Marulic, Marko (1450-1524) [1510]: Regum Delmatiae atque Croatiae gesta, versio electronica, Verborum 4606, ed. Neven Jovanovic [genus: prosa oratio – historia] [numerus verborum] [marul-mar-rdcg.xml].
Si vis in lexico quaerere, verbum elige et clavem 'd' in claviatura preme.
<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<TEI xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
<teiHeader>
<fileDesc xml:id="marul-mar-rdcg">
<titleStmt>
<title>Regum Delmatiae atque Croatiae gesta, versio electronica</title>
<author key="marul01">
<name xml:lang="hr">Marulić, Marko</name>
<date>1450-1524</date>
</author>
<editor>Neven Jovanović</editor>
<respStmt>
<resp>Hanc editionem electronicam curavit</resp>
<name>
<ref type="viaf" target="6913774">Neven Jovanović</ref>
</name>
</respStmt>
</titleStmt>
<editionStmt>
<p>Digitalizat modernog kritičkog izdanja, bez aparata (2009).</p>
</editionStmt>
<extent ana="C">Mg:C Verborum 4606</extent>
<publicationStmt>
<p>elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. <date>lipnja 2009</date>
</p>
</publicationStmt>
<sourceDesc>
<bibl type="repo" ana="digital">Digitalna verzija: CroALa</bibl>
<bibl>Marulić, Marko: Regum Delmatię atque Croatię gesta a Marco Marulo Spalatensi Patritio latinitate donata. Edidit Neven Jovanović. Colloquia Maruliana, 18 (2009), s. 28--61
</bibl>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<abstract>
<p/>
</abstract>
<settingDesc>
<p/>
</settingDesc>
<particDesc>
<p/>
</particDesc>
<langUsage>
<language ident="lat" xml:lang="hrv">latinski</language>
</langUsage>
<creation>
<date when="1510" period="15xx_1_third">1510</date>
</creation>
<textClass>
<keywords scheme="typus">
<term>prosa</term>
</keywords>
<keywords scheme="aetas">
<term>Litterae renatae (1400-1600)</term>
<term>Saeculum 16 (1501-1600)</term>
<term>1501-1550</term>
</keywords>
<keywords scheme="genre">
<term>prosa oratio - historia</term>
</keywords>
</textClass>
</profileDesc>
<revisionDesc>
<change>
<name>
<ref type="viaf" target="6913774">Neven Jovanović</ref>
</name>
<name>Luka Špoljarić</name>
<date>2012-03-09</date>
Novo, unificirano zaglavlje.
</change>
</revisionDesc>
</teiHeader>
<text type="prorsa">
<front>
<titlePage>
<docTitle>
<titlePart type="titulus">REGVM DELMATIĘ ATQVE CROATIĘ GESTA </titlePart>
<titlePart type="auctor">A MARCO MARVLO SPALATENSI PATRITIO LATINITATE DONATA</titlePart>
</docTitle>
</titlePage>
<div type="dedicatio">
<opener> Marcus Marulus Dominico Papali salutem. </opener>
<p> Commentariolum a te in Craina nuper repertum, inter uetustissimas gentis illius scripturas
Delmatico idiomate compositum, tuo rogatu Latinum feci, Croatię Delmatięque regum gesta
continentem. </p>
<p> Res certe digna relatu et quam non solum nostrę uernaculę linguę gnari, sed etiam Latinę
intelligant. Ex hac enim historia et boni exemplum petere poterunt quod imitentur et mali per
quod sese corrigant. Atque hoc illud fuit quod et te impulit ut me ad historiam transferendam
urgeres, et me ut tibi obtemperarem. Magis tamen tuus erga me amor laborem hunc coegit me
subire; quid est enim quod illi non debeo? </p>
<closer>
<salute>Vale.</salute>
<date>Anno Christianę salutis MDX.</date>
</closer>
</div>
</front>
<body>
<div type="historia">
<p> Iustiniano partibus Orientis imperante anno Christianę salutis DXXXVIII, quo tempore
Germanus et Sabinus episcopi erant, uitę sanctitate nobiles, et Benedictus abbas Montis
Cassini, Sfiolado rege uita defuncto Brissus inter liberos eius natu maior successit in regno.
Reliqui duo, Totila et Stroilus, et ipsi dominandi cupidi ad alias prouincias sibi subiugandas
animum intendunt. Erat Gothorum<note place="margin">Gothi</note> gens inquieta, uaga, absque
legibus, aspera et bellicosa. Igitur Totila et Stroilus, cum a fratre Brisso subsidia
impetrassent, ingentes equitum peditumque copias secum trahentes Occidentis regna inuasere. Et
primo quidem infestis armis Pannoniam aggressi commisso cum Pannonibus proelio superant, regem
eorum interimunt, regnum uictoria potiti occupant. Post hęc inde mouentes in agro qui Tarnouię
dicitur castrametati sunt. Huiusce rei rumor Delmatię regem Salonis tunc residentem timore
perculit. Ac repente legatos ad regem Istrię mittendos curat, petit uti coniunctis uiribus a
communi periculo sese tueantur maturentque obuiam ire hosti ne ille imparatos repenti
irruptione opprimat. Igitur subitario milite comparato ambo pari animi audacia procedentes
castra non procul ab hostium castris posuerunt. Per dies octo leuibus inter se procursationibus
decertarunt, postremo exercitibus utrinque in aciem eductis diu dubio Marte pugnatum est.
