CroALa & LatTy: nodus

Nodus 33254 in documento engerd-j-madrucias.xml

Liber secundus Postquam res Italas fortunatusque laborum egregiusque animi Caesar felicibus armis se pacasse putat: vix prima inceperat aestas, et pacis Gallus rex immemor undique cogit auxilia, et muros ingenti milite cingit Parthenopes, urbs est Apuli quae maxima regni. Musa mihi causas memora, cur limine primo heroas tantos inter duo lumina mundi non tanti poterant extingui incendia belli? Crimina se, iustas quibus irritamus ad iras saepe deum, clament causamque caputque malorum: Poena Dei caedes et lamentabile bellum est. Ecce fames, hinc saeva lues et letifer annus irruit Italiam et victum seges aegra negabat: Linquebant animas Gallorum milia dulces innumera; ad patrios penates rediere penates. Auria praeterea et terris, dux magnus et alto et fidus Genuae vindex, incommoda regis accumulat, Caroloque ferit cum Caesare foedus. Sic deus omnipotens manifeste extollere vires Caesaris Augusti proque illo ducere bellum, Francigena Regis contra premere arma videtur. Cernit ut Ausoniis sibi Rex Franciscus in agris lumina tot cecidisse ducum et perculsa ruina cetera: Nunc pacem te, Caesar maxime, posco, nulla salus, inquit, bello. Cui talia Caesar: Non tantum pacem, gemina et tibi pignora reddo, sed sponsam pacis solum inviolabile pignus Germanam egregio affini dignisque Hymenaeis do simul et pacem hanc aeterno foedere iungo. Ergo omnis longo solvit se Gallia luctus. Contra maesta gemit multa Germania clade, quippe ubi fas versum atque nefas. Nova semina Martis haeretici et portenta serunt, contra omnia sacra, tam multas scelerum faces: hinc fulminat armis Turca ferox, illinc hominum tot milia leto dat miseranda lues, proruptus corpore sudor virus erat, nuper nimium furiale Britannis: Belgicus Oceanus tellurem effundit in undas, et passim furit atra fames et tristis egestas. Interea Caesar, fuga cui gratissima Turcae, Italiam venit, fortuna iongentior omni. Regia nam mens hoc parae se fert sanguine dignum, ut numquam rebus tumeat sublata secundis aut, ubi fors adversa cadit, spes exuat omnes: Degeneres animos timor arguit. Ille coronam accipit Ausoniae regni imperterritus heros, Romanoque Patri sedes facit esse quietas, ille triumphatos Gallos in regna remittit, ille dat Insubriae caesorum ex sanguine partas Sfortiadae rursus terras. Ex Teutonis oris ille fugat Turcos expugnatoque Tuneto idem Afros vincit Numidum genus. Undique signis usque adeo volat alma Iovis victricibus ales. At rem Teutonicam magno turnante tumultu Gallus et Hispanus, quos nova discordia cepit, bis quinos pepigere annos, ut pace sequestra Caesar eo melius possit frenare rebelles. Et iam tempus erat, summi quo rector Olympi Madruciam, iam tunc illustri sanguine claram, praestantemque animis magnis dextraque potenti, progeniem magis atque magis virtute futuram egregiam pariter, pariter pietate vel armis, imperio et rebus voluit succurrere fessis, ut pars per populos princeps det iura volentes purpureusque pater sacros extollat honores, pars etiam certet virtutem extendere factis magnanimis armisque viamque affectet Olympo. Ecce tuus patruus, Gaudenti o Carole, magnus Christophorus, patriae lux et fama ardua stirpis, eligitur princeps templique urbisque Tridenti tempora velandus mitra nunc praesulis, ingens corpore et excelsis animis ingentior heros. Nunc age Calliope, cur altera foedera Gallus rumpat et hinc iterum tandem malesana duobus regibus incedat magno discordia motu, expediam, et quantas Aliprandus, gloria