133/134 CLERUS, κλῆρος , sors, proprie significat ipsas notas aut tesseras, quibus olim sortiebantur: ut, Super, vel de vestimentis Christi proiecerunt sortem. Sed multum in Sacris ponitur etiam pro re ipsa, quaecunque sortibus obvenit. Sic voce Cleri utitur Petrus, primae 5, pro gregis Dominici portione, quae unicuique pastori obvenit, prout eos Spiritus sanctus illis praefecit. inquit enim: Non dominantes in clero, sed forma facti gregis. Postea tamen haec vox accepta est potissimum de coetu doctorum ac sacerdotum: qua voce se usque in hodiernam diem pontificii sacrificuli ac rasi vocitant. Dicuntur autem doctores Clerus, quia ipsi sunt peculiaris sors Dei, segregati ad cultum ipsius: tum vicissim dicitur Deus Clerus aut sors doctorum, crebro in Levitico ac Numeris, quia ipse potissimum est eorum sors et merces copiosa valde. A mundo enim non nisi ingratitudinem extremam expectare coguntur. Si iacueritis inter medios cleros, Psalm. 68, non recte versum est. deberet enim verti, Inter terminos. Pinguntur enim pii doctores veluti exercitus, castra in finibus hostium ponentes, et eos expugnantes. Alii vertunt, Inter tripodas aut ollas, aut loco ollarum quasi esset sensus: Etiam si essent fuliginosi et atri, sicut qui inter ollas aut in culina versantur, tamen Deus eos mundabit et sanctificabit. Sed videndum est, quod similitudine exercitus et rei militaris tum in praecedentibus, tum in sequentibus utatur. Verum de sorte, in voce SORTIS agetur.

CLIBANUS, fornacis genus, coquendis panibus paratum, aliquando simpliciter ponitur ut, Cum obtuleris mincham coctionem clibani: id est, coctam in clibano. est enim appositio simul, et abstractum pro concreto usitato Hebraismo. Saepe vel figurate, vel similitudine quadam, etiam alia vox haec exprimit. ut vicina huic significatio est, non tamen sine omni tropo, Levit. 26. Decem mulieres coquent panem in clibano uno: id est, cum alioqui ibi plerunque singuli suos cliba nos aut furnos habuerint, tamen tanta erit penuria frumenti et annonae, et tam parum panis coquere poterunt, ut possint in unico clibano simul coquere panem. Similis figura est Esaiae 4. Septem mulieres apprehendent virum unum: id est, ob caedem et paucitatem virorum, et multitudinem viduarum. Aliquando ponitur pro repentino exitio: quod sic impii miserabiliter peribunt sicut ligna undique igne vehementi correpta mox in clibano absumuntur. ut Psalm. 21, Pones eos ut clibanum ignis in tempore irae tuae: id est, ut ligna in clibano. Synecdoche est, continens pro contento: Clibanus, pro lignis in clibano accensis. Malac. 4. clarius dicitur: Ecce dies illa venit ardens ut clibanus, et erunt omnes superbi ut stipula. Nec raro pro ardentissimis aestibus cupiditatum vox haec ponitur, quod illae veluti ignis in corde hominis ardeant et flagrent, hominemque incendant, ut pro libidinositate, Oseae 7. Omnes committunt adulteria, ut clibanus accensus a coquente. Paulo post ibidem dicit: Aestuant veluti clibanus. Ibidem etiam pro iracundia et fervore nocendi: Certe, inquit, applicans cor suum instar clibani, cum ipsi insidiantur. Pelles nostrae tanquam clibanus denigratae sunt, propter exustiones fumi, Thren. 5, perspicua phrasis aut similitudo est. In Hebraeo est Thamur, quod alii vertunt furnum, alii fornacem. Nihil vero refert, quam harum vocum acceperis ad hoc nostrum institutum: nihilominus enim eadem vis Hebraismorum manet.

CLYPEUS, exponetur in voce SCUTI: quoniam eadem est significatio utriusque vocis propria et figurata in Sacris literis.

COARCTARE, est tum moerore afficere, tum et alioqui molestare aut affligere alium, quoquo modo. Iud. 10. Deuter. 28. sed de hac voce in verbo Dilatandi.