Denique magnis utrinque actis cędibus regum duorum acies inclinari cępit. Deo ita disponente,
licet nec numero nec armis nec animi robore essent inferiores, fusi fugatique sunt; fortasse
crimine aliquo sui populi offensa diuinitas genti infideli atque impię uictoriam dedit. Multa
tunc milia Christianorum desiderata sunt, rex Istrię interfectus, rex Delmatię graui saucius
uulnere fugaque elapsus Salonas est delatus. Vrbem moeror inuasit et cęde suorum audita
lugentium atque ululantium clamor perstrepere cępit. E contrario aduersariorum uis atque
potentia eorum quos subegerant suffragiis in dies augebatur. Cumque multitudo ordinem non
caperet, fratres diuisis exercitibus alius alio mouit. Totila cum suis in Istriam profectus
Aquileiam uastauit, oppida euertit, Italiamque est ingressus anno Christianę salutis 547.
Vastatis demum Italię uicis ac uillis urbibusque aliquot solo ęquatis populisque ad
internitionem deletis in Siciliam transmisit et, sicut futurum Benedictus abbas Diuino spiritu
afflatus prędixerat, haud multo post fato est defunctus. </p>
<p> Interea frater eius Stroilus<note place="margin">Stroilus</note> Illyrici regno potitur,
deinde Mysiam inferiorem (quę nunc Bosna<note place="margin">Bosna</note> dicitur) ingressus,
cum et ipsam breui subiugasset, in Delmatiam descendit. Vrbes maritimas deprędatus est,
Scardonam oppidum et Salonas, totius prouincię emporium, dirruit et euertit, necdum malis
satiatus misit cum parte exercitus filium suum Seuioladum ad Delmatię mediterranea, quę nunc
Croatia dicitur,<note place="margin">Croatia</note> expugnanda. Cumque Iustinianus Cęsar
intellexisset quod Gothorum dux copias diuisisset dimisissetque a se partem alteram cum
Seuiolado filio atque ita esse, ut ferebatur, per exploratores certior factus, coacto repente
exercitu Stroilum inuasurus abiit. Nec minus prompte atque impigre Stroilus cum his quos secum
habebat processit obuiam. Erat enim et ipse animo inuictus ac manu supra quam credi potest
strenuus. Postquam in procinctu stetere acies, manus conserunt; acriter utrinque insistitur,
arma miscent, nusquam cęditur. Stroilus in medios armatorum globos irruens egregieque sese
gerens uulneribus tandem confectus equo delabitur; cuius casu consternati Gothi terga uertunt.
Cumque non pauci cecidissent, pars tamen eorum qui fugerant in angustiis magno animo subsistens
atque aduersariis repugnans inuicta permansit. Cęsariani uero cum ingenti hominum pecudumque
pręda uictores in patriam sunt reuersi. At uero Seuioladus, cum talia audisset, patris necem
ulturus (si fors ita ferret) cum tota expeditione, quam celerrime poterat, Bosnam
proficiscitur. Sed cum aduersarios inde iam discessisse comperisset, ibidem patris loco regnare
<note place="margin">Primus rex</note> coepit natusque est ei filius cui Silimiro nomen fuit.
Ipse autem Seuioladus Bosnę, Valachię usque ad Polonię fines, et Delmatię Croatięque imperauit,
Christiano nomini infensissimus. Eos igitur qui maritima Delmatię oppida incolunt frequentibus
afficiebat iniuriis. </p>
<p> Anno imperii sui XII uita decedens, filio Silimiro regnum reliquit. Hic patri natura ac
moribus longe dissimilis erat.<note place="margin">Rex 2</note> Nam licet et ipse esset
gentilis, omnes tamen sibi subiectos perhumaniter ac perbenigne habebat, ius suum cuique
tribuens, neminem lędi permittens et in exigendis uectigalibus nullum inter Christianos et
gentiles habens discrimen. Plurimi itaque de coetu fidelium, qui ob persecutionem sęuitiamque
prioris domini dilapsi fuerant, rediere; breuique effectum est ut superior Delmatię pars, quę
Croatia nuncupatur, nunquam populosior fuisse existimaretur; tranquille inter omnes degebatur
nullisque lacessentibus bellis pacem agitabant. </p>
<p> Silimiro autem,<note place="margin">3 rex Bladinus</note> cum unum et uiginti annos
imperasset, e uiuis sublato, successit Bladinus filius. Mitis admodum et paternę mansuetudinis
ęmulus, omnibus charus uixit. Veruntamen filium genuit suę probitati nimis imparem ingenioque
diuersum; Ratimiro nomen erat. Cumque adoleuisset, insolescere coepit et regnante adhuc patre
quasi dominari uelle. Per idem tempus immensa quędam hominum multitudo familias quoque mulierum
ac puerorum secum trahens transmisso magno amne Velia in regionem Sinbagiorum irrupit eaque
potita est. Huius gentis dux erat nomine<note place="margin">Barris uel barro</note> Barris,
quem nos Cęsarem possumus dicere; sub eo chiliarchę pręfectique erant, quorum nutu atque
auspiciis singuli plebis ordines regebantur disponebanturque. Hinc profecti Seleuciam sibi
subegere, deinde Macedoniam, neque eo contenti Italiam quoque armis inuaserunt. Non semel cum
illis congressus Romanorum imperator cum semper inferior discessisset reipublicę consulere
cupiens foedus cum ipsis iniit; qui pacta pacis fideliter obseruantes bello abstinebant.
