CroALa & LatTy: nodus

LVI. B. ALOISIUS GONZAGA A PROFANA AD SACRAM MILITIAM TRANSCRIPTUS EPINICIUM Gonzagam canimus, teneris quem firmus in annis Deduxit per tela vigor, cui pectore sedit Dum quondam cuperet Mavors metuendus amari. Ast illum rapidos sensim moderata furores Integritas magni vertit sub signa Tonantis Et stravit super astra viam. Molimina Ditis Sprevit et illecebras atque ambitiosa perosus Cociti promissa puer Furiisque repulsis In ripa dominas fixit Phlegetontide palmas, Maior ab insidiis. Sic magni a Mentoris arte, Sic Policletaei pretioso a vulnere caeli Suspicitur populis et discit vivere rupes, Sic amnis celeres devolvit purior undas, Qui fractus rigidae per dura, per aspera cautis Profundit liquidae valles horrore procellae. Iam, Gonzaga, tibi patrio cita sanguine virtus Ingentes animos et nil vulgare moventem Indiderat genium, grandisque infantia Marte Et primae vires et ver puerile calebat. Hinc te iam cupidum sua per vestigia duxit Bellipotens genitor gestitque, ut cultus in arte Bellique armorumque olim per aperta moveres Spem tantam et vegeto quo te Mavortius aestu Impetus abriperet, trans Ismara transque calentes Gangaridum populos et trans cunabula solis, Haurires primos victrici casside rores. Ergo, qua teneram generosa gymnade pubem Exercet Mavors et iusti lege Gradivi Temperat ingenitum moderatrix virga vigorem, Tu doctus, qualem glans ignea destinet ictum, Quanta fides clypeo, gravibus quae fata sarissis, Cornipedem qua lege rotes, quo fulmine ferrum, Optabas proferre palam, quod mascula virtus Famaque Gonzagae semper viridissima gentis Ante diem crcscat, quod nunquam efeta triunphis Emicet et longo iuvenescat firmior aevo. Non secus in sylvis atque inter pascua suetus Ludere nativosque fuga praevertere campos De grege non humili sonipes, cui nobilis olim Piseas genitor meruit sub Castore laurus, Si fragor increpuit, si rauci murmura belli Martiaque horrificum dederunt procul aera canorem, Exilit imbellesque dies et foeda perosus Otia stare negat pugnatque repagula pulsu Solvere, dat saevos fremitus, tremit aure micanti, Pulsat humum planta, generosos concutit artus Et calidum patula glomerat de nare vaporem. Talis eras, Gonzaga, tamen tua mollior aetas Vixdum septenos poterat vidisse Decembres. Talem te Rhodopes vidit de rupe suisque Ostendit Bellona Getis, cum fulgidus hasta Belliger Insubras traheres post terga phalanges, Teque ciente ferox et gutture raucus aheno Mulciber aeterni streperet tibi nominis omen. Nec minus Elisiae temerarius arbiter umbrae Taenariumque Chaos stipataque Curia monstris Extimuit, ne quando acies sortemque Gradivi Despiciens superis tandem concredere totos Tentares animos, nec iam tibi vana placerent Proelia, sed domiti regalis adorea Ditis. In te ergo subitus furiali e plebe satelles Eligitur vani male sana Superbia fastus. Et iam Thisiphones stimulata horrentibus hydris Prosilult, credas Baleari e verbere tristem Exiluisse globum trifidumque e nube refracta Fulmen agens sonitum, cum scindit Iuppiter auras Et coniurati praetexunt aethera nimbi. Proh, nam qualis adest! Iussam mitescere frontem Irradiat non luce sua, cava tempora fulgor Obnubit galeae, Zephyrique a verbere conus Versicolorata pennarum fluctuat unda. Inflato ventis et grandi murice thorax Et pectus thorace latet, gladiumque trememtem Per femur aurato suspendit zona ceraste; Martia luxuries placet hic, hic bellicus horror Ridet et auratis terror mollescit in armis. His compta Ambitio vanum ostentare decorem, Ostentando placere oculis tandemque placendo Deterius nocuisse parat. Puero illa sedenti Accedit propius generosoque arctua gressu Pene videbatur superis sese ipsa minari Gestire in nubes bellumque indicere caelo. Tum sic orsa: »Meos vultus, Gorazaga, timeres, Si sciret tanta consuescere in indole pallor. Sed ne, quae dicam, timeas, miranda loquenti Fide, puer, dicti ratio tibi serviet omnis, Ipsaque, si dederint, tollent mea verba pavorem. Gloria sum mundi. sum magni nominis ardens Ambitio, cunas caelo debemus et ortum. Quae fuerat superas inter nitidissima mentes, Haec me prima