gentis Madruciae, ostentet iuvenili in corpore vires. Urbs Nicaea iacet, procul haud a flumine VariFluss in den Seealpen (Plin. nat. 3,35), der die beiden Gallien als Grenzfluss trennt; gilt als älteste Grenze Italiens. condita Massiliae Gallorum ac proxima celsis Alpibus et monti vastum, qui prodit in aequor, extremisque iugis regalem amplectitur arcem. Hanc despectantem late maria arduus urbi coniungit callis, sub rupe ad litora magni erumpunt fontis latices, ubi classis aquantur. Allobrogi Gallus dedit urbem pignoris instar aeris egens quondam belli poscenti tumultu. Iam vero regnorum haeres sibi moenia reddi nequaquam oblato pretio precibusque reposcit. Stant belli causae. Gallus socia agmina quaerit Turcorum. Quid non mortalia pectora cogunt saepius irarum causae saevique dolores? Nec mora, Turcus atrox media de classe biremes deligit et magnas, terno quibus ordnie remi consurgunt, naves. Harum centum decemque, illarum denas quater, atque in proelia mittit. Turcorum imperio Solymanni principis, agmen Hariadenus agit, magni magnum agminis instar, rex Numidum effrenus. Socios simul instruit et quadraginta legit omni ex classe carinas, remigioque pedes Gallorum exercitus aptat. Ergo iter inceptum celerant urbique appropinquant, tum terrae exponunt socios de puppibus altis, et Turci et Galli late loca milite complent. At Nicaea suis cum iam diffideret armis Ingentique premi sese obsidione videret, Sub leges pacis Gallo se tradidit hosti. Arcem in praecipiti stantem sumimsque sub astra eductam tectis adversus Turcica castra tutatur Paulus Simeon, praestantibus armis atque animo insignis Rhodiorum ex ordine miles. Vastius interea, quo bello maior et armis non erat Hispani atque Itali dux agminis, absens hunc monet, nubem belli dum detinet, hostes sustineat Gallos et mox sese affore speret subsidio, turmis equitum peditumque catervis. Extemplo Turcis Gallisque per ima cucurrit ossa tremor, versique omnes formidine turpi diffugiunt simul ad naves et litora cursu fida petunt trepidi. Viden ut tam barbarus hostis impius est? Postquam saevas exarsit in iras Christiadas metuens (en quo discordia regem perduxit Gallum?) tum contra iura fidemque saevit in innocuos crudeli pectore cives: diripiunt urbem Turci atque incendia miscent. Quin et victores, praeda spoliisque potiti, abducunt homines quinque ultra millia captos. Atqui dilectos oculis deus aspicit aequis, ad Siculos servans fines Trinacriaque arva captivos, Rhodiique Equites spolium omne revectant. Ne vero Simeon longum spes pascat inanes, Vastius aequatis Nicaeae navibus ibat subsidio: Et iam iam dum vult considere portus, increpuit turbo, puppisque illisa pependit, ni subito miles ferrata cuspide contum expediens proram scopulo detrusit acuto. Quattuor Auriacis hic navibus unda dehiscens terram inter fluctus aperit sub gurgite vasto: Optata puppes aliae potiuntur arena. Vastius invisit cives lenitque dolentes solando, intrepidoque duci fert gloria laudem. At ubi tam frustra Montisvicum obsidet urbem, ingressus versare dolos illam occupat astu vicina eripiens turbatis oppida Gallis: Et iam castra movet, Mediolanumque revisit, partitus cunctis sua certa hyberna catervis. Nec tempus longum in medio, et novus incipit annus cum Caesar proceres regni sanctumque senatum conventus vocat in medios et proelia Gallo intentans belli nervos sibi colligit aurumque argentumque micans signo: nec iussa morantur Caesaris imperii proceres, ubi conspicit omnes septem Spira viros electoresque monarchae. Interea