CroALa & LatTy: nodus

Nodus 53420 in documento stay-b-philos.xml

LIBER PRIMUS Terrarum Caelique potens atque uberis alma Naturae Genitrix , magnum, SAPIENTIA, Numen; Quam Pater haud aevo nec majestate secundam Edidit aeterna foecundae in imagine mentis Progeniem; per te causae et sua semina rebus Seminibusque suus vigor et vis indita vitae: Tu Dea, tu pulchri Ratio ordinis, omnia nectis Mensuris elementa suis, numerisque revincis. Terra tibi foetus, tibi debent sidera lucem: Tu facis, ut caleant ignes, tu caerula ponti Diffundis, caelumque levi circumtegis aura: Et facis, ut certo volvantur tempora cursu Per motus distincta suos, vicibusque recurrant. Mentibus humanis tu certa et summa voluptas: Nam simul atque tuum longe splendescere lumen Incipit, et lucis radios ostendis amicae, Ardet inexpleta cupidum dulcedine pectus Teque sequi, visaque frui, semperque potiri. Inde animo aetherios avidi conscendimus orbes, Siderasque procul metas lustramus, et ignes, Et liquidi salis aequor, et aëris, et loca terrae, et Quaerenti quaecumque patent, scrutamus avari, Correptique ardore tui: nam quid sola terrae Quid mare quid caelum quid demum sidera et ignes Nos caperent, nisi sancta tui vestigia, per quae Te cupide sequimur, quo inducis cumque, referrent? Denique te propter nocturnis invigilamus Pallentes libris, somnoque epulisque relictis Et Sociûm turba gaudentum. Sufficis una, Una licet longe tenues quaesita per umbras Sufficis. O! illo quantum gaudere licebit Tempore, cum te ipsam non per simulacra, sed ore, Qualis es, attoniti claro spectabimus ore. Affore tanta equidem speramus gaudia nobis: Sed, te dum rebus longe speculamur in ipsis, Tota tibi quoniam paret, quam pandere versu Aggredior, Natura; tuo mihi Numine praesens, Quo sine nil oritur, neque pulchrum et amabile quidquam est, Adsis; pectus et hoc veris rationibus imple Illabens, facilisque tuum da, Diva, leporem Versibus in nostris, conor quos pangere magnis SORGORUM de Gente Viris: hos inclita tollit Nobilitas, his ingenium divinius, et mens Rerum notitiis praefulget i omnibus, omni Hos tu, Diva, tua voluisti excellere laude. Eja igitur Vos, doctrinae qui templa tenetis Edita jampridem ingressi, si publica rerum Cura sinit nostras etiam non spernere Musas, Eja agite, hos vultu facili mea dona labores, MARINE, atque ANTONI, illo, quo saepe soletis Me meaque, excipite; et, quamvis sint tenuia dona, Non inopem laudate animum: quin estis et hujus Vos partim Auctores Operis; (pars altera nosta est) Nam Vos et suasistis, et id potuistis ob usum Suavis amicitiae; (vobis concedere quidvis Par erat) idcirco est opus ad vos vestra referri. Vos etiam nec spe nec nobilitate minores, BASSEGLI, cujus victrix facundia linguae; Quique tuam Grajûm, ZAMAGNA, a fontibus ipsis Doctrinam hausisti; tuque o sate sanguine claro RAGNIADUM, ingenuas Musarum exculte per artes, Egregii Juvenes animos intendite vestros, Ut rerum occultas penitus convisere causas Possitis, nostro quas in sermone solemus Saepe acri studio vigilique inquirere mente. Quamquam ego non vobis ignota edicere pergo. Nam quid rebus in his ignotum est denique vobis? Sed, quia difficile est (praesertim cum sit agendum Multa aliis verbis, quam quae sibi vindicat usus) Versibus illustrare nova atque obscura reperta, Multa ideo possunt attentam exposcere mentem. Et jam, docta Cohors, tibi protinus ipse, quod instat, Cunctarum incipiam rationem evolvere rerum, Principio inquirens, quae sensu et mente videntur Esse in Natura, num sint? tum quodque quid extet? Quid Deus, atque Animus, quid Corpora? Et unde coorta Et quibus a causis, et qua ratione? vacantes Tu tamen his adhibe dictis aures animumque; Dum maria et terras circumfusumque peragro Aëra, sidereique vagor per moenia mundi. Invenies etiam, teque hoc longe omnibus unum Plus capiet, per quae felix consistere possit Vita hominum, et rerum rectus quid flagitet usus, Quae finis sit summa Boni, quo tendere oportet. Gallus Homo nobis ea mente animoque sagaci Omnia pervidit: non illum monstra, Chimaerae, Scyllaeque, Sphingesque, aut tristia Centaurorum Saecla peragrantem naturae lustra latentis Obvia compressere minaci murmure contra Horrificisque Virum formis. Vis vivida caelum Vicit, et hinc lucem nobis felicibus audens Extulit auspiciis, et pulsis orbe tenebris Naturae caecam patefecit callidus artem. Hunc Deus, ipse Deus mundo et tibi, Gallia, multum Indulgens plane est illo dare tempore visus, Quo vis caeca hominum stygiis suffusa venenis Tollere de medio Numen, penitusqu receptum Infixumque suo sub corde abolere parabant. Ille audax bellum contra non aere nec armis, Aut quibus infestum monstris purgaverat Orbem Claviger Alcides, aut Diva quibus jaculatrix Usa in montiferos Phoebo cum fratre Gigantes; Sed rationum illud suscepit pondere, et ipsa Naturae specie, dum veri luce corusca Fulgurat, et caecae praepandit lumina menti. Hujus ego servata legens vestigia longe Principio edico, Naturae in templa serena Si juvat admitti, atque illa gaudere reperta, Omnibus esse tibi dubitantum in limine primo De rebus, quas nosse prius te cumque putabas: Non id propterea, quia rebus nulla vel extent Vera, ea vel possint nulla ratine patere; Omnia pro falsis sed habendum, purius inde Eductum ut Verum omne nitescat, certaque constent Principia in rebus, totamque gerat Ratio rem. Non secus ac curvo crescentem stipite plantam Seu gaudentis aqua Platani seu puberis Ulmi, Tunc illam si cura agrestis sedula rectam Stare velit campis, multum in contraria flectit Connitens, aliudque, facit, detorta sua vi In latus inclinet; non quod magis optet, ut illac Pendeat; ast inter geminatos oppositosque Nisus, non illac non hac, at utrinque reducta Arbor consistat medio rectissima trunco. Nec simplex causa est dubitandi: plurima namque Scire licet multis erroribus intermixta, Quos Veri indutos faciem internoscere pacto Possumus haud alio, nostramque exsolvere mentem, Omnia ni parier rationis ad acre vocentur Judicium, atque alte quoque singula dispiciantur, Constet uti, Veri species quae certa, modoque Quo distet falsis, quid et haec illamque fit inter. Tu, reor, haud aliter facias quoque, si tibi quisquam Aurea multa ferat, quae se debere fatetur, Multa ex argento confecta numismata, quorum Si non pauca minus vel pendere, deteriori Vel retegas longe, quam par, constare metallo, Plurima tum ex cumulo quamvis sincera rearis, Non tamen ante tibi recipis, quam singula libres, Singula quam pura teneas conflata metallo. In nummis igitur si legem hanc exigis aequam; Illis nonne tibi ratio quoque suadet eandem Aequior in rebus, queis mens ditescere possit? Cum minus intersit, flavo ne fallar in auro, Quam ne quid falso mens judicet, incertumque Fluctuet in tenebris ignara et luce maligna. Quare age, et errorum fontes penetremus ad ipsos, Illorum et causas penitus nos insinuantes Evolvamus: erit multae id seges utilitatis, Pectora doctrinae sancto dum lumine gaudent Perfundi, puroque haurire a fonte liquores. Nil didicisse potest, qui non prius omne, quod intra est, Excutiat falsum. Jam mentem adverte sagacem. Principio rerum species, quas hausimus alte Tum, cum prima novis aetas fuit et rationis Indiga mens, longe ex animo posuisse necesse est. Tunc etenim, ut quaevis male firmo per loca gressu Repsimus instabiles, et humum plerumque petentes, Sic levis et nullo rationis pondere certae Mens firmata ferebatur, quocumque labantem Rerum impellebat variantia, seque plicabat Errorum in nodos caecis conspersa tenebris. At veluti facile ignotis nova pectora rebus Protinus illudi, se fortibus indupeditum Sic contra durum ac rarum est exsolvere nodis. Praeterea tenero molles in corpore sensus Multa modis multis in se transmissa receptant Ex alienigenis rebus, varieque moventur. Nam manus ad glaciem gelidique ad fluminis undam Frigida fit; sentit flammis admota calorem; Contrectata sibi solidissima marmora restant; At cedunt mollis tangenti vellera lanae; Lucem oculi a rebus variosque in luce colores Accipinut, tremulus pulsis sonat auribus aer. Inde sit, ut lucem temere, et cum luce colorem Rebus inesse putemus, et auras esse sonantes, Et gelidam glaciem, flammisque vigere calorem Assimilem nostro, quem tum manus excita sentit: Praedita mollitie quoque vellera, praedita multa Marmora duritie: velut idem sensus inesset Illis, qui nobis, ope quorum cominus ipsi Talia percipimus: quia propter disposituras Rerum multimodas motusque simul variantes Exoritur varius nobis quoque multiplexque Sensus, ut est variis a rebus percitus extra. Adde, quod et nostros multi nil fallere sensus Contendant: (quibus hoc ultro concedere possim: Sensus enim haud aliter rerum nos admonet omnis, Ac ipse a rebus fuerat commotus: eandem Ostendunt oculi, quam ipsa accepere, figuram) Praeterea exortum verum omne a sensibus ipsis, Nostrarumque putant ut normam notitiarum Sensus, quos nunquam ratio ulla refellere possit. Fiet at hinc, ut Sol ut sidera, quae super alto Aethere consedere, (quibus vasta referre Haec terrae loca cum circumcingentibus undis Collibuit; Tellus, quam lata est, tota necesse est Sit longe longeque minor, millesima quam pars) Non majora micent, oculis quam conspiciuntur, Quam facis exiguae, quam parvae lampadis ignis. Fiet item, celeres cum per vada salsa phaseli Decurrunt Nautis remo impellentibus undas, Subter aquis tonsae ut frangantur; namque videntur Subter aquis frangi: pariter quoque caetera fient, Veri prima fides inest si sensibus ullis, Quae fieri sensus demonstrant: cum tamen omnis Posse eadem fieri ratio cujusque refutet. Ergo, si tollas rationem, opus esse fatendum est, Nobis ut sensus (quamvis non claudicet ipse) Causa sit errandi: nimirum judicii expers Dum sibi, quam par est, plus arrogat immoderate. Ut si regula certa, potes qua nosceri