Andreis, Franjo Trankvil (1490-1571) [1518, Leipzig]: Oratio de laudibus eloquentiae auctore Tranquillo Parthenio Andronico Dalmata in Gymnasio Lipsensi pronuntiata, versio electronica, Verborum 4822, ed. Neven Jovanovic [genus: prosa oratio - oratio] [numerus verborum] [andreis-f-eloq.xml].
Si vis in lexico quaerere, verbum elige et clavem 'd' in claviatura preme.
<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<TEI xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
<teiHeader>
<fileDesc xml:id="andreis-f-eloq">
<titleStmt>
<title>Oratio de laudibus eloquentiae auctore Tranquillo Parthenio Andronico Dalmata in Gymnasio Lipsensi pronuntiata, versio electronica</title>
<author key="and02">
<name xml:lang="hr">Andreis, Franjo Trankvil</name>
<date>1490-1571</date>
</author>
<editor>Neven Jovanović</editor>
<respStmt>
<resp>Hanc editionem electronicam curavit</resp>
<name>
<ref type="viaf" target="6913774">Neven Jovanović</ref>
</name>
</respStmt>
</titleStmt>
<editionStmt>
<p>
Digitalizat izvornog izdanja (1518).
</p>
</editionStmt>
<extent ana="C">Mg:C Verborum 4822</extent>
<publicationStmt>
<p>Elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. <date when-iso="2009-01">Siječnja 2009</date>.</p>
</publicationStmt>
<sourceDesc>
<bibl type="repo" ana="digital">Digitalna verzija: CroALa</bibl>
<bibl>Andronicus, Tranquillus Parthenius. Oratio de laudibus eloquentiae: in Gymnasio
Lipsensi pronunciata. Lipsia: Lotther, 1518.</bibl>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<abstract>
<p/>
</abstract>
<settingDesc>
<p/>
</settingDesc>
<particDesc>
<p/>
</particDesc>
<langUsage>
<language ident="lat" xml:lang="hrv">latinski</language>
</langUsage>
<creation>
<date when="1518" period="15xx_1_third">1518</date>
<placeName>Leipzig</placeName>
</creation>
<textClass>
<keywords scheme="typus">
<term>prosa</term>
</keywords>
<keywords scheme="aetas">
<term>Litterae renatae (1400-1600)</term>
<term>Saeculum 16 (1501-1600)</term>
<term>1501-1550</term>
</keywords>
<keywords scheme="genre">
<term>prosa oratio - oratio</term>
</keywords>
</textClass>
</profileDesc>
<revisionDesc>
<change>
<name>
<ref type="viaf" target="6913774">Neven Jovanović</ref>
</name>
<name>Luka Špoljarić</name>
<date>2012-04-30</date>
Novo, unificirano zaglavlje.
</change>
<change>
<name>
<ref type="viaf" target="6913774">Neven Jovanović</ref>
</name>
<date>2010-12-18</date> autor, datum </change>
<change>
<name>
<ref type="viaf" target="6913774">Neven Jovanović</ref>
</name>
<date>2010-10-26</date> zaglavlje </change>
<change>
<name>
<ref type="viaf" target="6913774">Neven Jovanović</ref>
</name>
<date>2009-01-11T00:02:55</date>
</change>
</revisionDesc>
</teiHeader>
<text>
<body>
<milestone unit="page"/>
<div type="prorsa">
<head>Oratio de laudibus eloquentiae</head>
<byline>
<docAuthor>auctore Tranquillo Parthenio Andronico Dalmata.</docAuthor> in Gymnasio
Lipsensi pronuntiata.</byline>
<dateline>Lipsiae, ex officina Melchioris Lottheri, </dateline>
<docDate when="1518">Anno M. quingentesimo decimooctavo.</docDate>
<milestone unit="page"/>
<div type="prorsa-epistula">
<opener>
<salute>TRANQVILLVS PARTHENIVS. M. VITO VVERLERO uiro doctissimo et integerrimo. S.
D.</salute>
</opener>
<p>Quid sentiam de Lipsensi Gymnasio, a quo summa beneuolentia, singularique honore tuis
inprimis attestationibus exceptus sum, in Oratione, quam nudiustertius habui de laudibus
eloquentiae, breuiter significaui, diffusius oportuniore loco meam mentem declaraturus.
Quam quidem Orationem (tametsi doctas aures reformidat, quod obstrepentibus hinc inde
rusticis exarata est) ad te mitto: quo nugas meas legendo, quibus olim delectabare,
nostri memoriam revoces. </p>
<closer>
<salute>Vale.</salute>
<dateline>Ex Lipsia. <date calendar="Romanum" when="1518-08-24">VIII. Calen.
Septembreis.</date>
</dateline>
</closer>
<milestone unit="page"/>
</div>
<div type="prorsa-oratio">
<head>Oratio Tranquilli Parthenii Andronici Dalmatae, de laudibus eloquentiae, in Gymnasio
Lipsensi habita. </head>
<p>
<note place="margin-right" type="titulus"> Exordium.</note> Equidem non dubito uiri
ornatissimi, quin <sic>plaerique</sic> hoc meum susceptum negotium sint accusaturi:
praesertim dum consyderant meam adhuc immaturam aetatem paucis ingenii ac eruditionis
nostrae testimoniis extantibus, quae me peregrinum a multis suspitionibus apud exteros
uindicarent. Neque ipse, profecto sum ignarus quam grauissimo oneri maximisque periculis
me subiecerim, plus fortasse reprehensionis quam laudis assequuturus. Etenim si
regionem, ciuitatem, gymnasium, atque hunc amplissimum consessum metiri uelim: omnia
sane mihi non admiranda solum, sed etiam usque ad ruborem extimescenda esse comperiam.
<note place="margin-right" type="titulus"> Laus gymnasii Lipsensis.</note> Omitto nunc
robur iuuentutis et militarem uirtutem: praetereo ciuilitatem modestiamque: tantus
profecto literis honor in hac ciuitate habetur, tanto studio bonae artes expetuntur,
<note place="margin-right" type="titulus"> A studiis.</note> ut hic esse
honoratissimum omnium optimarum disciplinarum domicilium quale Athenis <note place="margin-right" type="nomen"> Athenae.</note> fertur olim fuisse, Italiam, <note place="margin-right" type="nomen"> Italia.</note> Gallias, <note place="margin-right" type="nomen"> Galliae.</note> Hispanias, <note place="margin-right" type="nomen">
Hispaniae.</note> ac totam Europam, <note place="margin-right" type="nomen">
Europa.</note> nedum ipsam Germaniam, <note place="margin-right" type="nomen">
Germania.</note> clarissima fama peruagetur. Atque in tanta studiorum uarietate, partim
prudentia Principis, partim moderatione doctorum, ad hoc bonis discentium ingeniis
accedentibus, odio atque omnium controuersiarum contentionibus extirpatis, quae in
multis Germaniae gymnasiis non absque maximo literatorum dedecore ac detrimento in dies
concitatiores enascuntur alunturque, in summo consensu atque concordia <note place="margin-right" type="titulus"> A concordia.</note> uiuitis. Quae res inprimis
multos allexit, ut uel ex remotissimis regionibus hanc ciuitatem adierint, aut studio
uidendi, aut uirtutis hauriendae gratia, aut quo suae monumenta eruditionis in loco
celebratissimo relinquerent, existimantes ea dumtaxat esse ueram et solidam laudem
paritura, quibus et eorum propria, et discentium ingenia excolerentur. At porro
huiusmodi sunt artes et disciplinae liberales: nam ut ipsae habentur incorruptae ac
<sic>aethernae</sic>, ita earum optimi ac suauissimi fructus <note place="margin-right" type="titulus"> Fructus artium liberalium.</note> hanc nostram
uitam ab interitu afferentes, foelicissime ad posteros nulla unquam interueniente
obliuione deducunt, atque immortalitate donant. <milestone unit="page"/> Itaque tanta
fama etiam ipse permotus (licet essent peragrandae mihi aliae ciuitates Germaniae) huc
diuerti, cupidus ea uidendi quae aliquando auribus conceperam, qualia uix olim
florentissima Italiae gymnasia, Patauinum, Bononiensem, Senensem, Perusinum, atque
Romanum meis oculis subiecerit. Proinde, pulcherrimae famae clamoribus respondente
ueritate, nihil non inueni, quod concupieram: <note place="margin-left" type="titulus">
A copia rerum.</note> nihil possum cogitare, quod hic ad bene beateque uiuendum
desyderetur. Et quum uigeant praestantissimae uirtutes, maxime uero humanitate <note place="margin-left" type="titulus"> Ab humanitate.</note> inter uos certatur: ad
quamdam neque praeteritorum temporum memoria reuocanda est, neque praesentibus utendum
testibus, satis superque testatur hodiernus ad me audiendum concursus, ut plane nesciam,
plusne mihi ornamenti, an uerecundiae hoc uestro amplissimo conspectu allatum sit.