Bladinus autem, Salonarum rex, fama potentię eorum cum non parum terreretur, ubi audiuit sua
lingua eos uti et commercio facile amiciciam ab iisdem se impetraturum ratus legationem misit;
nec spe frustratus, quod cupierat, obtinuit. Neque enim lingua tantum cum illis communicabat,
uerum etiam religione. Et quo certior atque diuturnior pax haberetur, factus est Barri
tributarius. Et ille tandem bello rapinisque abstinens his quos subegerat felicius pręesse
cupiens cuncta, quę armis uastata erant, nouis cultoribus replenda curauit uectigalium
remissione inuitando immunitateque et libertate. </p>
<p> Interea Bladino rege<note place="margin">Rex IIII</note> uita defuncto regni gubernacula
filius suscepit Ratimirus qui, auitę humanitatis penitus expers, inimico animo in Christianos
erat. Non pauca regni oppida, quę ab illis habitabantur, euertit, ipsos uero in seruitutem
redegit, sed iis pręcipue infestus qui maritima Delmatię incolebant loca. Itaque quę aui
patrisque benignitas coli frequentarique fecerat uasta ac desolata illius reddidit duritia
plerique Christianorum latebras sibi quęsiere ad siluarum deserta montiumque solitudinem sese
transferendo uitamque misere admodum sustentando dum spem fouent se Deo miserante meliorem
tandem dominum sortituros. Neque illos ea spes fefellit, quanuis ad quintum usque regem dilatus
est euentus. Etenim haud ita multo post moritur Ratimirus absque liberis nullaque post se prole
<note place="margin">Rex 5</note> relicta. Suffectus est tamen in eius locum quidam ex
propinquis, deinde et hoc<note place="margin">6 7 8</note> mortuo alius; uterque autem grauis
atque molestus Christiano nomini inprimis fuit. Deinde alii duo unus post alterum regnarunt,
omnes tamen, ut melioribus locum darent, satis celeri morte de medio sublati sunt. Cęterum quam
diu uixerunt usque adeo nostrę religioni infensi erant ut nonnulli ex Christianis
persecutionibus afflicti ad eorum ritus declinarent, sed quibus fides uita charior erat, omnia
extrema perpeti malebant quam gentilitatis erroribus implicari. </p>
<p> Quintus ab his in regnum uocatus, nomine Satimerus, abstinuit a fidelium<note place="margin">Rex VIIII Satimerus</note> infestatione atque in omnes ęquo pariter animo fuit. Eo regnante
in publicum prodibant qui diu latuerant quique antea metu conterriti partim a fide defecerant,
partim fugerant, pristina libertate usi ad sua quisque loca redibant. Erat ea tempestate
Thessalonicę uir quidam nomine Constantius, multa uitę sanctitate pręditus philosophięque
doctrinis apprime eruditus. Hic diuinitus inspiratus cum de Thessalonica Cassariam se
transtulisset, Christum euangelizare coepit; multi conuertebantur, credentes baptizabat,
denique totam ferme Bulgarorum prouinciam ueritatis prędicatione ab erroribus liberauit. </p>
<p> Cum ergo defuncto rege Satimero Budimerus, uir humanitate animique mansuetudine et ipse
insignis, diadema sceptrumque suscepisset, a Constantio doctus Christi quoque religionem
suscepit.<note place="margin">Rex 10 Budimerus</note> Et quoniam litteris etiam non parum
instructus erat, cum philosophis aliisque incredulis contendere ausus, nonnullos ex iis in
Christum credere compulit. Inde Cassariam accedens gratanter est susceptus ibique regni sedem
posuit, fidelis inter fideles quos iam Constantius conuersos baptizauerat. Erat tunc summus
ecclesię Romanę pontifex Stephanus, qui cum mirifica Constantii opera audisset, uidere illum
cupiens, ut ad se ueniret, per litteras petiit. Vir igitur sanctissimus Constantius, cum
interim ex pontificis autoritate presbyteros ordinasset, Vetus Nouumque instrumentum ex Gręco
in linguam Slauam transtulisset et eiusdem linguę missam composuisset credentesque in fide
confirmasset, Romam profectus est iussis apostolicis id poscentibus; inter eundum ad Budimerum
regem diuertens per dies aliquot plebi prędicauit nonnullisque qui reliqui erant fidei lauacro
purificatis Romam uersus, quo iter habebat, discessit. Interea fideles, quibus pręerat
Budimerus, omnes uno ore Deum laudabant et dominum nostrum Iesum Christum qui pro salute in se
credentium sustinuit crucem. Rex autem quibusdam Latinę linguę non ignaris negotium dedit ut
coactis in unum omnibus littoralis Delmatię quondam accolis atque habitatoribus loca oppidaque
superiorum regum impietate dirruta ac desolata instaurarent et exinde Christi nomen longe
lateque diffunderetur. Videbat pręterea diuersos genere ac lingua permixtim confuseque
constipari et eos suis quenque locis suisque legibus distinguere maturabat. Sed dum seniorum
sapientumque uocato concilio super ea re deliberat nec quisquam, quid facto opus esset, satis
compertum haberet, legatos Romam ad Stephanum pontificem et Constantinum Augustum misit; ab his
rei quam facere decreuerat consilium auxiliumque petens et aliquos de sapientum numero uiros
cum ueteribus locorum urbiumque scripturis regnique sui finium atque iurium, qui disponere
omnia rite edocti scirent et in statum suum redigere, quo religionis a se populoque suo
susceptę fides rebus recte constitutis certior atque diuturnior haberetur. Hac legatione audita
pontifex magno afficitur gaudio, postulata concedit et extemplo ad regem duos cardinales ac
duos episcopos simul destinat; qui cum uenissent, apostolica autoritate cuncta quę facto opus
erant peregerunt: per illos quippe presbyteri consecrati, erectę ecclesię, leges rogatę et,
quęcunque nouitiis Christianis necessaria erant, plene perfecteque fuere constituta.