Gallus fines atque arva Sabaudi principis invadit: Magnis contra imminet ausis Vastius aggeribusque Carini moenia vallat. Praeficitur Pyrrhus, vir praestantissimus armis, iungitur axilio Felix comes, Archia proles, tres Alemannigenum ducens ad bella cohortes. Tres simul Hispanas Michael: Sic aggere tutos defendunt muros penuriaque urget edendi. Tunc ingens Caesar molitur pectore bellum, cogit et Anglorum Germanorumque phalanges, Hispanumque Italumque et poscit foedera Dani, ut mox, cum primum frondosa reducitur aestas, sub iuga Franciacam possit subiungere gentem. Anghius ut vero muros cirumsonat armis. Vastius auxilium petit e Gemanide terra: Italiae Caesar memor hunc legionibus armat Teutonicis iterum binis; furit undique Mavors. Vastius hic princeps Alphonsus, maximus heros, Davalus est, o fama inges, ingentior armis, hic vir, hic insignis bello et felicibus ausis Helvetios, genus armipotens, parvo agmine vicit ad Ticinum, retulitque viro victoria laudem. Ipse gubernator Mediolanensibus arvis praesidet, Ausoniis belli dux summus in oris Caesaris auspiciis. Sub te tolerare magistro, o Vasti, Hispanum atque Italum fortissime ductor, militiam et grave Martis opus florentibus annis ac forma egregius iuvenis, tua cernere facta assuevit mirans, animo manibusque parentem. Madrucios atavos Aliprandus nomine reddens. Carolus hunc Caesar iuvenem ter millibus addit ductorem. Pedites Germanae robor a pubis cetera Scaligeri ducunt et Norica castra. Vindelicum Boiumque, instructa insignibus armis. Teutona ante Baro veterres Seisnechus habebat. Ast equites Rudolphus agit Baleonus Etruscos, quos nuper Cosmus Medices in proelia misit: Flos veterum virtusque virum sex millia campos complebant Itali, quos Sanseverinus agebat; Massius huic Caesar, quo non maturior aevi ductor erat peditum, rerum datus esse magister. Vastius Hispanis paucis comitatus et ultra vix sepingentos galea et levioribus armis protectos equites contra magna agmina vertit Gallorum et plures fugentes aere catervas. Vastius arma fremit. Legio mox longa cohortes explicat totum stat agmen campis apertis. Accendunt Itali subito certamine Martem. exoritur iam pugna levis, multusque tubarum clangor apud Gallos, Italicum forte duobus tormentis potiuntur, et hinc vix limine pugnae, ante tubamque fere primam „Victoria!” clamant. Tum vero Angiacas acies erat ordine longo cernere: Nam medias acies tenuere pedestres Vascones et Galli, quorum manus addita fronti Helvetium. Cornu vero pars cetera dextrum: Grisonum legio – veteres dixere Caninos – laeva tenent mixtique Itali socia agmina claudunt. Hanc aciem triplex equitum discriminat agmen: Thermeus in mediis equitum levia arma catervis, Buterius contra ducit graviora a sinistris. Iam in conspectu Gallos interritus hostes dux Alphonsus habet, medias opponere turmas Vasconibus Germnaorum sententia certa est. Primus in arma vocat sese Madrucius ultro et loca prima tenet, duro fortissima bello progenies: Etenim iuvenis promiserat ante magnanimus (viden ut rebus spectata iuventus) seque suamque manum, quae se ter millibus armat, Helvetios contra paribus concurrere telis ausuram solam et late dare funera ferro. Vastius, Helvetium virtus cui nota, recusans eventus belli varios in corde volutat. Scaligeri medias media inter millia fratres inducunt acies: firmatos pectore dextrum Hispanos latus adversus Grisonibus offert, ast Italos laevum Helvetiis. Lanoius omnes Belga regens alas equitum, mox Teutonas inter Hispanosque viros medius consistere iussus. Opposuere