Verum ubi di turmas inter venere virorum,
Exarsere animis irae, calefactaque late 60
Corda virum, hinc atque hinc in caedem, ac tela ruentum.
Stans etenim nunc pro muro Tritonis ad altam
Clamabat fossam, vasta nunc voce sonabat,
Caerulei frangunt qua sese ad litora fluctus.
Parte alia torvus Mavors, nigrae ille procellae
Assimilis, summa Teucris hortator ab arce
Clamorem dabat insanum; Simoentave propter
Cursans pulchra sacrae per culmina Callicolones.
Sic geminas egere acies in saeva beati
Praelia caelicolae; pugnam et, ceu turbine rupto, 70
Excivere gravem. divumque hominumque superne
Horrendum intonuit genitor: subter sola terrae
Ingentis, montesque altos, et celsa tridenti
Concussit juga Neptunus. tum roscida rivis
Ida, imae valles, supremaque culmina, late
Contremuere, Phrygumque aedes, Argivaque castra:
Umbrarumque infra regnator pallidus alto
Exsiluit solio clamans exterritus, olli
Desuper immani terram Neptunus hiatu
Ne findens penitus disrumperet, ima paterent 80
Et dis atque viris penetralia, nigra tenebris
Tristia, senta situ, visu deformia, et ipsis
Caelicolis horrenda: ruentum in bella deorum
Tantus erat supra summa in tellure tumultus.
Nam regem contra Neptunum stabat Apollo
Fulgentemque arcum gestans volucresque sagittas:
Sanguineum at contra Mavortem caesia Pallas:
Junoni opposuit sese Dyctinna, sagittis
Auratoque arcu gaudens, nemorumque fragore,
Venatrix, soror arcitenens tua Phoebe. domorum 90
Servator lucrique dator Cyllenius arma
Latonam contra quassabat. constitit acrem
Vulcanum contra ferus alto gurgite, Xantum
Nomine quem divi perhibent, hominesque Scamandrum.
Sic infesta deos contra di tela ferebant.
Pelides Troum ardebat se immittere turbae
Hectora Priamiden contra, bellique potentem
Illius ante omnes Martem satiare cruore.
Adversum huic, populos qui concitat, acer Apollo
Dardanium ciet Aeneam, per membra vigorem 100
Ipse viro adspirans: Priamoque Lycaona cretum
Voce deus referens, verbis haec fatur amicis:
Magnanime Aenea, quonam promissa, minaeque
Nunc abiere tibi! Troum quae regibus olim es
Pollicitus, dum laeta agitas convivia: Achillem
Excipere ac pugnam collata invadere dextra.
Haec ille: Aeneas contra cui talia reddit:
Priamide, nam cur me invitum in praelia trudis,
Pelidenque jubes contra pugnare superbum?
Non ego nunc primum tulero forti obvius arma 110
Aeacidae: congressum alias me terruit hasta,
Ex alta fugientem Ida; quo tempore nostris
Ingruit armentis, bello vastavit et altam
Lyrnessum veniens, et Pedason: at mihi tristes
Juppiter avertit Parcas, membrisque vigorem,
Vimque dedit celerem genibus, ne fata subirem
Pelidae manibus domitus, manibusque Minervae.
Quippe virum dea magna tuensque, acuensque praeibat,
Et Lelegas Troasque jubebat sternere ferro.
Ergo virum nemo pugnae in certamine Achillem 120
Stare queat contra; divum cui bella gerenti
Semper adest aliquis, fatumque avertit; acutum
Cui volat e manibus telum rectaque per auras,
Sponte sua veluti, fertur, nec desinit ire
Ante, viri subiens quam figat cuspide corpus.
Quod trahat aequato si nunc examine lances
Juppiter, haud facile me vicerit ille, rigenti
Non si conflatum ferro se jactitet esse.
Haec ille: haec contra, proles Jovis, altus Apollo.
Heros magne, deos quin tu quoque morte carentes 130
Poscis opem? summi germen Jovis alma creavit
Quem Venus, ut perhibent; diva editus ille minor est:
Altera nata Jovis, longaevi est altera Nerei.
Ergo age et infesta procurre interritus hasta;
Nec metue immanesque minas, et dicta superba.
Haec ait, atque habilem fudit per membra vigorem
Inspirans. ruit ille virum per densa corusco
Aere nitens, magnoque infert se infestus Achilli.
Quem procul ut vidit gradientem regia Juno
Turbam prima deum sociam vocat, atque ita fatur: 140
Neptune ac Pallas, corde haec versate sub alto
Quo casura modo sit res. fert obvius arma
Aeneas contra Peliden; auctor Apollo
Cui mentem pugnae vesano incendit amore.