Quippe, non solum uestri ornatissimi mores, et exculta elaborataque in optimis
facultatibus ingenia mihi ante oculos obuersantur: uerum etiam non parum me solicitat,
quod hactenus consueuistis huc conuenire, doctissimos atque facundissimos uiros
audituri: quorum magnam partem huc usque florentissimis studiis deditam
<sic>quotidiae</sic> cernitis, nedum quod eorum memoria uestris impressa mentibus
habeatur. Quid <note place="margin-left" type="titulus"> Extenuatio</note> autem sit
uobis de me sperandum, qui neque aetate, neque ingenio, neque doctrina, neque ulla in
parte sum iis comparandus? An non sim et ipse conscius mearum uirium? Et non intelligam,
nihil in tanta frequentia praestantissimorum uirorum debere afferri, nisi quod
cumulatissime expolitum <sic>consumatumque</sic> iudicetur? Nemini hoc suggestum
conscendendum esse, nisi forte illi, qui et omnes annos in bonis literis collocauerit,
et ita firmauerit ingenium studio et exercitatione, ut nullam reprehensionis notam
expaueat? Quae prorsus in me desyderari, non expectato aliorum iudicio, decet ut ipsemet
confitear. Eo quoque <note place="margin-left" type="titulus">Difficultas ab
accidentibus.</note> difficiliorem mihi hanc dicendi prouinciam fore non dubito, quod
his superioribus temporibus uehementissimis et atrocissimis fluctibus iactatus fuerim,
in quibus et temporum et rerum asperitatibus atque angustiis ita mihi animus concussus
ac perturbatus est, ut ad eas artes, quibus a teneris (ut aiunt) unguiculis deditus fui,
plena facultas otii non relinquatur. Magnam tamen <milestone unit="page"/> habeo
fiduciam in uestra humanitate, sperans me facile ueniam a uobis impetraturum, etiam si
huic amplissimo loco <note place="margin-right" type="titulus">Propositio loco
narrationis.</note> uestrisque doctissimis auribus non satisfecero: praesertim quum
elegerim munus laudandi eloquentiam: quae ueluti membra Penthei <note place="margin-right" type="nomen"> Pentheus.</note> discerpta, et in unum corpus denuo
redacta, huc tanquam ad tutissimum portum confugit, ac firmissimas aegit radices, et
propagauit. Praeterea, quis tanto se fretum putet ingenio? Quis arbitretur tanta dicendi
copia excellere, ut magnitudine <note place="margin-right" type="titulus"> Magnitudo
eloquentiae.</note> ac praestantia eloquentiae non obruatur? Quam rari omnibus
saeculis ut inquit Cicero, <note place="margin-right" type="nomen"> Cicero</note>
integram uero (teste Seneca) <note place="margin-right" type="nomen"> Seneca</note>
nulli consecuti sunt. Maius enim affirmante Cicerone, <note place="margin-right" type="nomen"> Cicero</note> quiddam est eloquentia, quam homines opinantur, et
pluribus ex artibus studiisque collecta: <note place="margin-right" type="titulus">
Confirmatio.</note> quis enim aliud in maxima discentium multitudine, summa
magistratorum copia, praestantissimis hominum ingeniis, infinita causarum uarietate,
amplissimis eloquentiae propositis praemiis esse causae putet, nisi rei quamdam
incredibilem magnitudinem ac difficultatem? Nam, ut etiam sentit Fabius <note place="margin-right" type="nomen"> Fabius.</note> optimus dicendi artifex, ars
oratoria non aliqua leui aut compendiaria traditione potest adipisci: <note place="margin-right" type="titulus"> Difficultas oratoriae.</note> siquidem multo
labore, assiduo studio, uaria exercitatione, plurimis experimentis, altissima prudentia,
praestantissimo consilio constat. Est autem auctore Cicerone, <note place="margin-right" type="nomen"> Cicero</note> et scientia <note place="margin-right" type="titulus">
Quae necessaria ad oratoriam.</note> comprehendenda rerum plurimarum, sine qua
uolubilitas uerborum inanis atque irridenda est, et ipsa oratio conformanda non solum
electione, sed etiam constructione uerborum, et omnes animorum motus quos hominum generi
rerum natura tribuit, penitus pernoscendi, quod omnis uis, ratioque dicendi, in eorum
qui audiunt, mentibus, aut sedandis, aut concitandis exprimenda est. Quo magis imperitae
multitudinis error culpandus est, modo negantis esse utilem eloquentiam, modo eam
aequiparantis praestigiatoriis artibus. <note place="margin-right" type="titulus">
Diuisio.</note> Quibus nos tam ineptis ac detestandis opinionibus occurrentes,
aperiemus, nihil in rebus humanis utilius atque excellentius eloquentia reperiri. Etenim
si ex artibus etiam rerum uilissimarum soleant multa commoda redundare, magnoque usui
mortalibus esse: <note place="margin-right" type="titulus"> Confutatio.</note>
excellentissimas quidem disciplinas, quid utilitatis non esse allaturas credendum est?