rectum Quid fit, quid contra curvum, et nil talia praeter, Exoptes etiam, ut tibi pondera mensurasque Demonstret rerum, longe a ratione ferere. Nimirum sic est per foedera naturaï Dispositum, ut rem quaeque suam gerat officiumque Res bene, ut alterius, nisi prave, non metat arvum. Judicio sensus absistant: caetera sume, Quae sua quisque tibi dant ordine convenienti. Et tamen usque adeo primis haesere tenaces Sensibus haud pauci Sapientum, in rebus ut esse Nil usquam, quod non ipsi sensere, reantur. Quapropter, quoniam nil, praeter corpus et ejus Eventum, sensus possit pertingere nostros; Nullam aliam in rebus, quae non sit corpus et ejus Eventum, pugnant naturam existere posse: Usque adeo longe progressi, ut non minus esse Corporeas dicant animas, quam caetera, terram, Aëra ventosum, lapides, arbusta, liquores. Et quoniam, solido si constet corpore, ut aurum, Mens non possit, ut est, sic velox esse, repente Permeet ut maria et terras caelumque profundum; Laevibus idcirco persubtilem atque minutes Perquam corporibus dicunt constare creatam, Qua neque mobilius quidquam neque tenuius extat; Assimilemque putant igni ventisque citatis, Omnia qui penetrant late loca pervolitantes. Quod quantum a vera avulsum ratione recedat, Perspicuum tibi posterius faciemus, et hanc rem Ipso a principio repetentes expediemus. Nunc locus est quoque in his illud tibi dicere rebus, Mentem saepe suis nimirum praecipitanter Uti judiciis, metuit dum ignara videri. Idcirco magnis erroribus involvuntur, Qui nescire volunt potius, quam haud scire videri. Infantum potis est hunc declinare pudorem, Qui bene pervideat, Sapientum quantula res sit Scire, suum teneat quae sinem progrediendi; Infinita quidem cum constent omnia, sciri Quae possint, quaeque est illos nescire fatendum. Hac proin labe animi si quis mentisque laborans Viderit excelso montis de vertice rupem Aut pluvia aut annis aut fulminis igne solutam Ex alto ruere in valles strepitumque ciere; At tenues contra in caelum discedere flammas; Dicit eam subito vires gravitatis habere, Qua summae in medium res nititur ire sine ullis Ictibus externis; contra levitate superne Tenuia sponte sua, atque in caeli templa volare. Sic litem ignotis plane ambiguisque resolvit Nominibus, cupiens tantum se scire videri. Consimili ratione, videt cum pondera ferri A magnete rapi sursum, et conjucta teneri; Sortitus lapis est vim ferro convenientem, Inquit, et aeterni sancitum foedus amoris, Ut vicina velint jungi, metuantque revelli. Jam ne vides igitur, nos quanta pericula fraudum Circumstent? Quantum prope re fallamur in omni? Quo magis est nobis dubitandum. Nec tibi possum Errorum latebras omnes penitusque repostos Insinuare aditus, omnesque ostendere rimas: Nam me alia expectant cunctantem; forsitan et te Jam piget, et quereris longum promissa morari. Sed patere, adjiciam quoque pauca e pluribus, addi Quae possunt, dictis penitus tua tota fides sit Ut conrasa meis; tum dein ad caetera pergam Laetior ingenuo concinnans omnia versu. Dic porro, mea si causando docta refellis, Unde fit, ut, veteri nostraque aetate vocamus 280 Nomine quos pulchro, et Sapientes credimus esse, Scilicet inter se tanto ut discrimine rerum, Quas docuere, recedentes penitusque repulsi Dissideant, atque in pugnas in bella ferantur Ardentes? Quaenam hos excivit causa tumultus? Assimili veris nimirum praedita forma Plurima falsa, quibus mens sese opponere nescit Victa dolis: nam si vera omnes omnia docent, Haud ulla inter se distent ratione, necesse est. Aspice praeterea gentes a gentibus ipsas Non tantum varia caeli regione locique Aut lingua aut habitu aut diversas moribus esse, Quantum inter sese de rebus mente videndis Judicio pugnant; nunquam quod possit, opinor, Esse, nisi omnino fallantur in inveniendis Veri, quod quaerunt, rationibus, et procul errent. His accedit; uti vario pro tempore vitae Nos quam a nobis longe distemus in annis Nunc quam praeteritis multum diversa sequentes, Post et venturo longe mutabimur aevo. Quin et saepe die pugnantia sector eodem: Nimirum modo flectit amor, modo concitat ira, Et modo lenem animum reddit jucunda voluptas. Quare nostra modis variis mens mota, necesse est, Ut varium tueatur, et in diversa feratur. De plano potes hinc igitur cognoscere, longe Quam nos a Veri regionibus absistamus Multis in rebus: quapropter, fallere multae Res quoniam possunt, simili ratione cavendum est, Ne fallant omnes: quare omnibus est adhibendum Rebus, ut est illis, quas circa erramus aperte, Nimirum verae pro vi rationis ut omnes Rursum expendantur: neque porro expendier omnes Possunt, et veram revocarier ad rationem, Ni, quarum nos cumque sumus rerum ante potiti Notitiam nil jam penitus nunc scire reamur. Et veluti, juncto postquam bove verterit arva Pinguia, et infelix excoxerit omne per ignem Herbarum vitium tribulos loliumque Colonus, Proscissae mandat frumenti semina terrae, Inversoque solo penitus tegit; haud ea certe Prodigus ut perdat, (non ruri prodiga vivunt Pectora) sed plenas illinc visurus aristas Crescentes, et messe domum impleturus opima: Sic bene majori commutat foenore sortem. Tu quoque cunctarum sic obliviscere rerum: Neu semper sit opus dubitare, incertaque rerum (Fluctibus ut mediis sine clavo pinus ) agatur Huc animi mens atque illuc, metuasque dolosas Errorum facies, captae ludibria mentis Hic paulum addubites: dein ingens copia veri Influent in mentem, tuque hac laetabere parte. Nec Verum in rebus facile est reperire: ea certe est Gloria paucorum, quos non sine convenienti Ordine notitiis scimus rerum esse potitos. Nos horum, si quid cupimus fecisse, necesse est Observata sequi vestigia certa viai. Frustra Pasiphaes Prolem Taurique biformem Immani letho stravisset Cecropidarum Aegides longe fortissimus, et sua nunquam Narrasset sese pereunti facta Puellae Fortia, ni tandem labyrinthaeos maeandros, Et coecum tecti ducentia fila secutus Explicuisset iter: per flexus reddita finis Nam secus errandi nunquam foret, aeternumque Mansisset coeca labyrinthi indagine clausus. Quapropter, quoniam naturam inquirere rerum Coepimus, esse opus est aliquod, quod prendere primo Impete possimus mentis, liquidumque patensque Principum veri, quod nos ad caetera ducat Paulatim a primis et notis progredientes Ad non nota et ope alterius noscenda prioris. Quare age, quae nostrae primordia notitiai Sint, et quam solidae nitantur caetera moli, Percipe: nempe omnis ratio hinc exordia sumit, Non Animum, quamvis de cunctis ambigat anceps, Ambigere incerta de se unquam posse timore, Num sit? In immenso nihili jaceatne profundo? Quo sese magis ille fugit, conditque sub umbras Avius in dubiae coeca caligine noctis, Hoc magis usque sibi occurrens sibique undique praesens Se reperit, quocumque parat se denique frustra Evasisse loci: nam conscia vociferatur Mens intus, claraque magis se luce videndam Exibet, et sibi se dubitanti existere monstrat. Quod si illam falli dicas, tamen usque necesse est Sit, quae fallatur; nam si non esset, eadem, Qua non est, falli porro ratione nequiret, Cum nihilo nil conveniat: quapropter oportet, Mens ut non possit, dum se putat esse, refelli. Et quamvis dubitare queam, num scilicet ipse Et loquar et videam, dum saepe videre loquique Me reor; assimili tamen haud ratione valebo Ambigere incertus, num sim; dum saepe videre Mi videor, tecumque loqui, tibique edere versus, Aut dubitare etiam: neque enim praesentior ulla Res Menti, ipsa sibi quam sit, quae plurima circa Ambigat, aut erret, se circa non valet unquam Falli, dum sese per se sibique intima novit. Confiteare opus est igitur, quae cogitat, esse Mentem, et propterea, dum sese cogitat esse, Non falli; neque enim, quod non est, fallitur unquam. Nunc animum advertas, quid ab his deducere pergo. Nos, quia percipimus, certum est extare; neque ullo Id potuit nobis unquam innotescere pacto, Ni quia perspicuam manifestamque ejus habemus Notitiam, qua nos ipsum non posse videmus Non extare Animum, dum vult dum percipit et se Cogitat, aut aliud quodcumque facit ratione Non alia certe, quam quod sit, et absit inani A nihilo: quare manifesto lumine quidquid Et non confusa clarebit imagine veri, Verum erit usque adeo, non unquam ut fallere possit: Nam si posset, eadem illum ratione valeret Fallere, qui sese retur, dum cogitat, esse; Quod non posse quidem docui, res ipsaque per se Jam patet. Ergo illud, quod clara in mente tuemur, In nullas poterit nos unquam inducere fraudes. Inde tibi elucet, rerum id non posse quod extat Non extare simul; nihili nihil esse; suaque Majus parte, quod est totum, parque omnibus esse. Caetera de genere hoc tibi possim commemorare Plurima; sed facile a paucis tibi commemoratis Tutemet agnoscis, quo verum defluat amne. Quare, perspicua in se mens quodcumque receptat Notitia, vinco verum debere fateri Omnino: nam , si menti subtraxeris illam, Cuncta sub incertis latitabunt mersa tenebris. Haud secus ac clari subtracta lampade Solis Hanc terrae faciem horrenti nox contegit umbra, Obruit atque omnes simili nigrore colores, Ut neque Purpura Sidonio conticta nitore Concharum quidquam plebeja a veste recedat; Nec veris lepor et pratorum gloria flores, Desponsae unde suo capiti dant serta Puellae, Aut adamantina lux digitis gestata Potentum Exsuperent terrae horrorem brumalis et atras Cimmeriis herbas in vallibus: omnia namque Unum consimili forma velamen inumbrat. Haec bene cognita si tibi sunt, ut opinor, et alte Vera recepta animo, sequere ad majora paratum Ferre pedes: certum namque est mihi te comitante Omnis ferre alacrem susceptae dura viaï, Donec ad extremum pertingam. Conscia certe Non tantum mens ipsa sibi est existere sese: Scit quoque, quod variis, dum semper cogitat extans, Cogitet ipsa modis: modo vult, modo velle recusat; Contemplatur