetur. Et jam praecones sollemnia sacra per urbem Ibant ducentes, populumque ad festa ciebant Munera; conveniunt Phoebi jaculantis oраcum In nemus, et molli sternunt se in gramine cives. Postquam autem pubes tostos detraxerat armos, Partibus aequatis gaudens convivia curat, Indulgetque epulis. nec non sua dona ministri Aequa ferunt regi pariter, ceu jusserat ante 320 Telemachus magno proles dilecta parenti. At non passa diu est juvenes Tritonia foedis Parcere flagitiis, major quo luctus in imo Corde furens Ithaci saevas accenderet iras. Forte aderat mediis, scelus omne audere paratus, (Ctesippum dixere, Samos patria alta superbum Ediderat) fretus qui gaza opibusque paternis Penelopen alios inter poscebat amantes; Atque is tunc fari socium sic coepit ad agmen. Accipite haec animis comites, generosa juventus, 330 Quae dicam: ut meruit, jam pridem sorte potitus Aequali est senior; neque enim fas spernere quemquam, Telemachi ad sedes quicumque adcesserit hospes. Hoc super ipse dabo, nostrum testatus amorem Scilicet; ille autem pro magno munere contra, Cui libitum toto famulantum ex agmine, donet. Sic fatus validis intorsit viribus actum Corripiens de lance pedem bovis. ocius heros Submisitque caput pronus, torvusque repente Sardoum in morem risit: super evolat alte 340 Missile, et adverso vires in parjete frangit. Tum vero alloquitur Ctesippum, atque increpat ultro Telemachus: salvum te fors inopina tuetur; Haud feriisse datum, avertit sese hospes ab ictu. Namque aliter ferro medium per pectus adacto Concideres, maestusque tibi pro optato hymenaeo Heic genitor funus, bustumque informe pararet. Parcite, neu diro sese quis crimine jactet Me coram; fas omne animo discernere quippe Atque nefas didici: fueram puer inscius olim. 350 Nunc quoque balantumque greges, armentaque caedi, Et cererem passim raptari et munera vini Aspiciens utcumque fero, vi pressus acerba, Auxilioque carens; tot enim compescere solus Haud valeo: hostilem at saltem prohibete furorem. Quod si ardor vos tantus habet me sternere ferro, Sternite, nil renuo; multoque occumbere praestat, Cernere quam semper scelerosa atque impia facta, Hospitiumque fero violatum vulnere, et ipsas Vexatas sine more mea intra tecta puellas. 360 Vix haec fatus erat, cunctisque silentia facta Per tacitas late sedes; stupor altus ubique. Inde Damastorides Agelaus ita incipit ore: Ne vero vestrum ne quisquam justa monenti Audeat irasci, dictis aut obvius ire. Jam saevas cohibete manus, et parcite quemquam Laedere, contemptos veriti per tecta penates. Telemacho vero matrique haec dicta profabor Haud ingrata ferens, audire invitus uterque Ni renuat. donec fuerat spes ulla videndi, 370 Sedibus in patriis praesentem rursus Ulyssem; Nil vetuit traxisse moras, et ducere longa Spe juvenes (satius tibi multo id namque fuisset, Si patrias genitor salvus remeasset ad oras); Nunc aliter manifesta fides jam credere cogit. Quare age et incertam precibus tu vince parentem; Illa sibi jungat, fuerit cui plurima virtus, Et majora dabit qui dona: ita laetus avita Tu potiere domo, patriisque epulabere mensis; Ipsa novos thalamos, alienaque tecta sequetur. 380 Haec ubi finierat, contra sic natus Ulysse Pаucа refert: non matris ego connubia carae Perque Jovem, casusque mei genitoris acerbos, Qui procul hinc periit, longis aut errat in oris, Non, Agelaë, veto; jubeo quin saepe morantem Nubere, cui malit, cui dent sua praemia laudem. Sed pudet invitam nostris expellere tectis Vi dura; vos o! dī talem avertite culpam. Conticuit vix ille; procis Tritonia risum Excitat insuetum, mentesque erroribus implet. 390 Ingeminant omnes alienis gaudia malis, Sanguineasque vorant epulas, turgentiaque una Lumina stant lacrimis, gliscitque in pectore luctus. Quos inter magno circum resonante tumultu Dia Theoclymenus sic fatis ora resolvit; Ac subito: heu miseri, quae tanta insania turbat? En vestrum nox atra caput circumvolat umbris, Per vultusque affusa horret trepidantiaque infra Genva metu. quaerulis aër ululatibus ardet, Volvunturque imbres oculis. jam sanguine muros, 400 Atque trabes, atque alta super laquearia cerno Sparsa novo. formis simulacra volantia miris Vestibulumque aulamque implent, ac pallida Ditis Regna petunt, Erebo loca subdita: purpureo sol Axe fugit; nigris densantur cuncta tenebris. Talia dicebat: vasto magis omnia risu Insonuere. atque heic Polybo genitore superbus Eurymachus: sine mente furit novus advena; vanum Ducite continuo e foribus, mediaque locate Urbe citi o juvenes, quando olli heic noctis imago est. 410 Cui vates: mitte hanc pro me de pectore curam, Ac ducibus jam parce istis. et lumina, et aures, Incolumesque pedes ambo mihi; stat quoque menti Vis eadem; his fugiam fretus. vos aspera clades, Exitiumque manet, quod nulli evadere salvo Mox dabitur, quotquot juvat his in sedibus ultro Vimque inferre viris, molirique impia vota. Haec dicens alto subito de limine cessit, Piraeumque adiit; laetus qui excepit amicum Protinus, et multo fovit solatus amore. 420 At juvenes circumspiciunt, risuque furentes Telemacho magis atque magis succendere pectus Instant, multa super sociis indigna loquuti. Atque aliquis: dic o, quis te pejoribus, inquit, Hospitibus gaudet, sate Ulysse? hunc dira fatigat Errantem ingluvies ventris, vinique dapumque Perniciem. non ars olli, non pectore virtus Ulla subest; tantum stat pondus inutile terrae: Ille furit vates, ac fata horrentia fingit In mediis surgens, ac divum nunciat iras. 430 Verum age, si qua fides, non te cessisse pigebit Jam facilem, ac fero quamvis mea dicta sequentem; Navibus impositum curvis mittamus utrumque Trinacrium ad litus; pretium nec vile redibit. Talibus instabant dictis: nihil ille movetur, Sed tacitus patrem observat, cupidusque precatur, Incipiat conferre manus, et surgat ad arma. Venit et Icarii proles, pulcherrima nympha, Penelope, ac solio contra subnixa resedit Gaudens illa quidem juvenum cognoscere dicta. 440 Nec minus hi lautis agitant convivia mensis, Vescunturque epulis, quarum vis strata jacebat Plurima. non illa potuit sed caena parari Grata minus, structurus erat quam maximus heros, Divaque bellipotens morituris: quippe priores Sunt scelere atque odiis ausi certare nefandis.
HOMERI ODYSSEAE / LIBER VICESIMUS PRIMUS
Penelopi haec inter Pallas Tritonia mentem Subdidit, in mediis Ithaci penetralibus arcum Ponere, et arma procis, dirum certaminis omen, Principiumque simul caedis. tum protinus altis Nixa pedes gradibus conscendit limina nota, Accepitque manu bene flexam ex aere nitenti, Artis opus rarae, clavem, cui parte sub ima Lucet ebur, manibus qua se tractata revolvit. Hinc subit extremum, sociis comitata puellis, In thalamum secreta petens, ubi regia stabat 10 Gaza, aurique labor, ferrique, atque acre micans aes. Letifer heic laxis pendebat cornibus arcus, Et pharetra, inque ipsa clades horrenda sagittae, Congressus quae dona viro Lacedaemone quondam Iphitus Eurytides dederat, caelestibus heros Assimilis. varia Messenam e parte profecti Devenere duces una, tectisque sub isdem Hospitio Hortilochus gaudens exceperat ambos. Venerat huc Ithacus pretium mulctamque reposcens A populo: pecudes tercentum averterat olli 20 Nam patrio e regno pastoresque insuper ipsos Effugiens ratibus curvis Messenia pubes. Haec repetens heros longinqua per aequora venit Tunc etiam impubes: genitor nam jusserat ire, Atque alii proceres, magni capita alta senatus. Iphitus at contra bissex quaerebat abactas Acer equas, totidemque notho de sanguine pullos Exitii heu caussam; Jovis almo e semine postquam Magnanimum Alciden adiit, super aethera notum Indomita pariter virtute et grandibus ausis; 30 Qui miserum dulci spoliavit lumine vitae Improbus, haud superos veritus, mensamque sacratam, Quam posuit venienti, ipsoque in Tartara misso Cornipedes violentus equas impune subegit, Detinuitque diu clausas praesepibus altis. Ille has tum quaerens domibusque exceptus eisdem Ferre Ithaco dederat lunatis frontibus arcum Ingentem, genitor magnus quem gesserat olim Eurytus, et moriens nato post fata reliquit. Cui Laërtiades ensemque hastamque vicissim 40 Fulmineam dederat, praesenti munere firmans Hospitium. sed non sociis accumbere mensis Post umquam potuere: prius nam proditus heros Iphitus Alcidae dextra jura omnia contra Occubuit. cujus donum Laërtia proles Haud secum extulerat properans Mavortis ad arma; Sed cari cupiens monumentum ut semper amici Adforet in domibus, suspensum in sede reliquit Multas inter opes: solum tellure gerebat In patria ornatus quondam juvenilibus annis. 50 Ergo ubi Penelope tetigit penetrale repostum, Conscenditque altum querno de robore limen, Quod faber extuderat, multaque poliverat olim: Arte regens parili surgentes limite postes, Aeratoque addens rutilas in cardine valvas; Protinus adstrictis haerentia vincula nodis Solvit, et obstantes immissa clave removit In foribus vectes agitans. tum murmure acuto, Ceu quum luxurians mugit per prata juvencus, Insonuere ictae patefacto in limine valvae. 60 Illa subit, superatque alte tabulata, ubi clausae Intus odoratae stabant sua munera vestes; Pendentem e celso capit arcum et parjete dextra Indutum vagina, ipsum quae lucida obibat. Nec mora: curvatis genibus reclinat, et acri Icta gemens luctu fulgentem e tegmine ducit. Ut vero tristi fletu satiata quievit, Egrediens thalamo, celerat vestigia tectis Invisitque procos portans arcumque pharetramque In manibus jaculis horrentem. pone sequuntur 70 Et famulae in calathis perfecta ex aere ferentes Arma, quibus certans olim se exercuit heros. Quum juvenum propior regina advenit in agmen Constitit auratae solidis sub postibus aulae Molliа demittens niveis redimicula malis Hinc atque hinc fidas inter media ipsa ministras. Tum subito sic fata: animos advertite vestros His dictis, juvenes, clarum genus, heic male quotquot Ducitis affusi nimio convivia luxu, Rege absente diu; vobis praetexere caussam, 80 Conjugium optatum praeter taedasque jugales, Haud aliam tanti sceleris licet. ergo agite omnes, Vestra habeant finem demum hoc certamine vota. En arcum: melior quicumque intenderit ipsum, Bissenosque idem misso per inania telo, Sortitus fortunam oculis, trajecerit orbes; Hunc sequar antiqui tandem penetralia linquens Conjugis heu frustra mihi cara, opibusque superba, Saepius ingratae referet quae noctis imago. Dixerat, Eumaeumque vocans jubet ocius arcum 90 Ferre procis, orbesque simul, quo spicula tendant. Ille capit; largoque humectans lumina rore Flet simul ipse, simul diversa in parte bubulcus Arma videns miseri nimium sibi cognita regis. Quos subito Antinous vesana turbidus ira Increpuit dicens: o longum nata labore Exercere diem gens stulta, agrestia corda, Quid miseri fletis, vestroque incendere luctu Pergitis heu multis reginae saucia curis Pectora, dilectum rapuit cui Parca maritum? 100 Vel taciti heic epulis considite, vel procul ambo Ite domo, si flere juvat, si rumpere questus, Ponite at arma prius dura in certamina pubi. Haud facile hunc nostris intendi viribus arcum Posse reor: neque enim quisquam nos inter Ulyssi Magnanimo aequandus, quotquot sumus. illum ego primo Sat memini, vidi puer admiratus in aevo. Talia dicebat simulans, tacitoque fovebat Spem tamen adversam dictis in pectore, jam jam Ipse sibi visus trajecto praemia ferro 110 Tollere. nequidquam: nam vulnere stratus Ulyssei Debuerat sceleri poenas prior, omnibus idem Saevior, atque ultro socios incendere suetus. Queis ibi Telemachus subito: mihi Juppiter omnes Eripuit sensus animis sine more furenti, Credo equidem: genitrix claro comitata hymenaeo Ire parat, nostrisque procul discedere tectis; Lentus ego heic autem falsi inter gaudia risus Assideo. o vos felices, queis femina pugnae Stat pretium, qualem nec vidit Achaïca tellus, 120 Nec Pylos, ac fortes Argi, ditesque Mycenae, Non Ithaca, Epirusque ferax late ubere gleba: Haud ignota loquor; coram vos cernitis ipsi. Sed quid ego matrem laudo? quin ocius arcum Accipite experti pariter, nec tarda morantes Impediat vis ulla metu, segnesque fatiget. Et me etiam tentare juvat: si tendere nervos Contigerit, missoque orbes transmittere telo; Haud miserum penitus me deseret optima mater Connubio sociata novo. solabor acerbum 130 Discidium reputans, vacua quod sede relinquor Jam potis egregii contendere dona parentis. Dixit, puniceumque humeris rejecit amictum, Ac subito ardenti laevum latus exuit ense Prosiliens foribus. primum dein ordine ponit Quamque suis scrobibus, fossa in tellure, bipennes Limite agens longo sulcum per recta viarum, Aggestoque solo firmans. stupet inscia pubes, Miraturque artem novitatis imagine capta. Ille autem ingressus stetit alto in limine, et arcum 140 Ter valido conatus ibi subtendere nisu Cornibus adductis; ter nisu elusus inani Destitit, ipse quidem sperans restantia fila Vincere, et intorto metam contingere ferro. Et jam instans quarto conamine victor abisset, Ni vafer ardentem nutu vetuisset Ulysses Ulterius tentare. ergo his tum vocibus usus Stans medio in coetu: proh, dixit, semper ad arma Aut ignavus ero, aut nondum vis addita ab annis Firma viget, duram qua possim avertere cladem, 150 Si prior aggressum quis forte incesserit hostis! At vos, queis solido potior stat corpore virtus, Vos certare decet, finemque imponere ludo. Sic fatus posuitque arcum connexa supinans Ad tabulata solo, supraque volatile telum Addidit, ac solita cedens se in sede locavit. Tum satus Eupitheo: dextra consurgite parte Pro se quisque viri nunc vos, ait, ordine eodem, Nobis quo famuli miscent in pocula vinum. Nec plura Antinous dixit; fremituque secundo 160 Assensere omnes, et laeti dicta probarunt. Surgit ibi ante alios Liodes Oenope cretus Fatidicus vates, mensis considere semper Interior solitus propter cratera nitentem, Iratusque procis, totoque ex agmine solus Flagitia exosus. volucrem tunc ille sagittam Accipiens arcumque prior processit ad alta Limina, et obnixus multa vi dura trahebat Cornua. nec potuit pervincere: quippe laborum Inscius, indoluitque manus et mollia fractus 170 Brachia; dein medios ita voce affatus amantes. Non ego non tantum valeo: succedat et alter Fortunam experiens; capite arcum: et robur et ipsam Ille animam rapiet multis. occumbere praestat Scilicet, elusos voto quam vivere nostro, Degimus heic una quod propter tempore in omni Solliciti, ac magno correpti pectus amore. Sperat nunc aliquis frustra securus, et ardet Ducere Penelopen; sed quum tractaverit arcum Nequidquam expertus, sibi quaeret Acheïdas inter 180 Auricomas aliam florenti corpore: at illa Nubet, cui meritam sua dona et fata jugabunt. Haec ubi dicta dedit vates, in robore laevi Ante pedes ponitque arcum curvatus et una Infelix telum, solioque residit eodem, Unde abiit surgens. quem tunc his excipit acer Maerentem Antinous dictis, atque increpat ultro. Quae tibi, Liode, vano haec vox excidit ore Stulta, inimica: subit jamque altius ira medullas. Quid? dabit exitio multos, fortissima corda, 190 Arcus an iste, tibi quod nunc male restitit uni? At non te genuit talem pulcherrima mater, Tendere uti valeas nervo stridente sagittas Impiger: haec alias poscunt certamina vires, Quas facilis nunc palma vocat. sic fatus; et ignem Ocius, o dixit, sopitum accende, Melantheu, Admotisque foco soliis villosa superne Tergora sterne ferens ingentem huc protinus orbem Arvina e pingui, qua cedere discat inunctus Arcus, et incepta trepidos formidine solvat. 