Num negabitur eloquentiam esse artem? <note place="margin-right" type="titulus">
Eloquentia ars.</note> Atqui ridiculum est hoc etiam cogitare: siquidem <milestone unit="page"/> teste Cicerone, nulla uel rerum minimarum sine arte sit. Profecto nec in
dandis praeceptis tantum summi viri laborauissent, nisi putarent nos ad optatum finem
perducere: nec ut ea nos consequeremur, magnam partem aetatis <sic>consumeremus</sic>,
nisi nobis constaret, tantorum laborum iucundissimos exitus fore. Proinde nemo sciret
nisi edoctus, exordio <note place="margin-left" type="titulus"> Partes orationis.</note>
allicere auditorum animos, et blandiendo in suam partem trahere, postea pro commodo
narrare, deinceps argumentis instando sua confirmare et confutare contraria, postremo
concludere et deprecari, quod in Epilogis, praecipue quando mouendi sunt affectus,
oratores facere consueuerunt. Itaque non sunt audiendi Antonius <note place="margin-left" type="nomen"> Antonius.</note> qui eloquentiam apellauit
obseruationem, Critolaus <note place="margin-left" type="nomen"> Critolaus</note> usum,
Menedemus <note place="margin-left" type="nomen"> Menedemus</note> uero et Lysias <note place="margin-left" type="nomen"> Lysias</note> ab his secludentes putauerunt eam
dumtaxat natura consistere. Quorum opinio si uera esset, caeterae disciplinae liberales
hoc nomine priuarentur. Quippe omnium artium et scientiarum, antequam ab hominibus
excultae ad summum culmen peruenerint, quaedam leuia principia <note place="margin-left" type="titulus"> Principia artium et disciplinarum.</note> extiterunt: quae intellecta,
et saepius memoria repetita, longo experimento ac obseruatione, cuiusque rei artem ex
consentientibus preceptis, et ad unum uitae finem utilem ordinatis effecerunt. Ante
Atlantem <note place="margin-left" type="titulus"> Atlas primus astrologus.</note> (si
Plinio <note place="margin-left" type="nomen"> Plinius.</note> credimus) nemo nouerat
syderum cursus et naturam: is primus omnium ex diuturnis in altissimo monte
obseruationibus praecepta dedit Astrologiae, quae postmodum ab aliis aucta in certas
regulas digesta est. Eodem modo caeterae artes et scientiae sumpserunt originem et
incrementa. Sed aliquis ad huc contendet, eloquentiam nulla arte contineri, quod
plaerosque uideamus, qui nunquam alicui disciplinae addicti fuerunt, et sententiam
dicere in senatu, et legationibus fungi: in quibus modo pax deprecanda est,
<sic>nonunquam</sic> bellum indicendum: interdum res repetuntur: refelluntur obiecta,
et multa alia <add resp="NJ">quae</add> solo usu et natura duce tractari conuenit.
Equidem non nego multos hodie imperitos, <note place="margin-left" type="titulus"> Multi
hodie imperiti legationibus funguntur.</note> apud sui similes disserere, atque ad
alias nationes ad res tractandas destinari, non tamen absque sui ludibrio, et risu
audientium. Priscis quoque temporibus, nondum cognitis huius artis principiis, et
respublicae fuerant, et componendorum bellorum, et conflandarum amicitiarum, et demum
rerum omnium agendarum <milestone unit="page"/> aliquam rationem extitisse, nemo est qui
nesciat. Sed postquam a Tisia, <note place="margin-right" type="nomen"> Tisias</note>
Corace, <note place="margin-right" type="nomen"> Corax</note> et Gorgia <note place="margin-right" type="nomen"> Gorgias</note> Siculis illis primis (ut dicitur)
huius artis inuentoribus coepit eloquentia doceri, omnes homines in sui admirationem
conuertit: tantusque honor huic disciplinae habebatur, ut illi foelicissimi, singulari
fatorum benignitate, iudicarentur, qui in ea proficere possent. Cuius rei
locupletissimum testimonium facit tum una oratio ab Isocrate <note place="margin-right" type="nomen"> Isocrates</note> uiginti talentis uendita, tum etiam quod Gorgias <note place="margin-right" type="nomen"> Gorgias.</note> orator primus auream statuam in
templo Apollinis Delphici posuerit. Idcirco nobiles certatim tradebant suos liberos
eloquentiae sacris <sic>iniciandos</sic>. Nec postea quidam ex Caesaribus Romanis
erubuerunt in utraque lingua declamare, <note place="margin-right" type="titulus">
Quidam ex Caesaribus in utraque lingua declamauerunt.</note> ac publica frequentare
declamantium auditoria. Gnaeus Pompeius <note place="margin-right" type="nomen"> Gnaeus
Pompeius.</note> iam spoliis trium partium orbis onustus, adepto quoque cognomine
magni exercuit se declamando, responsurus Curioni <note place="margin-right" type="nomen"> Curio</note> qui Caesaris <note place="margin-right" type="nomen">
Caesar.</note> partes defendebat. Philosophiae uero nihil conuenientius, nihil magis
necessarium maiores nostri existimauerunt: in qua re quamquam multorum testimonio
possumus uti: tamen abunde satis est duorum eminentissimorum Platonis <note place="margin-right" type="nomen"> Plato.</note> et Aristotelis: <note place="margin-right" type="nomen"> Aristoteles.</note> quorum alter uires et commoda
eloquentiae in duobus dialogis, qui Gorgias <note place="margin-right" type="nomen">
Gorgias.</note> et Phaedrus <note place="margin-right" type="nomen"> Phaedrus.</note>
inscribuntur, copiose declarauit: alter bis diuina quaedam praecepta de eloquentia
conscripsit, eamque publice professus est, ad aemulationem praeclarissimi Oratoris
Isocratis. <note place="margin-right" type="nomen"> Isocrates</note> Tunc etiam ad
obeundas legationes <sic>Philosoph</sic>, <note place="margin-right" type="titulus">
Philosophi oratores.</note> quod imbuerentur Oratoria disciplina, deligebantur. Plato
<note place="margin-right" type="nomen"> Plato.</note> enimuero cum Gorgia, <note place="margin-right" type="nomen"> Gorgias.</note> qui Athenas orator a Siculis
aduenerat, per aliquot dies spectante populo disputauit: quos Athenienses quasi festos
celebrauerunt. Carneades <note place="margin-right" type="nomen"> Carneades.</note>
quoque Academicus, Diogenes <note place="margin-right" type="nomen"> Diogenes.</note>
Stoicus, et Critolaus <note place="margin-right" type="nomen"> Critolaus.</note>
Peripateticus, Atheniensium legati maxima cum admiratione a Senatu Romano auditi sunt.
Quanta temporum ingeniorumque facta est commutatio? Iam alii mores successerunt: utinam
non perditi ac detestabiles. Esset sane tolerabilius, si a multis bonae artes non
attingerentur, quo inertia et luxu marcescerent, quam quod insectantur eloquentiae
studiosos, quibus summus honor habendus esset, <milestone unit="page"/> nisi ratio
pessundaretur. Atque ii potissimum lacerant eloquentiam, quibus deberet esse propria.
Quorsum autem illud bonum <note place="margin-left" type="titulus"> bonum debet in
multos diffundi.</note> quaeritur, quod intra suos fines compressum, nulla ipsius
facta propagatione uelut aura euanescit? Quid prodest multos annos Philosophiae
impendisse insomnes terendo noctes, si eius fructum quam plurimi non sentiant? At qui
nam id fieri posset? Nempe suadendo et dissuadendo: quorum alterum est uirtutibus
amplectendis accommodatum, alterum uitiis fugiendis: quod a nemine fieri commode posse
absque oratoriae adminiculis, cuilibet compertum esse arbitror, etiam si a natura
ingenita quaedam semina sibi esse ad eloquentiam uideantur: quae quidem nisi
temperabuntur ratione, iam non eloquentiae sed loquacitatis nomen uendicabunt. <note place="margin-left" type="titulus"> Eloquentia sine arte loquacitas appelanda
est.</note> Porro, licet natura <note place="margin-left" type="titulus"> Natura et ars
eloquentiam perficiunt.</note> ipsa suggerat copiam et illecebras quasdam, et leporem
in dicendo, faciatque orationem instar torrentis fluere, unde multae laudis oratori
praestabitur occasio: tum si illi impetus animi naturales, illa inquam uis et ubertas
arte dirigentur excolerenturque, tunc uideretur uere robusta et magnifica dicendi
facultas, tunc apparerent illa fulgura et tonitrua orationis, tunc demum ueri ac
eloquentissimi oratoris nomen consummaretur. Vt enim gladiatores nec apte uulnera
inferre, nec ictus excipere aut repellere, nec se protegere nouerunt, nisi prius edocti
fuerint: quamquam firmissimas uires et robur corporis a natura acceperunt: ita profecto
omnis illa copia, nisi adiuuetur arte, saepius est nocitura dicenti, quam profutura.
