In CroALa inventa

172 vocabulis Panis, potus, cibi et comestionis ac potationis: assumptis nempe illis vocibus aut Metaphoris ex praecedente illo miraculoso facto, et in sequentem concionem translatis: ut per ea prioris rei aut facti vocabula veluti coniungant haec sequentia cum illis. Sic cap. 9 ex sanatione caeci transfert vocabula caecitatis et visus ad spiritualem caecitatem et visum: ut est in fine eiusdem. Sic Iohan. 2 agendo de repurgatione templi, subito inde ad se templi vocem transfert, inquiens: Destruite templum hoc. Sic baptizabit Spiritu et igni, Iohan. 1. Act. 1. agit de metaphorico baptismate contra Papistas. Videndum vero est, ut diligenter observemus, quando illa vocabula ad aliam rem transire incipiunt. Videndum etiam est, ut illa aliena vocabula pro subiecta materia, non secundum suam naturam intelligamus, etiamsi nonnunquam iusto durius aut etiam violentius ad novas illas significationes pertrahantur.

Huius etiam generis est, quod in similitudinibus, parabolis et collationibus aliquo aliqua verba ex praecedenti membro commode in sequens transferuntur: ut in parabola infidelis oeconomi in applicatione dicitur: Sic et vos facite vobis amicos de iniusto mammona, ut vos recipiant in aeterna tabernacula: cum nec Deus admittat eleemosynam de rapina, nec pauperum sit recipere quenquam in caelestes mansiones, sed patris caelestis. Horum igitur utrunque violentius dicitur per quandam allusionem ad praecedentis membri verba, ut non sit necesse ad verbum nimium urgeri. Talia sunt innumera in sacris Literis.

MIOSIS, cum grandiori rei tenuius vocabulum tribuitur: quae etiam Liptote est. Contraria est Auxesis, quam superat Hyperbole: de quibus omnibus supra dictum est.

SCHEMA.

¶ SCHEMA a verbo σχέω , habeo, habitus, forma, aut figura, est quaedam conformatio orationis, est conformatio quaedam sententiae aut orationis, vulgarem loquendi consuetudinem excedens, idque cum aliqua virtute ac ornamento sermonis. Sunt vero aliae quidem Grammaticae, quae proprie ad constructionem pertinent: aliae vero Rhetoricae, quae ad integrum sermonem. Harum igitur aliquas ordine recensebimus. Primum vero de Grammaticis aut Syntacticis agemus: postea de Rhetoricis.

PROLEPSIN supra tum in narratione, tum etiam in capite turbati sermonis diximus esse: cum ea anticipantur aut prius tractantur, quae vel tempore, vel etiam ordine naturae sunt posteriora. De quo genere anticipationis nunc nihil addam. Est vero etiam quaedam prolepsis constructionis. ut cum pronomen relativum praeponitur suo antecedenti, aut etiam verbum suo nominativo. Psal. 87, Fundamenta eius in montibus sanctis: Diligit Dominus portas Syon super omnia tabernacula Iacob. Prius ponitur relativum Eius quam antecedens Syon, cum forte dicendum esset: Fundamenta Syon in montibus sanctis: aut Syon sita est in montibus sanctis, quam Dominus diligit super omnia tabernacula Iacob. De quo genere Hebraismi plenius dictum est in constructione Nominum et Pronominum. Iud. 4, Et ipsa quidem habitabat sub palma Debora, inter Rama et Bethel, in monte Ephraim. Hic et relativum et verbum vero nominativo praeponitur. Ad anticipationem aliqui referunt, quod praeteritum pro futuro, praesertim prophetae usurpant, cum dicunt id iam factum esse, cum primum postea fieri debet: ut Psal. 22, Diviserunt sibi vestimenta mea, et super vestem meam miserunt sortem.

ZEUGMA dicunt esse, quando plurimis nominativis unum verbum, aut pluribus membris unum membrum respondet. Exemplum prioris. Eph. 4, Omnis amaritudo, ira, indignatio, et clamor, et blasphemia tollatur a vobis. Ubi unicum verbum Tollatur, respondet tot praecedentibus nominativis. Porro tale verbum si est initio, vocatur Prozeugma: si in medio, dicitur Mesozeugma: si in fine, nominatur Hypozeugma. Singulorum exempla non est necesse adiungere. Sententiis quoque pluribus aut colis, praesertim conditionaliter positis, aliquando unicum respondet: ut Psal. 15, Qui ambulat integre, etc. Qui non transgreditur lingua sua, etc. Qui despectus est in oculis suis, etc. Qui pecuniam suam non dat ad usuram, etc. Qui facit haec, non movebitur in aeternum. In hoc exemplo, Non movebitur in aeternum: respondet omnibus praecedentibus membris.

Contraria figura est HYPOZEUXIS, cum singulis membris, aut etiam nominativis sua vel verba vel membra correspondent, aut subiunguntur. Psal. 144, Virtutem terribiliorum tuorum dicent, et ego quoque magnitudinem tuam narrabo. Memoriam excellentis bonitatis tuae effabuntur, et iustitiam tuam praedicabunt. Sic 1. Cor. 13. Sive prophetiae evacuabuntur, sive linguae cessabunt, sive scientiae abolebuntur. Membra autem singula singulis respondent in hoc exemplo. Psal. 27, Si consistant adversus me castra, non timebit cor meum: Si exurgat adversus me praelium, in hoc ego sperabo.

SYLLEPSIS quasi coniunctam conceptionem sonat, et est, cum pluribus vocibus una correspondet, sive verbum pluribus nominibus, sive nomen adiectivum pluribus substantivis, quae tamen vel significatione non perinde omnibus est apta, vel constructione dissonat, propterea quod diversi est vel generis, vel numeri, vel personae. Psal. 149, Ad faciendam vindictam in nationibus, increpationes in populis: Faciendam non correspondet Increpationibus, cum sit numeri diversi. Isa. 22, Illic morieris, illic pompa quadrigarum tuarum: Morieris non bene vel significatione, vel persona convenit cum Pompa quadrigarum. Linacer admodum apte utramque hanc figuram definit: Zeugma est, quoties in similibus clausulis commune aliquid in una positum, in aliis non mutatum desideratur: Syllepsis est, cum in dissimilibus clausulis eiusmodi commune in una positum, in caeteris satisfacere non potest, nisi mutatum.

ANADIPLOSIS est geminatio vocis, cum vox in priori membro posita, praesertim in fine, etiam in secundo mox initio repetitur. Scaliger Epanastrophen vocat, forte magis speciali convenientioreque nomine. Psal. 122, Stantes erant pedes nostri in portis tuis, o Ierusalem, Ierusalem quae extructa est, ut civitas coniuncta sibi. Ibidem: Quoniam ibi constituta sunt solia pro iudicio, solia pro domo David. Psal. 145, Prope est Dominus omnibus invocantibus eum, omnibus invocantibus eum in veritate. Tales Anadiploses plurimae sunt in Latinis et Graecis poetis, et omnino habent quippiam musicum aut rhythmicum. Aeneid. 10, Sequitur pulcherrimus Astur, Astur equo fidens et versicoloribus armis. Sic Homerus suum Nerea Iliad. 2. lib. repetit.

Vade retro

Vade porro

Vlacic Ilirik, Matija (1520-1575) [1581]: Clavis scripturae sacrae, pars secunda, versio electronica, 600000 verborum, ed. Neven Jovanovic [genus: prosa - tractatus; prosa - vocabularium; poesis - elegia; poesis - epigramma] [numerus verborum] [flacius-m-clavis-2.xml].