CroALa & LatTy: nodus

HESIODI ASCRAEIDEORVM GENERATIO. HESIODIASCRAEIDEORVM GENERATIO Principium nostri Musae sint carminis, alta Quae iuga concelebrant, sacras Heliconis et umbras, Pernicique solum plaudunt pede caerula propter

Vers. 1 Principium nostri etc. Vti carmini Operum et Dierum priores decem versus ab amiquissimis iam temporibus assutos fuisse credidit et Pausanias et Scaliger et Heinsius et Clericus; ita et Theo goniae priores hos cxv versus suppositos esse censuit Guietus. Illi Opera et Dies a contentionum divisione incipere affirmarunt; hic a Chao Theogoniam auspicatus est. Verum huic Guietiano placito non solum antiquitas tota adversari videtur, sed et poetarum consuetudo, qui antequam rem ipsam aggrediuntur, de qua scribere constituerunt, solent aliquid praefari, Musasque invocare, ut quidquid canunt, earum afflatu incitati canere videantur. Multo magis id Hesiodum fecisse credibile est, qui se a Musis edoctum non uno in loco gloriatur .

2 Heliconis et umbras eto Quas nisi patrias Boeotus vates Musas invocet? Helicon enim Boeotiae mons est Ascrae imminens. Porro si Sam. Bocharti coniecturae fidendum, phoenicia vox hhalik vel hhalikon, unde videtur Helicon fluxisse, montem altum significat, uti re vera est.

Stagna Iovisque aram; tum lotae mollia membra Permessove, Olmiove, aut fonte Hippocrenes Pegaseo, aonii divino in vertice montis Inter se dulces gaudent agitare choreas Ingentem edentes sonitum procul. inde citato Delapsae cursu et noctis caligine septae Ingeminant te, magne pater, te voce canentes

4 Stagna Iovisque aram etc. Heliconem esse 7roXvv^ov nemini non notum. In eo autem et aram Iovis fuisse ab Hesiodo discimus •

5 Permessove, Olmiove, aut etc. Clericus Olmium Permessum atque Hippocrenem a vocibus phoeniciis deducit, ut Olmius sit ab hhol majo, quod valet dulcis aquis; Permessus a pheer-metso , quod est puteus aut fons purus; Hippocrene sit happhigran, hoc est fons erumpens . Haec ille e Bocharti doctrina, a quo tantum dissentit in interpretatione Permessi, qui per ipsum derivandus est a beer-metso, idest fons processus . Sed ego quamvis sciam graecos a phoenicibus multa didicisse, quae uti sua posteris venditarunt, tamen plus iusto phoenicissantes, si ita loqui fas est, graecos fuisse factos et a Bocharto et a Clerico suspicor. Ad rem redeamus . Permcssus ex Helicone ortus cum Olmio confluit in Copaidem lacum, uti docet Strabo lib. ix . Hippocrene autem graecis est equi fons, quem a Pegasi ungula excitatum ferunt Poetae; quamobrem non immerito fortasse addidi in versione illud Pegaseo.

9 noctis caligine septae etc. Musas noctu incedere, ne videantur ab hominibus, passim legere est apud Poetas. Nec vero id, uti pleraque alia, absurde ab iis fictum; ne mendacii scilicet convincerentur, si aliter dixissent: plurimos enim testes falsitatis habuissent .

Aegida qui dextra retines; nixamque cothurnis Auratis te, Iuno argiva; oculoque Minervam Caeruleo insignem Iovis ipso e vertice gnatam, Phoebumque, et iaculis gaudentem arcuque Dianam; 15 Neptunumque undis qui terram amplectitur omnem Concutiens motu vasto, Themidisque verendae Numen, et ardentes oculorum Cypridis ictus, Auratoque Heben serto, pulcramque Dionen,

11 Aegida qui etc. Iupiter dictus est Kiylo-/cq, quod a capra enutritus, e cuius pelle Aegis postea compacta, horrendum nempe Iovis scutum, quo et Minerva utitur, iuxta illud Virgilii:

„ Aegida terrificam turbatae Palladis arma etc. Sed hac de re etiam alibi.

12 te, Iuno argiva; etc. In Argo potissimum Iuno co

lcbatur, passimque eadem a poetis argiva dicitur. Hinc Horatius Od. vil inquit:

„ Plurimus in Iunonis honorem „ Aptum dicit equis Argos etc.

13 Caeruleo insignem etc. Nempe y\ctVKwmv, quod est glaucis oculis intuentem. Porro olaucum caeruleum ac cacsium idem ferme sonat apud latinos poetas, quum de oculorum colore sermo est; licet aliqui discrimen agnoscant.

17 oculorum Cypridis ictus, etc. EcA/Jt0ioA£<pa£ov Clericus interpretatur volubilibus palpebris id est paetam, ut latini vocabant Venerem; additque lasciviae esse indicium nictare frequenter et signum amantium. Scholiastes autem docet esse metaphoram desumptam ct-nro rwv iv rcuq ajJ^eXoiq kxUw* Guietus ita dictain existimat, quod Venus in arcum sinuata habeat supercilia. Sed quidquid sit de voce, ego rem ipsam saus apte, opinor, explica^vi.

Auroram, Solisque iubar, Lunaeque nitorem, 20 Latonam, Iapetum, et Saturni pectora vafra, Terramque, Oceanumque patrem, Noctemque nigrantem, Magnorumque alios, genus immortale, deorum. Me quoque lanigeros pascentem in saltubus agnos Hesiodum cantus docuere Helicone sub almo, 25 Vt mihi se primum tali cum voce videndas Obtulerunt divae, magni Iovis aurea proles. Sub dio, o vigiles pastores, probra virorum,

23 pascentem in saltubus agnos etc. Ergo Hesiodus et

pastor fuit et pastoritiam vitam egit; quod nullam tum natalium infamiam denotabat, sed tantum vigentem adhuc antiquissimorum temporum auream illam vitae simplicitatem, quam et in loeupletissimis Hebraeorum Patriarcliis admiramur, et in maximorum regum filiis apud Homerum . Quid quod

„ Pavit et Admeti tauros formosus Apollo etc? Caeterum ego crediderim, fuisse Hesiodum a puero pascendis gregibus destinatum, sed quum maximum a natura ad poeticam facultatem habuisset ingenium, litteris deinde sese excoluisse diligentcr, atque artium disciplinis imbuisse, quas illa ferebant tempora.

27 probra virorum, etc. Haec certe Musarum alloquu

tio minime urbana videri possit, nisi velit Hesiodus significare, Musas et ex pastoribus, qui x.cuc e\ey%e& et yxare^eg solum sunt, maximos vates efficere posse, ut de se ipso nulla antea doctrinae laude florente vatem suavissimum effecerunt. Nam quod Clericus ait, gratulari sibi poetam, quum primum alloquutae sunt ipsum, conviciis esse usas Musas, quod id proprium fuerit primaevae simplicitatis atque amoris indicium, non placet. Scio quidem et ab amantibus

Tantum epulis sueti parere, imitantia verum Novimus edoctae mendacia fingere multa, 30 Veraque, si libeat, modulari novimus ipsae Talia ubi suavi dixerunt gutture Musae, Me lauri iussere virens decerpere sceptrum

dici solita convicia; et de hac re sibi gratulari Catullum in eo lepidissimo epigrammate:

„ Lesbia mi praesente viro mala plurima dicit etc. Sed haec admodum diversa sunt; et quod attinet ad epigramma, illud praescnte viro tollit omnem dubitationem, quam ob caussam gauderet iis conviciis Catullus.

28 imitantia yerum etc. Perperam heic incusant He

siodum, diis mendacia tribuisse, perinde quasi dii Hesiodii non homines fuerint, et iisdem, quibus homines sunt, vitiis obnoxii. Quid quod et illa verba possunt accipi de mendaciis non omnino veris, secl de poeticis fictionibus, uti sunt apologi, metaphorae, allegoriae et cetera huiusmodi, quae si tollantur, maxima poeseos venustas evanescat necesse est? Vetet haec interdicto in sua Rep. Plato, dummodo maiora ac graviora his non permittat vitia.