Interdum enim et genera commiscenda sunt, et status uariandi, praeparandi auditorum
animi pro causarum qualitate, <note place="margin-left" type="titulus"> Diuersae causae
diuersam etiam exigunt dispositionem.</note> Nonnunquam aduersariorum dicta neganda,
modo infirmanda, aliquando etiam eludenda: et alio tempore fateri crimen expedit, alio
transferre, alio deprecari, et multa, quae prorsus maximam artem expostulant. Ex quo
manifeste apparet quosdam pueriliter errasse, qui nullam certam materiam eloquentiae
subiectam esse putauerunt. <note place="margin-left" type="titulus"> Error negantium
materiam eloquentiae subiectam esse.</note> Quin immo si quis diligenter consyderet,
eam ex omnibus artibus constare fatebitur. Quippe officium eloquentiae <note place="margin-left" type="titulus"> Officium eloquentiae.</note> non est dumtaxat ad
unam rem determinatum, quum ad eruendam ueritatem utatur omnibus disciplinis tamquam
ancillis. Non solum enim oratori dicendum est <milestone unit="page"/> in laudem uel
uituperium alicuius, non solum in forensibus disceptandum causis, ac suadendum et
dissuadendum de commodis et incommodis, ubi habetur amplissima materia: sed occurrunt
aliquando quaestiones de agrorum dimensionibus, tractantur tempestatuum qualitates,
atque impressiones in aere, uocum etiam, rerumque aliarum proportiones incidunt. Saepe
numero de moribus et grauissimis in Philosophia locis disserere conuenit. <note place="margin-right" type="titulus"> Materia eloquentiae sunt omnes res de quibus
tractat.</note> Quae omnia etiam artes Mechanicas cum aliis quibusque rebus
interuenientibus eloquentia cum de his tractat, propria sibi et peculiaria facit.
Quaeso, quid est tam reconditum in Philosophia, quid tam acute ab aliis tractatum
artibus, in quo non possit Orator suo quodam iure uersari, atque illud maiori copia et
ornatu, ueluti quibusdam illecebris delinire? Recte quidem Gorgias <note place="margin-right" type="nomen"> Gorgias.</note> apud Platonem <note place="margin-right" type="nomen"> Plato.</note> de omnibus Rhetori putauit esse
dicendum, ut se, teste Fabio, <note place="margin-right" type="nomen"> Fabius.</note> in
auditoriis interrogari pateretur, qua quisque de re uellet. Iseum <note place="margin-right" type="nomen"> Iseus.</note> quoque testatur Plinius <note place="margin-right" type="nomen"> Plinius.</note> in omnibus controversiis ex tempore
respondisse. Nonne diuinus ille Plato <note place="margin-right" type="nomen">
Plato.</note> uarias atque altissimas scientias tum in Timaeo <note place="margin-right" type="nomen"> Timeus.</note> et Phaedone, <note place="margin-right" type="nomen">
Phaedon.</note> tum in aliis dialogis nitore ac foelicissima quadam ubertate
illustrauit? Atque a Cicerone <note place="margin-right" type="nomen"> Cicero.</note>
maximae res et difficiles pulcherrime explicantur in Officiis, Paradoxis, Tusculanis
disputationibus, Topicis, Academicis, Finibus, Fato, Uniuersitate, Diuinatione, Natura
deorum. In similibus studiis excelluere Lactantius, <note place="margin-right" type="nomen"> Lactantius.</note> Tertulianus, <note place="margin-right" type="nomen">
Tertulianus.</note>
<sic>Ambroxius</sic>, <note place="margin-right" type="nomen">
<sic>Ambroxius</sic>.</note> Hieronymus, <note place="margin-right" type="nomen">
Hieronymus.</note> Boetius, <note place="margin-right" type="nomen"> Boetius.</note>
et quam plurimi praestantissimi auctores: quos anteponendos esse his recentioribus,
<note place="margin-right" type="titulus"> Recentiores scriptores ineloquentes.</note>
siccis, ieiunis, aridis, et exanguibus, quacunque de re scripserint, nemo est tam
imbecillis iudicii qui non uidet. Nam si quidam scriptores ex aliqua simplici scientia
sunt consecuti laudem, ut Occham <note place="margin-right" type="nomen"> Occham.</note>
<expan resp="NJ">quaedam</expan> inanes argutiae notum fecerunt, Acursium <note place="margin-right" type="nomen"> Acursius.</note> interpretatio legum, quum tamen
uterque bonarum literarum ignarus extiterit. Eos profecto, qui in uariis ac optimis
disciplinis excelluere, nulla non dignos laude censebimus: oratores autem a quibus
diligens opera in comparanda eloquentia nauata est, res quasque optimas complexi sunt.
<note place="margin-right" type="titulus"> Eloquentia ex optimis.</note> Bonarum enim
rationum (ut Fabius <note place="margin-right" type="nomen"> Fabius.</note> arbitratur)
plena sit eloquentia oportet, soliusque oratoris propria, ut quum scientiae probitas
accesserit, tunc ueri oratoris partes impleturam esse Catonis sententia conprobatur.
<note place="margin-right" type="titulus"> Orator ex sententia Catonis.</note> Nam et
Plato <note place="margin-right" type="nomen"> Plato.</note>
<milestone unit="page"/> euidentissimis in Phaedro <note place="margin-left" type="nomen"> Phaedrus.</note> rationibus ostendit, hanc artem <sic>consumari</sic>
citra <sic>iusticiae</sic> scientiam non posse: ubi Lysiam <note place="margin-left" type="nomen"> Lysias.</note> oratorem exagitat, quod neglecta ueritate ipsiusque
<sic>iusticiae</sic> partibus, uulgi tum auram captando sectaretur lenocinia quaedam
et blandimenta uoluptatum: Periclem <note place="margin-left" type="nomen">
Pericles.</note> uero atque Isocratem <note place="margin-left" type="nomen">
Isocrates.</note> caeteris omnibus anteponit, quod eloquentiam cum Philosophia et
sapientia coniunxerunt: siquidem praeter morum leges, uires uerborum, et naturas
ingeniorum, ac rationem quandam componendorum uerborum, quae ingeniis audientium
communis boni persuadendi gratia accomodanda sunt, asserit Oratorem oportere causas
rerum cognoscere. <note place="margin-left" type="titulus"> Necessaria oratori ad
cognoscendum.</note> Nam et Fabius <note place="margin-left" type="nomen">
Fabius.</note> ait: aut in suadendo quid faciet Orator, nisi utilitate perspecta? Aut in
iudiciis, si iusticiae sit ignarus? Quid? Non fortitudinem postulat res eadem, quum
saepe contra turbulentas populi minas, saepe cum periculosa potentium offensa,
nonnunquam (ut Cicero <note place="margin-left" type="nomen"> Cicero.</note> iudicio
Miloniano) inter circumfusa militum arma dicendum sit? Historiarum quoque cognitionem,
<note place="margin-left" type="titulus"> Historiae cognoscendae oratori.</note> non
immerito necessariam oratori putamus, siue prudentiae splendorem intueri uelis, qua res
humanae gubernantur, siue consyderentur uires exemplorum, quae neruos orationis recte
appellaueris: hisque maior fides adhibetur, plus assentiuntur homines, quam
inductionibus, Enthymematis, Epichrematis, atque ipsis Mathematicis demonstrationibus.