Aduenientes autem in campo qui Cliuna appellatur regi occurrerunt. Ibi enim rex cum magno
procerum suorum comitatu expectatos honorifice excepit; omnes quippe regni pręfectos ibidem
iusserat congregari ut omnibus nota essent quę agebantur. Igitur per dies octo apostolici uiri
nihil aliud egerunt nisi ut omnibus persuasum esset in Christum credere, fidem religionemque
propagare, communi omnium saluti consulere et, quicquid deinde pontificali autoritate
deffinitum fuisset, ratum habere; deinde cunctis audientibus scripturę per dies quattuor lectę
et, sicuti hę monebant, regiones diuisę metęque finium singulis impositę ac iura constituta.
His peractis Budimerum regem sacro chrismate delibutum sanctificarunt et in dignitate, in qua
erat, opportunis benedictionibus confirmarunt, imponentes reliquis omnibus ut semper dicto eius
audientes essent iussaque perficerent et suis post illum hęredibus pari studio obsequerentur.
Deinde archiepiscopos episcoposque crearunt per loca dioeceses eis assignando iuxta quod in
litteris uetustę obseruationis inuenerant. Vnum ex archiepiscopis miserunt Salonas, cuius
quidem urbis tunc maxima pars dirruta erat et quęque egregia uastationibus deformata <FONT COLOR="#CC3300"><b>Gothorum</b></FONT>
immanitate atque sęuitia. Alterum uero archiepiscopum Ducliam destinarunt. Episcopos autem
alios aliis locis pręficientes istorum archiepiscoporum iurisdictioni ac regimini subiecerunt.
Tunc ecclesiarum ędificia, quę prostrata iacebant, rursum sunt erecta et episcoporum
consecrationibus sanctificata. Pręterea regis edicto cautum est ne quis illius ecclesię ius
usurparet, ne quis clerico iniuriam faceret, ne quis aduersus ecclesiasticam libertatem ire
pręsumeret, sed ut omne clericorum ius atque potestas prępositorum ecclesię arbitrio
deffiniretur, lęsę maiestatis reus esset si quis contra attentare auderet; deinde (ut dictum
est) regionum fines diuisi. Postquam autem cuncta secundum pristinam consuetudinem in suum
redacta sunt statum, hoc est maritima mediterraneaque Delmatię loca et quę inter flumina Drauum
et Sauum, Danubium influentia, iacent regionemque quę a Delminii ruinis, ubi tunc regni
concilium factum fuerat, usque ad locum qui Valdemin appellatur et a Valdemino usque Dyrrachium
protenditur, hanc in partes duas diuiserunt, quas dirimebat ripa Drini fluminis, occidentem
uersus usque ad Beriam montem et tractus perpetuus Bosnam prouinciam scindens usque ad montem
Lippam. His ita separatis alibi banni,<note place="margin">Bannus</note> quos Latini tribunos
uocant, alibi sublimioris potestatis duces pręfecti sunt, prout cuiusque regionis exigere
uidebatur conditio; sub his creati sunt centuriones, ita dicti a militum numero quibus
pręerant; singuli banni septem centurionibus imperabant, maior natu ex centurionibus cum bano
suę ditionis gentibus ius dicebant. Duces uero ad ius populo dicendum cum quinque consiliariis
prętoribus considebant, insuper magistratus officiaque diuidentes qui prouinciam regerent
exigerentque uectigalia a ducibus constituta et quęque regno plebique expedientia prouiderent.
Banni quoque ut simul cum uno centurione iudicent, statuerunt, alioquin iudicium irritum sit.