COCCUM vermiculi, et Vermiculus cocci, significat proprie quidem purpurae tincturam: sed tamen accipiuntur et pro panno aut lana, tali colore tincta. Exod. 25, Levit. 14, Afferes coccum, etc. Coccinus color peccatorum immundiciem significat. Esa. 1. Si fuerint peccata vestra tanquam coccinum, veluti nix albescent. Quae locutio infra in Rubedine explicabitur.

COENUM, pro remora, aut etiam calamitatibus, in quas veluti in profundum lutum immergimur, accipitur. ut Ier. 38, Infixi sunt in coeno pedes tui, conversi sunt retrorsum: pro, Dum fuga tentasti vitae tuae consulere, captus es a Chaldaeis, et tui te deserto aufugerunt. Sic enim Ieremias praedicit Zedekiae captivitatem. Sed de hacuoce in vocabulo Luti.

CAELUM, שמים , quasi dicas, Ibi aquae, apud Hebraeos. Primum significat proprie totam aetheream regionem. ut cum dicit Abrahamo Deus, quôd perinde non poterit numerari semen, ut stellae caeli: quae comparatio et Hierem. 33 habetur. Sic et Esa. 14 dicit rex Assyrius, se suum solium super astra caeli collocaturum tametsi ibi per astra caeli metaphoricos ipsi sancti Ecclesiae aut Ierosolymae intelligi possint. Christus Mar. 13 praedicit, quod astra caeli decident. Hac significatione astra caeli vocantur exercitus caelorum. Sic forte accipitur in oratione Dominica, Fiat voluntas tua sicut in caelo et in terra: quia in regione aetherea omnia summo ordine progrediuntur, ut ea Deus initio condidit: non regnat ibi satanae confusio. Sed tamen hoc melius de spirituali caelo, aut regno Dei, ac obedientia angelorum accipitur. Secundo, valde usitate significat etiam regionem elementarem, quae supra nos, seu proxima terrae et aquae est, idque aliquando coniunctim cum aetherea, aliquando et sine ea. Hoc an proprio, an catachrestico fiat sensu, dubitatur. cuius dubitationis causa est, quia etymologia quidem ab aquis sumpta, maxime pro prie videtur aeream regionem indicare. Sed contra communis quaedam opinio magis hanc vocem de aetherea regione semper intelligit. Verum quoquo modo proprie aut figurate accipiatur haec vox, nunc recitabimus exempla significationis, notantis totam hanc molem supra terram aut aquam existentem, quae partim aetherea, partim elementaris est. ut statim initio Gen. dicitur Deus creasse caelum et terram, tota mole aut massa mundi in solas duas partes divisa. Et mox ibidem quasi definit caelum, dicens esse illud Rakia, tenue, expansum, aut firmamentum quod est inter aquas superiores et inferiores: et cum congregentur aquae sub caelis in locum unum, indicans id etiam caelum esse, quod est proxime super aquas a terra separatas, ut arida separatim cerni, coli ac incoli queat. ubi sane proprie infimam regionem aeris videtur denotare. Sed mox tamen etiam aetheream eodem vocabulo caeli complectitur, cum dicit, luminaria et stellas esse posita in Rakia, in caelo, aut potius firmamento, aut tenuitate caeli. Contra, iterum pro elementari infima ponitur, cum ait, Aves volare in facie Rakia, caeli: id est, tenuitatis aut firmamenti. unde usitatissima loquutio est, Aves caeli: id est, aeris, in quo volitant et agunt. Tertio, caelum synecdochice aliquando accipi de iis quae sunt in caelo, vel operibus, vel angelis, aut etiam piis doctoribus. Psalm. 89. Celebrant caeli mirabilia tua Domine: ubi aliqui exponunt synecdochice de caelitibus, aut caelestibus, id est, angelis vel sanctis. Possis tamen exponere, quod tum aetherea tum et elementaris regio exhibeat ac ostentet mirabilia Dei opera hominibus spectanda et agnoscenda. Sic et Psalm. decimo nono, exponere possis, Caeli enarrant gloriam Dei, et opera manuum eius indicat firmamentum. quem Psalmum Paulus de Apostolorum praedicatione exponit:

Vade retro

Vade porro