Nec poetice segreganda est ab oratore: <note place="margin-left" type="titulus"> Poetice
utilis oratori.</note> nam unde melius et maiestas uerborum, et grauitas sententiarum,
et ille demum magnificus et sublimis spiritus mutuandus est? Atque ut ad leuiora
descendamus, nonne cuiusque clausulae fere certa compositio similis est dimensionibus
poeticis? Praeterea non nisi praestantissimi existimatur ingenii, tantum ab aliquo
temperamentum seruari posse, ut iucunda fluere, aspera ferri, grauia incedere uideantur.
Alia leni uoce efferenda, alia concitata, alia circumflexa, quaedam etiam miserabili, ut
subiectae materiae et compositio, et actio correspondeant. Quis igitur tantum a rationis
semita deuiauit? Quis tanta erroris caligine demersus est? Quis tam inops consilii et
<sic>iuditii</sic> habetur, ut putet eloquentiam nomine uirtutis priuandam esse? Cuius
si initia cum incrementis perpendantur, facile apparebit, eam non <milestone unit="page"/> solum esse artem: sed, ut Cicero testatur, ex quinque maximarum artium concursu <note place="margin-left" type="titulus">Eloquentia quinque maximas artes complexa.</note>
unam effici praestantissimam, non alicui certae materiae astrictam, sed quae rerum
omnium habeat imperium, domineturque disciplinis omnibus, atque ex amplissimis
uirtutibus (ueluti Stoicorum <note place="margin-right" type="nomen"> Stoici.</note>
copulatione) una uirtus <note place="margin-right" type="titulus"> Eloquentia
uirtus.</note> accumulata sit. Idque non tam Fabio, <note place="margin-right" type="nomen"> Fabius.</note> Crasso, <note place="margin-right" type="nomen">
Crassus.</note> Ciceronique, <note place="margin-right" type="nomen"> Cicero.</note>
quorum auctoritas multum ualet, credatur, quam rationi et ueritati: quae, teste Platone,
<note place="margin-right" type="nomen"> Plato.</note> dux omnium bonorum esse debet.
Quippe praeter ea quae pulcherrima et magnificentissima ab unoquoque iudicantur, ut
defendere amicos, regere consiliis senatum et populum, sententiam inter Principes
dicere, bella componere, foedus ferire, amicitias iungere, et omnia non nisi maxima
tractare: quid tam aptum aut egregium ad excolendum ingenium humanum excogitabimus? Aut
cui potissimum rei tam inuigilandum statuemus, quam ut rationem ac sermonem eius
interpretem, <note place="margin-right" type="titulus"> Sermo rationis interpres.</note>
quibus a belluis distinguimur, exornantes, caeteris hominibus prudentiae et eloquentiae
lumine longe lateque antecellamus: praesertim quod sermo ipse, <note place="margin-right" type="titulus"> Sermo cur homini soli est datus.</note> ut
scribit Aristoteles, <note place="margin-right" type="nomen"> Aristoteles.</note>
idcirco datus est homini soli ex omnibus animantibus, quoniam ciuilitatis mutuaeque
inter se consuetudinis cupido quadam sibi a natura ingenita est. Hinc Ciceronem <note place="margin-right" type="nomen"> Cicero.</note> adductum fuisse arbitror, ut initium
orandi conditoribus urbium ac legum latoribus dederit, qui coegerunt primo ex syluis
agrestem populum, orationeque ad cohabitandum simul, et iisdem moribus et legibus
utendum constrinxerunt. Quorum primum <note place="margin-right" type="titulus"> Qui
primi oratores.</note> fuisse Orpheus <note place="margin-right" type="nomen">
Orpheus.</note> opinantur, qui non cithara et cantu saxa duxerit (ut fabulae ferunt)
sed ingenia hominum duriora et asperiora marmore, quo uoluit, oratione deflexerit. <note place="margin-right" type="titulus"> Epilogi primae partis per amplificationem.</note>
Magna profecto est uis eloquentiae, nihilque ad degendam uitam mortalibus accommodatius,
si uel conciliandi sunt auersi animi, uel seditiones compescendae, uel acuenda et
concitanda ira, atque omnia facienda, quae ad rei publicae priuatamque utilitatem
spectare uidentur. Quid aliud seditionem in graecorum exercitu compressit, quam robusta
Vlyssis <note place="margin-right" type="nomen"> Vlysses.</note> facundia? Quid aliud
plebem Romanam, quando in sacrum montem secesserat, patribus conciliauit, quam efficax
Menenii Agrippae <note place="margin-right" type="nomen"> Menenius Agrippa.</note>
oratio? Neque turpissimae perniciosissimaeque seruituti populus Romanus <milestone unit="page"/> renunciauisset, nisi ad expellendos ab urbe Tarquinios, <note place="margin-left" type="nomen"> Tarquinii.</note> oratione Bruti <note place="margin-left" type="nomen"> Brutus.</note> concitatus fuisset. Neque secundi
belli punici finis haberetur, nisi Scipio <note place="margin-left" type="nomen">
Scipio.</note> senatui persuasisset oratione, exercitum esse traiiciendum in
<sic>Aphricam</sic>. Num negabitur Hegesiam <note place="margin-left" type="nomen">
Hegesias.</note> ui eloquentiae effecisse, quod <sic>plaerique</sic> mortalium ultro
sibi manus inferrent, ac uiolentam necem consciscerent? An non eloquentia M. quoque
Antonium <note place="margin-left" type="nomen"> M. Antonius.</note> proscriptum, ab
ipsis mortis faucibus mollita <sic>Sicariorum</sic> rabie, qui iam districtos enses
iugulo suo admouerant, eripuit? An non diuina M. Tullii <note place="margin-left" type="nomen"> M. Tullius.</note> eloquentia et contra leges agrarias, quum eo dicente
alimenta sua tribus abdicarent, popularis fuit? Et Catilinae <note place="margin-left" type="nomen"> Catilina.</note> urbis incendium ruina se extincturum minitantis, fregit
audaciam? Quid Iulius Caesar? <note place="margin-left" type="nomen"> Iulius
Caesar.</note> Nonne traiecto Rubicone fluuio, <note place="margin-left" type="nomen">
Rubicon fluuius.</note> quum tot a se rebus egregie gestis, nulla suae uirtutis Romae
consyderatio haberetur, confirmauit oratione dubios militum animos in perniciem
aduersariorum, et rei publicae detrimenta? <note place="margin-left" type="titulus">
Secunda pars orationis.</note> Caeterum seposita omni hac utilitate uel hoc ipsum
pulchrum est, auctore Fabio, <note place="margin-left" type="nomen"> Fabius.</note> ex
communi intellectu, uerbisque quibus utuntur omnes, tantum assequi laudis et gloriae, ut
non loqui et orare, sed ut Pericli <note place="margin-left" type="nomen">
Pericles.</note> contigit, fulgurare et tonare uidearis. Cuius quidem gloriae semper est
auidus excelsus animus: <note place="margin-left" type="titulus"> Magnus animus gloriae
cupidus.</note> atque spretis rerum terrenarum cupiditatibus per omnes casus et
pericula sine ulla intermissione arduum eius ac sudatum uerticem attingere anhelat.