Quilibet autem prędictorum de suis uectigalibus partem tertiam pendebat regi ut communi omnium
domino, cui subesse debeant omnes qui regni finibus continentur. Alias pręterea leges ac scita
sanxerunt, quę nunc referre longum foret, habentur autem in libro qui est in Croatia dictus
Methodus, quem Latine Rationalem possis dicere. Cardinales tandem episcopique et Cęsaris legati
probe ac laudabiliter suo functi officio magnisque a rege muneribus donati reuerenterque habiti
recessere. Mox etiam omnis hominum multitudo cum suis ducibus bannis centurionibusque dilapsa
est in suas quisque sedes patriumque solum rediere. Rex autem ipse Budimerus anno a sua
unctione quadragesimo, mense <num value="3">III</num>. diem clausit extremum et cum ingenti funeralis pompę apparatu
in ęde beatę Virginis Marię matris Dei in oppido Decolio est sepultus. Luxit eum populus dies
plurimos; nam ex omnibus regni finibus, ut funus eius honorarent, eo conuenerant. </p>
<p> Non multo ante natus<note place="margin">Rex 11</note> regi filius erat. Hunc infantem licet
et in cunis adhuc iacentem omnes uno animo regem salutauerunt. Vncto deinde ab episcopis et
coronato nomen inditum est Sfetolicus, quod in Latinum uersum Sanctulum sonat. Qui cum
adoleuisset, patris, omnium qui ante illic regnarunt pręstantissimi, uestigia sequi coepit,
sacris deditus Christianęque religionis ualde studiosus. Cumque in omnibus sese summa cum laude
gessisset mortemque obiisset, filius ei Vladislauus successit in regno, qui ei duo de uiginti
annos nato genitus fuerat. </p>
<p> Hic quidem et corporis uiribus et animi audacia pręstabat, sed uita ac moribus patri auoque
non satis similis habebatur. Parum enim religiose uixit nec iustitię seruiens nec legibus
parens, quin immo prauis<note place="margin">Rex 12</note> animi cupiditatibus deditus nihil
sibi non licere existimabat quod collibuisset. Maxime illum uenatio delectabat, cui intentus,
dum die quodam citato equo feram insequitur, forte in foueam non modicę altitudinis corruit
atque inde totis artubus elisum exanimemque traxere; et talis quidem uitę eius finis fuit. </p>
<p> Regnum suscepit<note place="margin">Rex 13 Polislauus</note> filius Polislauus. Quo regnante
Attila, Pannonum rex, grandi coacto exercitu regnum eius inuasit. Erat Polislauus iuuenis adhuc
uirentisque ętatis, sed manu strenuus animoque pręstans. Itaque acrius quam credi poterat cum
suis<note place="margin">Attila</note> hosti restitit. Quoties enim legiones inter se
concurrerunt, semper proelio superior euasit. Vidensque Attila nequaquam ęquo Marte se
confligere posse finibus excessit et plurimis de suo exercitu amissis in Pannoniam cum
ignominia redire coactus est. Post hęc Polislauo regi nata est filia, quę iam nubilis uiro
tradita duos genuit filios. Atque idem Polislauus anno regni sui septimodecimo uita decessit
haud parua rerum gestarum fama post se relicta ut qui pacis bellique artibus plurimum
pręstaret. </p>
<p> Eo<note place="margin">
<add>Rex XIV</add>
</note> defuncto alter ex nepotibus eius natu maior nomine Sebeslauus regnare coepit. Cumque
Scodram, regni sui oppidum, Gothi obsedissent, ille coacta suorum non parua manu audacter
impigreque castra eorum<note place="margin">Scodra</note> inuasit ita ut primo impetu eos
opprimeret. Hostium igitur, qui regnum suum bello lacessere non dubitauerant, statim pars alia
cęsa, alia capta, alia in fugam conuersa uictoriam illi reliquit. Neque enim<note place="margin">
<graphic url="manicula.png"/>
</note> semper prospere pugnare possunt qui plus audacię quam uirium prę se ferunt. Interim
Attila, Pannonię rex, rursum infestis armis fines eius ingressus oppidum quoddam ui cępit
cumque bona diripuisset, ędes incendit, moenia dirruit et audita Gothorum cęde nihil cunctatus
in regnum suum abiit. Sebeslauus uero nondum de fuga eius certior factus extemplo copias eo
mouit, sed hoste quo cum congrederetur non inuento oppidum, quod solo ęquatum fuerat,
instaurari iussit. Cumque quattuor et uiginti regnasset annos, duos de se liberos reliquit:
alteri nomen erat Razbiuoius, alteri Bladimerus. </p>
<p> Hi post patris obitum<note place="margin">XV rex</note> regnum inter se partiti sunt,
arbitrio tamen Razbiuoi quia natu maior erat. Cęssit ergo Bladimero partem regni ultra montes
Danubium uersus, partemque Macedonię ad campos Argolidis uergentem. Ipse uero sibi accepit
littorale regnum omnemque citra montes tractum mari contiguum nauigationibusque opportunum.
Porro Bladimerus regis Pannonię filiam accepit uxorem liberosque ex ea procreauit; quapropter
inter eum et Pannones diu pax intercessit. Razbiuoius autem cum duodecim regnasset annos, uita
decessit nulla de se prole relicta. Venit ergo frater Bladimerus et regnum consanguinitatis
iure possedit. Cumque in suo regno uiginti, in fratris octo regnasset annos, mortem obiit. </p>
<p> Filius eius primogenitus<note place="margin">XVI rex</note> Canimerus post eum diadema
suscepit regnumque dudum diuisum coniunxit et pręcedentium regum potentiam suis opibus ęquauit.