32 Me lauri iussere virens etc. Mitto quae vetus Scholiastes parum 'ad rem hoc loco dicit, quaeque itidem multis docet Salmasius in Solini Polyhist. pag. 609. Duo heic dicit sibi poeta munera a 4 Musis data, insignia nempe poetarum et ipsam poeticam facultatem, quam qui profitebantur, laureum gestare in manibus rarmim consueverunt. Id vero Hesiodo maxime fuit peculiare, ut docet praeter alios Pausanias Boeotic. lib. ix, ubi loquitur de Hesiodi imagine male picta cum cithara, quae non erat proprium ipsius gestamen: Ma nifestum enim est, ait, etiam ex ipsis eius versibus, eum.ad lauri ra mum cecinisse. Integrum in hanc rem habemus epigramma in An

Mirandum visu, diamque in pectora vocem Spirantes, qua prisca sciam, venturaque vates 35 Pangere, me divum voluere intexere laudes, Seque adeo primo et postremo dicere cantu. Cur tamen haec quercuque super petraque revolvo

thol. lib. iv. A'urcu 7roijJ-a.ivovra, etc. Lauri etiam ramum gerebant, et folia admordebant, qui vaticinandi scientiam profitebantur.

34 venturaque vates etc. Lucianus, in haXe^ei 7rqog

Hv/o&jv i eum furtive de more interrogat, quae et quando futura cecinerit detexeritque hominibus? Vide Hesiodi responsionem; et illud in primis tibi persuadeas, non quaerendam esse a poetis nimis religiose rationem rerum omnium, quas dixerint; sed sciendum, multa a poetis et metri caussa et aurium voluptatis proferri. Sed Lucianus his dictis minime aquiescit, eumque ludibundus exagitat.

36 Seque adeo primo etc. Virgilius Eclog. vnl:

„ A te principium, tibi desinet etc.; et Horatius etiam multo pressius ep. I lib. I:

„ Prima dicte mihi, summa dicende Camoena etc. Porro hinc sese totum effundit Hesiodus in Musarum laudes, quarum et suavitatem et scientiam et potentiam celebrat, ut parem accepto beneficio gratiam referre videatur.

37 Cur tamen haec quercuque super etc. Optime quidem haec explicat Scholiastes inquiens: Quid haec ad rem quam aggressus sum? Quem sequutus ego, illa avius a coepto addidi, ut clarior sententia sit. Homerus habet huiusmodi loquutionem Hiad. X et Odyss. Y. Primo loco ea utitur ad inanes sermones, quos Achilles latuius non erat, significandos; in secundo ad fabulam respicit, qua homines a quercubus lapidibusque nati ferebantur, Penelopemque inducit alloquentem Ulyssem, quem adhuc, unde et quis esset, non cognoscebat. Dixi

Avius a coepto? quin Musas, numina nostra, Nunc age dicamus. summo illae cuncta parenti, 40 Quae sunt, quae venient, quae iam fugere peracta, Suavidico cantu memorantes ipsius olim Spargunt insueta captam dulcedine mentem. Vox liquido fluit usque eadem cantantibus ore, Qua ridet perfusa hilaris domus alta Tonantis,

autem quercuque super petraque etc. usus praepositione super pro usitatiore de, auctore ac duce Virgilio, qui in fine lib. iv Georg. ait:

„ Haec super arvorum cultu, pecorumque canebam,

„ Et super arboribus etc.

40 Quae sunt, quae venient, etc. Eodem ferme modo et Virgilius haec Hesiodi et Homeri loquens de Proteo lib. iv Georg. extulit:

„ Quae sunt, quae fuerunt, quae mox ventura trahuntur.

41 Suavidico cantu etc. Hesiodus inquit (ptovrj Gjj.ri(>£v<TCU , quod est simul voce concinere; nam Hesychio ojj.nqev£LV est ovjj.cpcuv£iv ex hji.au simul et igeio dico. An hinc et Homeri nomen? Non certe male Clericus suspicatur, id ei nomen fuisse inditum, postquam divinis carminibus per totam Graeciam vates maximus inclaruit, quum prius Melesigenas appellaretur a Melete fluvio non procul a Cumis aeolicis fluente, de quo et Moschus in Epitaph. j3ionis, et Herodotus loquitur in Homeri Vita; iuxta quem, ait, eum mater Critheis pepererat. Notandum, Cumaeos dicere ojj.r\qisq caecos fuisse solitos. Hinc fortasse tota de Homeri caecitate exorta fabula, de qua et M. Tullius vehementer dubitat, et multo certe verisimilius est, eum ab artis excellentia, quam ab infortunio cognomen invenisse. Quin et Hesiodi nomen Ttol^. To nmv ccSw*

44 Qua ridet perfusa etc. Retinui illud ysXcc ' nam et graecis et

45 Nimbiferique, deum sedes, iuga maxima caeli Pulsa sonant. illae cantu genus omne deorum Concelebrant, quos Terra parens, quos Caelus in auras Aetherias fudit, quorumque a stirpe creatos Novimus egregios post prima exordia divos 50 Cunctorum auctores servatoresque bonorum . Hinc Iovis ad laudes redeunt, divumque parentem Atque hominum memorant ipsum, seu carmina coeptant, Seu ponunt; magno quantum dis omnibus idem Imperio potior, praeclaro et robore praestat. 55 Post etiam dicuntque homines validosque gigantes Nymphae heliconiades, proles Iovis aegide clari, Quas quondam cupido furtim commixta Tonanti Pieria in viridi fausto dedit aurea partu

latinis poetis sollemne est rebus etiam inanimis risum tribuere. Sic praeter alios Lucretius lib. I:

„ tibi suaves daedala tellus

„ Submittit flores, tibi rident aequora ponti.

46 illae cantu genus omne deorum etc. Ii, qui divi sint, postea docebit Hesiodus. Heic tantum observandum, terram caelumque plurimos deos progenuisse, ex iisque alios enatos, ut mox videbimus, donec ad Iovem deveniamus, in quo tertia quodammodo deorum aetas consistit. Caelus enim prius regnavit, deinde Saturnus, tum ultimus Iupiter.

58 Pieria in viridi etc. Pieria mons est et regio eidem subiecta ad Thermaicum usque sinum producta, qua clauditur Thessalia ad septemtriones, ad austrum Macedonia . Heic et Pimpleus mons,

Mnemosque, regnatus ubi se tollit Eleuther, 60 Solamenque malis nigrisque oblivia curis Ferre habiles. una thalamo interiore receptus Namque novem sacras per noctes Iupiter, ulli Haud superum visus, placito gavisus amore est. Sed quum transierant circumvolventibus horis

unde et Pimplaeae et Pierides Musae dicuntur. An vero Musae a Motsa, voce phoenicia, quae inventricem sonat, nomen antiquitus acceperunt? Certe ab omnibus carminis inventrices celebrantur.

59 ubi se tollit Eleuther etc. Eleuther urbs Boeotiae

a quodam rege eius urbis sic dicta, inquit Scholiastes, pergitque docens; est etiam mons, ut perhibent, cognomento Herois. Ad Citheronis radices sitae erant Eleutherae, de quibus in Atticis ita Pausanias: „ Eleutherarum adhuc cum muri tum aedium erant vestigia . „ Manifestum autem ex his urbem paullo supra planitiem ad Cithe„ ronem fuisse conditam etc. „. Itaque quamvis Musas in Pieria natas Hesiodus concedat, matrem tamen ex Boeotia fuisse, quum Eleutheri imperasset, contendit, ut hanc etiam gloriam patriae vindicet, quemadmodum et Scholiastes observavit.

60 Solamenque malis etc. Quanto sunt curarum levamento Musae, ii tantum nesciunt, qui numquam ad huiusmodi studia animum adplicuerunt, aut severioribus litteris toti occupati omnem animi hilaritatem voluptatemque aurium exuerunt morosi ac tetrici, et digni( sententia Pindari, qui in Tartaro cum Iovis osoribus torqueantur.

64 circumvolventibus horis etc. Horae et apud Graecos

et apud Latinos varias anni tempestates significant. Exempla multa invenies et in Ios. Scaligeri lib. I De emend. Temp., et in Vossii EtymoL ad vocem hora, et in alioruin Scriptorum libris, in quibus etiam videbis hanc vocem horam sero fuisse traductam ad vige

65 Tempora, et exactis aderat iam mensibus annus, Illa novem peperit concordi pectore gnatas, Carmina queis cordi securaque gaudia mentis. Nec procul imbriferi distant a vertice Olympi, Semper ubi laetosque choros, laeta atria complent 70 Sedibus adiunctae Quiritum, queis ipse Cupido Additus est, celebratque dapes simul. omnia dulci Voce fremunt, quoties cunctorum ex ordine divum Naturasque canunt, legesque, atque aurea dona. Tum quoque siderei scandentes culmen Olympi 75 Ibant cum suavi fremitu, carmenque sonabant Ambrosium. vario tellus clamore resultans, Sub pedibusque solum gradientum ante ora parentis

simam quartam diei nocusque partem distinguendam. Saepe sunt venustatis praesides.