Huius cupido Iouem, <note place="margin-left" type="nomen"> Iupiter.</note>
<sic>liberum</sic> Patrem, <note place="margin-left" type="nomen"> Liber pater.</note>
Mercurium, <note place="margin-left" type="nomen"> Mercurius.</note> Apollinem, <note place="margin-left" type="nomen"> Apollo.</note> Cererem, <note place="margin-left" type="nomen"> Ceres.</note> Palladem <note place="margin-left" type="nomen">
Pallas.</note> in coelum extulit. Nihil aliud Herculem filium Iouis <note place="margin-left" type="nomen"> Hercules filius Iouis.</note> fecit, quam quod
immensis aerumnis tot monstra sustulerit, quibus mortales infestabantur: quos quidem
iuuando deum procul dubio imitamur, et hac certissima et compendiaria uia itur ad
gloriam. <note place="margin-left" type="titulus"> Compendiarium iter ad gloriam.</note>
Satis esse poterat ad regiam dignitatem retinendam Alexandro Magno <note place="margin-left" type="nomen"> Alexander Magnus.</note> Macedonia, cui pater
Philippus <note place="margin-left" type="nomen"> Philippus.</note>
<sic>graeciam</sic>
<note place="margin-left" type="nomen"> Graecia.</note> quoque adiecerat: nihilo minus
sola dulcedine gloriae stimulante, susceptis omnibus laboribus et periculis, neque
pollicitationibus Darii regis <note place="margin-left" type="nomen"> Darius Rex.</note>
acquiescendo, neque succumbendo fortitudini bellicosissimi Pori Regis, <note place="margin-left" type="nomen"> Porus Rex.</note> littora Indici ac orientalis
Oceani immortalitate suam uirtutem subsequente, uictor peragrauit. <milestone unit="page"/> Non defuerant domi Iulio Caesari <note place="margin-right" type="nomen"> Iulius Caesar.</note> summi honores et magistratus: at ipse quidem inuicto animo
decennium in debellandis Galliis <note place="margin-right" type="titulus"> Galliae a
Caesare domitae.</note> consumpsit, ac tunc ignotam populo Romano Britanniam insulam
<note place="margin-right" type="nomen"> Britannia insula.</note> aduersus rabiem
indignantis Oceani adortus est, ac pene unico praelio domuit. Ad haec ut Epaminundam,
<note place="margin-right" type="nomen"> Epaminundas. </note> Milciadem, <note place="margin-right" type="nomen"> Milciades.</note> Themistoclem, <note place="margin-right" type="nomen"> Themistocles.</note> aliosque antiquiores gloriae
studiosissimos praetereamus, quid aliud et Pyrrhum regem <note place="margin-right" type="nomen"> Pirrhus Rex.</note> in Italiam transfretare contra Romanos induxit, et
Hannibali <note place="margin-right" type="nomen"> Hannibal.</note> portentosum iter in
Alpibus patefecit, quam ingens gloriae cupido? Eadem sane causa fuit Leonidae <note place="margin-right" type="nomen"> Leonidas.</note> in Thermopylis <note place="margin-right" type="nomen"> Thermopylae.</note> fortissime occumbendi. Iidem
exoptandi stimuli inter moriendum solicitauerunt Othriadem, <note place="margin-right" type="nomen"> Othriades.</note> ut suae memor uirtutis, proprio sanguine scriberet in
scuto uici. Profecto, neque Cato, <note place="margin-right" type="nomen"> Cato.</note>
neque Scipio, <note place="margin-right" type="nomen"> Scipio.</note> neque Brutus,
<note place="margin-right" type="nomen"> Brutus.</note> neque Petus, <note place="margin-right" type="nomen"> Petus.</note> at ne foeminarum quidem strenui
animi, Lucretia, <note place="margin-right" type="nomen"> Lucretia.</note> Portia, <note place="margin-right" type="nomen"> Portia.</note> Arria, <note place="margin-right" type="nomen"> Arria.</note> et Hippo <note place="margin-right" type="nomen">
Hippo.</note> graeca mulier, aliam ob rem sibi mortem inferre dubitauerunt. Heu dedecus
nostri saeculi abominandum: qui hodie uiri tantum facinus aggredi auderent? At uero (si
diis placet) nihil non appetunt, nihil non tentant facere, quod abiectum et uilem animum
repraesentet. Videbis quosdam inerti ocio deditos, perpetuum uirtutibus bellum
indixisse: alii alia sectantur uitia: maximae quidem parti hominum insatiabilis
cupiditatis sitis inhaesit. Hinc scaturiunt illa scelera inter mortales, <note place="margin-right" type="titulus"> Origo scelerum.</note> periuria, mendacia,
praeuaricatio, doli, perfidia, insidiae, caedes, et quicquid turpitudinis excogitari
potest: etenim recte Apostolus <note place="margin-right" type="nomen">
Apostolus.</note> ait, cupiditatem esse radicem omnium malorum. <note place="margin-right" type="titulus"> Cupiditas radix omnium malorum.</note> Quae si
euelleretur ab humanis pectoribus, si prorsus e medio tolleretur, non solum esset uita
iucundissima: uerum etiam, neque tot millia hominum bella <sic>consumerent</sic>, neque
undae absorberent, nec a latronibus interciperentur. Caeterum cupiditate ruimus in omne
nephas, in nostram inquam perniciem sine lege ruimus, ac si uiueremus Cornicis aetatem,
<note place="margin-right" type="titulus"> Cornicis aetas.</note> aut Sibyllinos
attingeremus annos. <note place="margin-right" type="titulus"> Sibyllae anni.</note>
Itaque meritas poenas luit M. Crassus, <note place="margin-right" type="nomen"> M.