200 Talia mandabat; jussumque Melanthius ignem Excitat, ac densis admota sedilia sternit Velleribus portans ingentem protinus orbem Squallenti arvina. juvenum manus ungere coeptat, Mollitoque arcum pingui distendere: at omnis Conatus perit, et tentantum plurima frustra Deficiunt vanae defesso in corpore vires. Antinous numero ex omni restabat, et acer Eurymachus, nondum experti: praestantibus ambo Viribus, et multa ante alios virtute superbi. 210 Interea Eumaeus sociusque Philetius olli Additus exivere domo; quos pone sequutus Extulit ipse altis Ithacus vestigia tectis. Hinc ubi digressi, foribus post terga relictis, Constiterunt, medius sic illos inter Ulysses Incipit, ac dictis animos pertentat amicis. Eloquar, an sileam? sed cur morer? ipsa profari Me jubet impatiens arrecta in corde cupido. Ecqua fides vobis? Ithacus quid fidere possit, Si veniat subito, si quis deus afferat ipsum? 220 Auxilione procis, an contra stabitis olli, Dicite, et arcanos animi recludite sensus? Talia quaerenti sic deinde Philetius inquit: O pater, o rector superum tu maxime votum Perfice; jam redeat dux ille, atque afferat ipsum Huc deus, expertus credes, quid dextera possit, Quid mea vis, nil non pro rege audere parata. Haec eadem Eumaeus caeli conversus ad auras Spondet, et optato dis supplicat omnibus ardens Pro reditu. ast heros, postquam fraus omnis abacta, 230 Amborumque videt sensus et pectora fida, Certus ait. votis quem vos o poscitis, adsum En ego. per varios casus, atque aspera rerum In patriam veni, bis denis exsul ab annis. Jam video vobis famulantum ex agmine toto Solis optatus rediisse: haud vota precantis Ullius audivi meque in mea regna vocantis. Accipite ergo animis, quae nunc ego vera profabor Pollicitus. domuisse mihi genus acre procorum, Si deus adnuerit, vobis ego dulce parabo 240 Conjugium, multamque dabo pro munere gazam Tecta meis ponens vicina, ambosque fovebo Telemachi ut socios, cognato aut sanguine fratres. Atque adeo quo certa magis manifestaque vestris Sint animis mea dicta, haec illa est scilicet ipsa, Quam mihi venanti Parnassi in vertice quondam Autolyci cum prole, ruens obliquus in ictum Liquit saevus aper, signata in pelle cicatrix. Haec dicens lacerosque genu divisit amictus, Ostenditque manu vestigia vulneris alti Nota nimis. coram quae postquam agnovit uterque, Miratusque oculis hausit, suffusus oborto Imbre genas collo regis dat brachia circum, Alternosque inter complexus oscula libat Affusus capiti atque humeris; nec secius heros Ora manusque fovet amborum amplexus et haeret. Ac fors occiduas sol flentibus isset in undas, Ni prior ille moras vetuisset ducere flendo Affatus socios. jam nunc o parcite luctu, Egressus ne quis foribus vos cernat, et intro 260 Nunciet. ite domum sejuncti: limina scandam Primus ego; vos deinde; atque haec advertite jussa: Adsunt heic juvenes quotquot per tecta, nec arcum, Nec pharetram mihi ferre sinent certare volenti; Tu tamen o Eumaee huc atque huc dexter oberrans In manibus mihi pone arcum, famulasque puellas Ipse jube thalami versas occludere valvas. Tum si quis gemitus circum, si quo atria pulsa Luctifico resonent strepitu, dic, nulla cubili Prospiciat, tacitaeque intus data pensa revolvant. 270 Sit vero forium tibi cura Philetie: claude Vectibus, et vinclis late ostia cuncta per aulam. Haec ubi sic mandata dedit, vestigia tectis Intulit, ac sese consueta in sede locavit, Mente dolum versans. mox illum pone sequuti Pastores gemini surgentia limina scandunt. Interea Eurymachus rapidum tentabat ad ignem Hinc atquo hinc arcum versans, inflectere dextra Si queat; edomitum quem tandem ut cedere nulla Arte videt, gemitum dedit altum pectore ab imo, 280 Et super haec graviter suspirans addidit ore. Nunc equidem casuque meo turbatus acerbo Indoleo, vestroque, proci; nec, credite, tantum Connubii me damna movent, licet haec quoque maestum Cura premat; (sedenim sunt et Achaeides ipsam Perque Ithacen aliae multae perque extera regna) Quantum adeo me luctus habet, quod robore Ulyssi Cedimus heu multo, sumptos nec possumus arcus Tractare: haec etiam seclis audita futuris Arguet indecores fama, aeternumque manebit. 290 Dixerat Eurymachus, subito cui talia contra Antinous reddit: non haec ita semper abibunt, Tuque etiam scis ipse. deum sollemnia sacra Vulgus agit, Phoebumque vocat de more per aras, Quis domito fidens nunc praemia speret ab arcu? Desinite: infixae maneant ex aere bipennes Haud erit, heic positas temere qui tollere furto Audeat. interea fundant nunc vina ministri, Libemusque alacres divis certamine misso. Crastina ubi surget lux alma, Melanthius orto 300 Jussus agat lectas primo cum sole capellas Mactandas Phoebo; sacris ut rite peractis Arcitenens tandem placidus certantibus adsit. Haec ait, et cunctis eadem sententia sedit. Praecones manibus dant rorem; at vina coronant, Craterasque implent pueri, circumque frequentes Omnibus invergunt ardentem in pocula bacchum. Post ubi libarunt mensis, haustoque lyaeo Explevere sitim, sic fraudem in pectore versans Incipit incautis heros. vos o manus, inquit, 310 Inclita, magnanimi juvenes advertite dictis Nunc animos, fabor, quae fert in corde voluptas. Eurymachum in primis, teque, o precor, optime ductor Antinoë, ingratos arcus cui ponere primo, Et placuit votis nunc divum exposcere pacem, Mane autem tentare, deus cui laudis honorem Fortunamque ferat; sit fas mihi munere vestro Discere certanti coram, quid robore possim, Quid manibus? solido num perstat corpore virtus, Quae fuerat quondam membris, an pulsa recessit 320 Jactatoque vagoque et duris casibus acto? Talibus orabat supplex: illi ocius ira Infremuere gravi, veriti ne tenderet arcum Victor, et insigni gestiret laude superbus. Ac prior Antinous sic olli est voce minatus: Jam tibi nulla adeo pars est, miserande, relicta Mentis, ait. nec sat nostris considere mensis, Nec dapibus gaudere tibi, quin insuper audis Consilia et voces omnes, quas auribus hausit Non alius te praeter inops huc advena vectus. 330 Jampridem insanum te melle hic dulcior humor Versat agens, alios etiam sic laedere suetus, Ultro avidi haud cessant latum qui pandere guttur. Eurytiona merum domuit quoque, venit in alta Pirithoi quum tecta olim, mixtusque resedit Cum Lapithis Centaurus. ibi acri ut pectora baccho Percitus incaluit, foedavit crimine mensas Haud impune. manus namque indignata repente Heroum insurgens inhonesto vulnere nares Abscidit, atque ambas, pulso e penetralibus, aures. 340 Ille dolens captusque animi discessit: at ingens Continuo exarsit magno discordia motu Centauros Lapithasque inter, solvitque nefandi Ipse prior sceleris turpi cum sanguine poenas. Sic tibi, si vanus certaveris, affore magnum Exitium edico: nam fando avertere nemo In populo hoc valeat cladem, quin regis ad oras Hinc Echeti, saevit quo non crudelior alter, Missus eas; illic scelerum dabis improbe poenas. Quare age, plena tibi tacito sint pocula curae, 350 Dum licet; at juvenes inter contendere noli. Atque heic Penelope: diris incessere probris, Antinoë, haud equum est, quisquis dignatus amore Telemachi his ultro succedat sedibus hospes. An metuis, ne forte abeat certamine victor Ille manu fidens, et me sibi praemia poscat In patriam abducens claro comitatam hymenaeo? Non ea vis misero, non haec fiducia menti Addita; nec quemquam vestrum metus iste fatiget Sollicitum turbans; indigna est caussa timoris. 360 Dixerat; Eurymachus contra sic farier infit: Penelope Icarii pulcro sata sanguine nympha, Non ea mens terret, ne sрem sibi conjugis ille Spondeat, ac taedas; absit: sed fama remordet, Foedaque sollicitant vulgi convicia mentem. Namque erit, insultans aliquis quum dicet Achivum: En quibus est ambita procis, quae nupta marito Egregio fuerat: miseri! non vincere nervos Imbelli valuere manu, quos forte tetendit Nescio qui veniens ignotis advena terris. 370 Haec aliquis dicet, nostrumque infamia nomen Dira premet. sic fatus erat, quum talia rursus Icario sata voce refert: jam gloria, et omnis Fama prior vobis instantibus omnia luxu Perdere, et insontis domini foedare penates, Eurymache, interiit; cur sera haec jurgia terrent? Hospes hic ipse quidem magnoque est corpore, et apta Mole valens claro sese fert sanguine cretum: Arma viro jam ferte; juvat spectare corona Certantem in media. praesens haud irrita dicta 380 Haec habeat: si victor erit, si mitis Apollo Adnuet huic laudem, tunica donatus abibit, Et chlamyde insigni, validumque hastile lacerto, Quo se homines contraque canes defendat, et ensem Adjungam lateri, pedibusque haerentia vincla; Post laetum auxilio cupiet quo pergere, mittam. Sic ea: tum breviter contra sic filius orsus: Non alius potior meme est, seu tollere cuiquam Sive dare hos arcus placeat: mea prima potestas Heic est, o genitrix. quin et quot sceptra per amplam 390 Aut Ithacam, aut alias etiam late Elida propter Cycladas, in manibus gestant, me posse vetare Invitum haud sperent, jubeat si certa voluntas, Quominus huic arcum donem, propriumque relinquam. Tu vero abscedens opera intermissa revise Telamque oblongamque colum; tecumque puellae Pensa trahant: nobis curae sint arma, mihique Ante alios uni, cui summa heic tradita rerum est. Obstupuit genitrix, vocemque animumque loquentis Admirata retro torsit vestigia, et altum 400 In thalamum subiens, fidis comitata ministris, Solvitur in lacrimas Ithaci memor; humida sparsit Lumina dum miserae dulci Tritonia somno. Interea Eumaeus pharetramque arcumque jacentem Sustulerat; regemque adiens properabat: euntem Increpitant juvenes magno turbante tumultu, Et contra: quo ferre paras, o suete vagari, Improbe? mox canibus data praeda suilia propter Hinc procul ipse feris raptabere, lenis Apollo Si faveat nostris, si cetera numina, votis. 410 Talibus insurgunt. ille acri voce minantum Territus ac magno concursu, ponit eodem Arma loco referens. alia sed parte minatur Telemachus contra inclamans: quin ocius olli Ferto arcum; non te parere heic omnibus aequum est. Ni facias; dura saxorum grandine pulsum Ejiciam minor ipse aevo, sed robore firmo Acrior. atque utinam, quot sunt, fera corda procorum, Viribus et forti sperem sic vincere dextra, Nunc ego nunc aliquem foedatum turpiter ora 420 Sedibus e patriis turbarem, haud semper inultus Scilicet: insana versant scelera impia mente. Haec tum Telemachus: juvenes risere furentem Nequidquam, et vanos fundentem pectore questus. Utque furor posuit primus, clamorque resedit, Arma capit subito, regemque in limine stantem Certus adit gressu properante Eumaeus, et olli Porrigit. inde rapit sese, thalamoque propinquans Continuo Eurycleam ad se vocat, atque ita fatur: Interiora domus occludi limina, nutrix, 430 Telemachus jubet ipse; et si quo murmure pulsa Atria, si gemitu dura sub morte cadentum Luctifico resonent haec septa, haud ulla puella Prospiciat; tacitaeque intus data pensa revolvant. Vix ea jussa dedit senior; nihil illa morata Postibus inversis clausit penetralia tecti. Nec minus et gressu tacito sese extulit acer Prosiliens diversa e parte Philetius, omnesque Aulaï occlusos emuniit objice postes. Tum circum Pharium, mediis qui forte jacebat 440 Porticibus quondam nautarum cura, rudentem Implicuit, retroque ferens vestigia venit, Ac solio innixus, quo cesserat ante, resedit Observans regem. laetus tractabat at ille Huc illuc arcum explorans atque undique versans, Ne desueta diu tineisque adrosa fatiscant Cornua. respiciunt diversi, ac protinus inquit Sic aliquis: viden, ille ut sumpto captus ab arcu Haeret miranti similis furtumque paranti? Aut ipsi tales fuerant in sedibus olim, 450 Aut facere et molitur: ita huc atque improbus illuc Versat agens torquetque dolis instructus et astu. Contra alius juvenum: semper sibi talia posthac Praemia conatus referat, ceu flectere duro Robora nunc poterit certans immania nervo. Haec inter sese dum jactant: impiger heros Omnia lustravit postquam tacitusque notavit, Quam facile, expertus modulari carmina vates Ad citharam, sumpta renovat testudine chordas Hinc atque hinc aptans clavo resonantia fila; 460 Ille arcum immanem nisu fallente tetendit. Impulit hinc dextra tentans: at nervus acutum Insonuit, fugiens ceu garrula stridet hirundo. Indoluere proci graviter, mutataque vertit Pallens ora color. tum caeli e parte corusca Intonuit pater ipse deum; quo laetus Ulysses Omine se firmat, Jovis alto et numine gaudet. Jamque capit volucrem vicina e sede sagittam, Coram aderat quae nuda; alias curvata tegebat Nam pharetra haesuras mox diro in corpore Achivum. 470 Hanc parte extrema cepit, nervumque sonantem Arte trahens pronus, recto per inania cursu Intorsit; subito fugit pennata sagitta, Transiit atque omnes penitus trajecta secures Aere gravis, postquam primum est ingressa per orbem. Atque heic Telemachum successu laetus amico Alloquitur ductor: non hic te in sedibus hospes Dedecorat frustra cessans; nec meta fefellit, Brachia nec longo ceciderunt fracta labore. Integrum stat robur adhuc, nec pubis Achivae 480 Vera reor, contra miserum quae jurgia jactat. Nunc epulas properare juvat, dum fulgida caelo Lux sinit; arguto dein praestat gaudia cantu Certa sequi, citharaque: haec sunt solatia mensae, Haec eadem dignis hilarant convivia ludis. Dixit, et inverso connivens lumine gnato Signa dedit. subito latus acri accingitur ense Telemachus, longamque manu capit impiger hastam, Et stetit adverso propior late aere coruscus.