70 Sedibus adiunctae Charitum etc. Recte quidem vicinae Musis habitare dicuntur Gratiae, uti et Cupido. Quid enim Musae valeant, nisi accedat Gratiarum lepos, et Cupidinis non lascivientis, sed animorum motus honeste excitantis, hilaritas?

74, Tum quoque siderei etc. Iupiter, uti omnibus notum, habitus est summus caelorum rex; sed idem, quum homo antea fuisset, ut multa de eo nobis ab antiquitate tradita persuadent, Thessaliae imperavit. Quare Olympus Thessaliae mons ab aliis poetis, et ab Hesiodo praesertim, pro ipso saepe caelo accipitur, et vice versa caelum pro Olympo monte, foeda quadam rerum nominumque confusione, qua id manifeste constat solum, nihil certi antiquos Theogoniarum scriptores habuisse, sed hac illac parum sibi consentientes errasse.

Ridebat concussum. alta sed rector in arce Ille sedet, dirumque tonans et fulmina quassans 80 Ignea, Saturno iam vi genitore subacto, Singula rite regit, dis et partitur honorem. Tali voce canunt Musae supera alta tenentes, A magno genitore novem Iove germina nata, Clioque, Euterpeque, Thaliaque, Melpomeneque, 85 Terpsichoreque, Eratoque, Polymniaque, Uranieque, Calliopeque alias inter praestantior omnes, Magnanimos quae pone duces comitatur ovantes. Quem nam cumque Iovis gnatae dignantur honore, Aspiciuntque ultro venientem in luminis oras 90 Regnaturum olim, linguam illi nectare dulci Suave rigant, ut verba fluant manantia melle. Attonitae hunc gentes late admirantur, et unum Suspiciunt, quoties populis dat iura vocatis Concilio in magno. nulla formidine captus 95 Ipse serens ius atque pium profatur, et acres

80 .... Saturno iam vi genitore subacto etc. Qua id ratione acciderit, multi iam memoriae prodiderunt, et mox videbimus, ubi ad Titanum pugnam egregie ab Hesiodo descriptam perveniemus.

84 Clioque, Euterpeque etc. Haec sunt novem Musarum nomina, quarum singula aliquod e poeseos officiis seu effectis significant. Calliope autem idcirco praestantior ceteris dicitur, quod illi Epopeia tribuitur genus poeseos omnium maxime excellens, quo nempe heroum laudes celebrantur.

Stans medio in coetu lites componere gaudet. Regibus idcirco mentis prudentia maior Indita, uti raptas res cogant reddere cives Leniter insanae placantes iurgia linguae. 100 Hinc et quum cernunt spatiantem forte per urbem, Numinis in morem taciti venerantur: at ille Gaudet ovans, aliosque inter supereminet omnes. Magnum homini Musae decus addunt: namque per ipsas, Perque procul Phoebum iaculantem spicula, vatum 105 Fama viget cantuque potens citharaque sonanti. Ab Iove sunt reges: felix sed et ille, Camoenae Quem meritum donis augent, et amore tuentur. Olli vox dulcis fluit ore, et suavior ipsa Liquitur ambrosia. nam si quis corda recenti 110 Saucius heu luctu curis tabescat acerbis, Musarumque comes veniat, veterumque disertus Facta virum divosque attollere laudibus instet,

106 Ab Iovc sunt reges etc. Quemadmodum primus inter deos honore Iupiter est, ita reges inter homines. Idcirco etiam dicti sunt SloyeveHg quasi geniti love, et hoTPEtteiq & Iove nutriti.

108 Olli vox dulcis etc. Homerusne ab Hesiodo, an Hesiodus ab Homero hanc loquutionem accepit, qui in Iliad. A. ait de Nestore iuxta versionem vere Virgilianam mei Cunichii:

» Cui vox manabat ab ore » Suaviloquo iucunda, ipso dulcis mage melle etc.

Continuo anxiferos oblitus corde labores Haud meminit, quam dira tulit. sic tristia divae 115 Carmine damna suo longe divertere possunt. Salvete, o Nymphae dium genus, et mihi dulce, Quale decet divas, faciles concedite carmen; Aeternoque aevo superos vitaque fruentes Dicite, qui Terra, qui Caelo, et Nocte nigranti, 120 Fluctibus et salsis cepere exordia vitae. Dicite, ut exorti primum sint; ut sola, et amnes, Caerulaque undanti late ferventia motu, Lucentesque ignes astrorum, et fulgidus aether Exstiterint: ex his qui nati cumque bonorum 125 Auctores divi, qua se inter munera lege Distinxere, polique alta sunt arce potiti. Haec mecum vos, o superum caelestia templa Quae colitis, memorate, et prisca ab origine mundi Quid fuerit primum e cunctis, evolvite Musae.

119 Dicite, qui Terra etc. In hoc, et in sequentibus versibus videtur Hesiodus, quod saepe facit, Theogoniam cum Cosmogonia confundere. Immo quid aliud tota ferme eius Theogonia est, nisi quaedam rerum in mundo conditarum prosopopoeia, quae non ficta ab inani vulgo postea habita est, sed vera, quum maxima huiusmodi rerum atque nominum et in astronomia, et in scriptis hieroglyphicis vestigia expressa nec satis intellecta admiraretur.

130 Principio magnum Chaos exstitit, almaque deinde

130 Principio magnum Chaos exstitit etc Hoc totius Theogoniae fundamentum est Hesiodo, immo potius, ut dixi, Cosmogoniae, si Chaos ab Ovidio Metamorph. lib. I recte fuit descriptum: ita enim canit:

» Ante mare et terras et quod tegit omnia caelum, » Vnus erat toto naturae vultus in orbe, » Quem dicere Chaos, rudis, indigestaque moles, » Nec quidquam nisi pondus iners, congestaque eodem » Non bene iunctarum discordia semina rerum. Postea, aliquot versiculis interiectis, pergit idem vates: » Hanc deus et melior litem natura diremit, » Nam caelo terras, et terris abscidit undas, » Et liquidum spisso secrevit ab aere caelum etc. Ita Ovidio Chaos non aliud est, nisi quaedam confusa rerum congeries, quam deus, quum voluit, suas in partes divisit ordinavitque, ex eoque ordine rerum haec summa, quam oculis usurpamus mundumque dicimus, exstitit. Hoc et Hesiodi Chaos sit oportet, nisi quod apud ipsum nescio quid animatum esse videtur Chaos et quaedam aeterna veluti persona, quae non solum rebus in se collocandis spatium praeberet, imo esset ipsum spatium; sed quae rerum omnium faciendarum semina aut vhnvi ut graeci dicunt, contineret. Simile quid affirmat Bruckerus in Instit. hist. phil. edit. Lips. pag. 108 colligi ex fragmentis orphicis, quae satis luculenter systema emanativum, ut vocant plulosophi, supponunt. Itaque dicit: statuendum esse ab initio deum et Chaos unum fuisse, illumque hoc velut animam informasse, exque hoc universo sua activitate rebus omnibus originem dedisse etc. Ergo Chaos habitum est et animatum, et productivum, et ab alio non factum, quamvis contrarium auctor Clementinarum homiliarum evincere conetur, illud Hesiodium yever interpretando iyevero, quasi sit iyevnQn, nirairum genitum est. Haec

Terra domus sedesque deum secura, quot alti Immortale agitant aevum per culmina Olympi, Tartaraque immenso subter tenebrosa recessu,

ille Homil. vl. Sed si hoc cogitasset poeta, dicit optime Clericus, caussam aliquam commeatus esset, a qua genitum Chaos dixisset. Addo ego, si et vitam ipsi denegasset, quiddam aliud in scenam produxisset, cuius efficacia atque vi omnia prodierunt: saltem adduxisset fortuitam illam Epicuraearum atomorum concursationem, de qua passim Lucretius. Nec tamen defuerunt, qui heic veram Moysis de mundi opificio doctrinam allegorice adumbratam ostendere conati sunt; cuius etsi aliqua vestigia apparere possint, tamen pleraque coacta sunt atque absurda, quae afTeruntur. Nisi creatio, quam e sacra Scriptura didicimus, mundi adstruatur, semper caecutiemus eque uno errore in alium perpetuo deferemur. Ex illo unice fonte doctrina vera petenda est.

131 Terra domus sedesque etc. Altera a Chao Terra est; sed a quo ipsa facta sit, quum sileatur, eam etiam iuxta Hesiodum dye— vvrriv dicere necesse est, saltem quod pertinet ad eius informem originem, qualem fortasse et Aristoteles statuebat. Quomodo autem ea esse potest sedes deorum, quum dii non in terris, sed in caelo habitare credebantur? Ideo nimirum, quod ii qui postea dii habiti sunt, homines erant, superstitiosaque aliorum hominum vel benevolentia, vel inscitia in caelum post mortem fuerunt evecti. Videbimus autem terram ipsam esse quamdam personam, et ex caeli congressa, velut feminam ex mare, producere quamplura. Id fortasse allegorice fictum, quod terra pluviis irrigata ac sole calefacta fit frugifera.