Crassus.</note> quum esurisset totum Parthorum <note place="margin-right" type="nomen"> Parthi.</note> aurum. Et Polycratem <note place="margin-right" type="nomen">
Policrates.</note> Samiorum tyrannum eo traxit auaritia, ut ab Oronte <note place="margin-right" type="nomen"> Orontes.</note> Persarum Praefecto cruci
affigeretur. Verum enimuero <milestone unit="page"/> si uel ipsa initia uelimus intueri,
nihil est homine imbecillius, <note place="margin-left" type="titulus"> Nihil homine
imbecillius.</note> ut eam uitae breuitatem quotidie multa intercidant. Superuacuum
esset recensere innumera morborum genera, pestilentes locos ex uario signorum ortu et
occasu in nostro <sic>Hemisperio</sic>, frigus etiam, aestum, famem, ac mortiferos
uenenosarum bestiarum ictus. Nonne extinctae lucernae odore potuimus abortus fieri? Quam
multi occumbunt in primis annis: multi extinguuntur in pubertate: aliis non datur
attingere iuuentam; <sic>plaerique</sic> pereunt immatura aetate: pauci transgrediuntur
Climacteras, <note place="margin-left" type="nomen"> Climacterae</note> ut raros ultima
senectus resoluat. Non satis erat tot malis urgeri, nisi et ipsi quoque peiora nobis
excogitaremus, dum nescimus imponere modum cupiditati. Nulla externarum gentium
distrinxit ensem in miseram Italiam <note place="margin-left" type="nomen">
Italia.</note> pro uendicanda libertate, aut quo maiestatem imperii tueretur. Sed certe
multis sunt dulces alienae opes, <note place="margin-left" type="titulus"> Alienae opes
a multis appetuntur.</note> quae sine labore acquiruntur. Hae nuper solicitauere
Graecos, <note place="margin-left" type="nomen"> Graeci.</note> Illyrios, <note place="margin-left" type="nomen"> Illyrii.</note> Lyburnos, <note place="margin-left" type="nomen"> Lyburni.</note> Croatos, <note place="margin-left" type="nomen">
Croatae.</note> Carnos, <note place="margin-left" type="nomen"> Carni.</note> Noricos,
<note place="margin-left" type="nomen"> Norici.</note> Vindelicos, <note place="margin-left" type="nomen"> Vindelici.</note> Rhetos, <note place="margin-left" type="nomen"> Rheti.</note> Heluetios, <note place="margin-left" type="nomen">
Heluetii.</note> Sicambros, <note place="margin-left" type="nomen"> Sicambri.</note>
Batauos, <note place="margin-left" type="nomen"> Bataui.</note> Cantabros, <note place="margin-left" type="nomen"> Cantabri.</note> ac pene totam Galliam et Hispaniam,
ut magna pars eorum in Italia concideret. Parum erat solos Christianos inter se
depugnasse, iam et barbaris <note place="margin-left" type="titulus"> Barbari in Italiam
introducti.</note> patefactum est iter in Italiam, quos Veneti deduxerant, ut melius
Gallorum impetus sustinerent ac repellerent. Deus quemlibet populum intra suos fines
pulcherrime concluserat: separauerat Hispanos a Gallis Pyreneis montibus: <note place="margin-left" type="nomen"> Pyrenaei montes.</note> ab his uallata fuerat
Alpibus <note place="margin-left" type="nomen"> Alpes.</note> Italia: Germaniam Rhenus
<note place="margin-left" type="nomen"> Rhenus.</note> a Gallis, a Sarmatis Vistula,
<note place="margin-left" type="nomen"> Vistula.</note> Danubius <note place="margin-left" type="nomen"> Danubius.</note> a Pannonibus terminauerat. Sed
praeterimus leges naturae: nullis deterriti difficultatibus transcendimus montes,
tranamus flumina, ac etiam, si Dedali pennis <note place="margin-left" type="titulus">
Dedali penne.</note> uti liceret (ut est in fabulis) coelum nostra stultitia
peteremus. Minimum est, quod imus in terrae uiscera: unde iam manes, si qui sunt
cruerentur. Profecto nec Scythicae paludes, <note place="margin-left" type="nomen">
Scythicae paludes.</note> nec Riphaei montes <note place="margin-left" type="nomen">
Riphaei montes.</note> semper onusti niuibus, nec illa Gottorum asperrima sedes <note place="margin-right" type="nomen"> Gottorum sedes.</note> obstat peruicacissimae
mortalium cupiditati: ac nisi prohiberetur glaciali Oceano, <note place="margin-right" type="nomen"> Glacialis Oceanus.</note> loca ultra sepositam <sic>arcton</sic>
<note place="margin-right" type="nomen"> Arctos.</note> in extremis mundi partibus (si
quae sunt) ab homine penetrarentur. Quin etiam maiori discrimine scindimus maria: ubi
non <milestone unit="page"/> tantum Orcae <note place="margin-right" type="nomen">
Orcae.</note> et Balenae <note place="margin-right" type="nomen"> Balenae.</note>
immanes belluae, non modo rabies uentorum, fragor procellarum, uis turbinum, ac se
attollentes in coelum fluctus extimescendi sunt, sed ignes quoque superandi. Quippe
inhabitatam priscis temporibus plagam sub aequinoctiali circulo, continuo solis calore
feruentem nostri homines iam esse habitabilem docuerunt: quum assuetis ad omnia mala
corporibus alioquin intolerabiles aestus impune pertranseant. Inde circumeuntes
monstriferam <sic>Aphricam</sic>
<note place="margin-right" type="nomen"> Monstrifera <sic>Aphrica</sic>.</note> nauigant
ultra solsticium Capricorni <note place="margin-right" type="nomen"> Solstitium
Capricorni. </note> ad Taprobanam insulam, <note place="margin-right" type="nomen">
Taprobana insula.</note> olim alterum orbem existimatam. Neque his terminis
inexplebilis lucri cupido contenta, semper nouas exquirit regiones, iamque antrum Austri
<note place="margin-right" type="nomen"> Antrum austri. </note> occupauisset, nisi
simili frigore ac gelu inde repelleretur. <expan>Hinc</expan> aduehuntur illae opes,
quas uana opinio preciosas facit: at quidem multo sunt fruges utiliores, quibus uita
hominum conseruatur: quis enim tempore famis non profunderet omnes diuitias? Nihilo
minus eas laudamus, suspicimus, admiramur, earumque possessores beatissimos nuncupamus:
tametsi <sic>plaerisque</sic> detrimenta ex his acciderunt. <note place="margin-right" type="titulus"> Diuitiae multis fuerunt damno.</note> Diuitibus et subsessores in
syluis, et Piratae in portubus obstruunt itinera: Diuitum domus, hostibus ciuitatem
occupantibus, primae diripiuntur: hos ante omnia tyranni curant tollere, quibus alienae
opes formidolosae sunt. Nam et Syllana <note place="margin-right" type="nomen">
Sylla.</note> et Mariana <note place="margin-right" type="nomen"> Marius.</note>
proscriptione, et post Caesaris necem, a Triumuiris <note place="margin-right" type="nomen"> Triumuiri.</note> optimos ac ditissimos trucidatos accepimus. Sic in
potentiores grassati sunt Alexander Pheraeus, <note place="margin-right" type="nomen">
Alexander Pheraeus.</note> Phalaris Agrigentinus, <note place="margin-right" type="nomen"> Phalaris Agrigentinus.</note> Dionysius Siracusanus, <note place="margin-right" type="nomen"> Dionysius Siracusanus.</note> ac triginta Tyranni
Athenis, <note place="margin-right" type="nomen"> Triginta Tiranni.</note> sic omnes
demum, qui aut res publicas occupauerunt, aut ciuitates expugnauerunt. Dicet quispiam
fortasse pulchrum est splendere in preciosis uestibus, et sumptuosa extruere palatia,
quae diuturna sunt futura monumenta conditoris. Verumtamen maiori laudi ab unoquoque
tribueretur, si quilibet suis potius uirtutibus ornatus inspiceretur, quam oneratus
uestibus incederet: nemo sit alienis rebus laudabilis, <note place="margin-right" type="titulus"> Nemo alienis laudabilis.</note> et iis praesertim, quae cuique
contemptissimo possunt euenire. Quod uero testimonium redditura sunt edificia, siquidem
diu sibi ipsis non constent? Frustra nimirum, nec sine indignatione naturae exciduntur
syluae, <milestone unit="page"/> ut ingemant sub peregrinis marmoribus: alias
effodiuntur montes Numidici, <note place="margin-left" type="nomen"> Numidia.</note>
alias Laconici, <note place="margin-left" type="nomen"> Laconia.</note> alias Aegyptii:
<note place="margin-left" type="nomen"> Aegyptus.</note> nunc nauigamus
<expan>Paron</expan>, <note place="margin-left" type="nomen"> Paros.</note> nunc Pontum,
<note place="margin-left" type="nomen"> Pontus.</note> interdum etiam ulteriores
petuntur regiones, ut maximis laboribus mortalium una aedicula paulo post ruitura
extruatur. Vbi sunt columnae L. Crassi? <note place="margin-left" type="nomen"> L.