acies, Thermeo hic Baleonus et illic Buterio Carolus Gonzagae ex sanguine clarus. Vastius edicit sociis, ut signa sequantur. Nec Gallos segnis retinet mora, protinus hostes pulveream glandesque pilasque, ut fulmina, nubem hostibus infundunt: Respondent omnia Galli. Ambae signa canunt acies. Sua Vastius inter agmina dux faciles oculos fert omna circum attonitosque duces verbis hortatur amicis. Scaligeri, peditum decies cum millibus, armis haud animos aptant trepidi pugnaeque parant se segnius. Ora modis spectans pallentia miris Vastius ad socios inquit conversus amicos: „Infelix omen pugnae. Deus omen in hostes convertat nobisque suo sit numine praesens. Germanos praeter solitum formidine captos, in quibus auxilii spes et victoria stabat, praeciptes metus acer agit. Nunc pectore firmo, Nunc animis opus est; iam nos vocat hostis in arma.” Haec ait: et pugnae signum dat rauca cruentum buccina. Tunc primus turmas invadit equestres Thermeus irrumpensque Italis fit praeda repulsus. Concurrunt acies ducibus, non viribus aequis: Inferior Baleonus equis non sustinet hostem. At parte ex alia fortuna alterna revisit Teutonas Hispanis iunctos: Agitata Caninis mox fuga, Gallorumque equitum perrumpitur ala. Germani evadunt ut humi tormenta iacentes, pulvere terga notant, inclinatisque resurgunt hastis: Vix pugnas ineunt et proelia tentant. En Madruciades, qui prima in fronte phalangis constitit impavidus, paucis extra agmina se fert passibus et Molam, cui belli insigne superbum fulgebat, dextra solum in certamina poscit. Mola manum conferre parat. Praestantibus ausis invadunt Martem. Tum crebros ensibus ictus congeminant. Hinc Mola premens transverberat hostis ense genas perque oras forat. Madrucius illinc intonat horrendis armis, orasque recludit cuspide lethifera galeae. Tunc incidit ictus supra oculum ad terram duplicato poplite Mola. Corruit in vulnus pariter Madrucius ingens. Iamque ambo cecidere duces; pugna horrida surgit: Robora lecta ducum et circum hos utrinque phalangum, nomine de magno, de vita et sanguine certant. Lentius insequitur, quam duro Marte necesse est, Scaligerorum acies. Tum cornu agressa sinistrum lunatos ineunt cursus variosque recursus Caesariana cohors, in gyrum equitatur et orbem. Et nunc terga fugae nudant; retinere monendo Vastius haud potis est; Germanumque ilicet agmen paraecipiti cursu rumpunt. Hinc instat et urget Buterius; Galli hinc equites postrema trucidant agmina fulmineis gladiis et vulgus inermum. Germani, sociae quos turbavere cohortes, expertos belli Helvetios et Vascones urgent a fronte: Ostendunt dum fortia pectore bello, ecce noci irrumpunt obliqua ex parte furentes Helvetii. A tergo Gallorum equitatus et hostis instat atrox a fronte pedes. Vestigia vertunt Germani, cunctique fere sternuntur ad unum. Vos simul externis fratres cecidistis in arvis Scaligeri: vobis utinam fortuna fuisset visque animosa magis, neuter miserande iaceres. Madrucio, pia quem servabant fata, reperto corpora, per campos, inter, quae fusa iacebant, semianimi miserans lapsoque supervenit hostis, sponte manus adhibens medicas tot vulnera passo. Bis quoque sex hominum Taurini millia campi, Teutonicae ingentes spectarunt caedis acervos. Ast etiam Gallis cum multo gloria venit sanguine, suntque illis laevo sua funera cornu. Ultor erat deus, ut nimium virtute feroci, qui exsuperant, velit ac soleat frenare superbos, impius et miles, cui turpabatur imago sancta dei Christi coeno et violaverat aras tempore festo ludis, det sanguine