tulit, meritaeque ego prima parenti Sceptra dedi Boreae soliique ad fulcra superbi Supposui geminam passis cervicibus Arcton. At postquam Arctoum genitrix deiecta tribunal Deseruit, terras humiles colo. Perfida regnum Sors mihi, non animos rapuit, stat prisca cupido, Ingenium caeleste manet. Quas imbuo, mentes Alta petunt votis perque ipsa pericula summi Emergunt seseque deis sprevere minores. Me scelus armatum, me non latura priorem Vis animi sublime rapit. Non infima solum, Non solum sperno superos plebeiaque semper Semina virtutis, vitio sed quidquid in ipso Non regale foret. Mihi lex mea sola voluntas, Quod nolo, me posse vetat, mihi posse relinquit Quidquid velle licet. cui maxima velle necesse est. Hoc sat erit: Divos facio, Macedoque parentem Accepit me dante Iovem venerataque Roma est Caesarea de gente Deos, queis certa quotannis Munera ferre dedit, qaeis multa undavit acerra Assirius per templa vapor sacroque tumultu Imbuit immensus redimita altaria sanguis. Tu quoque, magne puer, si nostri ingentia Martis Castra sequi properes, quae nomina laudis habebis! Quae dextrae monumenta tuae! Te destinat aether Odrisiis cladem, te belli fulmen, et hostis Caede rubens properat tua terga obducere Sydon. Quod Naupacteae nuper pars maxima palmae Parta tuo genitore stetit, quod funera Thracum Horruit et tetigit mutatam sanguine Thetim Invitis Achelous aquis, tulit ille futuro Omen Aloisio, Danaoque in littore victor Fernandus nato superanda exempla reliquit. Nunc quoque, crede, tuae pallens primordia dextrae Trax timet, atque orbem Getici fortuna tyranni Eoum tremefacta quatit. Te Mantua poscit, Te mundis dominatus Iber, sua sceptra relaxes Trans anni solisque domos, namque omnia spondet Exoptanda Deis tua frons et flamma genarum Formosaeque minae metuendaque gratia vultus. Macte ergo virtute, puer!« Sic illa loquendo Damna tegit laudis specie pueroque silenti Audiri meruit, si non audita probari. Forsitan et fraudes gravioraque dicta parabat, Sed superi fregere animos, coetusque deorum Gonzagae timuere suo. Iamque aethere missa Desilit Integritas Phoebo deducta iugali, Elusura dolos Erebi, primordia magni Et spem Gonzagae caelo assertura petenti. Luminibus perculsa Deae fugit atra sub umbras Ambitio et toto trepidum caput obruit Orco. Quin etiam Gonzaga pavet laudatque pavendo Maiorem humana speciem, nec displicet illi, Qui possit terrere, nitor, nam faenore magno Laetitiae sentit tantum sibi stare timorem, Integritas donec: »Quo te altius evehat«, inquit, »Caelituum tibi sudat amor, nec regna vel arma, Rerum ludibria et vani mala splendida fastus, Spondet, Aloisi; summum est, quodcumque paratur. Lassabunt tua dona Deos, praestabit Olympus Quo maius praestare nequit: Te cernuus olim Phoebus uterque colet, sacro spoliabitur auro In tua templa Tagus, tumulum saturabit Hydaspes Centenisque tuae fumabunt ignibus arae. Spem de te laxa mentemque extolle, modumque Votorum nescire velis, tamen ipse videbis Spe maiora tua, modo caeli castra sequaris Atque Erebum studeas meliori urgere Gradivo. Nunc mecum fer ad astra pedem, tua fata videbis Aeterna caelata manu, qua regia nostra est Quaque meas implet sedes Gonzaga futurus.« Dixit et intrepidum, nam vel periisse fuisset In tanto praedulce sinu, gremioque repostum Ad sua templa rapit nitidaque exponit in aede. Fulgida stat moles, se totam diva creatrix In tantum difudit opus; candente sereno Emicat et domino late vaga sydera cono Despectat venerandus apex. Non barbara Memphis Aut Nomas aut sectae peregrina Synade venae Dant muris pretium; Tyrio non perlita fuco Vellera, non Phrygiis pendent illusa figuris. Cultor abest scelerum luxus, laudatque penates Quaesitus sine fraude nitor. Formosior ipsis Syderibus tantumque sua domus ista videtur Esse minor domina, dominae quae maior ab ore Surgit et hinc proprios discit geminare nitores. Quin etiam augusti circum penetralia tecti Cernere erat varios non una in imagine vultus. Nam diva Integritas venienti heroas in aevo Providit quoscumque suos, per tecta, per aulas Exprimit et supero sudatos Mentore mores Gestaque sydereo statuit viventia