133 Tartaraque immenso etc. Quid Tartarus? Guieto est v7to rm yrjv iiegog rov xaaq; immo potius per Hesiodum terrae pars nobis aversa, quum sit jxu%w %0<jvo? evqvoleiriq • Sed alio in loco ab eodem Hesiodo sub terra, seu, ut clarius dicam, trans terram Tartarus col

Atque Amor, ille deos inter pulcherrimus omnes,

locatur. Vbicumque sit, Clericus docet vocem phoeniciam tarahh tarahh derivari a radice hebraea et arabica tarakh, et sianificare mo lestiam creare et longe amovere. Itaque Tartarus erit molestissimus ac remotissimus locus, quum repetitio radicalium sit apud Hebraeos superlativi loco. Huic explicationi ea, quae Hesiodus de Titanum carcere dicit, favere maxime videntur.

134 Atque Amor, ille etc. Amor iste caussa est, opinor, generationis, seu rerum omnium, ut ita dicam, vis generatrix, et per quam, quemadmodum et Lucretius canit, „ Genus omne animantum concipitur, visitque exortuni lumina solis „. Vide autem apud Bruckerum Instit. hist. philos. pag. 67, quae ex Thooti annalibus descripsisse in quodam fragmento Sanchuniathon dicitur: nimirum „ Huius universi principia fuisse aerem tenebricosum et spiritualem, et Chaos turbidum atque caligine involutum, quae quum ab infinito tempore nullo termino definirentur, spiritum, principiorum suorum amore exardescentem commixtionis auctorem fuisse, et ex hoc nexu ortam cupidinem fontem exstitisse creationis, spiritu suam gencrationem ignorante. Inde vero etc. Haec ad Cosmogoniam phoeniciam pertinent, in qua suum Amor locum obtinebat, ut in aliis plerisque. Aristophanes autem in Avibus, ubi de mundi creatione aves loquentes inducit, haec habet:» Chaos erat et Nox Erebusque niger primum et Tar» tarus latus. Terra vero neque aer, neque caelum erat. Erebi vero » in infinito sinu parit primo Nox nigris alis praedita ventosum ovum, » ex quo circumactis tempestatibus pullulavit Amor desiderabilis etc. » Deinde sic pergit: » Hic autem Chao alato mixtus nocturno in Tarta» ro lato fecit genus nostrum, et primum reduxit in lucem. Prius au» tem non erat immortalium, antequam Amor commiscuit omnia etc. » Quamvis ergo comice heic aves glorientur sese esse antiquissimas; tamen manifeste constat, Aristophanem haec e veteri aliqua Cosmogonia descripsisse, in qua vis rerum effectiva Amori tribuebatur. Sed

135 Ille graves curas abigens, hominumque deumque Imperio subigens prudentem in pectore mentem. Nigra Chao sata Nox, Erebusque: at maximus Aether, Atque Dies e Nocte sati, quos edidit ipsa Mixta Erebo, postquam vasta concepit in alvo. 140 Terra autem genuit Stellis ardentibus aptum Caelum, quo fuso tegeretur desuper omnis, Ac sua firmarent stabiles vestigia divi.

et ipse apud Aristophanem productus est ab ovo illo ventoso: apud Hesiodum improductus est, ut Chaos, ut Terra, ac Tartarus. Quae quatuor a quo sunt genita, plane ignoramus ope huius Theogoniae, nisi fortasse ipsa statuantur r\ $ti]Uaf>y{x.7) Svvccjak; , quum ex nihilo nihil etc.

137 Nigra Chao sata Nox etc. Prima haec est omnium generatio sine ullius, ut apparet, admixtione. Neque enim necesse erat, ut res quae in privatione lucis consistunt, ab alio quam a solo Chao, informi illo ac tenebricoso spatio, exordium ducerent. Porro Nox et Erebus idem est, si vocis vim spectes; nam et Moysi hereb aut erbo tenebrae sunt.

138 Atque Dies e Nocte etc. Aether seu serenitas et dies ipse ex Nocte Ereboque prodierunt. Ne quaeras, qua ratione ex rebus, immo ex non rebus, res omnino contrariae ac diversae exstiterint? Satis est scire, lucem post tenebras exortam ita, ut diei nox respondeat, ereboque aether.

140 Terra autem etc. Id recte, inquit Clericus, nam et Moy— ses post terram caelum formatum docet. Videtur autem Terra per Hesiodum nullius concubitu indiguisse, ut caelum montes speluncas pelagus, pontumque produceret, contra quam factum est in ceterarum rerum productione.

Praeterea Montesque altos gratissima nymphis, Quae iuga, quae saltus habitant, tecta; atque profundi Progenuit Pelagi refluentibus aequora rivis, Et Pontum dulci sine amore. hinc ipsa corusco Concubuit Caelo, Oceanumque enixa creavit,

146 Et Pontum dulci sine amore etc. Distinauit Hesiodus Pelagus ac Pontum, fortasse ut significet mare, quod Tyrrhenum dicimus et Euxinum. Cur vero hic Pontus sit dulci sine amore, nihil dixerunt, aut Guietus, aut Clericus, aut ipse Graevius; nam nihil de Euxino suspicati sunt. Iohannes Rinaldus Carlius, quem ego virum honoris caussa nomino tum ob eius singularem doctrinam eruditionemque, tum etiam ob eximiam, qua me complexus est, humanitatem, quum in italica huius poematis versione adhuc adolescens hunc locum interpretatus esset de Euxino mari, illud are^ (piXorriTog dicit maxime convenire Euxino, quod antiquitus Axenos vocabatur, quasi inhospitalis et propter insulas Cyaneas naufragiis famosas, et propter barbararum gentium, a quibus incolebatur, feritatem. Id et Ovidii testimonio pluribus in locis et Plinii Hist. lib. vl cap. 1 facile esset confirmare.

147 Concubuit Caelo etc. Quid est concubuit Caelo, nisi quod Terra, quae prius tota aquis tegebatur, quum in varias cavita— tes vallesque dehisceret, locumque aquis efficeret, ipsa quodammodo emerserit, ac proindfi caelo propinquaverit? Illa autem aquarum congregatio, quae in maximum telluris hiatum resedit, Oceanum efTecit, cuius nomen vel repetatur ab antiquissima graecorum voce Q^yriv vel ab hebraea Aggan, vel a chaldaica Ogan, sonat lacum , crate— rem, cavitatem etc. Vide adnot. Clerici, et Bocharti cap. xxxvl lib. I, Chanaan, et Cudvohortum, et alios Scriptores, qui de tellure primitus aquis cooperta egerunt. Hoc obiter animadverto, Caelum esse mihi masculini generis , quum numen quoddam fingitur, uti est

Caeumque, Creumque, Hyperionaque, Iapetumque, Thiamque, Rheamque, Theminque, Mnemosynenque, 150 Insignemque auro Phoeben, Tethynque decoram. Vltimus hos inter vafer est Saturnus in auras Editus, et cunctis in gnatis saevior, ausus Tristibus ille odiis quondam exercere parentem. Quin et produxit Cyclopum immania corda,

et M. Tullio, et passim Scriptoribus latinarum veterum inscriptionum •. soli Hygino Caelum dicitur, non Caelus .

148 Caeumque Creumque etc. Sic et Virgilius lib. I Georg., ubi quintam mensis diem superstitiose docet esse vitandam, ait:

» tum partu terra nefando

» Caeumque, Iapetumquc creat saevumque Typhoea, » Et coniuratos caelum rescindere fratres. Quisque autem per se videt, quod heic innuitur, antiquissimam nempe fuisse traditionem apud populos, homines e terra prognatos seu potius effectos esse. Haec vero nomina, ut bene monet Clericus, partim sunt hominum mulierumque, partim poeticarum personarum, de quibus suo loco iterum sermo erit.

151 Vltimus hos inter etc. Saturnus a Caelo Terraque ultimus in lucem emissus esse, non quod ipsa natu minimus fuerit omnium fratrum, sed horum tantum, quos hucusque recensuimus, dicitur. An YLfJovoq appellatus, quod tempus mutat omnia? Certe ipse re— rum ordinem mutavit, regnumque in se transtulit, Caelo patre male mulctato; induxitque secundam quamdam vel deorum, vel hominum aetatem aut dynastiam. Quod qui acciderit, paullo inferius videbimus.

