215/216 appellatio proprie convenit: sed per metaphoram, catachresin, et alias figuras, etiam ad alias res haec appellatio transfertur. De hac re inquit Paulus 1. Cor. 8, Scimus quod nullus Deus sit alius nisi unus. Et mox contra inquit: Nam etsi sint qui dicantur dii in caelo vel in terra, quemadmodum sunt dii multi, et domini multi: nobis tamen unus est Deus, ex quo omnia, et nos in illum. Proprie ergo illum unum ac summum Deum, omnium rerum creatorem, gubernatorem ac conservatorem, Deum vocamus. Per metaphoram autem vocantur etiam dii reges ac gubernatores politici, sive ob similitudinem, quod illi perinde aliorum domini ac gubernatores esse videntur, ut ipsemet summus Deus omnibus praeest: sive etiam quod Deus eis aliquo modo suam potentiam, officium ac dignitatem communicat: sicut Paulus testatur, potestates esse a Deo: et repugnantes magistratui, ipsimet Deo repugnare. Hanc communicationem nominis ac dignitatis, et vicissim etiam privationem eius, videtur Deus Psal. 82 indicare cum ait: Ego dixi, vos dii estis et filii excelsi: veruntamen sicut homines moriemini, et sicut unus ex principibus cadetis. Sic Exod 22, et Deut 19, dicitur aliquis adduci ad Deos, id est, Iudices. Sic et Exod. 22. Diis non detrahes, et principi populi tui non maledices. Sic et angeli vocantur dii, quod familiaritatem Dei, aut etiam maiorem quandam copiam felicitatis, et similitudinem cum Deo, quam ullae aliae creaturae, habeant. Psal. 97. Adorate eum omnes dii: Septuaginta verterunt, Angeli Pythonissa dicit ad Saulem, se videre Deos ascendentes: id est spiritus, aut angelos. Ob eandem causam et pii aliquando vocantur tum dii, tum filii Dei: ut Gen. 6. Viderunt filii Dei filias hominum. Tametsi hic et illae duae causae accedant, quod pii tum adoptentur a Deo, tum etiam ex semine verbi ac spiritus eius generentur. Per metaphoram etiam, vel similitudinem Moyses dicitur fieri Deus Pharaonis, eo quod externa specie ipsi videtur data potestas in Pharaonem, ipse videtur eum punire, et liberare a poenis Exod. 4. et 7. Consimilis ratio tropi est, cum diabolus dicitur Deus huius mundi, eo quod potenter in eo regnet, et totus mundus se ad eius libitum, libidinem ac gestum componat, et ad eius praescriptum vivat 2 Cor. 4. In quibus Deus huius seculi excaecavit sensus incredulorum, ne illis illucesceret lumen Evangelii. Item, cum Epicureorum Deus esse venter eorum dicitur, Philippens. 3. Sicut apud Homerum et Euripidem cyclops dicit, se tantum ventri suo offerre victimas. Per catachresin porro idola, caco daemones, et commenticii dii vocantur Dii: quia idololatrae sic de illis sentiunt, aut id sibi de illis persuadent. Huius vocis ac significationis plurimus est usus in Sacris literis. ut, Novis diis, qui de proximo venerunt, sacrificaverunt: Deut. 32 pro idolis Sed omissis hisce, ut ita dicam, figuratis diis, ad verum revertamur. Primum autem exponamus locum Pauli 1. Cor. 8, qui primum dicit simpliciter, esse tantum unum Deum: mox dicit, esse plures Deos: postremo denuo dicit, piis tantum unum Deum esse. Ubi prima sententia per se ac simpliciter intelligenda est, quod revera sit tantum unus verus Deus, si proprie loqui velimus. Secundo, quod plures dii sint tum improprie loquendo, tum quod ad homines, seu ratione ac respectu hominum qui ita sentiunt, aut ita sese erga aliquos falso nominatos Deos gerunt, vel denique sic a Satana ut Deo quodam potenter agitantur. Tertio, quod respectu piorum sit tantum unus Deus, quia illi tantum unum esse verum Deum sentiunt, et illi uni Deo adhaerent, ac in eum solum sperant, et omnia bona a Deo esse norunt, illiusque causa agunt quicquid recte agunt. Vox igitur Deus etsi absoluta esse videtur, tamen cum Deus alicuius esse dicitur, relative