item meditans; incognita quaerit; Tum super addubitat; vix multo pauca labore Detegit ignorans infinitum omne, quod ultra est; Et se plura quidem notis nescire fatetur: Multaque praeterea, quae non habet, optat habere Ingenti desiderio percussa repente. Denique saepe malo turbatur moesta dolore Saepe metu, et nunquam votorum in fine quiescit Propter egestatem, sibi quae cupit ipsa, bonorum. Quare deficere in multis se conscia novit: Quod nullo posset de se cognoscere pacto, Ni Summi nullaque ex parti deficientis In se notitiam cohiberet; protinus a quo, Dum se illi consert, videt usque recedere longe, Ut medio penitus dirimantur ab infinito. Inde sit, ut facies, cum primum aetatis agunt ver, Virgineas facies florentique ora tuentes Pulchra vocemus, et haec aliis praestare putemus Judice non alio, qualis Priameïus ille, Cui Venus ante alias placuit Dea, Pastor in Ida; Ipsa sed specie Pulchri, quod mente tenemus: Ad quod ut accedunt quaedam minus aut magis, illa Debebunt nobis minus aut mage pulchra videri. Consimili ratione videbis de genere omni Nos aliquid summum supremumque intus habere, Idea quod Grajis vocitatur; possumus id nos Notitiam aut speciem aut exemplar reddere rerum. Porro quis tanto donavit munere mentem, Ut, quod sit Summum supremumque, ipsa videret? Non etenim sibi mens per se unquam effingere tale Quid valuit: quoniam a Summo sibi conscia certe est Deficere in magis atque omnibus e genere omni. Nec nostri docuisse ea potuere Parentes, Quos ex natura consistere scimus eadem Ac nosmet pariter finita et deficiente. Nec fuit a rebus postremo haurire potestas Notitiam Summi; cum quas natura locavit In promptu, nobis sint longe deteriores: Quo magis a Summo cunctas distare fatendum Res, nec notitiam illus procudere posse. Quare, quod superest, Summi quam mente tenemus Notitiam, a Primo Summoque recepimus ipsa. At Summum hoc merito Numen vocitare Deumque Suemus; namque illo majus nihil esse putandum. Ergo extare Deum debes Numenque fateri; Quandoquidem debes, quod Summum est, esse fateri: Quin Ipsum nostram praesene involvere mentem In sese, et diae radiis effulgere lucis. Praeterea vel Mens, quam certo existere novi, Hoc habet a sese, major Natura vel olli Largita est: at id ipsa sibi concedere nunquam Evaluit, quonam et simul omnia summa dedisset, (Quod magis huic facile est, qui sese eduxit, ut esset, A nihilo) parti neque passa suisset ab ulla Deficere. Ergo aliquam, quae mentem effecerit. Extra Esse Potestatem magnam fateamur oportet. Rursus id inquiro, Natura haec altera major Unde sit? A sese si constat, summa profecto Est eadem; sin quae praestantior altera, ut esset, Huic dedit, hanc iterum rationem iterumque sequendo Demum erit in summa sistendum, unde omnia pendent, Natura, quam nos Numenque vocamus. Postremo Summi, cujus nos intus habere Sentimus speciem, ad naturam pertinet esse: Quod non extat enim, nihil est; distantia proinde est A nihilo certe summa infinitaque Summi. Ergo extare Deum debes Numenque fateri. Neu tibi sit fraudi, quod nos Numenque Deumque Dicamus, tu fac subjungas nomen utrumque Uno, quod Summum et Supremum diximus esse: Nam, quod Supremum est et Summum, excellere debet Longe alios supra, quod non nisi convenit Uni. Tum, si plura forent paria haec, quae Summa vocamus, Diversa inter se natura disque gregata, Distarent aliquo; nam quod foret alterum, id alterum Haud foret omnino: quare consistere neutrum Sic posset Summum, quod non nisi convenit Uni. Consimili ratione nequit de partibus ullis Componi Summum: neque enim tune quaelibet harum Summa foret; siquidem Summum est, ut diximus, Unum: Porro ex non Summis non quit coalescere Summum. Est igitur summi simplex natura reperta Numinis: omnis erit quapropter corporis expers: Corpus enim pariter supraque infraque et ab omni Est latere extensum, quod non sine partibus ulla, Si bene pervideas, fieri ratione putabis. Illud praeterea, quod non est corpus, oportet Aut nihil, aut mens sit: neque enim queat esse quid ultra, Percipio; at supra Summum nihil esse negatum est; Spiritus illud erit quapropter Vitaque Mensque. Immutabile item, quia Summum est, Numen oportet Esse: suis etenim quodcumque e finibus exit Mutatum, certe in melius, contrave, necesse est Vertat se in pejus; quod Summum utrumque refutat. Adde, quod hoc fines nullos habet, unde recedat Egrediens; nec habet, quo se deferre, quod ipsum Non sit idem, possit: quare immutabile Summum est. Et pariter debes proinde immortale fateri. Qui tibi possit item Pulchrum Verumque Bonumque Non id, quod Summum est, summa ratione videri, Si quidquam est usquam pulchri verique bonique, Tale quod ex aliqua saltem tibi parte videtur? Adde, quod et caelum et terras pelagusque profundum Et quocumque oculos circumfers, numine complet Immenso locus ipse sibi Deus, omniaque uno Continet amplexu, sed non extensus, ut aether, Per loca, qui circum mundi latera omnia fusus Stelliferi ad metas extollitur arduus orbis, Sic tamen, ut teneat majori parte loci plus, Parte minore sui minus, et non omnis ubique. Omnibus omnis adest Deus, et videt omnia passim Nuda et aperta sibi , quae rerum cumque geruntur, Queis sunt cumque locis; nil possit ut illius usquam Effugisse Potestatem, longeque recêsse. Scilicet haec summi natura immensa requirit. Quin etiam aeternum, quod Summum est, esse fateri Cogimur. Ante pedes (da sic colludere paulum) Illius ante pedes fractis inglorius alis Annus, et immotum jacet alta per otia Tempus: Tempus enim fit, ubi quid nos mutarier ipsis Cernimus in rebus: transactum dicimus esse, Quod fuit ante, nec est in re, quae mobilis extat; Ac tum deinde, quod instat, in illud prospicientes, Est nec adhuc in re, venturum nominitamus. Scilicet intra nos tum percipiamus oportet Notitias aliis alias succedere: tempus Novimus hinc; prima hinc ejus mensura fluentis. At, quoniam, ut supra docui, immutabile Summum est, Nec divina quies motu variatur ab ullo, Temporis est expers etiam aeternumque repertum: Scilicet immotum non unquam elabitur illinc Praesens, dum felix et tota simul fruitur se Vita carens pariter fine omni principioque. Hinc quoque perfacili poterit ratione patere Esse infinitum, quod Summum est; non numerorum More, quibus serie permagna quamlibet auctis Adde unum, crescent; uno minuentur ademto. Quin magnum poteris guttatim tempore longo Exhaurire, licet terram circum ambiat omnem, Oceanum, quia habet, quod sese siniat, ultra. Nunc, extra Summum quoniam nihil esse viddemus, (Nec foret id Summum, si quid finiret id extra) Non habet extremum: nullo ergo fine tenetur. Unde animo tollas quantumvis, non tamen illuc Pervenies, ut non infinitum usque relinquas: Nam Summum est sine fine, sibi par denique semper. Non alibi inquiras, quid sit Sapientia: nusquam Illa, nisi in Summo est; quod, cum se noverit intra, Omne quod est, novit: quare Sapientia summa est Infinitaque Mens, hujus cui scena Profundi Tota quidem paterit, quam vasta est quantaque tota. Haec rerum formas cunctarum continet in se. Proinde quidem, semper cum se tueatur, oportet, Quarum habet exemplar, videat res semper ut omnes, Quaecumque existunt, quaecumque existere possunt. Da paulum ex humili mihi nunc consurgere mente, Alma Fides: neque enim Naturae luce patescunt Omnia, quae tute non ignorare sequentes Concedis sancto perfundens lumine corda. Non ego te e caeli regionibus ostentantem Lumen inocciduum Veri mortalibus aegris Usquam amittebam dubiarum in nocte viarum, Notitiam ante omnem quas sponte ingressus inibam. Ipsa doces, Numen, dum sese conspicit intra Contemplans summam Naturam et id omne quod Ipsum est, Par sibi quod genuit Verbum, foecundaque semper Mens generat, semper sese quia conspicit intra. Hanc Prolem Pater aeternum complexus amavit, Illa quoque aeterno in genitorem fertur amore: Hinc ab utroque simul sed par procedit utrique Dius Amor: sic se foecundam reddidit illa Impare sed numero simplex natura, tribusque Constat at una manens, aliusque aliusque, sed unum Omnes sunt pariter, naturae simplicis omnes. Tallia velle animo sed vestigare sagaci Funditus insanae nimia est audacia mentis; Interea tanto quam prae fulgore necesse est Caligare mage, et preperire in luce tenebras. Et jam, quod superest, pergam contexere dictis. Praeterea summi debet Natura videri Numinis Omnipotens, ut possit, quodquod in illa Menta gerit, facere: at rerum gerit omniparentes Cunctarum formas; quare omnia posse fatendum est. Non illi labor ullus erit facere atque creare; Nam, quaecumque velit, subito facta atque creata Exoriuntur, et e nihilo venientia constant. Nec mora, quod libuit (satis ipsi velle) peractum est. Nec finita potest potremo mens cohibere Summum infinitum: nam, si comprenderet ipsum, Non infinitum Summum foret, ipsave contra Non finita. Vides, pariter quam pugnet utrumque. Nos itaque a Summo tantum distare necesse est, Quantum infinita inter se ac finita Potestas (Quod ratio cohibet mensurae nulla) recedit. Pro! mentes hominum ignaras, pro! quantula norunt Caeca magis caecis avibus, quae nocte vagantur, Pectora: at aërias affectant pennipotentum Ire vias, magnique cacumen prendere caeli. Hinc se illi a vili cupiunt secernere vulgo Sublimes, spretis aliis, alteque locari. Reptantes nec humi sese agnovere, suisque Haerentes tenebris ausu contendere vano. Aequius a parvi cum Pastor vertice collis Jactet se spatio propiori cernere Solem, Quam qui humiles campis sedere aut vallibus imis; Cum magis ad Solem collati et sidera distent Illi inter se, quam Sapiens a plebe minuta, Si simul ad Summum collati respiciantur. Haec si pernosces perfunctus carmine nostro, Quod tibi de Summi natura concinui, quo Firmius haerescant animo res, insideantque, Caetera perfacili poteris cognoscere nisu, Nam veluti excelsi qui clivum montis anhelans Difficili ascensu