154 Quin et produxit Cyclopum etc. Cyclopes viri Chek-Loub , idest viri sinus Lilybaetani, qui antiquissimi fuerunt Siciliae cultores

155 Brontenque, Steropenque, et magnis viribus Argen, Qui tonitru fecere Iovi fulmenque dedere. Omnia dis illi similes; at fronte sub hirta Vnus erat rutilans oculus, qui circulus ingens Quod veluti curva splendebat lampade frontis 160 In medio, instituit vero de nomine dici Cyclopas: vis multa inerat, roburque, dolique.

aliarumque finitimarum insularum. Vide lib. I cap. xxx Chanaaa Sam. Bocharti. Quod vero ait Hesiodus, eos ideo fuisse dictos Cyclopes, quod unum instar circuli oculum in fronte haberent, id omnino graecorum poetarum fabulis tribuendum, qui hoc nomen sua lingua interpretantes, non phoenicia, cuius est, uti aliarum etiam rerum, veterem historiam traditionemque nugis foedissime corruperunt. Diis autem similes Cyclopes dicuntur, inquit Clericus, quod essent

similes usfia^uoig dvfyaatv bl 7rqooTQi rhv E'AAa^a exTtauvTO • Nam ipse contendit vocem Seog antiquitus apud graecos significasse non solum naturam aeternam ac divinam, sed etiam eximiam ac venerandam, et hominibus supra vulgus evectis tribui solitam. Vide part. ll Art. crit. sect. I cap. nl apud eundem. A ®eoq autem verbum est 6rieo]j.ui admiror; unde illud Evangelii dii critis significat fortasse, eritis admirabiles, clari, spectandi etc. Negari tamen non potest, decursu temporis hanc vocem designasse naturam quamdam humana praestantiorem adeoque immortalem nempe deum.

161 vis multa incrat etc. Cyclopes fuisse non modo

viribus sed et arte pollentes, Hesiodum heic voluisse significare, auctor est Clericus. Sed Homerus, ubi in Odyssca de Cyclopibus sermonem habet, videtur contrarium sentire, et genus hominum ferum omnino atque agreste depingere, ut pote qui neque iura haberent, neque agriculturam exeicerent, neque navigationem co

E Caelo Terraque alii tres ordine creti Terribiles visu, atque invicto robore gnati, Cottusque Briareusque Gygesque, superba propago. 165 Fortia queis centum surgebant brachia latis

gnoscerent, neque hospitalitatem colerent. Ita enim, ut ego veni, ipse ait lib. ix:

» proramque Cyclopum

» Vertimus ad terras. haud est affabilis ulli » Effeia gens, fastuque tumens etc et post pauca

» . . . nec frangit glebas neque conserit arva; » Non populi coetus agitant, nec iura, nec ulla » Foedera: in aerio praerupti vertice montis » Antra tenerrt. sua quisque regit etc Itaque si heic ab Hesiodo iisdem artis aliqua praestantia tribuitur, malim id intelligi dictum de Bronte, Sterope, aliisque vulcaniae officinae administris, de quibus Virgilius ait:

» Ferrum exercebant vasto Cyclopes in antro » Brontesque, Steropesque et nudus membra Pyracmon etc. quam gen eratim de universa Cyclopum gente.

164 Cottusque Briareusque Gygesque etc. Quid tria haec monstra? Phoenrcia vox Kot, fastidiosum et rixatorem sonat; Briah-jiri, creatura. time; Gog denique ducem improborum, si irrterpreteris ex arabica radice agag. Hinc recte Clericus opinatur, hos fuisse tres antiquissimos latrones, et corporis validitate, et praedonum, quibus imperabant, numero terribiles. Hosce mox videbimus in pugna deserere TitanoS, et sequi Iovis partes. Homerus etkm Jliad. lib. I haec habet de Briareo, ut cl. Cunichius vertit, ubi Achilles Thetidem matrem alloquitur, dicitque ex eadem audiyisse, eam solam avertisse quondam Tonanti

Ex humeris, supraque ipsos atque hispida colla Quinquaginta aderat capitum densissimus horror, Visque ingens vastos aequabat corporis artus. Non alii aetherias quotquot Terraque creati 170 Et Caelo videre auras, magae viribus acres Sunt habiti: sed enim primaevo lucis in ortu Infesti invisique suo vixere parenti. Namque illos, dias ut quisque in luminis oras Exortus primum veniebat, protinus atris 175 In tenebris abdens radianti a sole tegebat Gaudebatque auso crudeli saevus. at aegra Intus Terra gemens, durisque exercita curis,

» Exitium, cum vincla olli di, vimque pararent, » Neptunus pater et Iuno, et Tritonia Pallas: » Solam atrox turbasse nefas, subitoque vocasse » Centimanum, divi Briareum quem nomine dicunt, » Aegaeona homines. advenitj robore praestans » Ille suum patrem, multo qui laetus honore » Caelicolas inter magna in Iovis aede sedcbat.. » Hunc veriti abstiterunt coepto di: vincla trementum » Excussa e manibus, libertas parta Tonanti est. 17 3 Namque illos etc. Ne sibi imperium ab his tribus fortissimis ferocissimisque natis eriperetur, eos pater, ut primum pubertatem attingebant, vel teterrimo mandabat carceri, vel longe a se in alias regiones mittebat custodiendos. Sed a Iove liberati fuere.

177 Intus Terra gemens etc. Aegre nimirum ferebat mater tantam patris in liberos crudelitatem: matrum enim ingenia procliviora plerumque quam patrum erga filios.

Maternum subito nocuas convertit ad artes Ingenium. ferri tum diri ut protulit usum, 180 Extudit incurvam falcem, gnatisque vocatis Vltro animos acuens sic moesto corde loquuta est. O mea nequidquam soboles, heu crimine patris Infelix, vestram si matrem audire iuvabit, Iam fas, ulciscique scelus vestrumque parentem 185 Exercere malis: prior est molitus acerbum Flagitium. sic fata parens: metus irruit ingens Omnibus attonitis monitu. tum denique firma Mente vafer Saturnus ita est sua dicta sequutus. In me erit iste labor, genitrix: ego triste piabo 190 Exitium; neque enim patris mihi cura scelesti Vlla super. prior ille nefas crudele peregit. Dixerat. ingenti gavisa est pectore Terra, Insidiasque parans occulta in sede locavit Audacem gnatum: simul illi dentibus aspris 195 Dat falcem ingentem, multo simul instruit astu.

182 O mea nequidquam soboles etc. Quum nullum saeviendi modum Caelus adhiberet, nullaque re lacessitus furere pergeret, mater natos adhortatur, ut extremo in malo extremum capiant remedium. Vides opinor, quam haec plena periculosae cuiusdam pravitatis exempla sint.

195 Dat falcem ingentem etc. Terra igitur invenit usum falcis, ut homines, quos ipsa ferebat fructus, haberent, quo meterent. Sed eam tum Saturno dedit ad alium omnino finem longeque diversum.

Iamque aderat Caelus ducens nigrantia noctis Tegmina, et ardenti flagrans praecordia telo Coniugis in gremium properat se infundere; et omnes Incubat in partes. affusum protinus acer 200 Excitus insidiis gnatus laeva occupat ipsum,

Qua ex re videlicet falcatus et falcifer a poetis postea Saturnus clictus est, ut maxime improbitatis indicium perpetuo exstaret.

198 Coniugis in gremium properat etc. Hinc fortasse illud Virgilii Georg. lib. II.

» Tum pater omnipotens foecundis imbribus Aether » Coniugis in gremium laetae descendit, et omnes » Magnus alit magno commixtus corpore foetus. Itaque, ut alias monui, si quis dicat, hanc omnem caeli cum tellure commixtionem nihil esse aliud, quam terram a pluviis irrigatam iisdemque foecundatam, Virgilii etiam auctoritate se tuebitur.