HOMERI ODYSSEAE LIBER VICESIMUS SECUNDUS.
At vafer ingentes artus nudavit Ulysses, Insiluitque altum limen gravidamque pharetram Atque arcum manibus retinens; dein aspera tela Ante pedes fudit medium sic fatus ad agmen. Ardua res perfecta, viri: nunc altera major Pugna vocat nulli tentata. hanc tangere metam Experiar; si possim, adsitque vocatus Apollo. Dixit, et Antinoum contra jaculatus ab arcu Intorsit telum. pateram tum forte tenebat Ille gravem, signis caelatam, auroque nitentem; 10 Jamque parans explere sitim tollebat et atri Exitii et jaculi ignarus volitantis ab aura. Nam quis tot comitum sperasset in agmine solum, Quamquam animo indomito, magnis et viribus esset, Molirique sibi caedem, letumque parare? Ast illum in medio fixit Laërtius heros Gutture, et aversa fugit cervice sagitta. Volvitur extemplo pronus, pateramque remisit Saucius excussam manibus: tum naribus ater It cruor undanti rivo, revolutaque mensa 20 Calcibus impressis, epulaeque ante ora paratae, Exta simul, foedoque Ceres stat pulvere. at omnes Continuo trepidi, postquam videre cadentem, Assurgunt juvenes, atque implent tecta tumultu, Luminibusque obeunt tacitis latus omne per aulam. Non usquam clipeus, non septis hasta relucet, Quam capiant; solis irati vocibus instant. Tela viros contra quo sic male dirigis, hospes? Nulla dehinc cernes vivus certamina; nunc te Pernicies infanda manet. nam vulnere stratus 30 Qui fuit in patriis Ithacae praestantior oris, Ecce jacet juvenis; jam jam tua membra vorabunt Vulturii. his terrent dictis; nec credere cessant Effugisse manu jaculum nil tale volenti, Ignari commune necis jam tempus adesse. Quos ibi torva tuens furiisque incensus Ulysses Alloquitur: fera turba, canes, me limina, numquam Ad mea venturum reducem sperastis ab urbe Dardania, aggressi res omnes vertere fundo, Molirique nefas, famulasque in nocte fovere, 40 Ipsius et vivi thalamos invadere furto Conjuge praerepta? tenuit non ulla deorum, Non hominum vos ira sequens; nunc denique venit Omnibus atra dies et ineluctabile fatum. Dixerat; atque illos trepida formidine pallor Occupat, exitiique fugam, qua quisque sequatur; Respiciunt: solus contra est sic farier orsus Eurymachus. si verus ades, Laërtia proles, Ille Ithacus, merito quereris, nec dicta refello: Multa domi a nobis, multa et male facta per agros. 50 At jacet ille quidem, fuerat qui caussa malorum, Antinous; nos tale hic scilicet impulit auctor In scelus, haud cupiens animo connubia tantum, Ast alium versans, vetuit quem Juppiter aequus, Mente dolum; quo regnum Ithaces averteret ipse Ad sese, natumque tuum demitteret Orco Insidians. nunc jam Parcarum ferrea sensit Jura cadens. tu parce tuis: placabimus ultro Muneribus laesum, quaecumque et perdita luxu In domibus periere tibi, pensabimus aequo 60 Omnia solventes pretio, mulctamque ferentes Pro se quisque boum viginti. Ingentiaque aeris Pondera praeterea dabimus, rutilantis et auri, Dum fuerit mens laeta: nefas irascier ante. Talibus ardentem dictis Reddit acerba tuens: non si vel deferat omnem Rem patriam vestrum mihi quisque, et quae bona cumque Nunc habet, et quondam sperat sibi forte futura, Abstineam manibus furibunda a caede, priusquam Flagitia ultrici dextra et scelus omne piaro. 70 Sors reliqua haec vobis: vel me contendere contra, Vel celerare fugam, si cui det Parca salutem: Sed non effugiet, credo, fata aspera quisquam. Haec ille: intremuere artus, turbataque mens est Omnibus extemplo, rursusque ita voce Eurymachus trepidis infit. fidissima corda, O socii, non ille gravi jam temperet ira, Indomitasque manus teneat; sed limine ab alto Spicula torquebit pharetraque arcuque potitus, Dum dabit exitio heic omnes. ergo arma paremus 80 Nos etiam pugnae memores: educite ferrum, Ac jaculis una fortes opponite mensas: Dein contra valido conferti Marte ruamus, Si foribus pulsus, si qua vi limine cedat, Exitus et pateat nobis, circumque repente Fama volans totam rumoribus impleat urbem, Quo nunc extremum calamos in funera spargat. Sic dicens ferrum vagina extraxit acutum Utrinque, et stricta contra ruit obvius ense Horrendum inclamans. ille autem emisit ab arcu 90 Missile, et adversi percussit cuspide mammam In jecore infigens telum. Fluit aereus ensis Lapsus humi e manibus, circumque volutus et ipse Incidit in mensam curvato corpore, et omnes Effuditque epulas et stantia pocula casu. Fronte solum ferit ipse, atque alta sedilia plantis Verberat insurgens; oculis nox ingruit atra. Heic subit Amphinomus, seque ultro fervidus infert Obvius, aeratumque alte consurgit in ensem Pellere si foribus valeat conatus: at illum Occupat a tergo ferrata cominus hasta Telemachus, figitque humeris trans pectus adacta. Decidit ingenti strepitu, totaque recumbit Fronte solo adlisus. celeri se gnatus Ulysse Proripuit saltu, telumque in vulnere liquit Transadigat, prono feriat vel desuper ictu. Jamque citus referens gressum stetit ante parentem, Ac propior sic voce infit. jam jam tibi scutum, Et duo magna feram praefixo hastilia ferro, 110 O genitor, galeamque habilem. simul induar armis Hinc elapsus ego, simul ipse Philetius artus Eumaeusque tegent: armari corpora praestat. Cui genitor fer, nate, inquit, dum spicula in hostes Sufficiunt spargenda mihi, ne cedere motum A foribus tandem cogant denso agmine solum. Vix ea; Telemachus genitori paret, et altum In thalamum conscendit, ubi arma inclusa jacebant. Inde capit quatuor clipeos, hastiliaque octo, Et galeas quatuor cristaque atque aere corusco 120 Insignes, celeratque ferens ante ora parentis, Primus ibi ante alios circum ipse accingitur aere, Pastoresque dein ambo; tum fortibus armis Agglomerant regi sese, propiusque resistunt. Ille autem, donec volucres pugnare sagittae Dant nondum insumptae, nunc hos nunc Tela manu vibrans non irrita: plurima turba Strata jacet, foedatque effuso in sanguine crines. At postquam certo jaculantem spicula nervo Defecere, altis acclinem postibus arcum 130 Marmorei tecti suspendit: nec mora, sese Armat et ipse citus, humerisque ingentibus aptat Bis duplicis clipei textum, galeamque comantem Induit. horrendum nutant in vertice cristae, Binaque rapta manu quatit acri hastilia ferro. Limen erat secretum extrema in parte domorum Vestibulum a tergo post ipsum, et pervius usus Tectorum inter se, vicique; at robora dura Firmabant septum, jussusque adstare sub armis Eumaeus propior fauces servabat, ubi arcta 140 Sola per angustum ducebat semita callem. Ergo illuc socios jubet ire Agelaus, et ultro Hortatus; nemon vestrum perrumpere limen Audeat illud, ait, populoque edicere cladem Indignam? gliscet subito vox missa per urbem, Atque hic postremum nunc spicula tendet ab arcu Perditus. hortanti sic pauca Melanthius olli Voce refert: via nulla datur; stant proxima tecti Limina, et angustis arctantur faucibus ora, Sufficit unus ubi fortis bellator in omnes. 150 Sed vobis nunc arma feram: namque omnia credo Haud aliam in partem furtim subduxit Ulysses Impiger, atque una proles fortissima gnatus, Ni thalami in latebras, sic fatus in ardua gressum, Scalarum exsuperans flexus, penetralia tendit; Bissenosque rapit clipeos, bissenaque tela; Ac galeas totidem setis horrentibus aptas. Hinc properans dat habere procis: quos maximus heros Vidit ubi armari ferro, dextraque minaci Ingentes crispare hastas, turbatus et aeger 160 Obstupuit, tremuitque artus. tam magna repente Aut aliqua heic famulantum, aut ipse Melanthius adstans, Telemache, in domibus nos contra haec aspera bella Suscitat. huic natus referens sic orsa vicissim: O genitor, mea culpa omnis; nec criminis alter Auctor, ait: thalami versos ego cardine postes Immemor haud clausi. quos nunc speculatus apertos Horum aliquis sensit, non furta ad talia lentus. I properans Eumaee, fores atque Observans, si qua haec mulier facta improba versat, Anne satus Dolio, potius quem suspicor ausum? Haec illi inter se jactant, dum rursus adibat Caprigeni custos pecoris penetrale repostum Arma procis celerans. quem postquam Eumaeus euntem Viderat, his propior dictis affatus Ulyssem est. О Laërtiade sate claro e sanguine divum, Ille malus rursum, quem nos jam duximus ipsi, In thalamum scandit. tua sit mihi nota voluntas: Exstinguine jubes, melior si robore vincam, 180 An vivum adduci coram, quae plurima fecit, Supplicio ut longo tandem scelera omnia solvat? Tantum ille; atque heros quaerenti talia reddit: Heic ego Telemachusque feros cohibebimus hostes Nequidquam urgentes: vos illum brachia captum Innexumque pedes thalami in penetralibus alti Claudite. ibi celsa pendentem e mole columnae Haerentemque ad vincla trabes educite ad ipsas, Vivus uti longum meritas, det corpore poenas. Dixerat: illi alacres parent, et jussa facessunt 190 Tendentes notum per iter: latuere morantem Intus, subvecti tacito sub culmina gressu. Ille quidem latis quaerebat in aedibus arma, Hi tecti adstiterunt hinc atque hinc postibus ambo. Jamque pedem referens ibat, dextraque ferebat Ornatam cristis galeam, clipeumque sinistra Laërtae quondam juvenis; tunc pulvere stabat In medio exesis horrescens undique loris. Heic illum insidiis exceptum limine in ipso 200 Corripiunt gemini pastores, altaque retro Luctantem sub tecta trahunt, maestumque supinant Supposita in tellure: pedes dein nexibus arctis Aversasque manus cohibent; ceu jusserat acer Multa diu passus, proles Laërtia, ductor. Sic vinctum e celsa suspendunt mole columnae, Inque trabes subvectum alte per vincula tollunt. Ac subito insultans dictis Eumaeus acerbis: Nunc, ait, in molli strato jam nocte, Melantheu, Excubias tota perages, nec pulcra latebit 210 Oceani e roseis veniens te fluctibus Eos, Quum duces ad laeta procis convivia capras. Sic ibi sublimem densa inter vincula linquunt, Armatique iterum forium stridentia firmant Robora, et ingressi, qua parte ardebat Ulysses Fulmineus, redeunt alacres: stant limine in alto Quattuor hi, numero exigui, sed vivida bello Pectora, spirantes robur: illi agmine denso Oppositi sedes intra glomerantur in aula. Interea sacro Jovis orta e vertice Pallas 220 Adstitit hos inter, vocemque et Mentoris artus Diva gerens. quam vidit ubi Laërtius heros, Continuo laetus: fer opem, haud oblitus amici Dilecti quondam; nunc et benefacta referre, Et juvet aequaevo, Mentor, succurrere regi! Sic orat ratus esse deam. sed turba procorum Parte alia ingenti strepitu per tecta minatur, Increpitatque furens, primusque Damastore cretus Vociferans: frustra te suadeat, inquit, Ulysses Auxilium sibi ferre, et nos insurgere contra, 230 Namque aliter, postquam leto gnatumque patremque Victores dabimus, diro tu funere Mentor Stratus et ipse cades moliri talia nobis Haud veritus, culpamque tuo cum sanguine solves. Quin et rapta tibi per nos quum vita recedet, Fortunasque domosque et servas quotquot ubique Largus opes, nullo discrimine habebimus ipsis Permixtas Ithaci rebus. non vivere natos Sedibus in patriis, tenerasque aetate puellas, Degere nec thalami sociam patiemur in urbe. 240 His magis exarsit dictis violentia divae, Et stimulos regi subdens sic ore Nec tibi vis eadem, nec idem stat robur, Ulysseu, Quod fuerat quondam, quum Dardana Pergama circum Pugnabas magno repetens genitore creatam Tyndariden, totosque novem bellator in annos Durando ingentes tollebas caedis acervos; Consiliis jacet ipsa tuis Priami eruta sedes. Nunc tua devectus jam tandem ad limina victor Abnuis ignavus pugnam, nec inertia contra 250 Corda ruis. mora nulla in me; quin cominus adstans Adspicies quanto tibi munera foenore Mentor Alcimides duro juvenum in certamine reddat. Sic fatur, necdum plenam Tritonia laudem Adnuit illa ducem gaudens extrema sequentem Cernere, et egregiam gnati tentare juventam; Jamque alte sublapsa solo; mutataque Prognes In faciem celsa tecti trabe diva resedit. Parte alia socios Agelaus ad arma ciebat, 260 Eurynomusque, atque Amphimedon, Demoptolemusque, Pisanderque Polyctorides, expertus et armis Una ingens Polybus, soli praestante relicti Ante omnes longe virtute, ipsaque furentes Certabant de vita: alios nam letifer arcus Straverat, ac missae glomerata in caede sagittae. Inter quos Agelaus ibi: dabit, inquit, amici, Indomitas dabit ille manus; jam Mentor et ipse Discessit vano laudis conatus amore Nequidquam miserum succendere. cernite maestos Pro foribus stantes, vacuoque in limine solos. 