Sole impendente per aestum Vix tandem exsuperarit, et est jam rupe potitus Suprema, fessus quamvis et languidus artus Convertens oculos huc illuc detegit omnem Subter planitiem camporum et vallium opaca, Nec non et longo spatio diducta locorum Prospicit et pelagi fluctus urbesque lacusque Fluminaque et longo fugientes ordine montes; Nec clivo superest ullus labor exsuperato: Sic postquam tibi, quod multum referre videbis, Constitit esse Deum, Naturaque summa reperta est, Caetera perspicua poteris, quaecumque supersunt, Luce palam cognosse; velis convertere tantum Huc aciem mentis, quo te mea dicta vocabunt. Quare age, corporea quae praedita mole videntur, Pervideamus, utrum constantia sint in rebus. Principio, semper cum mentem ad corpora verto, Nil aliud novi naturam corporis esse, Quam quod se simul in longum atque extendit in altum, Et latum pariter constat: neque fingere possum Illius usque adeo minimum extremumque, quod ullas Non habeat partes, quarum altera non sit ad ortum, Non sit ad occasum versa altera, tum quibus imam Respiciat terram, et quibus aurea caeli. Tactu id saepe licet, quodcumque est, sensisicisque Usurpare oculis nequeam; tamen usque necesse est Partibus extensam naturam corporis esse. Hinc mihi perspicuum est existere corpora posse: Namque quod extensum est, ulla ratione videri Haudquaquam oppôstum poterit tibi discrepitansque Existentibus a rebus, non possit ut unquam Esse, quod extensum est: igitur dum constitit illud Posse existere, erit revera extare probandum. Et primo tactu contingere plurima saepe, Cernere res coram, sonitusque audire videmur. Et licet hic sensus nos intra in mente genatur Omnis, ut audire est nimirum, resque videre, Tangereque: in plures quoniam se vertere formas Mens potis est, dum res varias ratione revolvit Non una, verum varianti multiplicique: Saepe tamen sensu, quae non velit ipsa, reluctans Percipit, ut propiore manus cum laeditur igne. Non igitur, quamvis mens omnia sentiat, omnis Ipsa sibi causa est sensus: quare esse fatendum est Quiddam extra, sensus quod concitet impellatque: Quod porro extensum nisi sit, non possit, opinor, Hac ratione animum pariter sensumque movere. Corpora sunt igitur, quae nos extensa vocamus, Et vere existunt in rebus, certaque constant. Tum, quando sensu semper constante vigemus Res circa, rerum si nil existeret harum, Et nos perpetuo proin tota denique vita Erraremus eas revera extare putantes, Gauderet nostros falsis illudere sensus Numen imaginibus; ratio quod vera refutat, Qua prius esse Deum docui Verumque Bonumque. Constantes igitur quae nos extare videmus Corpora per sensus, eadem illa extare necesse est. Et quia, quae nosmet circumstant corpora, eosdem Semper per sensus variis distantia formis Inter se, et longe in multis diversa videntur; Illud erit, quod idem, dum magnis partibus extat Corpus et innumeris, vario harum conciliatu Ordine contextu et motu variare figuras Debeat, atque alia, in quibus haec differre videmus Ante oculos posita, atque ideo diversa vocamus Inter se; quamvis unum sint omnia corpus, Unum sint pariter corpus, quod dicimus Omne. Omne vocamus enim, multis e partibus aptum Digestumque bono quod convenit ordine in unum. At variant partes; alba haec, ea nigra videntur; Multa moventur item, velut ignis; multa quiescunt Concreta solidaque magis constantia mole; Altera sicca magis sunt; ast humentia contra Altera: multimodis sic distant corpora formis, Corpora, quae partes unius diximus Omnis. Namque sua sunt pro natura convenientes Quaeque sibi sortita locos dispôstaque tali Ordine, ut efficiant, unum sint omnia corpus, Unum sint pariter corpus, quod dicimus Omne. Contemplator item, sic quoddam semper adesse Nobis corpus, uti quo tandem cumque locorum Progrediamur, id assidue comitetur, et unquam Non absit longe a nobis, ut multa, relictum. Quin super auxilio est, quoties tentare quid extra Collibuit; motu illius quaecumque movemur In loca; at immoto pariter consistimus illo; Illo oculos tuimur circum reserante; per aures Illus audimus voces; tum mollia quaeque, Duraque item, sicccas glebas, frigentia saxa, Humoremque liquentem opera contingimus ejus; Et sentimus item per nares ejus odorem; Ut demum pepigisse queat cum mente videri, Ut cum affectum aliqua fuerit re protinus ipsa Adsit ibi excubiis veluti Mens excita vimque Excipiat sensu quamvis invita molesto Ictum erit immiti graviter si vulnere corpus: Mulceat at suavis placide transmissa voluptas: Inque vicem motus animi, mentisque sequatur Imperium corpus subito parere jubenti, Temporis inter nil videatur ut esse, paratum. At nulla hoc peragi posset ratione profecto, Isto ni penitus mens sit cum corpore juncta, Ut tali simul e consensu prodeat unum, Unum id, nos Hominem quod dicimus esse: duabus Quapropter naturam Hominis constare necesse est Rebus, nimirum quae sunt corpusque animusque Inter se pariter conjuncti et conciliati. Hoc poterit sese pacto cognoscere quivis Esse Hominem: sed quid certa ratione putandum De reliquis, Homines pariter quos credimus esse, Accipe. Non vultus non membra simillima nostris, Non quod respirent auras, quod edantque, bibantque, Atque pari nostra motu moveantur, et ipsis Quod resonent verbis vocum flexuque moraque Distinctis, facient, merito dicantur ut esse De genere humano; quoniam nil detegit horum Intus inesse animam; nam posse hos ire videtur Corpus item in motus, sine vita quamlibet extet. At neque quod vitae nimirum inimica videntur Longe aversari fugiendo incendia dira Serpentumque truces iras malasque leonum Sanguineas tristemve ex alta rupe ruinam, Nec quod praeterea sibi convenientia quaerunt Sectando ardorem per brumam umbrasque per aestum. Ullum animi praebent intus ratione vigentis Indicium; fieri quoniam ratione remota Cernimus illa eadem: longe aversantur arenas Frumenta; at crescunt saxosis montibus Orni; Flumina amant Salices; quaerunt sibi frigora Taxi: Nec tamen in plantis animus ratioque videri Debet inesse, licet sibi convenientia poscant, Adversaque loci natura sponte recedant. Adde, quod, ante oculos prope si crepitantia pulsu Aera sonent, inopinaque lux vibrata coruscet, Sponte repente sua subitum clauduntur ad ictum Lumina, ut hinc animam nunquam deprendere possis. Ut demum invenias, quod aves reperire, sagacem Advertas animum, quod cum audis saepe loquentes Coram Homines, vocem non tantum percipis illam, Cujus in aëre consistit natura agitato, Verum etiam vocis sub signo nomina rerum, Notitiaeque tuae bene respondentia verba: Tutemet haec eadem quoniam es tibi conscius esse In te mentis opus tantum, fateare necesse est Hac ratione, aliis etiam vivata quod adsit Vis animae, per quam fundant ea verba, quibus res Significent tibi non temere, ut vesania mentem Percussit quibus, aut sopitos somnia ludunt, At ratione animi certa penitusque valente. Sed si sorte putes nihil horum a corpore posse Non fieri, horarum numeros et ut indice certo Monstrat, et ut sonitu dat tempora scire per aures Constans aut ferro aut dentato machina ligno Prorsus corporea et non ullo praedita sensu; Sic quoque si, humanum quod corpus nominitamus, Esse putes adeo digestum dispositumque, Ut per se voces, quas non intelligat ipsum, Edere possit, uti digitis pulsata peritis Vocalis cithara, aut silvestris fistula cantus Dat ventis animata, licet non audiat ipsa, Quod canit; haec, inquam, fieri si forte rearis, Falleris, et vera procul a ratione recedis. Illa etenim moles motus constanter eosdem Temporis, et numerum servabit in ordine primo: Nec quascumque voles horas pro tempore quovis Illa tuo dabit arbitrio, sed quas feret intus Dispositae: inter se contextus materiaï. Nonne vides contra, quam a certa lege solutae Temporis, humano voces quae ex ore feruntur, Sint, et quam propria se libertate moventis Causae a principio procedant interiori? Quilibet apta tibi reddet responsa petenti Quidvis, cum libuit; rationem inquirere noscet Deducens alid ex alio, pravisque relictis Esse bonum dicet sectandum praeque ferendum, Dicet item, quid sit pulchrum, quid consonet illi Veri notitiae, quam nos in mente tenemus. Denique multa tibi regionum, quas peragravit Intervalla vias caelum moresque virosque Narrabit memor; ac queiscumque vacaverit, artes, Scilicet arma tibi ventosque marisque procellas, Astrorum cursus itidem memorabit et alto Mensuris comprensa suis labentia caelo Sidera; nec doctae deerit facundia linguae. I nunc, et, simili quos cernimus esse figura Nobiscum, obsistens rationibus esse repugna De genere hoc Homines, qualem es te conscius esse. Nunc age, et omnigenûm quae constant corpora rerum Omnia non semper saeclis aeterna fuisse Innumerabilibus, sed quae Divina Potestas Ipsa prior cunctis et per se prima creârit, Percipe. Quaecumque in rebus constare videntur, Non sunt Summa; etenim Summum est, ut diximus, unum, Quod per se nullius existere debet. Ast hoc omne, quod est non summum, non erit unquam Per se extans: opus est igitur, natura quod ejus Pendeat a Summo: porro quia pendet ab illo, Principium tenuisse sui videatur, oportet, De nihiloque creata, nec usque aeterna fuisse. Quapropter, qui cunctarum primordia rerum Esse aeterna ferunt, per seque existere posse, Insanire putem priscorum corda Virorum, Quorum cum primis Epicurus Democritusque est In patriis ambo viventes molliter hortis. Hi licet a vera lapsi ratione ferantur Egregie multis in rebus, ob id tamen unum Magnopere errantes merito insanisse videntur. Haud aliter quam qui suspensam stare catenam In liquido tantum velit aëre, tentet et auris Innixam fabricare domum atque educere caelo. Neve Deum mihi jam pergas contendere, rerum Quidquid id est, potuisse aeterno educere ab aevo, Aeternasque ideo res omnes posse videri; Ut, licet a Solis claro lux profluat orbe, Aeternus si Sol, etiam