poenas. Madrucius tandem nec longo tempore captus haud ullo pretio – tanta indulgentia Galli – sed prece germani et propria virtute redemptus, ad patriam remeat, dux non inglorius, urbem. Quis germanus erat? Factis et nomine magnus Christophorus, nulli veterum virtute secundus Madrucidum meritisque gravis, quem fecerat ante Brixina pontificem, laudes imitata Tridenti, purpureumque patrem nuper pulcherrima Roma. Interea Caesar Gallo movet aspera bella, Parrisiique Franci proceres gravia arma tremescunt, Gallia tota tremit: tot Carolus occupat urbes Caesar et Hilprando tam forti pectore et armis Madrucio iuveni sua pristina castra sequenti Vitriaci multo concedit milite muros; hinc Gallo movet Austriades, hinc bella Britannus. At Gallus, tanti genium qui Caesaris horret, pertaesus vani incepti rerumque suarum, rex pius ipse pio firmat cum Caesare pacem. Iam vero Austriacum Germanos iustus in hostes fert dolor, et meritam novitas accendit ad iram. Dii, quibus imperium est, et adhuc domus Austria curae sit mihi fas augusta loqui, sit numine vestro Teutonicum bellum libato attingere summo ore tenus: Non arma canam (feret omnia tempus), sed res Caesareas victriciaque arma secutos Madrucios; vix summa tamen fastigia tangam. Caesar ut haereticos animis assuescere bella, in caput et validas sua viscera vertere vires Teutoniae patriae maiestatique rebelles imperioque suo proceres videt, omnia magno iam turbare metu, collectas undique turmas a ducibus, quorum primos Madruccius inter unus erat, certatim ad sese in proelia cogit, exiguas primo belli sub limine vires. Caesaris una tamen manet imperterrita virtus, opperiens hostes tumidos et mole sua stat. Ilicet infandum princeps cum Saxone Cattus contra fata dei, perverso numine bellum indicunt foede capiti contraria membra. Iamque Ratispona Caesar sua castra movebat, paulatim ausilio belli stipatus et armis. Urbs est Anglipolis, Graio stat nomine dicta Anglorum a castris et adhuc manet Anglica villa: Nunc Ingolstadium Boii dixere coloni. Chrysopolis Graecis sonat, urbs quasi fertilis auro, uber si glaebae multo praestantius auro. Scutarus hanc parvis undis interluit urbem, dictus avis quondam Scytharus, nam ripa severis haud ignota Scythis, magnusque allabitur Ister pinguia culta secans, fluvius regnator aquarum Teutonidum, contraque Austrum munimen in hostes. Urbibus hanc princeps Boius magis omnibus unam vi multa munit: tunc arva Gulelmus et urbes iam senior longa Boias in pace regebat: illius hic sunt arma; hic propugnacula bello tuta parans, cinxit iamdudum moenia vallo Albertus suboles; et avum qui nomine reddit, nunc etiam firmat fossis atque aggere muros. Opportuna loco Caesar locat huc sua castra, continuo aggeribus sese extra moenia vallans. Haeretice o miles, quo te malus abstulit error? Circumsedisses si mox armatus inermem Tyberii Augustae, summis aut viribus illum hic oppugnasses. Ubi Quintus Carolus esset victus, nunc victor? sed stat pro Caesare Caesar omnipotens, certa est in quo victoria belli. Dic mihi Calliope, Caesar quibus arserit armis: Octo Teutonidum peditum bis millia campos complebant, Italumque decem, fortissima bella pectora, et Hispani constabant millibus octo. Ast equites mille et sescenti hastilia crispant; mille gerunt levia arma; graves sunt mille bis armis. Diis tamen et placidis et bello vivida virtus. Dextrum Madruciana phalanx, Hispana sinistrum Teutonicis adiuncta viris, medium Itala turba occupat. Has omnes acies bene claudit equestris quadrifidis castris. Opera interrupta