Sed quoniam ob quandam animi duritiem inuisus plebi erat, illa Delmatię pars quę Croatia
dicitur ab eo desciuit. Quam ob rem rex in furorem uersus coacto repente exercitu Macedonię,
Epiri Mysięque superioris ad eos qui defecerant debellandos est profectus. Cęterum non minor
illis ad repugnandum animus erat; armati obuiam processere. In campo qui Cliuno nuncupatur
inter se concurrerunt; diu ęquo Marte pugnatum est. Interfecto tandem Canimero rege cęssauit
bellum. </p>
<p> Successit ei filius<note place="margin">XVII rex</note> Tuerdislauus regnoque potitus est.
Mox et ipso sine filiis defuncto regnum suscepit nepos eius Ostriuoius,<note place="margin">XVIII, XVIIII reges</note> cui anno tertio et uigesimo regni sui defuncto successit Tolimerus
filius. Quo regnante nihil contigit turbulentum; ocium et pax erat, ab armis quies. Vndecim
regnauit annos. </p>
<p> Et in eius locum<note place="margin">XX rex</note> suffectus est Pribislauus filius, qui cum
multa in eos quibus pręerat intoleranda commisisset, a Mysis, qui nunc Bosnenses appellantur,
interficitur. Interfecti cadauer in fluuium proiicitur, ut sepultura quoque hominis careret qui
ab humanitate alienus erat. </p>
<p> Loco eius regnare coepit Cepimerus filius; qui potestatem nactus paternę cędis auctores
poena affectos uita spoliauit.<note place="margin">XXI rex</note> Eo regnante ferocissima
Germanorum gens a septentrionis partibus ueniens Istriam occupauit. Cumque Delmatię fines armis
lacessere coepisset, Cepimerus rex eis obuiam processit. Inito proelio uictoria potitur,
plurimos concidit, pauci fuga in tutum elapsi sunt. Posthac Germanorum princeps, ut odia in
amiciciam uerteret, Cepimeri filiam filio suo Stauozaro petiit uxorem. Factis connubii
sponsalitiis amice post hęc alter altero usus est. Cepimerus regnauit quinque et uiginti annos,
menses septem. </p>
<p> Cui successit Suetozarus filius, ob insitam sibi animi mansuetudinem omnibus pariter
charus.<note place="margin">XXII rex</note> Hic Radoslauum filium adeo dilexit ut uiuens adhuc
illum pro se regnare iuberet. Radoslauus<note place="margin">XXIII rex</note> uero, ut tanto
beneficio se non indignum probaret, mortuo patre non tantum regni eius, sed etiam uirtutum se
pręstitit hęredem paternosque mores imitatus optime sese in omnibus gessit; prolem tamen sibi
suisque longe degenerem sortitus est. Filium enim habuit in tantum uitiis corruptum ut
Apostatam} cognomento appellarent; Seislauo autem nomen fuit. Ecclesię non obediuit, uiuente
patre regnum affectauit, in omnes fere iniurius fuit. Bannus igitur Bilicus proteruitate eius
offensus cum iis quibus pręerat a rege defecit. Rex autem Radoslauus desertores suos persecutus
facile in potestatem redegit ultro se dedentes, ne regi quoque aduersari uiderentur dum filium
eius detestantur. Bannus ipse fuga elapsus est, eis qui regi se tradiderant crimen remissum
ueniaque data. Quos autem cęperat Seislauus, illos in seruitutem redegit pręfectis copiarum
suarum oblatos; patri quoque iratus, quod rebellantibus pepercisset, seditionibus animum
intendere coepit. Plurimi militum centurionumque terrore compulsi illum sequebantur. Quorum
opera usus patrem regno expulit<note place="margin">XXIV rex</note> Croatięque dominatus est.
Ea enim gens parum ciuilis animi semper metu magis quam benignitate ad obsequendum mouebatur,
bonis itaque dominis molesta, improbis autem et arrogantibus mitis erat. Porro Radoslauus regno
exutus Lastum cum paucis quos secum habebat confugit. Vbi cum filium sibi adhuc infensum
aduentare audisset, uehementer animo angi coepit, comitum magis quam suum dolens periculum; cum
quibus inde raptim recedens ad mare usque sese fuga proripuit. Sed tunc etiam tergo instare
hostem cernentes cum equis in mare simul irruunt et ad scopulum quendam continenti proximum
natando peruenere; atque ita tandem infelix pater, ne una cum illis qui ipsum secuti fuerant
perditissimi filii manu trucidaretur, uix effugit. Cumque ibi per dies aliquot mansissent nec
se satis in tuto esse putarent, fato quodam Deique miseratione contigit ut nauis quędam de
Apulię partibus Delmatiam uersus iter habens pręternauigaret, quę clamoribus euocata scopulo
applicuit. Deinde regem cum toto comitatu suscipiens conuersa nauigatione transuexit in
Apuliam, ubi illi expositi terrestri itinere Romam contenderunt. Scopulus uero ille, qui
fugientes exceperat, regis nomen sortitus est, quem usque nunc Petram Radoslaui appellant. </p>
<p> Interim impius Seislauus fugato patre regnum possedit donec Deo ulciscente hostili manu (ut
monstrabimus) interemptus poenas daret. Per idem enim tempus erat in Pannonię partibus uir
quidam nomine Tecomilus, presbyteri filius, magister custosque armentorum principis Vdislaui
inter Pannones nobilissimi, cui inprimis charus fuit. Nam cum ipse Vdislauus mirum in modum
uenationibus deditus esset, semper in his exercendis Tecomili opera usus est. Nemo enim illum
anteire aut animi uiriumque robore aut pedum pernicitate poterat. Cęterum Tecomilus die quodam