270 Haud omnes temere vos una effundite tela, Sed primum seni tantum. si forte vocatus Juppiter ipsum adeo nobis det sternere regem, Adnueritque decus, nullo socia arma labore Fracta cadent, illo crudeli funere caeso. Dixerat: hi validis contortas viribus hastas, Non secus ac jussi fuerant, jecere; sed omnes Bellipotens flexit vanas a corpore virgo. Ergo abeunt diversae; hic altos cuspide postes Perculit, ille fores; gravis aere huic fraxinus haesit 280 Parjete in adverso nequidquam emissa lacertis. At postquam cecidisse procum tela irrita vidit, Incolumesque suos Ithacus: jam spicula, dixit, Scilicet et nobis emittere tempus in hostes, Crimina prisca novo qui crimine caedis acerbant, Atque ipsam nostro poscunt cum sanguine vitam. Vix ea fatus erat breviter: cunctique repente Intorsere simul tenues librata per auras Tela manu. Demoptolemum jam fortis Ulysses Eumaeusque Elatum, pariterque Philetius acrem Pisandrum. Volvuntur humi morientibus una Artubus, illiduntque admorso in marmore dentes. Abscessere alii retro, caecoque recessus Praecipites subiere, instant fugientibus illi, Infixasque hastas morientum e corpore vellunt. Nec minus, in media quamquam jam morte tenentur, Rursus in arma proci tendunt, aerataque dextris Robora in adversos jactant; sed plurima Pallas Irrita deflexit, sparsitque aut fixa sub altis 300 Postibus, aut aptis resonanti cardine valvis, Aut etiam adverso percussa in parjete fregit. Telemachi tamen aere manum perstrinxit acuto Amphimedon, summamque levi de vulnere pellem Hasta furens hausit. Nec non exstantia terga Eumaei Ctesippus, iter molitus ad oras Extremas clipei, tersit: super evolat actum Missile, et ingenti demum ferit impete terram. Hi circa regem densantur, et ordine facto Fraxineas jaciunt hastas. Cadit ictus Ulyssei 310 Eurydamas magni telo, cadit Amphimedonque Vulnere Telemachi; Polybusque acerrimus armis Volvitur Eumaei dextra confossus, et ipse Pectora Ctesippi ferit ecce Philetius, illique Haec super insultans inimico fatur ab ore. O Polytherside, fuerant cui semper amica Jurgia, vesano tandem jam parce furori Magna loquens, potiusque diis minitantia cede Dicta ferox, homines quorum vis praestat in omnes. Hoc tibi taurino, dederas quem perfide regi, 320 Pro pede nunc munus refero. sic ille nefandum Ultus caede viri facinus dicebat; at heros Cominus interea longa Laërtius hasta Fata Damastoridi properat, sternitque superbum. Mox Evenoridem Leocriton impiger ictu Telemachus figit, medioque per ilia ventre Transadigit ferrum: penitus fera cuspis adacta Haesit, et ille ruens prono sola perculit ore. Tunc Dea bellipotens tecti de culmine summo Aegida terrificam concussit: frigidus horror 330 Insinuans turbata procum per pectora gliscit, Praecipitesque fugam tentant; ceu territa quondam Diffugiunt armenta boum, queis tempore verno, Incipiunt longi quum jam procedere soles, Asper acerba sonans furias immisit asilus. Contra bis gemini heroës palantibus instant A tergo, attonitosque metu late omnibus urgent Sedibus. ac veluti quum rostro atque unguibus uncis Vulturii insiliunt celsis de montibus agmen In volucrum, campis hae sese ad nubila tollunt 340 Praecipites, illi trepidas laniantque premuntque Immensam aggressi caedem: via nulla salutis, Nulla fuga est, vulsis labuntur ab aethere pennis Condensae, praeda gaudet venator opima. Sic illi per tecta procos agitantque, tenentque, Et caedunt passim: morientum tristis ad auras It gemitus, sparsoque exundant sanguine sedes. Atque heic Liodes astu subit, imaque Ulyssei Genva manu amplectens effatur talia supplex: Dux o magne, sine hanc animam, et miserere precantis, 350 Non ego vel dictis incessi turbidus umquam, Vel turpi famulas violavi crimine; quin et Saepe alios vetui vim talem inferre parantes Haud tenuere manus moniti; nunc foeda luentes Supplicia expendunt scelerum, caesique recumbunt; Quos super ipse quidem, meritus nil tale, jacebo Infelix, vatem neque gratia digna sequetur. Illum immane tuens contra sic excipit heros: His vates si fata olim haud ingrata canebas, Credo equidem longum exsilium et crudelia saepe 360 Funera pro reditu mihi sueras poscere, et idem Uxoremque tibi ac dulces promittere gnatos: Proin morere, et socios socius ne desere vates. Sic fatus dextra correptum sustulit ensem Ille solo, qui pridem Agelao in caede ruenti Exciderat, mediaque actum cervice recondit Arduus assurgens. cadit ille, et fracta loquentis Immundo cervix commixta in pulvere sedit. Terpiades vero letum exitiale tremiscens Phemius, ille procos cantu mulcere coactus, 370 Stabat adhuc, citharamque manu retinebat eburnam Limine secreto latitans. cunctatur, et aestu In vario nunc huc animum nunc dividit illuc Anceps, Ercaeine Jovis progressus ad aram Marmore de solido structam considat, ubi exta Multa boum soliti fuerant incendere flammis, Laërtesque olim natusque; an cominus adstans, Ac genua amplexus precibus pervincere tentet? Haec potior dubio visa est sententia; jamque Ponit humi soliumque inter rutilantibus aptum 380 Argento e puro clavis, crateraque magnum, Argutam acclinis citharam; dein ipse volutus Ante pedes Ithaci supplex ita voce profatur. Haec per ego tua te genua oro, maxime ductor, Insontis miserere, atque hoc te crimine solve; An non ipse tuo tristis cruciabere corde, Si dabis exitio celebrantem facta deorum Atque hominum vatem? cantus vis insita ad omnes, Non ars me instituit, sensusque in pectore fingens Versat agitque meos numen, perque omnia ducit. 390 Tu quoque non impar divis celebrabere nostro Carmine, me tantum stricto ne Et jam Telemachus tua cara et sola voluptas Me non sponte tuos dicet subiisse penates; Nec pretio aut epulis captum cecinisse, sed una Instantumque minis juvenum numeroque coactum. Vix ea: Telemachus flentemque et multa precantem Audiit, atque adstans genitori: parce, nec hasta Hunc, ait, insontem Stygias detrude sub umbras! Quin et praeconem libeat servare Medonta, 400 Cura mei fuerat primo cui plurima in aevo, Ni fors Eumaeusve, acerve Philetius illum Perdidit, aut ipsi tibi dira in caede furenti Obvius advenit. sic ille: at callidus hausit Dicta Medon; solio subter nam tergore tauri Abdiderat sese tectus, pavitansque latebat. Sed tunc prosiluit, densumque exutus amictum Telemachi genibus propior stetit; atque ita supplex: Ille ego sum quem poscis, ait; tu parce, tuoque Dic patri, ne me ferro transfigat acuto 410 Ob scelera iratus juvenum, qui vertere tecta Ipsius institerant, teque heic sprevere furentes. Olli subridens pacato pectore Ulysses: Fide, ait, incolumem quando hic te a funere servat; Jamque animo monitus tu disce; aliisque memento Dicere, quam longe virtus a crimine distat. Verum, agite, egressi foribus considite foeda Ambo a caede procul, tuque et clarissimus una Phemius, expediam donec, quod restat agendum. Finierat dicens; illi tecta alta relinquunt, 420 Vicinamque Jovis magni funduntur ad aram Omnia lustrantes circum letumque paventes. At contra, fato ne quis subductus Achivum Luminibus tacitis Ithacus. videt undique stratos Procubuisse omnes nigranti in sanguine et atro Pulvere confertos. ceu quando in litore curvo Humida lina trahens vitreis piscator ab undis Squamigeros fundit pisces; illi aequora frustra Optantes late sicca glomerantur arena, 430 Jamque animam rapuit miseris lux aurea Phoebi. Haud aliter per tecta proci spatiosa jacebant Alter in alterius mactati sanguine. et heros: Vade age, nate, voca nutricem, dixit, ut adstans Audiat extemplo, quae fert mihi corde voluntas. Nec plura: ille quidem celerans mandata parentis Emovitque fores, talique est voce Huc ades Euryclaea, uni cui tradita cura In domibus vigili studio servare puellas, Exi agedum, genitor te coram affarier optat. 440 Tantum effatus, et in verbo vestigia movit Egrediens foribus reserato limine nutrix, Telemachus qua monstrat iter, ducitque sequentem. Cernit ibi medium strata inter corpora regem Pulvere sordentem taboque, ut forte leonem Digressum de caede boum; cui pectora late Sanguinea horrescunt, malaeque utrinque madentes Stant sanie immani; metuendus lumine terret. Sic Ithacus tunc ipse pedes, sic foeda superne Brachia terribilis visu monstrabat. at illa 450 Funeraque ut vidit glomerata, altumque cruorem, Tollere clamorem ac laeto gestire ululatu Visu improviso perculsa. haud talia passus Continuit subito, atque audentem voce repressit Heros haec fatus: tacito sub pectore gaude, Ac voci nunc parce. nefas in morte virorum Bacchari, quos fata deum quosque impia facta Abstulerunt; nullum veriti nec honore colente Terrigenum, indignus, dignusve accederet hospes, Spernebant omnes pariter; quae propter acerbo 460 Exitio domiti cladem subiere nefandam. Sed tu, femineo famulantum ex agmine quotquot, Dic age, me temnunt, scelerosaque furta sequuntur? Cui nutrix: equidem dicam vera omnia, gnate; Quinquaginta intus famulae, haud ignara Minervae Pectora, stant niveas assuetae carpere lanas, Et duram longo vitam tolerare labore. Quarum bissenae sanctum violare pudorem Aggressae nec me dignantur honore neque ipsam Penelopen. vixdum natus pubescit, et ante 470 Haud passa impubem est genitrix dare jura puellis. Jamque feram scandens penetrale haec nuncia ad aures Conjugis optatae, cui somnos numen amicum Exciit irrorans per membra. haec illa; sed heros: Ne placidam turbes dominam: tibi cogere tantum Cura sit huc diro pollutas crimine servas. Haec dederat vix ore; et jam mandata facessens Ibat anus, famulasque vocans per tecta ciebat. Ipse autem gnatum affatus geminosque ministros Ad sese accitos: ite, inquit, corpora caesa 480 Tollite jam celeres pariter; subeantque puellae Triste ministerium: dein pulcra sedilia circum, Et patulas lustrate undis et tergite mensas. Post ubi compositis steterint rite omnia tectis, Sedibus ex altis famulas educite, et inter Surgentemque tholum medias inclusaque septa Perdite caedentes ferro, dum spiritus artus Deserat oblitos venerem, quam saepe solebant Exercere, procis nocturna per otia mixtae. Dixerat: illae autem coram venere frequentes, 490 Ac primum institerunt vectare cadavera et una Aggerere, aulaï qua porticus ampla patebat, Sese inter connixae humeris: ferus instat Ulysses Ipse operi; hae properant, quam vis non sponte, laborem. Mox etiam mensas varioque sedilia cultu Rore superfuso lustrant, purgataque tergunt. Nec non Telemachus sociique has inter ahenis Stringebantque solum rastris, aspersaque tabo Limina verrebant: raptas illae undique sordes Subvehere, atque extra sedes effundere certant. 