Crassus.</note> Ubi Luculli, <note place="margin-left" type="nomen"> Lucullus.</note>
Scauri, <note place="margin-left" type="nomen"> Scaurus.</note> Mamurrae, <note place="margin-left" type="nomen"> Mamurra.</note> aliorumque Romanorum potentissimae
domus? Vbi tot arcus <note place="margin-left" type="res"> Arcus.</note> triumphales,
tot porticus <note place="margin-left" type="res"> Porticus.</note> ad deambulationem,
tot Theatra <note place="margin-left" type="res"> Theatra.</note> dumtaxat ad ludos
erecta? Vbi incrustati parietes, et tesselata pauimenta? Atque ut Corinthum, <note place="margin-left" type="nomen"> Corinthus.</note> Athenas, <note place="margin-left" type="nomen"> Athenae.</note> Cizicum, <note place="margin-left" type="nomen">
Cizicum.</note> Rhodum, <note place="margin-left" type="nomen"> Rhodos.</note>
Ephesum, <note place="margin-left" type="nomen"> Ephesus.</note> Aegyptias Thebas, <note place="margin-left" type="nomen"> Thebae aegyptiae.</note> et Babylonem <note place="margin-left" type="nomen"> Babylon.</note> Semiramidis opus, ac septem mundi
miracula taceamus? Vbi est inquam illa Roma <note place="margin-left" type="nomen">
Roma.</note> caput et lumen orbis? Vbi templum illud magnificentissimum Hierosolymis:
<note place="margin-left" type="nomen"> Hierosolymae.</note> quod aethernum debuit
esse, siquidem sibi deus aedificari iusserat? Omnia certe, aut corruerunt funditus, aut
sic immutata sunt, ut ne uestigia quidem prioris faciei appareant: nihil enim est tam
solidum tamque forte, quod, quum sit factum manu artifici, non collabatur in cinerem.
Quanto satius esset, si eos labores in conquirendis uirtutibus expenderemus: ut Plato
<note place="margin-left" type="nomen"> Plato.</note> qui nauigauerat in Aegyptum,
Pythagoras <note place="margin-left" type="nomen"> Pythagoras.</note> etiam ad Persas,
et <sic>plaerique</sic> ad alias nationes, quorum diuturnius est nomen in terris, quam
eorum patria fuerit. Et quamuis unaquaeque uirtus quemlibet sui amatorem clarum faciat:
quemadmodum Achilles fortitudine, <note place="margin-left" type="nomen"> Achilles
fortis.</note> Aeneas pietate <note place="margin-left" type="nomen"> Aeneas
pius.</note> narrantur insignes. Constantia Socrati, <note place="margin-left" type="nomen"> Socrates constans.</note> Aristidi iusticia <note place="margin-left" type="nomen"> Aristides iustus.</note> nomen aethernum peperit, magna Caesari laus
tribuitur propter clementiam, <note place="margin-left" type="nomen"> Caesar
clemens.</note> in aliis modestia, in quibusdam liberalitas, atque in multis diuersae
uirtutes laudantur: tamen quicunque in penetralibus eloquentiae coaluere, fiunt omnium
procul dubio clarissimi. Etenim quum sit omnes uirtutes complexa, ut uel unius defectu
amittat nomen eloquentiae, necessum est, ut caeteris longe anteponatur. Et profecto,
nullius est tantum flumen ingenii, nullius tanta uis et ubertas orationis, ut hanc
praestantissimam uirtutem, hoc inquam excellentissimum dei et naturae munus, satis
dignis laudibus possit extollere. Quis enim tuum sacratissimum numen non admiretur
<milestone unit="page"/> eloquentia? <note place="margin-right" type="titulus">
Conclusio per enumerationem.</note> Quem tuus splendor non obnubilet? Quis tua
suauitate non obmutescat? Tu decus humani ingenii sermonem rationis interpretem excolis,
ac ueluti in quadam laudis Orchestra collocatum, efficis omnium speciosissimum. Tu prima
condendarum ciuitatum fundamenta iecisti. Per te dirae bellorum procellae dissipantur.
Tibi et Barbari et hostes obtemperant. Te concordiae altricem omne genus hominum in
summa ueneratione habet. Tu immensam laudem, ornamentum, existimationem, atque diuitias
tuis praestas cultoribus. Tuo munere Pisistratus <note place="margin-right" type="nomen"> Pisistratus.</note> Athenarum Principatum est assequutus, deferente populo, aduersus
grauissimas Solonis <note place="margin-right" type="nomen"> Solon.</note> conciones. Tu
Demosthenem <note place="margin-right" type="nomen"> <FONT COLOR="#CC3300"><b>Demosthenes</b></FONT>.</note> humillimae
sortis hominem ad tantos honores prouexisti, ut olim gubernandae Ciuitati praefuerit,
atque coronam maximis uitibus Aeschine <note place="margin-right" type="nomen">
Aeschines.</note> reclamante adeptus sit. Tu M. Catonem <note place="margin-right" type="nomen"> M. Cato.</note> ignotum <sic>Thusculi</sic> uirum eo laudis extulisti,
ut eius incrementa publicis uotis expetenda fuerint. Te duce M. Tullius <note place="margin-right" type="nomen"> M. Tullius.</note> ex illo humili municipio
Arpinate id consequutus est, quod nemini unquam mortalium contigit, ut in pace mereretur
triumphum, et in toga dignus laurea censeretur omnibus triumphis praestantiore. Sed ne
nimis prisca referendo parum fidei praestetur, his quidem temporibus, quibus negliguntur
et pessundantur uirtutes, quae res alia Bilibaldum Pirchaimerum <note place="margin-right" type="nomen"> Bilibaldus Pirchaimerus.</note> et in Aristocratia
Norumbergensi <note place="margin-right" type="nomen"> Aristocratia
Norumbergensis.</note> primas habere partes effecit, et Consiliis Maximiliani Caesaris
<note place="margin-right" type="nomen"> Maximilianus Caesar.</note> adhibuit, quam
tuae uires efficacissimae? Tu et Conrado Peuttinger <note place="margin-right" type="nomen"> Conradus Peuttinger.</note> sic obsequuta es, ut Senatui Augustano <note place="margin-right" type="nomen"> Senatus Augustanus.</note> presideret, et negocia
Caesaris exequeretur. Tuam uim demum esse potentissimam docuit Cuspinianus <note place="margin-right" type="nomen"> Cuspinianus.</note> obscuris quidem ortus
parentibus: at paulatim, te aspirante sic emersit, ut nullum aptiorem Viennae <note place="margin-right" type="nomen"> Vienna Pannoniae.</note> Caesar iudicet in obeundis
maximarum rerum legationibus. Quod si nunc suus uirtutibus honor redderetur, si bonae
artes in precio essent, iam tuis iterum auspiciis noui conspicerentur Camilli, <note place="margin-right" type="nomen"> Camilli.</note> Decii, <note place="margin-right" type="nomen"> Decii.</note> Fabricii, <note place="margin-right" type="nomen">
Fabricii.</note> Marcelli, <note place="margin-right" type="nomen"> Marcelli.</note>
Scipiones: <note place="margin-right" type="nomen"> Scipiones.</note> iterum
extenderetur imperium Romanum in Pontum, <note place="margin-right" type="nomen">
Pontus.</note> Persas, <note place="margin-right" type="nomen"> Persae.</note> Arabas,
<note place="margin-right" type="nomen"> Arabes.</note> et Garamantas. <note place="margin-right" type="nomen"> Garamantes.</note>
</p>
</div>
<closer>DIXI.</closer>
</div>
</body>
</text>
</TEI>
Andreis, Franjo Trankvil (1490-1571) [1518, Leipzig]: Oratio de laudibus eloquentiae auctore Tranquillo Parthenio Andronico Dalmata in Gymnasio Lipsensi pronuntiata, versio electronica, Verborum 4822, ed. Neven Jovanovic [genus: prosa oratio - oratio] [numerus verborum] [andreis-f-eloq.xml].
|