illa aeterna fuisset: Non lux Solis enim diversa constat ab illo Natura; siquidem naturam utriusque patebit Perpetuo in motu consistere particularum. At contra Summum longe longeque remotum est Rerum a non summa natura; proinde videri Si queat haec pariter semperque aeterna fuisse, Nonne pari ratione queat quoque summa videri? Quod quoniam pugnat, pariter pugnare, creatae Quae fuerint quondam, aeternas res esse, necesse est. Aeternum summae quapropter totius Omne Non fuit; ast illam semper Deus infinita Natura excedens durando vincere debet. Non minus et , per quem rerum natura creata est Omnis, uti maneat, servari debet ab illo. Nam veluti aetherio perfusi lumine campi Aëris et vitrei fluctus maris et sola terrae Non possent lucem e caelo servare receptam, Usque novum nisi Sol largiri haud definat ignem; Omnipotens ita quae primo dedit esse Voluntas Rebus, perpetuo maneant ut deinde creatae, Desinere haudquaquam semper res debet easdem, Ut sint, velle: igitur nihil est servare creata, Nimirum quam perpetuo semperque creare, Ut sic longa queant durando vincere saecla. Illud in his tibi erit minime mirabile habendum, Quod, velut effigies e marmore sive elephanto Aut aere aut ligno multam confecta per artem Stare diu valet, atque aevi contemnere vires, Quamvis docta manus signo procul absit ab illo Artificis qui finxit opus, quoque non ita possit Copia cunctarum haec rerum per temporis omnes Circuitus per se constans servataque egere Jam nihil Auctoris, qui primum existere fecit: Namque horum ratio patefit diversa profecto. Non manus Artificis penitus consistere fecit Omne, quod in signo est, nec ab omni parte creavit; Materies etenim signi omnis constitit ante Aut inter silvas foliis et cortice tecta, Aut inclusa ima terra Pariisque rigens in Rupibus; utque prius, quam formaretur in ora, Indiga nil artis potuit constare, necesse est, Post etiam ut possit, formam nil praeter inanem Dante manu: at quoniam, quanta est, a Numine tota Constitit haec penitus rerum Natura (neque unquam Quîsset enim constare secus) fateare necesse est, Ejus quod sit egens, ut constans incolumisque Servetur pariter: nam si subtraxerit illud Velle suum, in nihilum revoluta repente rediret, Inque suo penitus consumta periret inani. Quod superest, non est ratio scruposa probare, Provida res omnes, queis jam dedit esse creatis, Perpetuumque creat servans, Divina Voluntas Ordine quod suavi regat et ratione potenti. Principio, omnigenis constat de partibus Orbis Ignibus atque undis et mobilis aëris auris Et solida pariter terra; quae singula cum sint Distantem longe naturam, ut cernere cuique est, Sortita, haudquamquam formam coalescere in unam Convenienter et inter se connexa ligari Per se fortuitis potuissent motibus unquam, Ni Chaos hoc ingens atque haec variantia rerum Suprema tum primum a Mente diremta fuisset Formarum aeterna ratione et lege suarum. Nec sic diversae possint res continuato Ordine temporibus certis spatiisque moveri, Certaque Naturae non unquam in foedera ferri, Ni vigil intera Mens excubet arce Pronoeae, Instabilesque regat stabilis res, atque reducat Sub leges per se pugnantem legibus Orbem, Discordesque liget concordi foedere patres. Praeterea, Mundo fieri quodcumque videmus, (Nubila enim fiunt et agentes nubila venti Et tempestates caelo terraque coortae, Per campos late fruges arbustaque crescunt, Alituum proles generetur quadrupedumque Necnon squammigerûm nec non serpentia saecla Humanumque genus, sic damna perennia vitae Ut possint auctu pariter reparare perenni: Multaque de genere hoc nova mundo suppeditantur Enascentia, uti lapsis succedere possint) Id rerum sine motu infraque supraque meantum Haud ullo fieret pacto: quapropter inesse Corporibus debet motus, quando omnia motu Nascuntur, pereunt, mutantque locum atque figuras. At motum hunc per se non possunt corpora habere, Nimirum nostrae quae scimus corpora menti Verti in notitiam non ullo praedita motu. Sint ea magna quidem, sint contra tenuia longe, Ut libet, aut triquetra aut quadrata rotundave ponas, Plena foraminibus multis condensave; nunquam Efficies, per se sit ut illa necesse moveri. Non se igitur possunt, alio nisi mota, movere. At porro causam hanc motus fateare necesse est Esse Deum, quoniam non possent illa moveri Diversis translata locis, nisi semper ab illo Diversis eadem illa locis sarvante creentur. Quare cum peragi videamus cuncta movendo, Omnis qui motus causa est, agat omnia, oportet. Hinc facile agnosces, quam scilicet avius erret, Qui penitus nulla fretus ratione fatetur Semina cunctarum per se genitalia rerum Aeternos ire in motus semota quiete, Quique ea summaï partem contendit in unam Ferri: at cur potius nullo impellente ferantur Illuc, non alio, non partes undique in omnes? Errat item his addens aeterno ea percita motu Saepe in concilium genitale coire, suoque Edere res omnes concursu, ut caeca tulit sors; Nimirum sic et terram mare sidera caelum, Quae nos incolimus, quae sic digesta tuemur Ordinibus numeris, sine lege sine arte coorta Tantum materiae confuso conciliatu. Quae fieri si posse rear, num sanior essem, Quam si posse rear fieri, quod nescius artis Contrectans varios caeca quis nocte colores Colludensve super puerilis dextera telam Possit Apelleas casu simulare figuras, Reddereque humanos vultus aut Numina Divûm Sacras inter ebur gazasque locanda per aedes? Possit item vocum, constat quibus Ilias omnis, Fortuitis elementa modis congesta capaci Projicere ex urna tabulam super, omnia ut illo Sic coëant casu, ut versus ex ordine reddant Maeonios, iramque trucem noscamus Achillis, Hectoraque immani flagrantem Marte legentes, Atque immixta dolis certamina Grajugenarum In Trojam, Paridis quae accendit perfidus ignis? Non igitur, quamvis quoque multis semina rerum Ex infinito ferrentur percita plagis Conciliorum infinitum genus experiundo, Unquam congruerent inter sese ordine tali, Qualem sortita est haec rerum Summa creata: Qui queat ut fieri, rationem consiliumque Altius humano divinam denique Mentem Postulat, ut penitus nulla erret ab ordine parti, Quo neque per coetus aeternos deveniet fors. Porro terraï num qua sunt parte reperta Edita fortuito concursu particularum Unquam Templa Domus Urbes atque Oppida multa, Qualia visuntur nimirum condita nostra Arte hominum? Quaenam mirandum hoc protulitaetas? Quisve adeo insanus posse haec contingere dicat? Ergo opera haec hominum nequeat si denique caeca Fors simulare, queat subito velut arte magistra Id facere, humanam quo non pertingere mentem Noscimus? Ipsa queat nempe haec rationis egestas, Quae ratione quidem miramur condita summa? Praeterea in coetum si semina convenientem Sunt conjecta semel, cur tandem continuata Ordinis haudquaquam discedunt a ratione? Quodque semel potuit Fors, num semper sibi constans Efficiet? motum stellis servabat eundem? Vere dabit semper flores de semine certo? Plantarumque genus fota tellure novabit? Ut neque robora roboribus prognata vetustis Distent, atque oleae crescat de stirpe virentis Non ulmus non celsa abies non vitis Iacchi, Ast olea et ramis et trunco et fronde priori Assimilis? nihil ut mentita immensa vetustas Sit rebus, quascumque novat? nihil innumerarum, Quas Fors condiderit, rerum omni de genere unquam Mutatum exierit de sinibus, omnia quando Fors incerta regit, quae quanta vi peragantur Consilii, nostra non est pertingere mente? Aspice praeterea passim genus omne animantum, Quotquot aquas caelique vias terramque frequentes Concelebrant, quod opus! quanta ars elucet in illis! Inspice parvarum tam tenuia texta volantum, Si tamen has ullis quis sensibus usurpare, Vermesque innumero numero quoque lumina nostra Plane elabentes animo mirante recense: Qui, quoniam vivunt, nervos et sanguinem et ossa Fibrasque et venas debent et viscera habere, Non secus ac Elephas aut Bos aut fortis Equi vis; Quas res in magnis adeo constare minutas Miramur, neque nostra imitari possumus arte. Hunc igitur tenuem contextum, haec corpora parva Condere nec primo potuit fors, nec potuisset Semper eodem eadem constans servare tenore. Quare opus est etiam atque etiam fateare, quod omnis Haec rerum Summa a suprema Mente regatur. Hic tibi multa quidem falso conficta feruntur: Nam, quia dant motus occultis plurima causis, Hoc genus est herbas de terra exire recentes Post hiemem, aestivis augeri a Solibus, et jam Aetatis firmas maturae sumere vires, Omnibus his terra succos alimentaque rebus Submittente locis aptis et tempore certo; Exin Naturam nos appellare solemus Communem veluti Matrem, quae provida cunctas Cum populis urbes plantasque amplexa ferasque et Squammigerum genus et volucres alit ubere multo; Nec non et subter telluris viscera lapsa Flumina dat multis excurrere fontibus extra, Succenditque locis multis sola, condit et altis Terraï procul usque reposta metalla tenebis: Quin caeli magnas extenditur in regiones, Sole diem et multo collustrat sidere noctem, Nubibus imperitat, ventos regit, aëra mutat: Quin et gignendis genitalia semina rebus Praestat; vique sua foecundat, nutrit, et auget. Quorum qui nosset bene causas, esse pateret Naturam (quamquam maternum nomen adepta est) Nil nisi protelum causarum continuatum, Quae per se facere haud quidquam potuere, sed omnes A prima pendent Causa, quae singula per se Et movet, et facit, ut moveant; velut ipse catenam Si parte ex una teneas, agitesque, necesse est Annellos per pendentes ad caetera motus Ordine demisso descendat, qui tamen idem Ille erit, a dextra qui fit se sponte movente, Quamvis per medios annellos manet ad imos. Quin ipsum hoc, seriem quod dico continuatam Causarum a prima, dici ne forte rearis Propterea, credas revera in rebus ut illas Esse; licet videnatur enim res saepe movere, Haud tamen ut moveant, illis largita profecto Vis ulla