500 Tota renidenti postquam luce aula refulsit Femineam educunt turbam, mediisque trementem Porticibus subterque tholi testudine cogunt Angustum in spatium, nulla unde exire potestas. Atque ibi Telemachus: turpi jam funere, dixit, Eripiam his animam, capiti quae probra tulere, Dira meo, matrisque, procis accumbere quondam Assuetae furtim per opaca silentia noctis. Dixit, et ex alta pendentia vincla columna, Summa tholi jaciens supra fastigia, nectit, 510 Ne terram suspensa pedum vestigia tangant. Ac veluti turdi molles variaeque palumbes Insiliunt densos inter quum stantia dumos Retia, ubi repetunt consueta cubilia sero Vespere; dura quies omnes latitantibus intro Excipit insidiis. sic tum cervicibus illae Pendebant longo pronis ex ordine; circum Colla premunt laquei misero luctantia fato; Jam pedibus tremuere, et vita recessit in auras. Post etiam vinctum traxere Melanthion altis 520 E foribus; truncas cui foedo vulnere nares Ense metunt, populantque aures; tum cruda voranda Inciduntque pedes irati et brachia ferro. Et jam tecta petunt abluti a caede recenti, Agglomerantque duci sese, postquam ultima coepto Imposita est operi manus, et deferbuit ira. Ergo ille affatus nutricem; huc ocius affer Sulfura, ait, caedis consueta piacula, et ignem, Queis valeam suffire domos; mox ipsa vocata 530 Penelope huc adsit fidis comitata ministris, Accedantque omnes, tua cetera cura, puellae, Cui subito Euryclaea refert: certe omnia, nate, Digna mones, nec tanta sequi me jussa pigebit. Unum addas, oro: sine me tunicamque nitentem, Et chlamydem tibi ferre novam; sordentiaque Projice texta, precor, functus jam caede procorum: Talem haud esse decet. sic illa orabat; at heros: I properans, ignemque feras ante omnia primum, Edico. vix fatus erat; nec dicta retardans 540 Sulfuraque atque ignem nutrix tulit. haud mora, totam Rite domum sanctosque Ithacus adolere penates Institit; at celeri rursum penetralia gressu Scandit anus, famulasque jubet succedere coram. Conveniunt jussae, manibusque ardentia quassant Lumina; tum circum fusae regemque salutant Osculaque infigunt capitique humerisque decoris, Amplexaeque manus prensant. ille ictus amore Aestuat, ac gemitus inter lacrimasque volutas Ora recognoscit cunctarum et nomina signat. 550
Liber vicesimus tertius
Ibat anus resono complens penetralia risu Reginae dictura, Ithacum servare penates Incolumem. properae genua aegra ipsique vigebant Laetitia studioque pedes; jamque illius adstans Ad caput: o! surgas, inquit, visura, quod optas Noctes atque dies: tuus ille advenit Ulysses, Desertasque adiit longo post tempore sedes Ultus caede procos, ausos vastare nefandis Omnia flagitiis, atque ipsi haud parcere nato. Excita Penelope cui tum sic ore vicissim 10 Orsa refert: di te vesano errore fatigant, O nutrix, curis etiam qui pectora stultis Fallere gnara valent, sanosque avertere sensus Ducentes trepidae subito deliria menti. Illi te laesere: fuit non haec tibi quondam Vis animi: longo quid luctu saucia corda Ludis vana ferens? quid dulcem abrumpere somnum, Sopierat miserae fessos qui molliter artus, Heu properas? numquam placide sic ipsa quievi, Ex quo Dardanias Ithacus discessit ad arces. 20 Verum age nunc descende, atque Ima petens: mulier si qua haec mihi dicta tulisset Altera, et optatae turbasset munera noctis, Jussissem properata; tibi autem incana senectus Auxilio est. sic illa: at non deterrita nutrix Excipit, ac tales ultro dat pectore voces. Haud equidem fallax illudo: verus Ulysses Jam rediit, servatque domos. ille omnibus hospes Despectus per tecta, ille est; jam noverat ipsum 30 Telemachus, sed fida patris sub corde tegebat Consilia, immanes ut perderet ultor Achivos. Vix ea; quum subito laeta inter gaudia stratis Prosiluit regina furens, amplexaque collum Longaevae, lacrimisque genas suffusa decentes: Ergo age, cara mihi verax fare omnia, dixit; Ille domi si certus adest, qua vincere pubem Arte malam valuit, densos et solus in hostes, Irruere, aggressus violento Cui referens longaeva: haud fas aut cernere quidquam 40 Aut audire, inquit, fuerat; tantum auribus hausi Ingentem luctum gemitusque in morte cadentum. Ipsa quidem trepidis penetrali in sede latebam Cum sociis; intus cohibebant robore firmo Ostia, clausa prius, quam me tua cara propago Telemachus, magno missus genitore, vocavit. Adstantem heic regem conspexi caede virorum In media: strati circum tellure jacebant Complexu in misero juvenes; tu laeta cruore Horrentem, taboque atro, ceu forte leonem, 50 Foedatum totis vidisses undique membris. Elati vero nunc extra limina prima Illi porticibus longis glomerantur; at ipse Instat agens suffire domos caedemque piare Accensis late flammis; utque excita coram Ipsa adeas, huc me primam tibi misit ab aula. Quin sequere, amborum suavi ut dulcedine pectus Gaudia perfundant post multos laeta labores. Parta quidem desiderii jam praemia longi; Ille domum rediit salvus, teque insuper ipsam 60 Incolumem invenit, gnatumque; ultusque nefandum Dedecus exegit scelerato e sanguine poenas. Contra Penelope: ne vero elata superbi Laetitia heu nimia, dixit, risuque soluto; Scis nutrix scis ipsa, domi quod carus adesset Omnibus; at nulli quam nato carior, et mi Praecipue, si vera forent quae nuncia portas. Sed non certa fides: aliquis delapsus Caelicolum stravit juvenes indigna perosus Flagitia, ac tristes, immania facta, rapinas. 70 Namque hominum nulli parcebant, omnibus aeque, Qui se cumque dabant coram, mortalibus īdem Infesti; idcirco sontes periere nefando Supplicio. ille autem reditu fraudatus amico Hinc procul occubuit, patriam nec Talia cui fanti nutrix: heu quae, mea, dixit, Gnata, tibi incauto fugiens vox excidit ore; Numquamne ad patrios venturum dura penates Usque virum dices, qui jam tibi redditus adstat Ante focum; semper mens haec infida resistet? 80 Verum age, ne dubites, jam certa et signa docebo: Namque ipsa ablutum puro dum fonte rigabam, Fulminei vidi dentis vestigia, et ipsi Visa tibi volui narrare; sed ille prehensam Continuit vafer, et clamantis guttura pressit. Jamque veni: quod si mendax atque improba fallam, Haud renuo, infando sontem quin funere perdas. Haec nutrix ubi fata; haud pronum arcana deorum est, Penelope excepit, quamvis tibi plurima virtus, Consilia ac caecos rerum cognoscere casus. 90 Sed praestat tamen ire, meumque invisere natum, Occisosque procos, tantae quis caedis et auctor, Noscere. sic dicens tandem descendit ab altis Aedibus, et vario curarum fluctuat aestu Multa putans animo; dulcemne aggressa maritum Eminus inclamet, capiti ferat oscula caro An potius coram niveos amplexa lacertos? Postquam autem venit, dubiosque in limine gressus Marmoreo posuit, diversa in parte resedit Parjetis alterius flammarum exposta nitori 100 Contra Ithacum. longa subnixus at ille columna Dejecitque oculos, vultuque immobilis haesit Exspectans, qua voce prior, quibus excita dictis Incipiat visum jam tandem affarier uxor. Ipsa diu sine voce stetit, turbataque pectus Obstupuit; noti modo gaudet imagine vultus Luminibus lustrans tacitis; modo tegmina foeda Sordentesque videns artus ignara moratur. Cui tum Telemachus cunctanti turbidus infit: О genitrix, mala jam genitrix et robore septa 110 Indomito, refugis quid patrem aversa, neque instas Heu propior notas audire et reddere voces? At non sic duro mulier foret altera corde, Conjugis aut fugeret vultus, qui plurima passus Bis decimo tandem patriam contingeret anno: Durius est gelido semper tibi marmore pectus. Illa autem: stupor altus habet me, nate; nec ullas Aut valeo cupido voces expromere ab ore, Aut petere; ipsum etiam nec possum cernere contra. Quod si verus adest Ithacus, post nosse licebit 120 Scilicet id melius nos inter; namque tenemus Nobis certa unis, alios fugientia, signa. Haec illa. extemplo dius subrisit Ulysses, Atque ita Telemacho fatus: me me sine mater Experiatur, ait; jam victa fatebitur ultro: Noscere nunc lacerum et sordentem turpiter artus Abnegat, ac spretum nullo dignatur honore; Danda illi venia est. sed quae peragenda supersunt, Una consulere, atque animo juvat ante videre Omnia, uti recte cedant. namque unius acta 130 Saepe etiam quis caede viri, cui sanguinis ultor Rarus, et auxilio vix est manus ulla relicta, Exsilio patriam mutat, sedesque relinquit, Cognatasque animas; quid nos? qui lumina prima, Totius atque urbis columen demisimus Orco, Magnanimos juvenes. cui natus talia fanti: Haec tuus explorare labor, quem maxima tollit Consiliis habilem virtus mortalia supra Pectora; non ullus tecum contendere certet O genitor. jam sponte sequar, quocumque vocabis, 140 Haud virtutis egens, quanta vi tendere possim. Tum pater: ergo, inquit, dicam sententia surgit Quae melior. puro vos primum in fonte lavate, Induite et niveas vestes, pariterque jubete In domibus pulcro famulas incedere cultu. Dein etiam citharae digitis resonantia vates Fila ciens, laetos invitet carmine saltus. Quo strepitu audito credat celebrari hymenaeum, Seu quis forte via transit, seu proxima nostris Tecta colit; ne fama prius vulgata per urbem 150 Incipiat foedae juvenum crebrescere caedis, Consita quam densis nos una hinc nostra petamus Arboribus procul arva. illic ea deinde sequemur, Profore quae divum rector monstrabit Dixerat haec: parent omnes, ac jussa facessunt, Ablutique artus se quisque recentibus ornant Vestibus: effulgent famulae; cava pectine pulsat Texta lyrae vates, magnumque incendit amorem Omnibus ad choreas et dulcia munera cantus. Insonuit domus alta pedum late excita pulsu 160 Ludentumque virum pariter, zonisque micantum Suave puellarum. strepitu quo percitus inquit Sic aliquis longe audito: regina superbis Illa ambita procis cupido jam cessit amanti, Perfida! nec primi clarum servare mariti Sustinuit patiens thalamum, si forte redisset. Talia quis jactans: sine pondere dicta volabant Irrita nequidquam rapidis ludibria cauris. Nec minus interea lavit manantibus undis Eurynome regem lustrans nitidosque per artus 170 Totum Palladii succo perduxit olivi Purpuream Atque olli virgo Jove nata in vertice honorem Addidit ambrosium formae; majorque videri Plenior et solito coepit; tum crispa nigrantis Aut foliis violae aut ferruginei hyacinthi Caesaries pulcra similis cervice refulsit. Ceu quis ubi argento fulvum variaverit aurum Arte faber multa, docuit quem Pallas, et ipse Ignipotens varias praestantem effingere formas, 180 Jamque opera admiranda facit. sic plurima venit Gratia, sic humeris capitique affusa juventus. Ille autem e solio processit lotus aheno Membra deo similis, seseque ante ora locavit Conjugis adversae residens, atque infit ab ore: Indomitum superi tibi Prae cunctis mulier, dederunt cor: non ita certe Duraque et obfirmans animum sese ulla teneret Conjuge conspecto, passus qui plurima ponto Bis decimo in patriam salvus pervenerit anno. 190 Tu nutrix mihi sterne torum, quo languida ponam Corpora; stant illi rigido praecordia ferro. Penelope contra sedato pectore reddit: Non equidem nimium jactor, coramque tuendo Aut doleo, aut laetor; tantum sat fida recordor, Qualis eras, patrio cum litore vectus abires Puppibus in longis. Tu vero i, sterne cubile, Euryclaea, extra thalami penetralia celsi; Instratoque toro supra mollissima pone Velleraque laenasque et pictae tegmina vestis. 