caelo. Dedaleae haud alias arti dextraeque sagaci, Haud alias plus posse datum, concredita cuique Vis animi in gestu clare viget: ipsaque credas Ingenia et mentes vultu testante tueri. Quin ipsas voces valuit variosque sonorum Fingere conatus; nitet aurea turba per illam, Et laudem artificis spirantia signa loquuntur. Huc ubi deventum est, superae miracula mentis Miranti et tacito lustranti singula visu Diva refert: »Laudande puer, si discere gestis, Quorum ardens circum non una in imagine virtus Eniteat sculptaeque animent penetralia palmae, Hi sunt praeduri quondam Mavortis alumni Corpore in hostili laudem per vulnera mille Assueti scripsisse suam lateque profuso Sanguine fumantes galeis inponere laurus. Hos tamen ethereus iaculis atque aere rigentes Vicit amor iussitque omnem donare Tonanti Militiam et veteres caelo submittere fastus. Cerne senem implicitis manibus sub rupe gementem, Cui tergum lorica terit, cui cassida frontem, Statque genis macies et sculpto pallor ab auro: Gulielmum cernis, qui quondam iura piumque Sprevit Aquitanae ductor Mavortius orae, Sed cessit tandem superis plusque auxit avitum Per lacrymas Ligerim quam caedibus auxerat olim. Ille, cui argento sonipes, cui crista pyropo, Cui thorax adamante riget, qui sustinet alte Directam chlamidem gladium vibrante lacerto, Ille est effigie fulgens Martinus equestri, Deliciae Turonum Gallique superbia mundi.« Hic Gonzaga: »Quis ille iacet pede saucius inter Armorum cumulos et vulsae fragmina turris Aeraque cum sonitu rapidas ructantia mortes, Diva, doce; nitido nam tanti herois labore Nescio cur subiti tendunt mihi pectora motus. Sitne amor an pietas! certe facit ardor, ut illum, Etsi non norim, possim novisse videri.« Dixit Aloisius, risit dea et illius ora Maiori superos circum pinxere sereno. »Loiola est«, inquit, »tibi quem statuere sequendum Fatorum consulta ducem, Loiola, verendum Caelitibus populisque caput, spes ultima quondam Et Pompeianae custos fortissimus urbis. Ille quidem rabiem patrioque calore ruentes Vangionum cuneos et Gallica signa feroci Mente manuque suis deiecit ab arcibus unus, Albreto mirante parem sed habere tonanti. Fulmina Sequanici tandem iaculantur in illum Auspicio contorta Iovis: cecidere revulsa Moeniaque turresque, et maior moenibus ipsis Ignatius fracta iacuit resupinus in arce, At casu maior rediit: dant vulnera palmas, Loiolaeque sciunt ipsae prodesse ruinae. Nam liquit campos caelo duce castra secutus, Indixit bellum sceleri sociosque potentes Aurorae e thalamis primae ad confinia noctis Misit et in saevos gelida Saramantas ab Arcto, Ut lucem cum sole vehant, ut regnet ubique Religio, vento pietas ut naviget omni, Et Loioleis sol sit mensura triumphis. Hinc est, quod plena cum primum matris ab alvo Prodiit, insuetos tentavit navita cursus, Egressisque modum naturae extremaque rerum Puppibus ignoti patuerunt littora mundi, Ut foret illius pietas quod vincat et uno Orbe animus maior, cunis ut cingat in ipsis Nascentem venturus honos, caeloque sub orta Regna alii, solos Loiola recenseat orbes. Huius in auspiciis tu signa secutus et almae Nomina militiae triplicem terrentia mundum, Edomitor luxus, vitiis invictus et Orco, Auriga caelo, fama et virtute iugali Celsus ages nitidos Capitolia ad alta curules.« Non procul hinc pullo iuvenis spectandus amictu Pulchrior a tenebris surgit vincitque tuendo Noctivagam Phoebem scissoque Hiperiona nimbo. Huic trabeae undantes limbis et sydera picti Muricis, huic flavo squallentia serta metallo, Spiculaque et galeae mersaeque in sanguine lauri, Exuviae sortis bellique horrenda supellex Sub pedibus congesta iacent. Circum agmina pubis Aligerae crispant sacri monumenta doloris: Calcar sanguineum permistaque flagra catenis Atque triumphato metuenda insignia Diti. Ille oculos caelo tendit lateque coruscat Dispersas cum sole manus, quibus aureus imber Efluit in terras; sub nimbo divite tellus Instaurat faciem vultumque virescere sentit. Agnovit sese Gonzaga atque ore beato Despexit terras humilis mundumque minorem.

CroALa & LatTy: nodus

Nodus 987073 in documento djurdjev-i-poe.xml