339 quod vocem Lucescere violentius torquent. Hebraei enim solebant ab uno vespere in aliud diem terminare. Sic idem Evangelista cap. 26 dicit, Romano more Apostolos prima die azymorum interrogasse Dominum, ubi sibi vellet parari pascha: cum prima dies azymorum vespere illius diei inciperet more Hebraeo, cum etiam Dominus comedit pascha. Sed quia more Romano, ut modo dixi, illa vespera, quae revera azymos dies inchoabat, ad praecedentem diem artificialem adiungebatur: ideo illa etiam dies aut lux vocatur prima azymorum, cum revera antecederet azymum tempus. Nam azymo tempore non parare, sed iam plane paratos esse oportebat.

Sic Paulus Rom. 15 dicens, A Ierusalem per circuitum usque in Illyricum replevi Evangelion Christi: respicit formam regionis et suarum peregrinationum. Nam cûm Ierosolyma sit valde Orientalis et Meridionalis, ab Oriente versus Occidentem, ita docendo profectus est, ut subinde altius per Syriam et Asiam minorem ad Septentrionem deflecteret, donec usque in Bithyniam progressus est, et a Throa de in Samothracem ac Macedoniam traiecit, per quam descendit in Graeciam et Achaiam, denuo tendendo ad Meridiem et simul Occidentem: quae forma et profectio habet quasi semicirculum, aut si addas etiam praedicationem Cypriam, possis quasi plenum circulum efficere. Quare rectius vulgata et etiam vulgaris vertit Per circuitum, quam aliae, quae habent Circumiacentibus regionibus.

Ad Ethnicorum etiam consuetudines sacrificantium canes, porcos, et alias abominationes, atque adeo etiam homines, respicere interdum putant Prophetas, cum Iudaeorum sacrificia cum talibus abominationibus comparant: ut Es. ultimo , Qui mactat bovem, perinde est ut si occideret hominem: et qui sacrificat pecus, quasi qui sacrificat canem: et qui offert hostiam Mincha, quasi qui offert sanguinem suillum. Sic innumerae idololatriae Iudaeorum ex Ethnicis historiis intelligi declararique possunt, ut cultus reginae caeli apud Ieremiam, fuit cultus Iunonis: cultum Baal Peor pulchre Luth. exidololatria Priapi declarat. Planctum Thamuz. Ezech. 8, non male exponunt aliqui de planctu Adonidis, sicut etiam vulgata convertit.

Sic et Balaami prophetia ex historiis gentilium rectius intelligitur, quae coniungit adventum Christi cum Romanorum adventu: et quidem dicit, Romanos classe venientes primum afflicturos Assur: id est, Syros, inter quos primum Antiochum Magnum, quod Scipio Asiaticus facere coepit: postea afflicturos Eber, id est Hebraeos.

Paulus dicit se civem Romanum esse natum: in quo dubio explicando, quomodo civis fuerit, sudant multum Graeca scholia. At historiae Romanae indicant, eam urbem iure civitatis Romanae ab Antonio donatam esse. Appianus Alexandrinus dicit illam eam fecisse liberam, et a tributis immunem, quia constanter contra Cassium et Brutum pro Augusto et Antonio steterant, ingentiaque inde damna perpessi fuerant. Accidit hoc forte 10, aut circiter annis ante nativitatem Pauli. Strabo quoque refert, eum fuisse munificum erga illos, eorumque ardentissimis Philosophiae studiis apprime delectatum esse.

Utile igitur admodum esset, etiam gentilium historias cognoscere, de iis rebus, gentibus ac bellis, de quibus Prophetae prophetarunt, aut etiam Moyses ipse aut libri Regum loquuntur. Nam quomodo Prophetarum prophetiae de variis bellis et castigationibus gentium, ut Assyriorum, Chaldaeorum, Arabum, Syrorum ac Aegyptiorum impletae sint, tantum ferme gentiles historici narrant. Hoc in Danielis prophetiarum impletione nimium clare cernitur, quod omnes Commentatores ostendunt, dum ex Ethnicis historiis ostendunt, quinam reges et bella ab eo praedicta fuerint, praesertim in Graeca monarchia.

Nahum prophetans contra Niniven cap. 2, describensque modum expugnationis eius, dicit portas fluviorum esse apertas, et ipsam esse sicut piscinam. quod nemo, quos ego vidi, recte exponit: sed ex Diodoro Siculo intelligi potest, qui dicit fuisse oraculum pervetus, Ninam prius capi non posse, quam fluvius ei fiat hostis. Hoc illos non intellexisse, priusquam obsidente hoste ita exundarit flumen, ut copia et impetu aquarum everteret claustra et proxima moenia, qua in urbem influxit, ac per eam rupturam residente aqua intrasse hostem. Convenit etiam quod Propheta ait, ita omnes eo casu fuisse perterrefactos, ut nemo stare ac repugnare ausus fuerit. Verum adscribam ipsa verba Diodori ex vetusta historia: Erat enim responsum progenitoribus datum, nunquam Ninam capi posse, nisi cum fluvius urbi hostis fieret. Quod rex nunquam futurum ratus, spem coeperat obsidionis traducendae: et simul futura auxilia expectabat. Hostes urbem, quam propter moenium altitudinem expugnare nequibant, obsedêre. Nondum enim catapultae, neque vinearum, neque arietis, quo muri urbium deiiciuntur, usus erat. Iis qui in civitate erant, omnes ad victum res et obsidionem tolerandam necessariae regis cura ad id antea impense supererant. Cum duobus annis obsidio perseverasset per summum otium obsessorum, tertio continuis imbribus excrescens supra modum fluvius, cum partem urbis inundasset, muros deiecit ad stadia viginti. Hinc rex existimans tempus oraculi advenisse, desperata salute, ne in hostium potestatem perveniret, pyram in regia ingentem extruxit: superque eam auro argentoque, omni veste insuper regia impositis, uxoribus quoque atque eunuchis in medio pyrae reclusis, se cremandum una cum his in ignem iniecit. Hostes audita regis morte, urbem per eam quae ab oraculo praedicta erat, muri partem ingressi, Arbacem regia stola indutum, regem appellarunt, omnium sibi rerum potestate permissa.

Ieremias 51 dicit de captivitate Babylonis: Arefaciam mare eius, et exiccabo fontem ipsius. quod interpretes varie torquent. Sed ex historiis profanis facile intelligitur, id dici de averso Euphrate, per cuius alueum Cyrus cum exercitu intravit. Idem significant verba, Stagnum aut carecta exusta sunt. Hinc etiam liquido apparet, cur Ieremias librum suum bene colligatum munitumque apppenso lapide in Euphratem abiici iusserit: nempe, ut exiccato flumine reperiretur, et divina providentia, eiusque propheticus spiritus agnosceretur. Vide Apocal. et Glossam super cap. 16. 12.

Narrat Iosephus lib. 11 Antiquitatum, cap. 1, Cyrum legisse Isaiae prophetiam de suis victoriis ac monarchia, et valde miratum, tanto antea tempore suum nomen et res gestas divinitus praedictum esse, eoque magis verum Deum timuisse, et gentem Iudaicam dilexisse. proculdubio non parum eodem fecit etiam haec ipsa Ieremiae prophetia, exiccato flumine reperta: quae itidem ruinam Babylonicae monarchiae modumque capiendae tantae tamque munitae

Vade retro

Vade porro