200 Vix simulans ea dicta dedit; quum pectore ab imo Ille trahens gemitum: cur me tam tristibus, inquit, Exanimas miserum verbis? Quis tollere lectum, Atque alio transferre ausus mihi? callidus arte Quisquis erat, durum credo tentasse laborem. Vix etiam aetheria caeli delapsus ab arce Ipse deus facile diversa in parte locasset; Ast hominum nullus florenti robore et acer Viribus amoto sese jactasset. ibi exstat Signum ingens thalamo in structo, visendaque moles, 210 Ipse meae quondam feci quam munere dextrae. Aedibus in mediis oleae succreverat arbos Vivida, praelongos effundens ardua ramos, Lataque, ceu solida stat rupe excisa columna. Hanc circa secto thalamum de marmore struxi, Intexique super, posuique in limine postes: Et jam frondentesque comas ramosaque ferro Brachia ubi secui; tum truncum aggressus et ipsum Ab radice instans, rutilo circum aere polivi. Laevavique aptans hinc atque hinc, undique rectum 220 Surgeret ut penitus terebrato robore fulcrum. Hinc mihi prima tori fuerunt fundamina; dein et Auroque argentoque renidentique elephanto Omnia distinxi, taurinaque vellera stravi, Quae circum Talia signa inerant quondam; nec dicere possum Certus, an haec eadem maneant, anne arbore quisquam Funditus excisa, mutata in sede locavit? Haec ait: illi artus subito tremuere labantes Attonitae mentem, dum nulli obnoxia fraudi 230 Signa recognoscit, secumque audita volutat. Non sese tenet illacrimans; ruit obvia collo Brachia circumdans, atque oscula dulcia figens Haeret inexpletum capiti, et sic ore profatur. Non miserae irascare o rebus in omnibus omnes Ante homines sollers; molitos tristia nobis Invidisse deos credo, ne laeta juventae Dona simul magnumque exerceremus amorem. Parce precor, jam parce mihi, facilisque remitte, Quod subito, ut primum vidi, complexibus aegra 240 Abstinui. semper metuens horrensque cavebam, Ne veniens aliquis blando me falleret ore Insidians; nam vota fovent immania multi. Haud Helena aligero Jove nata Argiva puella Scilicet externo cessisset rapta marito, Agmina si Danaum metuisset rursus ab oris Avectam Iliacis latum ductura per aequor. Illam aliquis superum decepit, triste nec ante Flagitium admisit, quo nobis prima malorum Incubuit clades, et saeviit aspera luctu. 250 Nunc quoniam manifesta fides, thalamique retexta Nostri arcana patent, hominum quae nullus adivit, Lustravitque oculis solos nos praeter et unam Actorida (huc famulam genitor quam misit habendam, Assuetam clauso servare in limine postes); Frustra animo obnixam cogis jam cedere victor. His dictis lacrimae commotae, atque aestuat heros Jam magis atque magis virtutis imagine tanta Attonitus, fidaeque stupens in conjugis ore. Illa autem, miseris ceu quando litora nautis 260 Apparent optata procul, queis gurgite in alto Fluctibus et valido contortam flamine navim Caerulei domitor fregit maris; aspera pauci Per vada nituntur, terrisque adnare laborant; Et jam tabentes artus aspergine ponunt In sicco, ac tuta salvi laetantur arena: Sic adeo reduci gaudebat laeta marito Haud ora, haud removens a dulci brachia collo. Fors et sic flendo roseum jubar aurea terris Puniceo curru subvecta Aurora tulisset, 270 Ni Jove nata aliter statuisset numine virgo. Continuit longam caelesti in limite noctem, Inque mari Auroram prohibens adjungere curru Alipedes lucis flammantia tela ferentes Fulgentem Phaëtonta et Lampum, queis dea caelo Invehitur croceos inter pulcherrima nimbos. Atque heic suspirans iterum compellat amatam Penelopen Ithacus: mala multa exhausta peregi, O conjux; necdum discrimina vincere cuncta, Supremamque datum tamen est contingere metam. 280 Restat adhuc duri superanda immensa laboris Vis alia, ut vates fatorum arcana recludens Tiresias quondam monuit, nigrantia Ditis Atria quum subii quaesitum oracula nostro Pro reditu, sociumque. at nunc age strata petamus Dulcia tranquilli carpentes munera somni. Tum regina: tibi penetrali in sede paratus Jam thalamus patet ecce, inquit, modo certa voluntas Sic ferat, ad patrii postquam te limina tecti Incolumem faciles voluere advertere divi. 290 Sed quoniam memori deus hanc tibi pectore curam Subdidit, edicas, oro, quae te aspera rerum Sors agitat, quae fata manent? non illa latebunt Quondam audita reor, nec vero tristius urent Cognita nunc eadem. tum sic exorsus Ulysses: Quid misera heu duros cogis vulgare dolores? Dicam equidem; laeta sed nec tu gaudia mente Ulla feres, nec laetor ego. namque ire per urbes Ille hominum multas, habilemque attollere dextra Admonuit remum, gentes dum vectus adibo, 300 Quae mare, quae dulcem fugiunt salis ore saporem, Nec videre rates, minio nec perlita rostra, Nec remos patulas cymbis volitantibus alas. Haec et signa dedit, quae te quoque certa docebo: Obvius adverso veniens quum forte viator Dixerit alta humeris me ferre valentibus arma, Ventilat ad zephyrum jactas queis messor aristas, Heic subito jussit terra defigere remum, Neptunumque sue tauroque atque arjete caeso, Placare ad patrii cedentem litoris oras, 310 Multaque caelicolis ex ordine sacra litare Omnibus. aequoreis lentum mihi funus ab undis Adveniens sors atra feret, quum longa senectus Excipiet fessum, et placidae felicia gentes Otia agent circum: sic omnia volvere Parcas, Ac stabili dixit fatorum numine ferri. Haec ubi fatus erat ductor Laërtius, olli Sic breviter conjux: imo o! meliora senectae Tempora si spondent superi, confidere praestat, Hos etiam te posse dehinc evadere casus. 320 Hac vice sermonum dum se inter talia miscent, Eurynome interea nutrixque insternere molli Veste torum, taedis late jactantibus ignem, Instabant. postquam solitum stravere cubile, Laeta suas petiit sedes anus; Eurynomeque Lampada praeportans ollis venientibus intro Fida praeit, thalamoque ambos inducit aperto. Ipsa retro celerans torquet vestigia; at illi Desueto placiti potiuntur foedere lecti. Et jam Telemachus pariter sociique ministri 330 Plaudere destiterant choreas, famulaeque quierant Hac illac sub nocte; sopor suus occupat artus. Ast ubi Penelope, magnorum et ductor Achivum Optata explerunt avidum dulcedine pectus, Inter se vario laeti sermone fruuntur. Illa quidem memorat, quantos experta dolores Quondam pertulerit, quae viderit impia tectis Facta procum magno turbantum cuncta tumultu, Et sese propter tot stratos caede juvencos, Caprigenumque pecus vastarum, effusaque vina. 340 Ille autem quotquot mortalibus aspera rerum Intulerit, quotquot perpessus et ipse pericla, Cuncta refert. pendet conjux narrantis ab ore, Nec prius ingrato declinat lumina somno, Accipiat quam laeta omnes ex ordine casus. Principio domitos Cicones, et pinguia narrat Lotophagum visa arva, ferique indigna Cyclopis Flagitia, et sumptas sociorum ob funera poenas, Nil veritus quos ille suo laniarat in antro Cruda vorans vivo manantia membra cruore. 350 Aeolias addit sedes, utque Aeolus ipsum Ceperit hospitio facili, laetusque remisit Incolumem. necdum patrios contingere fines Fata dabant, magno sed fervens turbine nimbus Lugentemque vagumque irata per aequora vexit. Tum Laestrygoniam memorat; caesosque sodales, Oppressasque rates saxorum grandine, seque Vix una exitio a tanto fugisse carina. Nec minus insidias, et monstra horrentia Circes Nigrantesque domos Erebi, quas tristis adivit, 560 Classe cita, manes certa et responsa petitum Tiresiae Thebani; utque omnes viderit Orci Sedibus in tacitis socios, caramque parentem, Quae tenero niveis immulserat ubera labris. Addit et auditas Sirenum ex aequore voces, Errantesque docet scopulos, diramque Charybdim, Scyllamque innocuis numquam mortalibus aequam. Solis et infanda violatos caede juvencos A sociis narrat, quos propter fulmine navem Perculit ardenti nimborum saevus ab arce 370 Juppiter: illi omnes periere in gurgite mersi, Solus at ipse gravi Parcarum effugit ab ira Vectus ad Ogygias cautes, ubi nympha Calypso Protinus exarsit viso, glaucoque sub antro Detinuit dapibusque fovens, atque insuper atri Pollicita expertem senii letique juventam: Nec tamen et duros inflexit pectore sensus. Post hinc digressus Phaeacum ut litora venit Multa mari passus, divumque ut cultus honore His ducibus tandem tranquilla per aequora Nerei 380 Contigerit patrias sedes data munera portans Ingens aes aurumque et pictas tegmina vestes. Talia narranti vox haec fuit ultima: namque Irruit extemplo fessos illapsa per artus Alma quies, animumque simul curasque resolvit. Ast illum postquam placido Tritonia somno Credidit ac dulci satiatum conjugis igne, Jussit ab oceani diversicoloribus undis Auroram proferre jubar mortalibus aegris. Illa deae monitis paret: simul excitus heros 390 Emicat e thalamo surgens, ac talia fatur. Plurima durando conjux mala sensimus ambo, Pertulimusque vices, tu nostros anxia plorans Heic reditus, contra violento numine divum A patria longe duris ego casibus actus. Nunc vero ambobus quoniam data copia rursum Connubii optati, vigil o penetralia serva, Divitiasque omnes, quae sunt mihi cumque relictae. Mox pecora immani juvenum consumpta rapina Multa ego praedabor, multa et pro munere Achivi 400 Sponte dabunt; plenis ludent in ovilibus agni. En ego longaevum patrem luctuque dolentem Assiduo virides ibo visurus in agros: Haec porro tibi mando haud corda ignara gerenti. Alta novo cum sole ibit nam fama per urbem, Vulgabitque necem juvenum; tu limina celsae Interiora domus conscendens parce morando Aspicere aut quemquam, caussas aut quaerere fandi. Dixerat, ac rutilis humeros circumdatus armis Telemachum hortatur subito geminosque ministros 410 Arma manu capere et sumptis procedere telis. Nulla mora est; parent alacres, atque aere corusci Impulsas liquere fores; dux anteit heros. Et jam pulcra novo spargebat lumine terras Orta dies, illos quum celsa eduxit ab urbe Pallas, et obscuro gradientes aëre sepsit.
LIBER VICESIMUS QUARTUS
FINIS.