est; verum sancitae a Numine leges Cum poscunt motum, res quaeque moventur ab Uno, Quod primam dixi modo Causam; namque ita fuêrunt Dicere; cum certe non prima, sed unica constet. Quare opus est, caveas, Naturae ne tibi nomen Sit fraudi, fuit ut multis, qui plurima rerum Dum fieri in terris pariter caeloque tuentur, Omnem vim rebus Naturam suppeditare, et Omnia divino fieri sine Numine rentur. Usque adeo ignaros abducit devius error. Praeterea ignotis causis quaecumque videntur Incertisque locis fieri nec tempore certo, Quae possunt quoque diversa ratione geri res, Fortunae referunt. Quoties laudare fecundam Audi Dites, et magnam dicere Divam Marmoreis dignam templis et thure Sabaeo. Contra alii tristes in eam convicia jactant 1090 Saevam appellantes excordem e semine diro Eumenidum. Veteres illam cecinere Poëtae Incertam vultu pedibusque globosa prementem Cumque suo ruitura volumina pondere, et orbes Volventem ambiguos dextra laevaque rotarum, Saepe quidem multos opibus pollere docentes, Ima qui nuper fuerant in plebe locati, Et, modo qui magni Reges, vix jam ultima vitae Servare amissis aliis sibi; discere ut inde Possint non opibus non illi sidere regnis, Ignotaque sati haud animum demittere terra; Discere praeterea, non haec bona posse beatos Efficere unquam homines, quae puncto tempore possunt Elabi, et vacuam potientis linquere dextram. Illa eadem Assyriis quondam Persisque relictis Et leviter Macedûm res pervolitavit et arma Fertilis Aegypti; celerique citissima cursu Regna peragravit Syriae Boreamque nivalem Algentesque Getas et Mauros sole perustos, Et Latinum Imperium provexit, et extulit alte Denique de magno ruituras culmine Vires. Nac tandem positis usquam talaribus alas Exuit, aut stabilem fixit mansura locum, quo Exorata velit populis decedere nunquam. Haec licet egregie vulgo disposta serantur, A vera ratione tamen sunt usque remota. Omnis enim Mundo, quaecumque inopina videtur Forte tibi res accidere, haud unquam quit oriri, Rem nisi praecedat sua causa; ideoque necesse est Nil temere exoriatur, et intereat; licet ipsi Nec quod principium quimus novisse sit ortus, Nec quae discidium pariat res, dissolüatque. Illud in his iterumque tibi est iterumque cavendum; Dum moneo, ne quid Fortunae fortuitisque Casibus attribuas, ne te in contraria vertas, Et Fatum in rebus non evitabile Fatum Protinus admittas; semper florentis Homeri Ut Musa aeternis exponit versibus edens. Pelides Socios mortemque ulturus Amici, Quem bello ereptum flêrat noctesque diesque Insedabiliter, dum fertur in Hectora magnum Aere nitens supraque Viri caput arma coruscans, Accepit longam dextra omnipotente sagittam Juppiter et sancta Astraeae praescripta secutus Hinc atque inde pari intervallo sata Virorum Utraque suspendit visurus, quem velit illo Tempore Parca mori: tua sed graviora fuere Priamide infelix; Libitinae in tristia regna Lanx tua non alio librata a pondere mersa est: Eripere extremi nec te contra ultima Fata Juppiter Omnipotens valuit de saucibus Orci, Nec quotquot Trojam te Numina quotquot amârunt. Quaenam igitur Divis fuerit servata potestas, Illos si supera Fatum est? Cur magna vocentur Numina, si multa invitis plerumque geruntur? Haec leviora:etenim manifesto tendere bello Saepe quidem multos videas in provida Mentis Consilia aeternae, atque antiquo more Gigantum Conari rerum Dominum exturbare potenti E solio, rapere et mundi quas flectit habenas, Scilicet ut vita sic liberiore fruantur Impia Gens; tanta est scelerosae audacia mentis: Quod metuunt, tollunt Numen, longeve remotum A nostris arcent rebus nil scire volens, ne Infestet dolor aut aeternam cura quietem, Ac si, quod Summum est possit non omnia scire, Aut summam res ulla queat turbare quietem: Justitiamque nihil rentur, nisi nomen inane. Quod si justitia est, dicunt, si denique justus Rector agit Mundum, et nostra haec mortalia curat, Unde erit unde, adeo ut vivant impune Nocentes? Nec pro justitia merces aut praemia dentur Ulla Bonis? Quin paupertas durique labores Hos saepe exagitent, contra felicibus annis Exultent illi regnis auroque potiti? Scilicet his caelum contendunt impetere ausis. At veniet tempus, cum expertem consilii vim Discutiet Pater, atque aeternum in Tartara mittens Justitiam invitos coget regnare fateri. Attamen id ne quid nostris rationibus obsit, Contemplator, uti bene provida cura Medentum Si noscat, quod pro morbi ratione modoque Conveniens remedî genus, ut recreata valescant, Corpora quaeque velint, aliis dant pocula tetra Absynthî, aut acri saevire in membra videntur Praecincti ferro laniantes more ferarum; At mites aliis succos dulcemque liquorem Nectareum et latices mellis lactisque propinant: Atque ea cura, etiam si posse valescere nullo Quem videt auxilio, jactatum haud deserit Aegrum, Donec frigida mors languentes sopiat artus. Sic quoque fac reputes hominum mortalia saecla Posse a suprema curari Numinis arte, Dum vitae celeres annos hic ducimus aegri; Nam quis non animo morbis languente laborat? Postquam autem functi vita frigentia terrae Corpora liquerimus, tunc omnia denique reddi Debent pro meritis, queis vita anteacta potita est. Neu quis ab hac usquam rationum indagine possit Evasisse loci, penitusque ex parte perire Omni Hominem dicat, nihil ut super illius extet; Immortalem Animae naturam simplicis esse Nunc reddenda mihi est ratio: tu percipe dicta. E parti naturam Animae quacumque tuaris, Nil illam, nisi rem quae cogitat, esse videbis: Nec recipit Mens posse aliud consistere Mentem; Sive sit illa sciens etenim dubitansve volensve, Oderit, optet, amet, metuat quoque, gaudeat, atque Tristetur, semper tamen est, ut cogitet: illo Tempore quapropter tantum, quo cogitat, extat Mens tibi, quandoquidem haec Mentis natura reperta. Sed quaedam tibi forsan in his quaerenda videntur Rebus, uti penitus, quod dico, agnoscere possis. Quaeris, materno num clausus cogitet insana In gremio, aetheriis aut nuper redditus oris. Tum porro, quanam fieri queat id ratione, Ut nostri, et quod tum, vere si cogitat infans, Mente volutatum est, nunquam meminisse queamus. Ut primum in parvos dispôsti corporis artus Vis Animae ingressa est, subito jam cogitat infans: Sed quoniam propter novitatem corporis ejus Et teneros artus et membra recentia (sensus Res extra facile ut possunt impellere) semper Rebus ab externis impellitur atque movetur, Percita Mens illo motu impulsuque tenetur, Nimirum semper sentire coacta dolorem Sive voluptatem vario pro corporis ictu: Propterea esse sui compos, in seque redire, Interdumque vacare sibi nequit. Humida mollis Porro materies vestigia nulla cerebri Pressa tenere valet, velut undae inscripta fluenti: Proin nostri rerumque, in parvo corpore quas tum Gessimus insantes, nunquam meminisse valemus, Atque illis vere sine mente videmur in annis. Est etiam Mens saepe Virum quoque florida ut intus Evanescere, et extra se videatur abire: Et, cum vi concussa aliqua mox se ipsa recepit, Conscia nullarum rerum, quas volverit, illo Nil egisse recordetur se tempore, nullos Sopito motus animo sensusque fuisse. Id fit, ubi rerum multarum copia multa Multimodis animo simul obversatur oberrans, Atque levi quaevis impellit tenuiter ictu; Quamque nequit tum Mens proprio cognoscere sensu Pro numero ingenti; neque menti singula praebent Distinctam effigiem, possint advertere ut illam; Sed confusa videns simul omnia cernere sese Nil putat, atque ideo velut evanescit, abitque, Ut queat intra se nil tum volvisse videri. Quapropter ratio est haec semper vera, quod omni Tempore, quo Mens est in rebus, cogitet: et ni Cogitet, existens nulla ratione videri Possit; quandoquidem haec natura reperta est. Quod superest, corpus, quod supra diximus esse Partibus extensam multis rem per loca multa, Quamlibet exiguum nulla ratione profecto Jam poterit simplex fieri Mens, atque Animaï Verti in naturam, et sic res quae cogitat esse. Namque quod extensum est, partes invertere, formam Et variare situm, varios quoque reddere motus, Augeri minui scindi valet, adde alias res His similes: at qua ratione et quousque secari Debet, quos unquam motus dare, seque figuras In quas vertere, uti possit, quae cogitat, esse Mens, et notitia Veri potiatur et Aequi, Et Summum Pulchrumque intelligat, Ordinis atque Justitiae leges agnoscat, gaudeat illis, Falli indignetur, flagret virtutis amore, Sidera mensuris caelique coërceat orbes? Adde alia ipse etiam, Mentis ratione geri quae Cumque vides: non est ut possis credere non est Posse eadem extenso peragi haec a corpore, sic ut Corporis atque animi natura sit una eademque. Quare Mens non est corpus neque corporis ullus Est modus, ast longe differre ab utroque fatendum. Hinc tibi perspicuum est, grajo qui nomine Mentem Harmoniam dicunt, procul usque per avia ferri Diversos: quid enim est habitus nisi corporis illa, Partium ubi inter se nexarum consonat ordo? At quocumque modo partes connectere pergas Corporeas, semper distare a Mente necesse est. Non igitur, vivum corpus quia desint esse, Aeternos nec tale potest durare per annos, Mens, erit, ut pariter finito tempore constet, Et longo extingui tum demum debeat aevo. Praeterea mors est, seu cum revoluta perit res In nihilum penitusque a nulla parte superstes; Seu cum disjunctis inter se disque solutis Partibus illius congressus disperit omnis, Constitit unde aliquid jam totum: tertia mortis Nulla via est. A Mens quoniam est a corpore longe Distans, extensam pariter non esse probatum est Partibus aut ullis constantem compositamque. Non igitur poterit corrumpi, dissolüique A rerum plagis neque longo vincier aevo. Dicere at, in nihili quod nostra redire profundum Debeat exacto tandem Mens tempore vitae, Desipere est. Quid enim sic omni ex parte peremtum Occidit usque adeo penitusque revertitur in nil Rerum