inter uenandum cum forte odorisequam domini canem, quam Pallussam nominabant, leui ictu
percussisset eam a se abigendi animo accidissetque ut ipsa in quadam minus firma uerticis parte
percussa statim expiraret, domini iram ueritus effugit; illam enim prę cęteris omnibus
uenaticis canibus domino gratam esse nouerat quoniam et narium sagacitate et corporis decore
cęteris pręstabat. Hac igitur de causa Tecomilus fugiens transtulit se ad Seislauum regem ab
eoque est gratanter susceptus et inter familiares habitus. Post hęc Vdislauus princeps cum
Bosnam irrumpens uicos oppidaque popularetur agrosque uastaret, Seislauus rex cum suis aduersum
profectus ad flumen Drinum cum illo conflixit. Quo in pręlio egregia prę cęteris Tecomili opera
est usus. Is enim inter hostium globos leonis instar discurrens et exiliens fundebat fugabatque
aduersarios nunc hunc nunc illum irrequieta ensis rotatione cędens, alios saucians, alios
protinus interimens. Plurimis denique in fugam conuersis ipsum insecutus principem inflicto
uulnere ex equo in terram deturbat ruentique imminens caput abscindit, abscissum regi iam
uictori offert; ea tamen pugna eis quoque qui uicere cruenta fuit, cum de ipsis etiam non pauci
tunc desiderati sint. Seislauus igitur uictoria potitus cum suis lętus ac triumphans rediit,
sed non ita tunc feliciter dimicauit ut paulo post infeliciter corruit, ne quis diuturnam
impunitatem sceleri suo speret. Mox enim Vdislaui uxor, ingentis animi mulier, audita mariti
cęde Pannonię regem adiit auxilium ab eo petens. Quo cuncta quę exigebantur concedente continuo
magnam uim militum comparat, Seislaui regnum ingreditur, ipsum in agro forte uenantem reperit
statimque tentoria eius inuadit. Seislauus cum nec equum inscendendi spacium habuisset, capitur
nec quisquam ex cognatione eius reliquus fuit qui tunc in potestatem inimicorum non uenisset.
Omnes enim una cum eo uenatum ierant nihil tale ueriti neque omnino quicquam suspicantes.
Iussit mulier Seislauum in uincula coniici, naribus auribusque truncari et omnibus ostentui
esse. Foedum sane spectaculum, sed tantis hominis flagitiis non indignum. Vesperi deinde in
flumen Sauum cum uinculis deiectus pręfocatur; atque hunc exitum habuit illa in patrem impietas
in Deumque contemptus. </p>
<p> Audita filii nece Radoslauus familięque eius internitione, quod dignas factis poenas
dedissent, Deo gratias egit, iusta eius iudicia qua poterat laudatione efferens, qui et noxios
punire et innocentibus misereri consuesset. Accepta tandem a pontifice benedictione Roma
decedens in regnum suum est reuersus mansitque inter Delmatas maris accolas; Croatis uero omnem
iniuriam remisit nec quicquam in se inique commissum exprobrauit, ad clementiam quam ad
uindictam semper propensior. </p>
<p> Interea natus est ei filius Colomanus, qui post patris obitum consensu omnium regnum
suscepit paternarumque uirtutum ęmulus<note place="margin">XXV rex</note> iustitiam pietatemque
coluit, mitis, clemens, munificus, modestus ac proinde optimo cuique charus magnique habitus. </p>
<p> Cui in pace defuncto successit<note place="margin">XXVI rex</note> Crisimerus filius, et
ipse in omnibus laudandus, naturę fortunęque bonis ęque insignis, sed pręcipue in Deum
obseruantia atque cultu. Cumque unum et triginta regnasset annos,<note place="margin">XXVII rex
et ultimus</note> in demortui locum suffectus est filius Zuonimerus, animi ornamentis ac
religione nemini superiorum regum postponendus, ęqui ac legum pręcipuus obseruator et proinde
pessimo cuique maxime inuisus. Eo regnante prospere inoffenseque succedebant omnia, quieuerant
bella, opes augebantur, nec pauperibus timori erat diuitum auaritia, nec plebs potentiorum uim
formidabat, omnes pariter tuente ac protegente ipsa regis iustitia, quę neminem prorsus inique
uexari patiebatur. Cumque omnium prope par cura esset arua colere, pecudes alere,
negotiationibus exerceri, nunquam antea regnum illud ulla rerum copia opulentius fuisse
memorabatur. Abunde in ciuitatibus erat uestis preciosa decoraque arma et phalerati equi,
exquisita supellex, auri quoque argentique uis, gemmę, margaritę et quęque alia quę mortalium
animos uel ęstimatione uel pulchritudine allicere solent. Sed, ut fit, luxuria in superbiam
uerti coepit, in summum usque scelus erupturam, quod ex sequenti modo patebit narratione
uerumque esse constabit. Contigit enim ut ab Roma Cęsaris pontificisque legati ad Zuonimerum
regem missi cum binis litteris uenirent; primas tantum regi legendas dederunt, quarum hęc
sententia erat: <quote> Rogamus obsecramusque te, Zuonimere frater, regum Christianorum
piissime, uti coacto procerum tuorum populique concilio alteram epistolam coram resignari
coramque legi iubeas et una cum ipsis deliberes his de rebus quas nos Deo bene iuuante aggredi
meditamur pro amore Christi ecclesięque sanctę utilitate; tum demum, quicquid communi omnium
consilio decretum fuerit, ut nobis nihil moratus rescribas efficiasque certiores. Vale.