Quare agite, aut pulsum longe hunc vertamus, Achillem
Aut aliquis nostrum praesens juvet ocyus, et vi
Compleat, atque animis pugnantem audacibus auctet,
Sentiat ut carum se primis esse deorum
(Nam pretio digni nullo, qui Troica divi
Arma juvant), nosque huc summo de vertice Olympi 150
Descendisse omnes, armisque occurrere, nequid
Ipse grave a Teucris hodie ferat. hac ubi victor
Functus erit pugna, subeat licet, aspera quidquid
Parca illi nevit, matris cum fusus ab alvo est.
Haec opus est illum nostra nunc voce moneri,
Ne metuat, siquis divum forte obvius inter
Arma dabit sese. mortali objecta deorum
Nam facies horrore animum percellere suevit.
Sic dea: sic contra Neptunus: parce furori
Indomito, Juno, nec tantos pectore motus 160
Concipe. non etenim te sic decet, o Dea, frustra
Irasci; tristique deos committere pugna
Turpe fuat nobis majoribus. hinc super altam
Digressos potius speculam considere praestat.
Bella viri interea curabunt. praelia quod si
Forte ineat saevus Mavors, aut Phoebus Apollo,
Pugnantem aut sistant Peliden; arma feremus
Adversi; durum gliscet certamen, et ambo,
Credo equidem, bello semoti rursus Olympi
Celsa petent coetumque deum, vi fractus uterque 170
Et nostris domitus manibus. dehinc talia fatus
Magni caeruleus rector maris, Herculis altum
Praegrediens divos murum petit, aggere structum
Ingenti, Troes quondam ac Tritonia Pallas
Quem fecere Jovis nato, vitare sequentem
Quiret ut in campos procurvo ab litore cetum.
Illic Neptunusque pater, divumque caterva
Consedit, nubem induti, quae densa nequiret
Vi dissolvi ulla, clarumque admittere solem.
Di procul inde alii pulchrae juga Callicolones 180
Te circa Phoebe arcitenens, Martemque cruentum
Insedere, altas bello qui proruit urbes.
Hinc atque hinc illi diversa in parte sedebant
Multa inter sese vario sermone serentes
Consilia: infestis ordiri at praelia telis
Cunctantes. in saeva pater quos arma ciebat
Desuper, aerio residens in vertice Olympi.
Interea denso complerat agmine campum
Aere viri claro fulgentes, aere corusci
Et claro currus. tum pulsu terra tremebat 190
Quassa pedum turbae confertim in bella ruentis.
In medium ardentes animis pugnaeque parati
Prodibant gemini heroes, duo fulmina belli,
Aeneas Anchisiades, et dius Achilles.
Fert prior Aeneas magna se mole; tuensque
Torva, gravi et nutans galea procedit aheni
Praetendens laeva clypei versatile pondus,
Ac dextra quatiens aeratam turbidus hastam.
Pelides alia contra de parte ruebat.
Immanis veluti leo, quem demittere morti 200
Ardent collecti agricolae, turbaque frequente
Longe instant, spernens clamorem telaque gressu
It lento: juvenum sed ferro siquis adacto
Laeserit, ille acer sese convolvit, et ora
Pandit hians, (dentes circum spuma effluit albos)
Horrendosque ciet gemitus, et verbere caudae,
Hinc atque hinc geminum caedens femur et latera alta,
Excitat ad pugnam sese atque instigat in hostem;
Jamque adeo torvus, recta ruit, aut dare certus
Morti aliquem, primos aut inter sternier ipse: 210
Haud aliter contra Aenean vis effera mentis
Invictum et robur dium stimulabat Achillem.
Hi postquam propius venerunt, talibus audax
Aeneam Aeacides compellat: Densa virorum
Agmina tot curnam cursu permensus, in armis
Stas, Anchisiade? mecum an committere pugnam
Est animus, speras, me victo, regna potiri
Quod Troum aequalis Priamo? sed lumine vitae
Si me forte orbes, non te tamen ille supremum
Evehet ad rerum culmen, gnatisque relinquet 220
Posthabitis demens alieno regia sceptra.
Anne tibi pretium Troes dixere feracis
Partem agri, arbusto felicem et vitibus almis,
Quam teneas victor, me caeso? quod tibi factu
Haud facile esse reor, mea quem conterruit hasta
Pulsum alias. jamne oblitus qua luce fugavi
Solum, armento actum longe, cursuque sequebar
Idaeis volucri de montibus? ante volabas
Tu celer haud unquam respectans. inde subisti
Moenia profugiens Lyrnessi: protinus ipse 230
Quam Jove cum magno cepi magnaque Minerva;
Victor et abduxi vastata ex urbe puellas,
Servitio addicens. aequus te Jupiter et di
Tunc alii ereptum servarunt: nec tamen idem
Nunc etiam, credo, servabunt, captus inani
Ut spe rere animo. quare cede ocyus ultro,
Atque pedem refer hinc in turbam, nec mihi demens
Adversus consiste, malum sed prospice, et ante
Vita. rem stultus, cum facta est denique, sentit.
