399 Haec non tantum primitivae, sed et recentioris Ecclesiae pia salutarisque consuetudo merito nos quoque hoc tempore excitare deberet, ut non tantum publicis concionibus, sed et scholasticis institutionibus aut lectionibus sinceram Christi doctrinam, ubique constitutis lecturis, multum accurateque tractaremus.

Nec tantum post Christum ista consuetudo scholastice Theologiam tractandi in Ecclesiam recepta fuit: sed et ante inde a Mose, vel potius a Deo ipso ordinatum mandatumque fuit, ut in loco sacri cultus etiam schola Levitarum haberetur: unde tum dubiorum ac controversiarum diiudicatio, tum etiam sinceri doctores ad alias synagogas ac civitates peterentur, Deut. 17.

Hanc divinitus ordinatam docendi rationem etiam prophetae, cum viderent sacerdotes et Hierosolymitanam Academiam doctrinam corrupisse, separatim instituerunt secutique sunt: qui quidem habuerunt frequentia collegia studiosorum Theologiae, quos vocaverunt filios prophetarum, sicut de Elia et Helisaeo legimus.

Duravit ea utilis consuetudo usque ad ipsum Christum: unde separatim Pharisaei, separatimque Sadducaei suas scholas habuerunt. Quare et Paulus dicit, se ad pedes Gamalielis institutum esse, et supra suos coaequales aut condiscipulos tum zelo, tum et scientia legis divinae profecisse.

In Stephani historia Act. 6, clare habetur, quod cum eo disputaverint varii, ac ex diversis collegiis Iudaeis ut ex schola Libertinorum, Cyrenensium, Alexandrinorum, Cylicum et Asianorum. Unde manifestum est, in Academia Hierosolymitana perinde tunc fuisse diversa collegia aut bursas (ut vocant) studiosorum Theologiae, sicut nunc Parisiis, Lovanii, Coloniae, aut alibi, et inprimis olim Romae.

Inde toties fit mentio scholarum et synagogarum Iudaicarum: et Apostoli affirmant, Moysen habere suas scholas, ubi perpetuo tractetur.

Ex illa veteri institutione ac consuetudine mansit receptumque fuit, ut in hodiernam usque diem Iudaei etiam quadam accuratiore ratione ac modo suam illam Theologiam studiosis iuvenibus proponerent, quam reliquae communique plebi: quin et quasdam promotiones eorum, qui profecissent in Rabinos et magistros, haberent.

Nec in paucis quoque frequentioribus urbibus Germaniae, praesertim Evangelicis, id receptum fuit, et adhuc hodie est, ut Theologicae lectiones ac disputationes habeantur. Magdeburgensis superintendens, ante Protestantium cladem, summam in hac re diligentiam, tum legendo publice, tum et disputando adhibuit. quin et hodierna die Hamburgae duo lectores Theologici habentur, sicut et Brunsuigae.

Pontificii sane evidenti necessitate admoniti, ferme in omnibus suis reformationibus hanc legem repetierunt, ut ubique in summorum templorum Collegiis, inter canonicos perpetuo unus Theologiae lector haberetur.

Tot igitur verbi Dei testimonia, tam multae totius vetustatis divinitus institutae consuetudines, actum piorum coetuum, tum et adversariorum exempla nos quoque merito vel invitare, vel etiam ad aemulationem provocare deberent, ut tam pium, utilem atque adeo plane extreme necessarium morem imitaremur.

Quod si quem minus movent verbi Dei testimonia, perpetuusque ac laudatissimus tum Ecclesioe Dei, tum et aliorum coetuum mos, et tantum Ecclesiarum decus ac ornamentum, quod in hac forma docendi consistit: at ille saltem eximiam utilitatem, quae semper in omnibus rebus maxime homines ad se allicere attrahereque solet, diligenter perpendat.

Ut vero eo magis ingens utilitas huius quoque rationis tractandi Theologiam, etiam a iunioribus conspici queat, discrimen inter conciones ac lectiones considerandum veluti per collationem aut antithesin candide ac sine omni studio quen quam laedendi proponam: quam quidem comparationem etiam ad formandum iudicium adolescentibus aliquid commodi allaturam esse confido.

Eruditi homines iam olim duo genera docendi esse dixerunt: alterum quidem populare, quod maximam rationem auditorum habere, ad eosque sese non sine ipsarum rerum gravi damno, attemperare et accommodare necesse habeat: quo usi sunt docti ac sapientes apud imperitum vulgus. Tales fuerunt Comoediae, Tragoediae, Satyrae, Mimi, Orationes, Historiae, Fabulae, ac omnis generis Poemata.

Alterum vero scholasticum aut philoso phicum vocarunt, quod non tam auditorum rationem, quam rerum ipsarum aut materiarum habuit, earumque naturam et intimum ingenium quoad omnino fieri potuit, erudite pervestigavit, ac discendi cupidis exposuit: cuiusmodi fuerunt philosophorum lectiones, disputationes, et in universum omnes limatiores accuratioresque scriptiones et tractationes.

Duobus hisce dicendi generibus etiam duas diversas artes, atque etiam sermones, aut styli genera attribuerunt: populari quidem illi artem Rhetoricam et quoddam grandius ac plenius dicendi genus, huic autem scholastico Dialecticam, et quoddam pressius tenuiusque sermonis filum: quorum illud prius Cicero Orationes, hoc vero Sermonem vocat. Dialectica enim non hominum aut affectuum rationem habet, ut Rhetorica: sed tota in indaganda, apteque evolvenda et explicanda proposita materia solerter versatur desudatque.

Hasce duas discendi, dicendi aut docendi rationes, etiam in Christianae religionis tractatione habemus: nempe populares conciones in templis, et scholasticas lectiones ac disputationes in Academiis, aliisve scholis. Ad quas etiam divus Paulus aliquo modo respicit, dum alios quidem auditores quasi lacte, alios vero solido cibo pascendos esse docet.

Conciones igitur primum, dum se ad rude vulgus accommodant, cui nihil satis dici ac inculcari potest, plerunque maiori verborum copia et earundem sententiarum repetitione replentur, eoque tanto minus rerum recipere possunt.

Semper profecto ac in omni re imperitum vulgus magis externa specie ac fulgore, quam ipsa re: magis copia et amplitudine quadam, quam solida rei bonitate capitur et movetur.

Quare sicut segetes, vites aut aliae frugiferae arbores, dum nimium in stramen foliaque luxuriant, minus

Vade retro

Vade porro