200 Excitus insidiis gnatus etc. Habitus heic metentis optime describitur: laeva enim aristas comprehendimus, dextraque falcem suppouimusquae quum resecantur, non amplius pubescunt; grana vero quae excutiuntur, rursum in terra adolescunt. Hinc illa, credo:

*» . nam quotquot in alvum

» Sanguineae erupere atro de vulnere guttae, » Suscepitque omnes terra, ac vertentibus annis » Edidit immanes et Erinnyas, et fera monstra etc. Sed Clericus ingeniose rem aliter explicat, allegoriamque interpretatur. Quaenam sunt haec jj.r$eoL, inquit, quae abscidit Saturnus? Omnino existimo Hesiodum, et qui eum hac in re antecesserant aut sequuti sunt, lusisse in ambiguo. Vox u,ri$o$ duo significat pudenda et consilium, quumque audissent dici Saturnum a7roTe]J.eiv jj.n^oq, data opera ita rem acceperunt, quasi narraretur ei pudenda resecuisse, ut reqoLToKoyixiq, quas habebant, locus daretur; quamvis piobe

Ac dextra longis horrentem dentibus una Corripiens falcem subito metit inguina patris, Et proiecta retro dat ferri. nec tamen illa Nequidquam fugere manu: nam quotquot in alvum 205 Sanguineae erupere atro de vulnere guttae, Suscepitque omnes Terra, ac vertentibus annis Edidit immanes et Erinnyas, et fera monstra In manibus semper retinentes arma Gigantas,

scirent consilium seu consiliarios intelligi, quorum impulsu Thessalia excedere coactus fuerat Saturnus. Hosce igitur consiliarios fugavit, et navibus in Asiam redire coegit. Sic Clericus: ipse enim in ea est opinione, quae et verisimilior et communior, primos Graeciae incolas sive Bosporum transfretantes, sive Euxinum circumeuntes ex Asia venisse, sedesque in Macedonia et Thessalia fixisse, quandoquidem illic erat Saturnus, quum a Iove victus est, ipseque postea Iupiter ibidem regnavit e Creta devectus. Haec vere digna sunt quae dicantur, nugae canorae. An hinc etiam antiqua illa Venus sine concubitu, et recens Spallantiana confirmabitur?

207 Eiid.it immanes ct Erinnyas etc. Nihil heic aliud fortasse, ut Clerico placeamus, nobis innuere videtur Hesiodus, nisi maxima bella caedesque exstitisse per terras Caelo devicto a filio Saturno . Erinnyes enim furiae sunt bellorum comites pugnarumque asseclae; Gigantes fortissimi milites, qui bellum contra Saturnum reparantes caedibus longe lateque saeviebant; nymphae autem Maliae hominum occisorum animae. Nam Clerico Nephaschoth Mlouoth hebraice vel phoenicie, seu Naphschon Malcjon syriaca inflexione, sunt animac plcnae , seu quibus expletum est vitae tempus. Porphyrius etiam antrum illud seu nymphaeum in Odysseac lib. xul, de quo sic Homerus:

Et Nymphas, dicunt Melias quas nomine gentes. Quin ferro postquam, ceu fama est, natus acuto Foeda pudenda patris secuit, proiecit in undas Aequoreas longe a terra. sic tempore multo Summa ferebantur pelago: circumundique spuma Excita caeruleos tingebat candida fluctus,

» Desuper umbrosis complectens frondibus antrum, » Antrum horrendum, ingens, nympharum humentia templa » Naiadum. solido excisi de marmore circum » Crateres, ansisque utrinque exstantibus urnae, » Mellaque apes stipant, vivoque baerentia saxo » Stant iuga, ubi resono percurrunt pectine nymphae » Puniceo tenues variatas murice telas etc. animabus sacrum credit, quas veteres ait vocasse Melissas, seu potius iuxta Hesiodum Melias. Sed quam parum fidendum buiusmodi etymologiis, satis omnibus opinor notum.

210 Quin ferro postquam etc. En aliud e Saturni jj,ri$£ffl multo magis mirandum prodigium. Illa enim ferebantur ponto spumantia, eque ista thaumaturga spuma dearum pulcberrima concreta est Venus. At quid hoc monstri? Clericus opinioni, cui semel adhaesit, insistens, ait Caeli consiliarios a Saturno expulsos marique expositos Cythera pvimum appulisse, ex eaque sinus Laconici insula in Cyprum Veneris cultum seu Aphrodisia attulisse. Sed per Herodotum Cyprii non a Cytheris, sed e Syria hunc sacrorum morem accepe— runt, ubi antiquissimum Veneris Vraniae templum erat in urbe Ascalone, eodemque teste Iib. I c. 105 templum, quod est in Cytheris, condiderunt phoenices ex ipsa Syria devecti. His etiam Pausanias sufFragatur. Porro norunt omnes, plures inveniri Veneres apud mythologos diversis nominibus pro diversitate locorum appellatas, quarum et diversa generatio fingitur. Certe haec Caeli filia, non Iovis.

215 Quae levis in teneram concrescere visa puellam est. Illa petens primum sacram sedem alta Cythera Ibat aqua in summa; dein et circumflua surgit Cyprus ubi, molli devenit flamine vecta. Continuo exiliit dea pulcra e gurgite: circum 220 Mollia sub teneris creverunt gramina plantis, Et varii flores rubuere. illam Aphroditen, Spumigenamque deam, et Cytherean serta gerentem Dique hominesque vocant. quod spuma exorta nitenti, Spumigena est; Cytherea, adiit quod nata Cythera; 225 Cyprigena, undanti quod Cypri in littore sedit: Praetereaque Philommedes, genitalia nempe Membra tuens, quod ab his concreta emerserit unda. Protinus huic sese comites iunxere Cupido Et pariter formosus Amor, divamque sequuti

228 Protinus huic sese etc. Amor et Cupido cum Venere heic societatem iniisse dicuntur. Ergo et ipsi inter se distincti sunt, et ante Veneris ortum existebant; ergo non eius filii, ut posteriores poetae multi finxerunt. Amor quidem tam antiquus est, quam ipsum Chaos, uti vidimus. Cupidinem pariter vidimus Musis proximum habitare; sed Musae a Iove sunt genitae; quapropter hinc antiquitas Cupidinis nequit affirmari. An vero hae duae personae allegorice explicandae sunt, quod nimirum Venus quum in deorum hominumque conspectum se primum dedit, maximum sui amorem desideriumque mira formae pulcritudine excitarit? Ita profecto opinor. Erit ergo Amor caussa, Cupido effectus.

230 Divorum in coetus gradientem, arcesque beatas. Hae subito laudes, haec illi munera certa Sorte data, in terris inque alta sede deorum Virgineos curare choros, risusque, iocosque, Gaudiaque, illecebrasque, astusque, et dulcia furta. 235 At gnatos genitor saevus, quos ipse crearat, Increpitans, diro Titanas nomine dixit, Obiecitque nefas ingens, sumptumque nefandi Supplicii crudele genus, quod sanguine quondam Vltus, et immani miserorum caede piabit. 240 Nox autem Fatumque ferum Parcamque tremendam

231 Hae subito laudes etc. Idest ante Iovis regnum haec illi fuit cura demandata, ut iuvenum puellarumque voluptatibus praeesset, resque amatorias administraret. Multa enim munera Saturno devicto antiquissimis deorum a Iove conservata, multa etiam addita, quae ante non habebant, ut mox videbimus, ubi de Hecata sermo erit.

235 At gnatos genitor etc. Docet Hesiodus, a patre Caelo filios esse dictos Titanes a,7to rov rirctiveiVy quod est plectere, quod nimirum ausi sunt in patrem manus iniicere. A Callimacho autem multisque aliis poetis Titanes dicti sunt ynyeveiq et 7tr\\6yovoi e terra seu luto geniti, quod cum phoenicia explicatione nominis consentit nam Tit est lutum. Quum addit porro:

» Quod sanguine quondam » Vltus, et ingenti miserorum caede piabit. alludit ad bellum, quod contra Iovem gessuri erant, et in quo victi fugatique aeternis erant in Tartaro suppliciis cruciandi.

240 Nox autem Fatumque ferum etc. Si haec tot tantaque monstra regnante Saturno Nox edidit, recte petit Clericus, quando illa

Eduxit Mortemque. sopor quoque natus ab illa, Somniaque, haud ulli quae mixta effudit in auras Nox, dea fusca. exin Momum plenamque dolorum.

exstiterit aurea hominum aetas ab Hesiodo in Oper. et Dieb. descripta, ac post illum ab aliis passim poetis? Vide quae ipse ad hunc locum illustrandum affert; ubi illud in primis placet, quod dicit, sic homines a natura esse factos, ut praesentia dumtaxat mala sentiant, praeteritaque facile oblivioni mandent: quapropter scnes ea, in quibus vivunt, tempora vituperare, exacta iam, laudare solent. Omnes enim, qui suam cum praeteritis aetatem couferunt, antiquio— rem praeferre suae consueverunt.