</quote>
</p>
<p> Zuonimerus igitur nauiter, sicut rogabatur, accersitis omnibus regni sui pręfectis
decurionibusque ciuitatum conuentuque habito ad Quinque ecclesias in campo qui Cossouus
nuncupatur litteras aperiri fecit et cunctis cum silentio audientibus publice recitari; quę in
hęc fere uerba scriptę erant: <quote> Romanus pontifex et Cęsar Augustus Zuonimero regi
populoque eius salutem. Rem certe indignam et Christianorum principum ignauię adscribendam
existimamus ut Hierosolymę sanctaque loca, in quibus Christus Dominus pro nobis nasci, pro
nobis mori uoluit, ab infidelibus tam diu possideantur, possessa polluantur prophanenturque,
et ab iisdem illa sacra, illa Domini mysteria, quę nobis uenerationi sunt, probro derisionique
habeantur. Iccirco uos, sicut et reliquos per orbem fideles, hortamur ut nobiscum socia arma
iungentes ad res Christiano nomini repetendas in libertatemque uindicandas proficisci
statuatis; huic rei cęteros reges ac nationes, quibus itidem scripsimus, consensuros speramus.
Nobis autem tam pręclarum facinus conantibus Dei opem affuturam nemo diffidat quando quidem
non nisi eius nutu atque instinctu talis menti nostrę incidere potuit cogitatio. Quid ergo
uobis consilii sit, hoc est utrum, quod rogamus, facturi estis, quamprimum nosse cupimus.
Valete in Domino. </quote>
</p>
<p> Id audiens nequissima Croatorum gens protinus indignari coepit ita ut uix litteras perlegi
pateretur. Non solum itaque non consenserunt litteris et exhortationi pontificis ac Cęsaris,
uerum etiam in regem suum insurgentes magno tumultu et uociferatione conquesti sunt illum esse
huiusce rei autorem ut ipsi relictis coniugibus, liberis patrioque solo procul per alienas
domos errent, aliena sequantur imperia, et aut interimantur aut aliis et non sibi uincant;
nihil sibi expedire loca illa sancta si liberentur, neque nocere si non liberentur; atque ita
infesta concio pessimis usa consiliis nequiuit inhiberi quin repente sanctissimum Zuonimerum
regem inuadentes multis conficerent uulneribus atque interimerent. Eadem quippe illa perfidę
mentis ferocia, quę ipsos impiissimi Seislaui partes sequi fecit et Radoslauum patrem, omni
laude dignum uirum, regno pellere, in Zuonimerum quoque compulit sęuire; quem non aliter
furibundi circumstetere quam cum rabidi uenatorum canes imbellem ceruum nacti nunc latratibus
terrent, nunc dentibus laniant. Rex autem, dum adhuc spiraret, tantę perfidię immanitate
commotus eos deuouisse fertur ne unquam sui generis dominum habeant, sed semper alienigenis
regibus principibusue subiecti sint. Ex illo ad hanc usque diem isthęc maledictio tam certum
euentum habuit ut non ab irato prolatum quod tunc dixit crediderim, sed a uate pręnunciatum,
Deo uolente palam fieri quanto grauius luituri erant supplicium criminis autores, si sic
posteri quoque eorum essent afficiendi. Post hęc uerba Zuonimerus continuo animam exhalauit et
relicto corpore ad cęleste regnum transferri meruit, cum terrenum tam bene rexisset per annos
quinque et triginta; tam diu enim cum potestate uixit. </p>
<p> Bela autem, Pannonię rex, huius nominis primus, cum fama referente hoc quod Zuonimero
acciderat didicisset, propere cum expeditorum manu uenit rerumque potitus omnes regni partes
possedit: Bosnam, Croatiam, Delmatiam, Naronam. Sed Croatos, ut domino suo rebelles ac
parricidas, laboribus seruituteque oppressit. Pręterea cum post hęc regnum in partes
secessisset anno a natiuitate Christi MLXXIX, Bosnenses dominum suum sortiti sunt, Naronenses
suum, soli Croati alienum, ne quis eos frustra olim uel immerito a Zuonimero deuotos credat. </p>
<trailer> Finis </trailer>
</div>
</body>
<back>
<div>
<p>Hucusque historiam uernaculo gentis nostrę sermone compositam uidi et quam potui diligenter fideliterque in Latinum transposui, nihil de sententia dimittens, licet aliqua de uerbis quę superflua uidebantur mutilans, ne lectori oneri essent.</p>
</div>
</back>
</text>
</TEI>
Marulic, Marko (1450-1524) [1510]: Regum Delmatiae atque Croatiae gesta, versio electronica, Verborum 4606, ed. Neven Jovanovic [genus: prosa oratio – historia] [numerus verborum] [marul-mar-rdcg.xml].
|