Haec ait: Aeneas contra cui talia reddit: 240
Pelide, verbis terreri posse, puellum
Ceu mollem, ne me nunc spera. opprobria novi
Ipse etiam, atque jocos mordax jactare procaces,
Alter enim alterius scimus genus atque parentes,
Auditos tantum fando; nam cernere neutri
Contigit. esse ortum fortis de sanguine Pelei
Te perhibent Thetide e pulchra, Nereïde nympha:
At me magnanimo Anchisae peperit Venus alma.
Horum hodie alterutri gnatum sibi morte peremptum
Plorabunt. nec enim verbis puerilibus inter 250
Nos dirimi hanc credo sic pugnam posse. doceri
Ulterius quod si vis haec, et discere nostrum
Rite genus, multis notum mortalibus; audi
Dardanus est auctor generis, Jove natus ab alto.
Dardaniam hic princeps fundavit: condita nondum
Sacra erat in campo namque Ilios: ima colebant
Sed loca silvosae riguis in saltubus Idae.
Dardano Erichthonius dehinc rex est editus, omnes
Ille viros inter longe ditissimus, uni
Cui tria per campos pascebant milia equarum, 260
Pullis gaudentum teneris; per prata vagantes
Florea quas formam Boreas miratus amavit.
Nec mora, equo similis nigra cervice comanti,
Armentum ingressus, bissenas corpore pulchro
Progenuit generosus equas. hae, cum sola terrae
Se per culta leves cursu pernice ferebant,
Triticeam haud celeri frangebant sub pede messem;
Et, cum terga super ludebant caerula ponti,
Spumigero haud subter fluctu cedente, volabat.
Cretus Erichthonio Tros est, Trojanaque gessit 270
Regna. triplex Troi praeclara est edita proles,
Ilusque, Assaracusque, et dis forma Ganymedes
Haud impar, hominum quo non formosior alter
Editus est unquam vitales lucis in auras.
Hunc divi rapuere, Jovi formosus ut almum
Misceret nectar, cumque immortalibus aevum
Dis ageret longum, summi novus incola caeli.
Ilus at eximium genuit dehinc Laomedonta;
Tithonum dehinc Laomedon, Priamumque creavit,
Lampumque, Clytiumque, et clarum Hicetaona bello. 280
Ortus at Assaraco Capys est; cui filius inde
Obtigit Anchises. Anchisa glorior esse
Natus ego: Priamo est natus patre nobilis Hector.
Haec mihi gens, horum dico me sanguine cretum.
Virtutem at minuit, cum vult, mortalibus aegris,
Aut auget, rerum late cui summa potestas,
Jupiter. incassum stantes parcamus inani
Eloquio at, veluti pueri, garrire virorum
Bellantum ante oculos, medio in certamine belli.
Quamvis multa licet nam fari opprobria, quorum 290
Pondus nec centum remis impulsa carina
Ferre queat. lapsu celeri nam lingua virorum
Volvitur, omnigenisque scatet sermonibus: ampla est
Verborum seges, hinc atque hinc quam carpere possis.
Quale etenim dices, tale auditurus et ipse es.
Sed quid opus verbis rixari vana loquentes?
Irrita ceu geminae jactant convicia moechae
Saepe viam egressae in mediam, incensaeque dolore
Vera sibi objectant, et falsa, ut jusserit ira.
Non tu me cassis ardentem avertere dictis 300
Hinc poteris, contra ni pugnes. ergo age et alter
Aerata alterius gustemus cuspide corpus.
Sic ait; et clypeum rigida ferit eminus hasta
Immanem, horrendum; saeva umbo cuspide subter
Ingemuit; laeva quem longe a corpore Achilles
Territus amovit. telum nam credidit ingens
Magnanimi Aeneae penitus pervadere scuti
Posse moras; demens, oblitus dona deorum
Inclyta nequaquam vinci mortalibus armis.
Nec tum, praevalido stridens contorta lacerto 310
Aeneae, fregit Vulcania munera cuspis.
Haesit enim detenta auro, postquam duo septa
Ruperat, haud ultra sed vim perferre, nec, infra
Quae tria restabant, potuit transmittere terga.

Vade retro

Vade porro