accipitur, teste ipso Christo. qui cum interpretatur titulum Dei, Ego sum Deus Abraham, Deus Isaac, Deus Iacob, dicit Deum non esse mortuorum: ostendens, in voce Dei non solum summam quandam maiestatem indicari, sed etiam tum auxilium curamque ipsius erga creaturas, tum vicissim creaturarum timorem, cultum, ac implorationem opis erga ipsum. Quam correlationem cum Deo plane mortui, id est, prorsus in nihilum corpore et anima redacti (ut Saducaei de hominibus sentiebant) praestare aut habere non possent. Hac igitur correlatione vocis confutat Christus Saducaeos. Quomodo vero ex animae immortalitate sequatur resurrectio, aut contra, et quam nam ratione istae duae quaestiones cohaereant, postea in voce RESURRECTIO docebo. Talem respectum in voce Deus et Psal. 95 testatur, cum inquit: Quoniam ipse est Deus noster, nos autem populus pascuae eius. Ponitur porro vox Dei אלהים Elohim, aliquando, et quidem valde crebro in Sacris literis, in plurali numero Dii, pro uno vero Deo. Quod proculdubio indicium est pluralitatis personarum. nam aliquando etiam verbum pluralis numeri ei nomini adiungitur. ut Gen. 1. Et dixit Dii, FACIAMUS hominem ad imaginem nostram, et similitudinem nostram. Huic autem longe pulcherrimo, et ab omnibus piis celebratissimo testimonio, adiiciamus cum gratiarum actione illud quoque, quod iam nobis Dominus suggerit: nempe quod etiam alibi in Scriptura Spiritus sanctus hanc eandem hominil creationem describens, idque hac ipsa voce Faciendi, pluribus creatoribus attribuerit. Nam Isaiae 44, loquens propheta de vero Deo creatore caeli et terrae, inquit: Nunc igitur audi Iacob serve meus, et Israel quem elegi. Sic dicit Iehova Dominus עושיך Osecha, FACTO RES tui: et 54. eiusdem מבעליך עשיך יהוה צבאת שמו Nam mariti aut domini tui, FACTORES tui, Dominus exercituum nomen eius, etiam redemptor tuus, sanctus Israelis, DII universae terrae vocabitur. Item Psalm. penultimo: Laetetur Israel in FACTORIBUS suis. ubi eodem modo de vero creatore agitur. Sic et Iob 35 dicitur: Et non dixit ubi est אלוהי עושי Eoloai Osai. id est, ubi sunt dii mei, factores mei. Et Iosuae 24, Quia dii sancti ipse est. Eodem modo de vero Deo dicitur, extendentes caelos. Isai. 42. 5. Ex quibus exemplis animadvertimus, Spiritum sanctum non ociose aut temere verbum plurale רעשה in creatione hominis Gen. 1 usurpasse, quandoquidem et in aliis Scripturae locis huc respiciendo, eiusdem verbi participium pluraliter de vero Deo creatore hominis ponens, plures ei factores attribuerit, et numerum pluralem cum singulari miscuerit: ut et unitatem essentiae, et pluralitatem personarum in Deo cupidis veritatis indicaret. Sic etiam Abrahamo tres apparent, et tamen ille tantum unum adorat: et mox totus sermo mixtim iam de uno, iam de tribus, iam in singulari, iam in plurali habetur, ut ea numeri alternatione ostendatur et unitas Dei, et trinitas personarum. Perfidi Iudaei, ut mysteriam Trinitatis eludant, dicunt honoris ac dignitatis cuiusdam gratia pluralem pro singulari usurpari: ut aliquando reges ac principes de se scribunt. sed non possunt dare exempla similia de aliis potentibus in Sacris literis. Tum porro ista consonantia plurium Scripturae locorum in plurali numero positorum, propalam eos redarguit. Porro nomina Dei plura recensentur, in qua parte ne nimium a scopo nostro digrediamur, tantum Hieronymi sententiam adscribam. Hieronymus in quadam Epistola ad Marcellam, decem ait maxime esse illustria celebratissimaque Dei nomina. Primum est אל El, quod Septuaginta θεὸν , id est, Deum vertunt. Aquila etymologiam exprimens, ἰσχυρὸν , id est, fortem. Secundum אלהים Eloim. Et tertium, אלהי Eloe, quod Deus dicitur. Quartum, צבאת Zebaoth, id est, secundum

Vade retro

Vade porro