natura ex omni Summaque creata? Quod si Summa manet rerum omnis corporearum Morte carens penitus, tanto magis inficiandum Debere omnem Animae naturam nobilioris Deficere et penitus letho cessare peremtam. Namque ea non alia posset ratione perire, Quam si nunc Animam esse volens divina Potestas Mutetur porro, et ne sit , velit, atque ideo Mens Concidat in nihilum: sed supra ostendimus esse Nos tibi quandoquidem per se immutabile Summum, Certa erit haud unquam verisimile esse putandum Id summa voluisse Deum virtute creare, Tempore post parvo quod dein dissolvere vellet. Nos iterum atque iterum Mentem quapropter oportet Aeternamque putare immortalemque futuram. Porro cur vitae frustra felicis amorem Inseruit Natura animis nil provida nostris, Cur Veri desiderium succendit inane, Si ruit nihilum vita privata futura Mens votis frustrata suis? hic namque, quod optat, Anxia quo ingenti trahitur dulcedine, Verum Invenit haud unquam; qua pleno flumine manat, Attingit modice, et sitiens conviva recedit. Nec pariter felix valet esse, ubi tempore parvo Deficiet: quid enim felix, nisi constet in aevum? Indidit hoc etiam nobis Natura, velimus Semper ut aeterna per terram vivere fama. Nosne Deus semper naturaque luderet istis, Deberet penitus si extingui morte sua Mens? Praeterea illa animis unde insita poena Nocentum, Quae miseros, quamvis metuant hic nulla Potentes Supplicia, et luxu regali corpora curent, Attamen heu miseros torquet noctesque diesque, Unde erit? unde sibi mens conscia dissonet illi Fortunae, et veluti districtus pendeat ensis In caput, inter opes ea tetro angore laboret? Nimirum quia nos agnoscere praeque videre Ipsa facit Natura, quid haec post fata futuro Pro vita anteacta cujusque paretur in aevo. Adde Viros, sanctae qui Relligionis amore Justitiaeque truces iras odia improba saepe Exhaurire Tyrannorum potuere ferendo (Audaces solum hic, timidi sed caetera): tantum Num foret angusto positum sub pectore robur, Omnem deberent uno finire sub ictu Si vitam, neque prospicerent, quid deinde merentes Perpetuo maneat vitae immortalis in aevo? Denique nullus erit, vel in hac imponere tentet Re sibi, cui lucro est Animam quoque morte resolvi, Nullus erit, qui non Naturam vociferari Audiat intus, uti, cum avulsa a corpore fatis Mens erit, aeternum tum debeat ipsa manere. Nec potuisset idem tacite omnibus insinuare Usque sibi concors Natura, errore nisi omni, Nimirum quod nos semper docet illa, careret. Scilicet emissas nervo stridente sagittas Unam si videas semper contingere ferro Omnes rem, dubio procul esse fateberis illam Erectam in signum, quo ferrum missile tendat. At pueris, inquis, pariter cum corpore crescit Mens, et ubi vires firmat robustior aetas, Consilii constans etiam illa animique vigore est: Obtusis demum quassati ubi viribus artus Jam cecidere senectutis sub mole labantes, Deficit Ingenii vis, et Mens lapsa senescit: Haudquaquam videas rationum id demere pondus, Foedere si tali Mentem cum corpore junctam Agnoscas, tali consensu, subsit ut omne Imperio Mentis corpus, motusque det illos, Quos in membra Animae velit exercere Potestas; Inque vicem sit opus Mentem sentire valentes Corporeos ictus, et ad omnes evigilare Illius impulsus, ut talia cogitet ipsa, Qualibus afficitur conjunctum foedere tali Corpus ab externis plagis: ideoque vigenti Corpore Mens vigeat, languenti langueat illo. Inde fit, ut, vini cum venas vis penetravit Acris, et ardorem per cunctos dididit artus, Sanguine turbato turbetur vis animaï, Claudicet ingenium, madeat mens, impediantur Notitiae rerum cum libertate, neque ulla Denique vi sibi Mens constet, sed ad omnia praeceps Id facere impellat, fieri quod non pateretur Incolumis, retegat secreta, nefandaque prodat: Usque adeo vini vehemens violentia Mentem Percutit interdum, brevis ut vesania fiat. Hujus item rationis erit vesania jugis. Adde gravis somnum lethargi, et caetera; quorum Vis Animam et pariter corpus perturbat, ut acri Jactentur pariter morbo, pariterque valescant. Nimirum quia juncta suo cum corpore Mens est Illa lege, pati plagas ut corporis omnes Debeat, et motus ejus sentire valentes. Foederis hanc legem, qua rerum discrepitantes Sunt inter se naturae per mutua nexae, Corpus uti atque Anima est, sanxit Deus; unde habet omnes Et sensus Anima, ipsa suos et corpora motus. Sunt tamen hic, facili qui non ita tendere gressu Sese posse putant, quo se purissima Veri Ostendit Regio; sed sentibus omnia duris Aspera confingunt, glomerantque per ardua gressus Difficiles, nimiumque vias scrutantur iniquas, Qua vix sint aditus ulli: res plena laboris Errare ambagesque sequi, res plena pericli est; At contra pronum ac tutum decurrere recta. Ergo hi non Animam jungi cum corpore rentur, Non agere et fungi sese inter posse vicissim Naturas tam dissimiles, sed quamque sine ullo Alterius respectu, et opis nullius egentem Per se, quidquid agit, facere, et sua munera tantum Exercere, ut fert intus cujusque potestas: Dum vult nimirum, dum percipit ipsa sua vi Mens intus, proprios educit et elicit actus Ordine perpetuo nexos, quem nulla potest vis Vertere; namque statu de primo, cum fuit orta, Ilicet exoritur ratio, cur deinde sequatur Alter et hinc alter status ejus, et usque perennis Illorum series certa ratione fluentum Quapropter nihil in Mentem de corpore migrat; Nam si vel nullum corpus foret, haud minus illa Omnia perciperet, quae percipit, omnia vellet, Quae nunc velle vides, naturae nempe suae vi. Praeterea humanum componunt talibus illi Corpus principiis, ut caetera corpora quaevis, Ollis ut per se quaedam vis insit agendi. Ergo non alios motus fluere inde necesse est, Verum quos tantum fluere inde videmus, eorum Ut fert natura et contextus principiorum, Scilicet in quovis ratio indita corpore quaedam est, Ex uno transire statu qua deinde per omnes Ordine perpetuo se debeat excipientes. Quare cum nostro fiunt in corpore motus, Ut cum oculos circum, seu crura manusve movemus, Tantum corporea a natura educier illos Est opus, ut fierent Anima quoque sponte sine ulla. Haud Animae est igitur quidquam, dum talia fiunt, Quamvis ipsa velit tum crura manusve movere Aut oculos; a se quia non haec mutua pendent, Sed simul existunt tantum, recteque vicissim Respondent. Facile id fuit Olli, quem penes omnis Rerum, quas fieri nil pugnat posse, Potestas Infinitarum. Quapropter id eligit idem E numero tanto, Menti quod consonet apte, Corpus; ut hinc motus ejus videantur oriri Mentis ab imperio, rerumque a corpore nasci Notitiae, et partem nostri se mutua quamque Afficere inter se; cum nullum jungat easdem Commerci genus et nullius foedera legis. Quae cum audis, licet in multis male tuta videri Haec possit ratio atque incerto pondere nutans, Illa tamen vehementer ob id suspecta necesse est Sit tibi, quod tanto fuerit quaesita labore Tam procul, et tantos per flexus ducta per orbes, Ut se ipsa impediat facile, involvatque tenebris. Nempe hic ingenium prius admireris et artem, Ullam quam retegas speciem aut vestigia Veri, Cujus forma quidem simplex se lumine prodit Ipsa suo, quoties visum convertimus illuc. Ergo harum Inventor rationum plurima profert, Hoc genus, ostenditque suae par mentis acumen Omnibus in rebus; seu cum probat omnia certis Corpora principiis componi, quae tamen ullas Non habeant partes, natura at simplice constent, Unde fluunt, quaecumque cluent in corpore quovis Officia, atque illis, qua fiant singula, agendi Esse potestatem quandam, sed cuique suam, ne Sint prorsus paria, at varie discreta vicissim, Ut numeri, inter se; varias componere possint Ut rerum formas; neque possint incolumi re Permutari, et eundem in ea servare vigorem: Seu probat ille etiam, haec magni cur machina mundi Non melior, quam fit, queat esse; educere Numen Nempe aliam si tum potuisset, pulchrior ista Quae foret, hanc ipsam, abjecta meliore, quid esset, Cur legeret? neque enim Ratio secus ulla videtur Esse, ut sufficiat: metiri hac omnia debent, Haec illi ad Verum via, et hinc certissima rerum Argumenta petit; reddi hac tum denique retur Pervia quaeque suae divina humanaque menti, et Quaecumque in mundo constant, quaecumque vel extra. Sed jam digressum paulum in mea claustra necesse est Me recipi. Ergo inter corpusque Animamque vicissim Foedera sunt, ut jam docui, quibus uniter aptae Res tam dissimiles consistunt; pacta nec illis Sunt ea; sed, cujus nequeant vim solvere, legem Hanc primo accepere a Numine, quod magis arcte Junxit utramque, lapis lapidi quam jungitur ullus. Tantum nam lapidem lapidis pars extima tangit Parte sui extrema tangentem, cum tamen extra Corporis alterius molemque locumque sit alter. Ast ulla in vivo nusquam est pars corpore, Menti Quae non jungatur; quoniam quacumque ciebis Corpus parte, novo subito Mens percita sensu Et perculsa, illam plagarum corporis ad vim Vertit se, multumque agitata a parte tenetur: Idque alia longe ratione, ac saepe tuentur Rectores fractum puppis latus, illa minaci Turbine si dudum quassata et fluctibus atris Hiscat aquas sorbens, seu cursu naufraga caecas Indicat in Syrtes, scopuloque haerescat acuto: Experietur enim tum sensum Natua doloris Illi dissimilem, proprium cum vulnere corpus Perculsum est, et sanguis aperto exundat hiatu. Praeterea quoque scire licet, quod vivida pars est Corporis, ad sensum proin et magis apta ciendum, Sive voluptatis sensus sit sive doloris, Quae fibrisque magis constat nervisque referta. Ac veluti arborei de trunco et stipite rami Proveniunt, sic et de humenti tota cerebro Copia nervorum partes in corporis omnes Diffusa est, longoque extenditur undique nexu Infima conjungens summis animaeque fovens vi. Nam si de cerebro in certam commercia partem Impediantur, opus, non sensu polleat ullo Pars, erit, ac si sit praecisa a corpore toto. Quapropter liquido