tuentur murorum currus. Urbs est munimen in hostes, turrigera a tergo. Laevum latus alluit Ister. Frons dextrumque latus planus est: Hic aggere saepta Caesariana cohors latis tendebat in arvis. Tuta locis, collem dictum de nomine melis, castra tenent Saxo et Cattus, cum rivus et agger dividit a nostris, proturbatque eminus hostem missilibus bis mille fere. Coelum remugit horrendo sonitu. Sic obrutus undique Caesar constititque acie immotus, tectusque tenet se. Dum furit en frustra tumidus praecordia multis Hessus promissis et celsam molibus urbem oppugnat dominumque suum, contra omina, fatum, consilium et numen, flammis incensa relinquit castra, fugamque parat decies cum millibus octo Teutonicum peditum, decies quos mille sequentur quadrupedum. Caesar sequitur (Burana sequenti agmina subveniunt) hostilesque occupat urbes. Fare age Musa brevis, quo sit procedere uissa ordine Caesariana cohors. Buranus et Albae dux acies primas, equitum tria millia, ducunt Hispani et Belgae peditis comitante caterva: Albertus postrema simul, simul agmina Prussus. In media pugnax acie Madruccius ibat, Germanusque Italusque pedes. Medio ordine Caesar vertitur altus equo, procerumque illa inclita turma. Contra prima agitat Saxo, media agmina Cattus, ultima Malspurgus Ripenburgusque coercent. Caesar castra locans ad Pretii flumins undam Madrucii fortis Germani et fortis Iberi militis arma (monent tenebrae) superinduit albis vestibus, insidias nocturnaque proelia tentans. Hostes dant sua terga fugae. Quater emovet illos Austrius e castris: Moestus reddit oppida Saxo ad sua Mauritiumque domi contendit in hostem. „Caudam quisque suam defendat callida vulpes!“, Hessus ait, „Mora nulla supervenit, ire domum fas.“ Madruci interea primus capit impetus Ulmam. Hic tibi mortis erant metae, fortissime ductor o Madruciade, tua vita dignior aetas. Hostibus atque armis ah longum imperditus Heros, extinctus subito febri cadit. Heu mihi quantum Praesidium Ausonia et quantum Germania perdit! O fortuna rapax! O inclementia mortis! Quae rapis audentem iuvenem tot adire labores, volvere tot duros uno pro Caesare casus, insignem pietate virum; quam figere castra, ante ducem cives genibus videre volutum fundere vota deo in campis cum milite apertis, pro se, pro patria, pro maiestate sacrati Caesaris: Anglipoli quotiens his auribus hausi! Ut pheretrum vidit, jacrimis ita Caesar obortis: „Tene“, inquit, „magne o heros, misenade Madruci, invidit fortuna mihi? Solatia magni sunt tamen haec luctus: Virtus te et gloria tollit.“ Sic ait et fratrem, genus insuperabile bello, Nicoleum, in castris qui tunc se ductor agebat, sufficit, Hic plausuque virum studiisque faventum Teutona castra sonant. Legione millibus auget quingentisque viris, haud umquam indignus avorum, Madrucius. Caesar, cui debellare superbos Teutoniae proceres fixum immotumque sedebat, imperii magnis urbes terroribus implet, instructasque acie turmas ad Saxonis arva ire iubet, sequiturque duces, complexus in omnes Madrucium comitem casus et pectore toto accipiens: Etenim genti est huic maxima rerum verborumque fides. Saxo fugit ocior Euro Levocreamque petens urbem, non effugit arma Caesaris. Hic capitur supplex et suacius ora: „Veni“, Caesar ait, „vidi, deus omina vicit.“ Nunc adeo victor Caesar, Germania postquam inter Danubium et Rhenum tota inter et Albin, Auspiciis divum summa cum laude subacta est, et proceres regnique urbes sua sub iuga missi; Romano insolitos patria ex tellure reportat ac laetos reditus expectatosque triumphos.