241 ... sopor quoque natus ab illa etc. Praeter Fatum Parcain Mortemque Nox genuit Somnum atque somnia suapte virtute. Nox enim, in qua propter tenebras ereptumque solis lumen a labore diur110 desistimus, nos ad somnum allicit, facitque ut dormientes somniemus diversis rerum caussis agitati. Hinc etiam illa Virgilii: » Et consanguineus lethi sopor et mala mentis » Gaudia, mortiferumque adverso in limine bellum etc. 243 ... . exin Momum plenamque dolorum etc. De Momo satis luculenter disserit Lucianus in deorum conventu, ubi suos ipsum mores naturamque inducit explicantem, omniumque deorum vitia non minus libere quam lepide carpentem. Nemo autem est qui non videat, eum idcirco Noctis filium dici ab Hesiodo, quod magis in usu sit aliena clam mordere quam palam allatrare . Clericus autem, phoenicissans de more, hoc nomen a voce phoenicia Moum aut Morn, quae vitium sonat, derivat. Quare et adiectivum a,u.ciOjj.o;, quod habetur inferius, recte explicabitur sine vitio seu quod ab ipsa maledicendi libidine carpi nequeat. Aerumna item Noctis filia ex eo credo, quod curae noctu augentur; est enim per Ovidium Nox curarum maxima nutrix, quod mens in iis defixa, nec a sensu rerum

Aerumnam Hesperidasque, quibus sunt aurea curae 245 Malaque, et optatis pubescens fructibus arbos

aliarum distracta, insomnis magis haereat quodammodo in ea re, quae sibi displicet, tenaciusque insistat.

244 . . . Hesperidasque, quibus etc Nymphae Hesperides omnibus notae, uti et fabulae, quae de ipsis circumferuntur. Locus magis, quem incolebant, incertus: nam quidam scriptores eum fuisse in Africae continente, quidam in mari perhibent, iuxtaque Atlantem ad Occasum . Graevius immerito contendit, locum hunc fuisse insulas Gorgadas, quae sitae contra EWi^s Ke^ag a Pomponio Mela lib. 11I c. x olim descriptum, nunc a recentioribus geographis dictum Caput viride. Itaque nec iuxta Plinium horti Hesperidum statuendi in Berenice Cyrenaicae urbe, nec in Lixo urbe Mauritaniae Tingitanae; ubi, ait, regia Antaei certamenque cum Hercule et Hesperidum horti; sed in Oceano atlantico. Quod vero Oviedus lib. il Hist. affirmat, insulas Antillas esse veterum Hesperidas, itaque fuisse dictas ab Hespero xil hispaniarum rege, qui regnavit anno Mdclviii ante Christum, nullius profecto momenti est. Non enim videtur is locus nomen ab ullo rege Hespero accepisse, sed a stella, quae noctem praecedit. Itaque graecis Hesperia est et Italia et aliae etiam regiones, quae ad noctem seu occasum solis respectu ipsorum sitae sunt. Vide Ovidium prope flnem lib. iv Metamorph., et Pontanum iu Hort. Hesp. et Diodorum Siculum lib. iv Biblioth. qui omnes Hesiodo aliquid acldidere.

245 Malaque, et optatis etc. Athenaeus lib. 11I scribit, mala Hesperidum Lacedaemone diis apponi solita, ac grati esse odoris, sed non comedi etc. Rursusque eodem loco Aemilianum dixisse docet, Iubam Mauritaniae regem virum doctissimum in commentariis de Libya meminisse citri, et affirmare vocari a Libybus malum hespericum; a quibus etiam Herculem tulisse in Graeciam mala, quae ob

Oceani longe ad fines trans aequora nota. Ipsa etiam immitesque deas emisit, et atras Clothoque Lachesinque atque Atropon. hae bona didunt

colorem dicuntur aurea etc. Diodorus autem Siculus lib. iv haec habet: In regione quae appellatur Hesperitis, aiunt fuisse duos fratres Hesperum et Atlantem; hos vero habuisse oves incredibilis pulcritudinis, colore rutilo, et ad aurum accedente: qua de caussa poetae cum oves jj^rsKct vocarent, appellasse eas %^u<ra jjjxa, • Hinc et Bochartus in Chan. lib. I: Aurea mala, quae draco observabat, fuisse vult opes vel ab eodem vel ab alio congestas, ex eo potissimum, quod pecora maximae fuerint veterum opes. Sed huic opinioni omnium ferme poetarum consensus adversatur. Quid autem heic venit in mentem Guieto nos docere x&QTtbv xctr k^oyyv rov cnrov esse per Hesychium. Sit ita sane: sed heic ab Hesiodo non alterius fructus fit mentio, nisi earum arborum, quarum fructus sunt mala aurea.

247 Ipsa etiam immitesque deas etc. Hesiodus quidem habet x,ai jjA^aq, x.a< vSnqctq kyeivaro vriXeo7roiV8g, quod valet genuit Sortes et Parcas immites. Sortes autem et Parcae unum idemque sunt, tan— tumque rebus diversis , quibus praeesse credebantur, distinguuntur, ab iisque nomen accipiunt. Parcae enim non solum vitam hominum curare, tempusque vivendi omnibus praefinitum tueri dicebantur; sed omnia, quae iisdem in vita, seu laeta seu adversa contingebant, efficere atque administrare; ac tum proprie erant Sortes. Hinc ea quae sequuntur:

» Hae bona didunt, » Atque mala exortis primum mortalibus aegris. Nomina autem earum sunt, Clotho a KKco&etv, seu nere singulis ro kijj.oiqjj.kvov; Lachesis a Kayyaveiv , sortiri seu dividere rw jxlv ctycc Cov, rw $e kvocvriov; Atropos ab c\r%e7teiv, idest non mutare quod destinatum est .

Atque mala exortis primum mortalibus aegris; 250 Haeque hominum pariterque deum delicta sequutae Numquam odiis cessant meritas assurgere in iras, Ni prius admisso dederit pro crimine poenas, Iustitiam quisquis violaverit. edidit ipsa Et Nemesin, cladem mortalibus; et mala fraudis 255 Monstra, et concubitus turpes, nocuamque Senectam,

250 Haeque hominum pariterque deum etc. Quid hoc? An dii etiam peccare possunt? An et poenis esse obnoxii? Quidni? In tota poetarum mytbologia plurima huiusce rei exempla sunt. Hesiodi vero dii quum fuerint antiquissimi Graeciae incolae, priusquam essent in deorum numerum relati, iisdem, quibus ceteri homines, vitiis afficiebantur. Rem secus explicare sane difficile. Nam quod Scholiastes ait, haec esse idcirco dicta, ut homines intelligant, si Parcae deos etiam ausos fortasse peccare graviter punire queant, quanto magis homines, quorum vires nulio modo deorum viribus comparandae, punient; coactum omnino est ac pro arbitrio affirmatum.

254 Et Nemesin, cladem mortalibus etc. Nemesis duplex numen. aliud poenas irrogare ac reos persequi credebatur; aliud in hominum animis pudorem excitare et quemdam metura, quo retenti a culpis abstinerent. De prima videsis quae collegit Rob. Constantinus in Le xico; alterius ipse meminit Hesiodus in Oper. et Dieb. v. 200, ubi, illam cum pudore coniungit. Catullus ad Calvum Licinium scribens

Nemesim inimicam etiam superbis docet:

»> Nunc audax cave sis, precesque nostras » Oramus, cave, despuas ocelle, » Ne poenas Nemesis reposcat a te; » Est vehemens dea; laedere hanc caveto.

255 Monstra, et concubitus etc. Sequuntur aliae quatuor Noctis

Teque gravi semper gliscens Discordia motu; Unde fera erupit soboles Luctusque, Laborque, Et malesuada Fames, et rerum Oblivia, et acres Pugnaeque, Insidiaeque, Necesque, et Praelia saeva, 260 Iurgiaque, et linguae Mendacia, Vinclaque vocum Ambigua, et legum Contemptus, et aspera Noxa Cognatae formae, seque inter foedere iunctae; Horcus et ille super, nostro qui plurima damna Fert generi, quoties prudens quis peierat ultro. 265 Pontus item eduxit veraci Nerea mente

generationes, Fraus nimirum seu deceptio, (piKornq, et non ^oKornq, pro SoXt&rrig, ut contendit Guietus, qui ideo expungebat (piKornrct, quod nullo modo videret conciliari posse amicitiam cum fraude. Sed (piKornq beic non est amicitia, verum cum mulicrc congressus , et quidem saepe fortuitus, et apud Homerum et apud Hesiodum, qualis est meretricius. Itaque ego libenter dixissem boc loco vulgivagam Venerem hanc (piKomra, nisi displicuisset Veneris nomen. Hoc pacto clarum est, eiusdem debere esse matris filias et «,7rxrnv et tpiKornrx Senium d^inde est atque Discordia, cuius filii, alia monstrorum turba, quae subsequitur.

263 Horcus et illc super etc. Horcus, et non Orcus; quemadmodum scribendum esse hoc numen animadverti in Operibus ac Dieb, est deus iurisiurandi sacramento praeses, poenasque exigit gravissimas ab iis, qui ausi fuerint peierare . Verti etiam potuisset fortasse iusiurandum, sed placuit magis Horci nomen adhlbere, quod est personae, non rei.