Parte alia genitus Maja Cyllenius ales Caesorum juvenum simulacra excita vocabat: Aurea virga manu rutilat, qua lumina mulcet, Quum vult, atque adimit somnos. hac fretus agebat Ille levem turbam magno stridore sequentem. Ac veluti volucres, queis vesper nomina fecit, Lucifugae ingentis latebroso rupis in antro Hac illac stridunt; si qua vi protinus actae Excessere, cavi connexae ad limina saxi, Haerentes seseque inter; sic illa per umbras 10 Stridebat glomerata volans magno agmine turba, Mercurius qua monstrat iter per opaca locorum. Jamque ubi et oceani fluxus, et Leucada rupem, Ac solis liquere fores, et somnia nigra, Continuo subiere virentia gramine prata, Queis volitant manes simulacra carentia vita. Heic tenuem solido formam sine corpore Achillei Inveniunt, carique etiam post fata Patrocli, Antilochi, Ajacisque, omnes qui magnus Achivos, Pelida excepto, formae superabat honore. 20 Ibant affusi circum: queis cominus ingens Atridae veniens Agamemnonis adstitit umbra Triste dolens. fremitu denso comitantur euntem Quotquot in Aegisthi perierunt sedibus una. Cui prior Aeacides: Atrida o maxime regum, Heroas quondam ante alios magis esse putabam Te superum regi, gaudet qui fulmine, carum, Imperiis quod multa tuis fortissima bello Agmina parebant Xanthum Simoëntaque propter Dardanium, duros passa est ubi Graecia casus. 30 Tene etiam saevo Parcarum ferrea leto Vis domuit, nullus valuit quam fallere in oras Editus aetherias? o primo insignis honore Stratus apud validae cecidisses moenia Trojae! Ingens staret ibi moles aggesta sepulcri Omnibus a Danais, natumque ea fama maneret Inclita: nunc tristis sors funere mersit acerbo. Dixerat. Atrides contra: ipsis o superis par, Felix sorte tua, Pelei sate sanguine, Achilleu, Cui procul a patria tellure sub Ilio alto 40 Oppetiisse datum. de te late undique magni Certantes Danaique simul Troësque cadebant; Dum tu ingens spatio ingenti sub nube jacebas Pulverea stratus volucrumque oblitus equorum. Totam per lucem stetit aspera pugna, nec ante Martius armorum cecidit furor, horrida nigro Ab Jove tempestas acies quam terruit ambas. Post ubi digressi bello te ad litora nota Detulimus, positum stratis et rore tepenti Corpus et unguentis lustravimus. agmine denso 50 Maerentes circum Danai calida ora rigabant Fletibus, et longos tondebant vertice crines. Venit et aequoreis mater comitata deabus, Ut vitreo sensit famam sub gurgite: pontus Insonuit clamore alto, subitoque Pelasgi Intremuere metu concussi. et jam cava gressu Robora scandebant; longo quum doctus ab aevo Plurima, continuit trepidos Neleïus heros Consiliis habitus semper fidissimus auctor. Qui tum sollicitos sic interfatus amicos: 60 State viri, nec terga fugae convertite, dixit; Caeruleo e pelago nymphis sociata marinis Mater adest gnati funus visura supremum. Haec ille, et pulsa cessit formidine terror. At circum adstiterunt glauco genitore creatae Nereïdes maestum flentes ac vestibus artus Ambrosiis niveos cinctae; quas inter et ipsae Alternos tum voce novem coepere sorores Dulcisona questus. tristi rorantia Achivum, Quotquot erant circum, vidisses lumina fletu: 70 Tale deae querulo fundebant carmen ab ore! Bis septem trinasque super noctesque diesque Flevimus immixti divis: octava ubi fulsit Post decimam lux orta, rogo supponere flammas, Lanigerumque gregem et nigros mactare juvencos Institimus. tu pulcro humeros velatus amictu Ardebas dulci in melle et beneolenti unguento. Flammantem circa heroës, Argiva juventus, Decurrere pyram cincti fulgentibus armis Certatim peditesque equitesque; ululatus ad auras 80 Ibat, et ingenti resonabant cuncta fragore. At postquam in cinerem vis te Vulcania vertit, Mane novo puro candentia legimus ossa Sparsa mero et pingui succo. portaverat urnam Ipsa tibi ex auro genitrix, praestantia Bacchi Munera, quae multa caelarat Mulciber arte. Hac tua, Pelide, recubant, immixtaque cari Ossa Menetiadae Patrocli; distincta peremptum Antilochum tegit urna, aliis magis omnibus unum Quem Patrocli post fata tuo dignatus honore es. 90 Litore in aërio, qua panditur Hellespontus, Aggesta tellure Argivum exercitus omnis Heic tumulum late magnum, molemque superbam Struximus eductam caelo, quam navita longe Adveniens pelago semper miretur ab alto. Tum genitrix in vota deos ubi blanda vocavit, In medio Graiis posuit certamina circo Maxima. vidi equidem multorum funera praesens Heroum, exstincto quondam quum rege juventus Cingitur, ac variis exercet corpora ludis; 100 Sed non ulla magis miratus dona palaestrae Obstupui, quam quae niveis argentea plantis Alma Thetis posuit; magno dilectus amore Quippe deis fueras. exstincti gloria, et ingens Haud periit nomen, quin fama aeterna manebit. At mihi quid prodest gessisse horrentia bella, Juppiter exitium reduci quum triste parabat Aegisthi manibus, scelerato et conjugis auso? Talibus inter se dictis curisque morantur, Quum propius caesi domitor deus adstitit Argi 110 Agmen agens juvenum, quos funere stravit Ulysses. Ut videre illos, subito venientibus ardent Mirati conferre gradum, primusque Amphimedonta satum cernens agnovit Atrides, Hospes erat namque olli Ithacae dilectus in oris. Quem sic Atrides prior est affatus ab ore: Quae vos, Amphimedon, sors dira subire coëgit Haec nigro loca senta situ? par omnibus aetas, Lectaque vis: claram fortissima pectora pubem Non aliam plena quisquam legisset in urbe. 120 Obruit an pelago Neptunus, flamina saeva Ventorum longosque ciens ad litora fluctus? An domuere viri vos arva aliena prementes Vastantesque armenta boum raptasque bidentes? Saevane pro patria pugnando vulnera passi Conjugibusque? age fare; tibi sum foedere junctus Hospitii, servasque memor, me sedibus olim Successisse tuis flavo cum fratre vocantem, Iliacas Ithacum pelagi per caerula ad arces. Aequoreum permensus iter semel orbe peracto 130 Fulgentis lunae veni, vix ad mea vota Impulso Laërtiada. sic dixit Atrides; Atque olli Amphimedon referens: o ductor Achivum Optime, ait, memori cuncta haec in pectore servo Scilicet, et duri caussam nunc funeris addam. Connubio Icarii natae, thalamoque potiri Institimus longum nequidquam absentis Ulyssei Nos omnes, quos cernis acerbo turbine stratos. Illa quidem invisos nec dedignata hymenaeos, Nostra sequens nec vota, horrenda fata parabat 140 Omnibus, ac talem meditata est pectore fraudem. Tenvia subnectens immensae licia telae Institit ordiri, simulata et mente O juvenes mea cura proci, jam vir meus, inquit, Quandoquidem periit, spatii ad connubia tantum Certa peto, donec valeam pertexere textum Nempe meum, (pereant ne fila exorsa) quod aegro Laërtae in funus propero. quum tristia fata Ipsius urgebunt aeterna lumina nocte, Ne qua mihi in populo mulier convicia dicat 150 Increpitans, nudum, vivus qui divite gaza Floruit, abjectum terra ac sine honore jacere. Sic illa, et facile ignaris res credita nobis. Interea arguto percurrens pectine telam Luce operi instabat, mox sera ad lumina nocte Stamina dissolvens totos tres vafra per annos Distulit in longum speratae gaudia taedae. Verum ubi jam quartum venit labentibus horis Annus, et ignaros mulier bene conscia fraudis Admonuit, nos et demum deprendimus ipsi 160 Texta retexentem, jussa est invita laborem Perficere, ostenditque palam. manus ultima postquam Imposita est, puroque abluta in gurgite palla, Splenduit assimilis Triviae Solisque nitori, Tunc Ithacum in patriam duxit male numen amicum Dissita ad arva procul, senior quae fidus habebat Setigeri pecoris custos. devectus eodem Contulerat sese Nelea natus ab urbe. Heic ubi perniciem nobis, clademque pararunt, Composito subeunt urbem: tardatus Ulysses 170 Posterior, gnatusque prior se moenibus infert. Illum autem lacero sordentem corpus amictu Ipse suum custos inopi seclisque gravato Assimilem, ac baculo vestigia tarda regentem Duxit agens. miseros foedatum turpiter artus Non juvenis potuit venientem agnoscere quisquam, Non senior: coram sic sese ante ora repente Obtulit, et curam spectantum elusit inanem. Nos caeci instamus dictis incessere spretum, Et jaculis pariter; nullis contra ille movetur 180 Vulneribus patiens, aut verba minacia curat. At simul ac tacitum monuit pater ipse deorum, Telemachi auxilio fulgentia sustulit arma In thalamum, versosque emuniit Mox etiam jussit tecti e penetralibus arcum Penelopen efferre; et leti ponere caussam, Principiumque necis, duri certamina ferri. Haud ullus valuit forti contendere nervo Spicula; deficiunt vano conamine vires Infractae, voti longe dum meta recedit. 190 Heic Ithacus juvenum cupiens tractare laborem Cepit et ipse arcum: nos contra insurgere dictis, Et prohibere omnes optantem et multa rogantem; Nequidquam: namque ipse animos ultro addidit olli Telemachus sumpta hortatus certare sagitta. Ergo habilem dextra rapiens multo sine nisu Intenditque arcum, misitque volatile ferrum Per medias ictu nusquam fallente secures. Tum stetit adverso sublimis limine, et omnes E pharetra effudit calamos ardentia volvens 200 Lumina, et Antinoum jaculatus vulnere stravit. Hinc alios contra spargit volitantia certa Tela manu, figitque ardens: cadit icta juventus Plurima, et aggesta densantur funera caede. Nec dubium, major quin vis excita deorum Auxilio steterit: namque omnibus undique tectis, Qua ducit furor intus agens, trepidantia passim Corpora procumbunt. morientum it luctus ad auras Excitus, et fractis cervicibus alta resultant Atria, tum sparso natat omnis sanguine tellus. 310 Haec nos fata neci dederunt, inhumataque longe Membra jacent Ithaci in domibus sine honore relicta. Necdum etenim luctus fidis auditus amicis, Qui sanie ac tristi nigrantia vulnera tabo Rore lavent lacrimas inter, decorentque supremis Muneribus, qui dignus honos Acheronte sub imo est. Talia finierat referens. miratus Atrides Exclamat, gemitumque imo de pectore ducens: Fortunate, inquit, proles Laërtia, Ulysseu, Macte tuae magna virtute o conjugis! uni 220 Di dederunt talem diro sine crimine mentem Penelopi, in solo flagrans quae semper Ulysse Certa fidem tenuit. dignae virtutis imago Numquam tanta cadet, nec fama oblita peribit Dis etiam celebranda ipsis, qui carmina condent Illius in laudem tardos mansura nepotes. Non ita Tyndaridi placitum: scelus ausa nefandum Ipsa virum exstinxit, letoque in Tartara misit Insontem. tanti semper monumenta vigebunt Flagitii, quin et nomen muliebre per omne 230 Fama eadem indignae labis contagia sparget, Si qua etiam exstiterit studiis praestantibus apta. Talia jactabant nigris in sedibus Orci Suppositi tellure alta; per moenia gressu Dum celeres illi properant. jamque arva tenebant Laërtae, multo senior quae culta labore Ipse sibi, pressus curarum a mole, pararat. In medio domus alta fuit, circumque patebant Atria, queis epulas celebrare et carpere somnos Per noctem assuerat famulantum operosa juventus. 240 Heic etiam, quae fida senem curabat in agris Urbe procul, stabat Siculis anus edita terris. Atque ibi tum sociis natoque ita fatus Ulysses: Ite, ait, o properi in sedes, epulasque parate Mactantes de more suem, qui pinguior errat: Experiar, memori perculsus imagine noscat Mene pater, subito cernens adsistere coram; An multo absentis jam tempore nesciat ora? Sic dixit, famulisque dedit ferre arma vocatis Martia: jamque illi properant ad limina; at heros 250 Si quos inveniat, viridem descendit in hortum. Non Dolium reperit loca late consita lustrans Non gnatos Dolii, vernasque: una avia longe Vellebant dumeta omnes vepresque futuris Sepibus, ipse suum senior dux egerat agmen. Solum ibi Laërten aerata falce prementem Arboris eductae ramos invenit. amictus Sordidus ex humeris pendet, taurinaque suris Vincula dant ocreas et sentes tegmina in aspros Hinc apta atque illinc manibus, ne vulnera laesus 260 Accipiat; capitis tum summo in vertice Horridus heu miseri caprina e pelle galerus. Sic ubi cognovit senio curisque gravatum Ingenti subito perculsus corda dolore Sub celsa stetit ille piro lacrimasque profudit. Dein tacita secum defixus mente volutat, Amplexusne petat, circumfususque repente Expediat casusque suos reditumque parenti? An prius exploret sensus, ac singula tentet Ingressus vario sermone? haec exigit heros 270 Dum secum, satius visum est illudere primum, Jamque illum sic certus adit, dum vertice prono Curvatus senior stirpes tegit arboris altae Effossa tellure; et sic effatur ab ore Stans propior. te nulla fugit sollertia Vitigenos curare, senex; heic omnia late Culta nitent. non stirps, non dulci ficus abundans Nectare, non Bacchi vites, non Palladis arbos, Non pirus, ulla tibi non est neglecta per hortum 280 Areola. hoc tantum dicam, tu parce moveri: Te cultus non iste decet; simul aegra senectus Sollicitat fessum, simul horres turpiter artus Nudus inops. nec te cessantem durus, opinor, Spernit herus, nec forma tuo servilis in ore, Inque habili membrorum habitu: par omnia regi es; Et jam tarda senem lotumque epulisque refectum. Ad placidos poscunt tranquilla per otia somnos Tempora, defunctum curis, operumque labore. Quin age, fare mihi, cuinam famularis in agro, 290 Florentesque hortos curas? dein insuper adde, Haecne Ithacae tellus; venienti ut cominus adstans Nescio quis nuper dixit, nec pectore fido, Nec sat mente valens. neque enim mihi certa ferebat, Hospite de caro; superis num vescitur auris, An leto domitus crudelibus occubat umbris? Quondam, fabor enim (tu corde audita repone Dicta memor) patriae devectum ad limina sedis Excepisse virum memini, quum finibus illis 300 Nondum alius nostris successerat advena tectis: Sese Ithaca e patria multa cum laude ferebat Laërtisque Arcisiadae de stirpe creatum. Illum ego suscepique volens, blandoque receptum Hospitio fovi, divesque et rebus abundans Dona dedi, nostri monumentum ac pignus amoris, Ex auro septem caelato ferre talenta, Argentoque gravem et signis cratera coruscum, Bissenasque super laenas, totidemque tapetas, Ac totidem chlamydas, tunicasque auro intertextas. 