deprendis, vita quod omnis Corporis et sensus fons omnis principiumque In parvo capitis media regione cerebro Insit, proinde magis Mens illa parte tenetur: Sentit, et externos impulsus excipit illic, Illinc, quos libut, motum dispertit in artus. Quare Animae est sedes cerebrum, a quo sensus in omne Defertur corpus diffusis undique nervis. Quapropter jam multa vides communia habere Inter se Mentem corpusque, ut cernere lucem est, Tangere, odorari, atque cibos gustare palato, Et sonitus audire: tamen discrimen id extat, Illa omnem sensum quod possidet intus eorum, Perque oculos aures linguam naresque manusque Gustat, odoratur, videt, et contingit, et audit; At corpus sensu caret omni, et non alia re Fungitur, in variis varie quam partibus ictum Quod moveat varie quoque Mentem, quae varianti Percipit idcirco sensu, quaecumque lacessunt. Nam si mente movens quaedam penitusque revolvens Magnopere intendas animum, nil cernere eorum, Quae posita ante oculos tibi erunt, nil tangere circum, Non audire leves sonitus non murmura vulgi, Denique nil tibi tum sentire videberis, aures Quamvis excipiant sonitus, rerumque coloret Lux oculos, manibus quamvis obstantia tangas, Idcirco quia non illis est percita rebus Mens, ad quam sensus, quicumque est, pertinet omnis. Ejus item rationis erunt timor ira voluptas Et genus hoc aliae res, quae corpusque animamque Afficiunt una, ut possint utriusque vocari. Illa etiam rerum retinentia, quodque valemus Esse diu memores, poterit commune videri. Omnia quae mihi qua siant ratione modoque, Cum res poscet, eris clarandum. Plurima vero Expers corporeo per se gerit auxiliatu Vis Animae intra se, nam per se intelligit, et vult. Vult, et amat summum, quo felix possit adepto Esse, Bonum, sequiturque suum, quem condita propter Est, Finem, atque ultro sequitur, sed amare necesse est. Praetereaque, ut amet seseque suumque, necesse est, Esse, sine his quoniam finem non possit âpisci Illum, ubi summa Boni ratio est, quod oportet amare. His contraria item rationem propter eandem Debes, non possit quod non odisse, fateri: Nam tum summa mali ratio est, cum distat ab omni Quid penitus regione Boni, summeque remotum est. At quod se mediis interserit intervallis Hinc atque hinc, neque sic rationes oppositorum Attingit, totum videatur ut unius esse Extremi alterius saltem sine particula, illud Nolendi contraque volendi erit usque potestas, Pulchro appellamus quam nomine Libertatem, Mentis et Arbitrium; cujus sibi conscia Mens est Talibus in rebus, quas summi utriusque locatas Inter distantes metas bene novimus esse. Cum volimus quid eorum, opus est, ratione velimus, Qua bona sunt; contra, cum quid procul aversamur, Ad mala respicimus. Sed qui sit denique rectus Arbitrii circa res isto de genere usus, Supremo tibi posterius sermone probabo. Hoc modo dum teneas, Animae quod motus in illud, Quod summum est plenumque Bonum, sit nostra Voluntas, Qui veluti cessare nequit, sic velle necesse est Semper; at hunc varie nimirum inflectere nobis Posse datum est, varis atque in res irrequietum Dirigere, ut libuit: nimirum haec insita vis est. Hinc Animam agnosces rasae non esse tabellae, Ut dicunt, similem, quae nullam gestet ab ortu Impressam rerum speciem, nullamque receptet Notitiam sensu sine corporis, unde figuret In varias porro se formas. Scilicet ipsa Multa etiam per se sine corporis auxiliatu Novit, jam prima signavit origine quorum Illam notitiis, illam qui condidit, Auctor. Principio, (quis enim lateat se?) quae sua, novit, Sit natura sibi per se manifesta; neque ullis, Quam sibi sit, praesens magis et magis intima rebus Esse potest; ideo specierum hic corporearum Non eget auxilio: tum porro novit et illa, Quorum in se formas habet, e quibus omnis aperte Notitia exorta est; atque hac ab origine rebus Nomina dat, quae si numeris atque ordine constent, Non alia Pulchras poterit ratione vocare, Quam quod conveniant Formae, quam continet in se. Quid sit item Verum, cognosceret unde? nisi intus Secum ortam Veri speciem cohiberet, ut illa Notitias inter se jungat convenientes; Contra, quae nequeant bene consentire, resolvat. Omnia corporea quae non in imagine fiunt Per sensus; quoniam neque sunt extensa neque ulla Praedita corporea forma motuve, sonanti Nec sunt natura neque lucis tincta colore Duraque: ut hinc possis comprendere plurima mente Cognosci sensum licet haud transmissa per ullum. Notitiane Sui quoque non signaverit, illam Qui formis rerum ditavit pluribus, Auctor? Quique, sua, fecit, videantur ut omnia luce, Ipsam non dederit Mens lucem ut cernere possit? Proinde potest etiam naturam agnoscere Summi. Non tamen hinc credas posse id comprendere Mentem. Non secus ac, quae sit triquetra aut quadrata figura Sive rotunda, tenent omnes, clareque scientes Percipiunt; sed non omnes, quod quamque sequatur Naturam, agnoscunt, (esse hoc comprendere dico) Ex infinitis, possunt quae ad quamque referri, Quaeque fluunt de natura cujusque: sed horum Plurima Mensores quamvis non omnia dicunt; Non igitur penitus comprendunt: proptereaque Noscere multa, licet non sint comprensa, valemus. Non erit ut summi naturam Numinis ergo Mens non scire queat: quamvis comprendier ipsum Mente sua evaleat tantum, cui scena capaces Ante oculos Summi patefacta est funditus omnis. At nos Naturam tantum cognoscimus illam. Est adeo praesens Animae Deus, ut neque possit Extra ipsum penitus Mens vivere nostra neque esse. Scilicet ille suo circum ambit lumine totam Collustrans, densasque infusa luce tenebras Ejicit, et Veri fontem dat origine prima Omnis se Veri fontem reperire volenti Quaerentique Animae. Nescit Lux illa latere, Ingrediturque volens, et aquarum divitis instar Fluminis exundans oculos rigat, implet apertos. Atque utinam altius evectos audacia felix In Solem hunc oculos converteret, unde fluentes Exciperent radios et purae fulgura lucis, Nec sic noctis amans et prona jaceret humi Mens; Quae quia corporeae est inclusa in carcere molis, Nocte tenetur in hac ultro, sequiturque tenebras, Et magis atque magis loca caligantia quaerit Indupedita suo caecarum errore viarum. Infelix! caeli interea neque suspicere audet Templa serena, neque illius vim sustinet almae Lucis sueta inopem trahere in caligine vitam. At non cum primo naturam conderet ejus, Assimilemque sibi Numen puramque crearet, Et magis atque magis quae supra corporis omnem Naturam excellat, tam dura lege putandum est Illam corporeis voluisse involvere vinclis; At Dominae voluit famulari corpus et omnes Corporeos ultro motus parere jubenti. Namque ea justitiae vis est, is debitus ordo, Ut quod naturam est fortitum nobiliorem, Praesit, subsit item melioribus omne, quod infra est. Quapropter quoniam non tali lege creatam Dicere fas, quid jam superest, nisi solvere poenas, Dicendum, quas proinde aliquod scelus esse secutas Est opus? at nullum potuit scelus esse, nisi omni Parte recusârit sese illa, ut postulat aequum, Subjicere Auctori: quae sic violaverat ergo Sanctas justitiae leges aeternaque jura, Par erat, ut meritas damnata a legibus isdem Persolvat poenas; nimirum ut nostra potenti Ausa fuit Mens a Domino desciscere velle, Sentiat ipsa sua sic a ratione rebelles Corporeos motus, neque iis dominetur ut ante. Scilicet antiquae luimus contagia culpae. Primorum hoc Hominum tum mundi in origine crimen Heu! fuit, unde omnes nativo corpore creti Nascimur. Hi sortem vitae tenuere beatam, Integra adhuc dum nostra fuit natura sub ortu. Libera tunc Animi regnabat in omne potestas Corpus, et hoc totis parebat partibus uni, Fibraeque nervique atque edita claustra cerebri Et tenuis puri vapor almus sanguinis omnis Nil inconsulta tentabat Mente, neque ullos Non mandante Anima motus dabat, extera quamvis Multimodo rerum facies impelleret ictu Corpus, ut hinc sensu posset variante moveri Mens intus, si vellet, et hinc sentire dolorem Sive voluptatem pro plaga et frigora et aestum. Omnia quae nullo vitabat libera nisu Usque adeo, nil ut plagis aut ictibus ullis Divinae posset vel paulum Lucis ab haustu Lucis inocciduae turbatam avertere Mentem. Propterea tum plena fuit Pax plenaque Pacis Gaudia; Seditio Discordia Bella Tumultus Tum neque nomina erant neque in ullis cognita rebus. Felices! donec, scelus o! tetigere proterva Poma manu, Pater ex omni quae veris honore, Scilicet ut possent aliqua parere, vetabat Multa minatus. Ab hac prima tunc labe repente est Perpetuum corrupta omnis Natura, suoque Concidit e decore: hinc prorsus versa omnia retro Ilicet, omnia mutata confusa figura. Tum primum Mens corporeo se carcere sensit Invitam includi, nec jam dominarier intus Omni Reginam imperio, velut ante, potentem; Erepta prope sed jam libertate triumpho Captivam indecore trahier plerumque, rebelles Cum Dominam invadunt vi multa immanibus ausis Corporei motus, oriturque miserrima contra Seditio et bellum magno turbante tumultu. Jam nunc illius vitae sortisque beatae Heu! neque reliquiae superant: quin ipsa vetustas Invidit seris dilecta Nepotibus arva Elysii antiqui; fines disjecit, et altos Confudit campis montes et vallibus agros. Ipsum etiam Fontem, mediis qui maximus arvis Ingentes quatuor diversis partibus amnes Telluris magno e gremio atque undantibus antris Fundebat ditem stringentes gurgite terram, Abrupit: prisca cessere et ab origine longe Discreti inter se fluvii et capita altera aquarum Sortiti. Euxinas propior jam Phasis in undas Volvitur irrumpens, atque auri dives Araxes Divitias jam non ab eodem fonte receptas Defert se Hyrcanum evolvens devexus in aequor: Jam caput Euphratis nascenti a Tigride longo Terrarum spatio discluditur; undique magnis Exinde errantes huc illuc flexibus ambo, Tandem haud immemores veteris sese inter amoris Junguntur cursu extremo, sociantque fluentes Undas dein uno properantes effluere alveo.