310 Praeterea quatuor praestanti corpore servas Haud operum ignaras, sibi quas delegerat omni E numero exsortes. vix haec tum fatus Ulysses Quum genitor lacrimans: Ithacam quam poscis, adisti, Hospes, ait, gentes habitant, immania corda. Quae vero memoras data quondam, heu perdita frustra Dona abiere tibi. namque ille heic vivus adesset Si patrio in regno, meritis dimitteret auctum Muneribus, ceu jura petunt, nec parva maneret Gratia apud memorem. nunc autem effare vicissim, 320 Quot magni revoluti orbes labentibus annis, Ex quo initum hospitium, ac primum tibi dextera amico Juncta tuo est, caro quondam, sed non mihi vivo Nunc etiam gnato: patrio quem litore longe Heu miserum saevi raptant aut gurgite pisces, Aut lanianda feris latos data praeda per agros, Alitibusque jacet. non mater flevit ademptum Veste tegens, non ipse pater, non optima conjux Penelope in viduo ploravit funera lecto, Exstinctique manu languentia lumina clausit 330 Justa ferens de more atro solatia leto. Verum age sis, verax etiam haec ne mitte docere; Quisve, vel unde hominum, qua te genuere parentes Urbe satum, qua parte ratis, fidique sodales Constiterunt? puppine aliena advectus adisti Haec loca, teque procul nautae cessere relicto? Talia Laërtes, at contra filius orsus. Sum patria ex Alybante, ubi tecta ingentia servo, Regis Aphidantis Polypemonidae genus altum Egregii, sed nomen Eperitus. appulit oris 340 His deus invitum Lylibeïa regna petentem; Stat ratis aversi procul urbe in litoris acta. Ast Ithacus, fugiens jam quintus volvitur annus, Ex quo nos adiit, nostrisque abscessit ab arvis Infelix. dextrae spondebant fausta volucres Omina, queis firmans animos solabar euntem, Laetus et ipse ibat: spes ingens ceperat ambos Hospitio misceri iterum, donisque potiri. Dixerat: ast illi nigra caligine ludus Incubuit, sparsamque ardenti pulvere foedans 350 Canitiem gemitu mixto suspiria traxit. Non tulit hanc heros speciem, naresque per ipsas Vis animi prorupit, iter molita sub auras, Affususque interque amplexus dulcia libans Oscula sic dictis genitorem affatur amicis. En quem poscis, ego post annos denique veni Parce pio fletu, tristemque heu comprime luctum. Magna fero, celerare juvat: jacet aedibus altis Strata omnis jam turba procum, clademque piavi 360 Luctificam, exstinxique nefas crudele domorum. Cui genitor: si sanguis ades meus, inquit, Ulysses Redditus huc, da signa, quibus confidere tuto, Ac valeam certam dictis adjungere mentem. Tantum effatus, et ille: haec vulneris aspice primum Nota tibi, dixit, vestigia, quae ferus olim Saevo dente ruens in verticibus Parnassi Liquit aper. tua jussa sequens caraeque parentis Autolycum visurus avum, promissaque dona Capturus juvenis quondam hoc de litore cessi. 370 Quin age et enumerans nunc dicam ex ordine plantas, Quas mihi tu puero dederas. ego nomina quaeque Parvulus ardebam tua post vestigia reptans Discere; tu vero gradiens per amoena vireta Singula monstrabas, et me tua dona docebas. Bissenas mihi sponte piros unamque dedisti Praeterea, malosque decem, ficosque feraces Quadraginta, aequo plures tum limite sulcos. Quinquaginta ipsi, si rite recordor, et omnes Frugiferi: varioque illic in palmite turgent, 380 Quum Jovis incumbit tempestas laeta, racemi. Vix ea. Laërtae, dum certa in mente volutans Signa recognoscit, collapsi protinus artus Diriguere omnes trepido, resolutaque virtus, Ac nati collo circum dat brachia: at ille Excipit exanimem, labentemque erigit ultro. Ut voci via facta, animusque in pectore venit, Continuo has rupit voces: o Juppiter alme, Et vos caelicolae magni regnatis in arce Siderea; jamjam credo, cogorque fateri, 390 Si meritas tandem poenas dedit effera pubes. Id vero graviter metuo, ne concita contra Irruat huc Ithacae manus omnis, et improba longe Fama Cephallenum rumoribus impleat urbes. At natus: fide, o genitor, nec talibus, inquit, Sollicites curis animum: quin tecta petamus, Telemachus praemissus ubi geminique Pastores properant jussis convivia mensis. Talia ubi dixit, gressus ad limina torquent, Atque introgressi penetrali in parte domorum 400 Telemachum sociosque vident in frusta secantes Ingentes armos, miscentesque humida vina. Magnanimum interea Laërtem in sedibus altis Lavit anus Sicula, et pingui perduxit olivo Adveniens propior tersit Membra auctans, pulcrumque magis magnumque videri Jussit, et ambrosios cervici afflavit honores. Nec mora, processit solio: miratur Ulysses Aspiciens pulcro similem caelestibus ore, 410 Et subito: o genitor, quis te deus aethere lapsus Mutat, et eximiis clarum decus artubus addit? Cui tum Laërtes palmas ad sidera tollens Voce refert: o rerum hominumque aeterna potestas, О Jove nata, o Phoebe, utinam jam munere vestro Qualis eram quondam, cepi quum Nericon altum Litore in adverso ducens victricia bello Signa Cephallenūm, nostris hesternus adessem Talis ego in domibus, pugnamque aggressus Achivūm Issem per medios cinctus fulgentibus armis. 420 Multorum haec ardens stravisset corpora leto Dextera; tuque tua sensisses gaudia mente Miratus tum, nate, ingentem caedis acervum. Haec illi alternis dum jactant vocibus; omnis Perfectusque labor, mensaeque ante ora paratae Jam dapibus stabant: ergo discumbere pictis Festinantque toris omnes, epulisque parant se. Nec minus et senior Dolius stipante corona Gnatorum advenit, multo defessa labore Membra trahens. illum properans exciverat agro 430 Sueta anus et vernas curare et fida fovere Omnibus officiis longaevum in sede parentem. Hi simul ac Ithacum mensa videre cubantem, Attoniti stupuere animo. quos mollibus heros Compellat dictis, atque haec mirantibus infit. О senior, vosque o juvenes accumbite mecum Una omnes Heic nos jampridem cupidos habet ardor edendi, Cessamusque tamen, reduces dum tecta petatis. Dixerat; ac Dolius palmas utrasque tetendit 440 Ad regem, amplexusque manus et dulcia libans Oscula conclamat. spes o fidissima nostrum, Venisti tandem, tuaque exoptata tueri Ecce datur, nobis nil tale putantibus, ora. Incolumis quando, dīs te huc ducentibus, adstas, O salve, aeternumque mihi, rex optime, gaude, Multa tibi superi faustae dent praemia vitae. Quin et fare precor, num laetae conscia sortis Penelope sensit reducem te numine divum; Cui Laërtiades: quidnam haec te cura fatigat, O senior? jam nota, inquit, sunt omnia, meque Adspexit regina. haec tantum effatus, et ille Paruit haud quidquam referens solioque resedit. Heic etiam proles Dolio generata salutat Circumfusa ducem, dextramque attingere gaudet Laeta animis. omnes quo tandem munere functi Hinc atque hinc patrem circa de more recumbunt. Interea hi celebrant structis dum gaudia mensis, Nuncia fama volans totam rumoribus urbem 460 Excierat spargens horrentia fata procorum. Queis dictis cives turbati huc protinus atque huc Cum gemitu strepituque ruunt ad limina Corporaque exportant tectis, et fleta suorum Pro se quisque viri condunt frigentia membra: Ast alios alias properant deducere ad oras In patriam celeri vectos per caerula cursu Luctum infelicem lacrimasque parentibus orbis. Ipsi in concilium perculsi pectora curis Processere; ingens stimulat dolor ossibus ardens, 470 Praecipitatque moras. postquam venere frequentes Surgit ibi Eupithes; namque huic praecordia luctus Acrior intus habet dilecti ob funera gnati Antinoi, primum quem vulnere stravit Ulysses: Isque ibi tum lacrimans ita voce silentia rupit. Horrendum exitium, cives, et funus acerbum Unius a furiis tulimus, qui Dardana primum Classe cita juvenum multos ad Pergama duxit, Amisitque rates, sociosque in gurgite mersit; Dein alios rapuit veniens, et lumina saevus 480 Prima Cephallenūm Stygias detrusit ad umbras. Ergo agite, atque prius Pylias quam tendat in oras, Elidis aut urbes, regnataque litora Epaeis, Festinemus. an et tristes et semper inertes Sic erimus? quae fama, viri, nos deinde sequetur, Natorum fratrumque, ulti ni dira piemus Funera? jam caeli superis haud vescier auris Dulce mihi; praestat manes descendere ad imos. Sed celerare juvat, ne quam fortuna salutem Ocius ostendat fugientibus. atque ita fatus 490 Demisit lacrimas, luctuque incendit Achivos. Hos inter motus, medio flagrante tumultu, Ecce super linquunt Ithaci penetralia celsa Servatusque Medon, et clarus carmine vates. Succedunt ambo propius: stupor omnibus ora Occupat, ut densa stantes videre corona. Queis prudens haec voce Medon tum farier orsus: Magnanimi audite, o cives: non ista vel ausus Vel potuit, sancto divum sine numine, Ulysses. Ipse ego Mentorea vidi sub imagine Stare deum, regis nunc saevo in pectore robur Ultro incendentem, nunc tecta per alta cientem, Turbantemque procos. infelix luctus ubique Insuetusque pavor, confertaque turba cadebat. Haec dederat vix dicta Medon; exterrita pallor Omnibus extemplo trepidantibus ora notavit. Atque his tum senior pavidis heros Halitherses Mastorides, unus sollerti pectore gnarus Cernere, quae fuerunt, quae mox ventura subibant, Incipit, ac verbis animos permulcet amicis, 510 Haec fatus. dictis adhibete o pectora, cives; Omnia contigerunt vitio haec et crimine vestro, Vos caussa exitii; vos olim multa monentem Mentora non passi meque ipsum audire jubentem, Actutum insanos juvenum conpescere motus, Qui scelus aggressi dirum res vertere fundo Institerant omnes, thalamoque abducere sponsam Ipsius heu regis sperabant: funere raptum Scilicet haud umquam rediturum in tecta putabant. At contra evenere: ergo parete volentes, 520 Nec properate viri, ne quis det sanguine poenas Sponte ruens. vix fatus erat; pars maxima vulgi Exsiluit magnas tollens Atque alii e populo mansere in sedibus isdem Condensi. neque enim sub pectore dicta probarant, Eupithei sed jussa timent, parentque coacti. Saevit amor ferri subito; capit arma juventus Impia, et ardescens inimica in Atque ubi fulgenti se quisque incluserat aere, Una omnes campo ante urbem coïere patenti 530 Agmine conferto. dux ipse hortatur ovantes Eupithes, gnati funus qui triste minatus Ulcisci demens, reditu cariturus abibat Jam Stygiae aeternum nocti damnatus et Orco. Haec cernens tali affatur Tritonia virgo Voce Jovem: summis o qui regis omnia solus Imperiis, genitor, quae nunc sententia surgit? Num patiere prius duro concurrere Marte Hos atque hos placido quam jungas foedere dextras? Cui tum nimborum rector sic ore vicissim 540 Orsa refert: quid, nata, iterum me talia poscis? Non tibi jamdudum nota haec mea certa voluntas Scilicet est, Ithacus rediens ut triste rependat Caede nefas? quidquid placitum super, ipsa sequare Sola licet: dicam tantum quae fata manebunt. Quandoquidem diros juvenes est ultus Ulysses, Ille diu patria laetus dominetur in urbe Pace regens stabili populos; nos numine nostro, Ne qua fuat rursum trepido discordia motu, Natorum fratrumque peractae oblivia caedis 550 Ducamus. cessent illi velut ante quieti Legibus inter se justis, tum copia semper Fundat opes, roseoque adsit pax candida vultu. Sic fatus stimulos accenso in corde Minervae Subdidit. illa volat rapido per inania lapsu Vertice descendens niveo stellantis Ast heros, postquam mensarum expleta voluptas, Hortatus socios: jam nunc e sedibus, inquit, Prosiliens aliquis videat, ne cominus hostes Improvisi adsint. nec plura his dixerat, unus 560 Natorum Dolii surgens mandata capessit. Isque ubi contigerat limen, venientia cernit Agmina, et inclamans fatur dein talia regi: Arma manu, capite arma omnes, jam jamque propinquant. Dixerat: assurgunt celeres, atque aere coruscant Induti fidi quatuor cum rege sodales, Ac seni juvenes Dolii genus; ipse senecta Jam gravis heu multa, quando vis ultima cogit, Cum Dolio sumptis Laërtes ardet in armis. Hinc ubi cinxerunt rutilanti corpora ferro, 570 Postibus emotis procedunt: agmen Ulysses Ducit agens, laterique Jovis de vertice nata Mentoris os vocemque gerens stat bellica virgo. Quam simul adstantem vidit Laërtius heros, Telemacho sic laetus ait: nunc vivida bello Pectora, nunc vires, o gnate, ostendere tempus, Spectat ubi Mars quemque virum. neu magna tuorum Facta genusque patrum, quos ingens gloria tollit Per terras late claros praestantibus orsis Degener heu patiare tua sordescere culpa. 580 Tum natus: jam tu genitor, tu maximus ipse Testis eris, generi si tanto hoc dedecus addam, Quod metuis, patiarque tuum vilescere nomen. Vix ea; quum senior tollens ad sidera palmas: Di magni, exclamat laetus, quae candida fulget Lux haec orta mihi, quae mentem gaudia tanta Sollicitant? una certant natusque neposque Succensi alterno pulcrae virtutis honore. Talia Laërtes, Tritonia cominus adstans: O Arcisiade, sociis magis omnibus, inquit, 590 Care mihi, fer vota Jovi, innuptaeque Minervae Protinus, ac validis intorque hastile lacertis. Haec dea, et inspirat magnum acri in pectore robur. Ille Jovem natamque Jovis per vota precatus Ingentem totis contorquet viribus hastam, Ac ferit Eupithen galeae per ahenea texta. Dissiluere ictu perfossa, et cuspis adacta Transiit adversi per tempora: volvitur ille Frigidus, horrendumque super dant arma fragorem. Contra autem primis pugnantibus incidit heros 600 Cum gnato immixtus, telisque atque ensibus ambo Obvia utrinque metunt, et late corpora sternunt. Et jam omnes tristi domuissent funere mersos, Armipotens ni diva inclamans voce per auras Jussisset subito totum consistere vulgus. Quo miseri ruitis cives? jam ponite bellum, Et properate fugam, duraque abscedite pugna Sanguinis expertes. haec diva; et pallida tinxit Omnibus ora metus, trepidisque excussa repente Arma fluunt manibus, tellure et cuncta residunt, 610 Horrendum clamante dea; tum moenia cursu Fida petunt, gaudentque fuga reperire salutem. Terrifico clamore Ithacus fugientibus instat, Attollitque leves saltus, ceu praepete penna Insequitur caelo praedam Jovis ales aperto. At pater omnipotens contorsit fulmen ab arce Flammata, ceciditque deae Tritonidis ipsos Ante pedes, regem quae tunc affata furentem est. O Laërtiade sate clara e stirpe deorum, Desine; neu saevas procedere longius iras 620 Indomito sic Marte sinas, ne rector Olympi Saeviat horrifica molitus fulmina dextra. Dixerat. ille deae paret jam victor, et imo Pectore laetatur gaudens: tum foedera certa Inter utrosque ferit Jove nata ipsa inclita Pallas Mentoream referens et voce et corpore formam. I LIBER; ATQUE SACRO DIGNUM QUI NOMINE FECIT, AUSTRIADES UTINAM PLACIDO TE PERLEGAT ORE.
HomerusZamanja, Bernard (1735-1820) [1777]: Homeri Odyssea Latinis versibus expressa, versio electronica, 13633 versus, verborum 95,658, ed. Petra Sostaric [genus: poesis - versio; poesis - epica; poesis - elegia; poesis - carmen; poesis - argumentum; prosa - paratextus; prosa - epistula] [numerus verborum] [zamagna-b-odyssea.xml]. |
|||||
Zbirka Croatiae auctores Latini, rezultat Znanstvenog projekta "Digitalizacija hrvatskih latinista", dostupna je pod licencom Creative Commons Imenovanje-Nekomercijalno-Dijeli pod istim uvjetima 3.0 Hrvatska.
Za uporabe koje prelaze okvire ove licence obratite se voditelju projekta.