26$ Pontus item eduxit etc. Suspicatur Clericus, Nerei nomen esse a phoenicio nomine Naharo, quod est fluvius; hinc non maris

Fallereque ignarum. natorum hic maximus ortu Exstitit; atque senex dictus, quod pectore vero, Quod placido ingenio vigeat, nec iura nec aequum Despiciens leges semper sciat ipse tueri. 270 Post hunc Thaumantem magnum, Phorcynque valentem

deum sed fluviorum esse vult Nereum, recteque dici Ponti filium, quod fluvii originem trahant a mari. Sed ego video fere ab omnibus poetis ac mythologis Nereum maris deum esse habitum, ducoque omnino supervacaneum, testimonia poetarum id confirmantia afferre . Quin si liceret uti coniecturis, ut certe licet his potissimum in rebus, ego Nereum non maris cuiuscumque, sed Ponti, idest maris Euxini filium statuerem . Pontum enim superius v. 131. Hesiodus et a Pelago et ab Oceano discrevit. De laudibus autem quas vates in Nereum congerit, nihil habeo, quod dicam, nisi velim ineptire cum Iohanne Diacono, qui ideo Nereum a poeta dictum veracem placidumque putat, quod ii qui in mari degunt, quum sibi quotidie mortem instare timeant periculis usque maximis agitati, re-. cte vitam instituere soleant eo metu perterriti. Bonus iste Diaconus minime sane norat nautarum mores, qui, ut leviter dicam, non optime solent audire. Clericum ipsum hoc loco non moror, qui has laudes repetit ab iis phoenicum vocibus, quae aliquam habent similitudinem cum Nerei nomine: nimis enim videntur coactae.

270 Post hunc Thaumantem etc. Thaumas est Iridis pater. Ideo autem eumdem Ponti Terraeque filium esse dictum credo, quod vapores quos Terra Pontusque exhalat, concrescunt in pluviam, ex qua a Sole illustrata reflexis rite refractisque radiis Iris exoritur. Ei autem Thaumanti nomen inditum puto, quod eius filia Iris illa

» Mille trahens varios adverso sole colores formosa est, maximaeque omnibus admirationi. Ceterum si antiqui poetae hac aetate vixissent, non Tbaumantem, sed ipsum Solem Iri

Commixtus Terra genuit, Cetoque decentem, Eurybiamque animum duro ex adamante gerentem. At Nereo genitore et pulcra e Doride gnata Oceani, extremi fluviorum in gurgite vasto 275 Oceani, aequoreae sata gens celeberrima nymphae Protoque, Eucrateque, Saoque, Amphitriteque,

dis patrem statuissent, quod elegantissimo carmine praestitit Carolus Nocetius. Eodem autem versu mentio flt Phorcynis. Hic nauclerus fortasse quidam navigandi fuit peritissimus, qui cum inter deos ab hominibus eamdem artem profitentibus relatus fuerit, portuum orarumque variarum praeses habitus est, in iisque colebatur, ut non semel Homerus in Odyssea testis est.

271... Cetoque decentem etc. Cur Ceto decens seu mavis formosa, quae natas maxime deformes edidit, heic dicatur, plane fateor ignorare . An illud additum jtaAA/Tra^sv est unum e perpetuis mulierum additis? Graeci sane poetae hac in re liberiores quam latini. Eurybia vero ideo fortasse ferreum babere animum dicta est, quod late terra marique violentiam exerceret: evqvq enim est latus, a, um; et ffiog vis. Sed hoc est divinare aut potius desipere.

273 At Nereo genitore etc. Foecundissimae Nerei, Ponti filii, et Doridis filiae Oceani fuere nuptiae, ex quibus quinquaginta Nereides, quarum heic nomina recensentur, exortae sunt. An haec nympharum multitudo Nerei proles dicitur, quod Pontus Euxinus, cuius ipse filius, multis magnisque fluminibus in se confluentibus celebris est? Clericus suspicatur, quemadmodum alias nymphas statuerat animas defunctorum, ita etiam hasce animas eorum esse, qui aut in mari vitam amiserunt, aut insulas primi coluerunt. Ne mirere autem heic Oceanum ab Hesiodo dici fluvium; nam et ab Homero saepe hoc nomine insignitur, propter aestum, credo, quo agitatur moveturque.

276 Protoque, Eucrateque, etc. Animadverte multa nympharum

Eudoreque, Thetisque, Galeneque, Glauceque, Cymothoe, Spioque, Thoe, Thalieque venusta, Eulimene, et Melite iucunda, et suavis Agave, 280 Pasitheeque, Eratoque, ulnasque rubens Eunice, Dotoque, Crantoque, Pherusaque, Dynameneque, Nesaea, atque Actaea, et candida Protomedia, Dorisque, et Panopea, et pulcra genas Galatea, Et roseo Hippothoe simul, Hipponoeque lacerto, 285 Cymodoceque, sali quae nigro in marmore fluctus Flabraque ventorum facile gliscentia mulcet Cum talos pulcra Amphitrita et Cymatolega; Cymoque, Eioneque, bene et redimita Halimede, Glauconome risu gaudens, et Pontoporia,

nomina, quae in hoc Hesiodi catalogo leguntur, diversimode scripta esse et apud Hyginum et apud auctorem Bibliothecae, qui Apollodorus esse creditur; complura etiam esse omissa. Notum est autem omnibus, qui graece sciunt, haec Nereidum nomina pro arbitrio poetarum ficta, sed ita tamen, ut singulis sua sit significatio et munus aliquod inditum, quo nautae aut indigere aut gaudere aut etiam adiuvari possint. Videsis singulorum nomiuum explicationem diligentem apud Hesiodi graecum Scholiasten.

281 Dotoque, Crantoque, etc. Textus vulgatus habet Dotoque, Protoque etc.; sed quum Proto superius iam fuerit nominata, aut illic corrupte hoc nomen legitur aut heic. Habemus Cranto Nereidis nomen, ut bene. observat Graevius apud auctorem Bibliothecae: hinc expungendam JProto iudicavi, et substituendam Cranto, ne temere nomina repeterentur eadem .

290 Liagoreque, atque Evagore, almaque Laomedia, Polynome soror, Autonoeque, et Lysianassa, Evarneque animi formaeque insignis honore, Et Psamathe membris spectanda, et dia Menippe, Nesoque, Eupompeque, Themistoque, Pronoeque, 295 Nemertesque, patris quae mentem in pectore servat. Egregii haec proles Nerei, tot nomina, nymphae Quinquaginta, omnes clarae praestantibus orsis, Omnes excultae, atque insignes artibus omnes. Oceani duxit prognatam sanguine Thaumas

299 Oceani duxit etc. De Thaumante Terrae Pontique filio paullo superius diximus. Heic dicitur Electrae Oceani filiae nupsisse, atque ex ea suscepisse Irim atque Harpyas. Iam de Iride pauca innuimus; restat animadvertendum aliquid de eiusdem nomine. Iris deorum est nuncia, uti notum, quae res ex eo fortasse ficta, quod Iridis arcus ad caelum usque a terra pertingere \idetur, quamdamque liominibus cum diis communionem efficere. Clericus notat ab Hebraeis vocari Hirim vel Irim vigiles aut monitores, quos eosdem esse vult, ac eos, qui Angeli a Graecis appellantur. Ego Iridis nomen malim derivare cum Scholiaste Oltto Tou eiqoo 1 quod est dico seu nuncio . Cuius significationis luculentissimum me habere puto exemplum lib. xvnl Odyss. in ipso initio, ubi Homerus de Iro illo, qui cum Vlysse Procorum impudentia incitatus pugnavit, ita dicit iuxta latinam meam versionem:

» Interea stetit ante fores tonquirere victum » Vndique suetus homo vastaque voragine ventris » Notus inexpleti, cui nullae in corpore vires, » Nullum et robur erat: tantum se mole ferebat

300 Electren, Irin celerem quae fudit ab alvo, Pulcricomasque Harpyias Aelloque Ocypitenque, Quae ventos aviumque fugam pernicibus alis Praevertunt, pariterque citae in sublime feruntur. Hinc Graeas Phorcyni enixa est candida Ceto 305 Canitie insignes aetatis vere sub ipso,

» Arduus ingenti. primis hunc mater ab annis » Dixerat Arnaeum; post Irum nomine cives, » Nuncia quod referens ibat, dixere vocantes. Et paullo post, ubi Vlysses paratus ad pugnam magnos membrorum artus lacertosque exutus ostendit, subiicit Homerus:

» At pubes mirata stupet, mussatque vicissim » Respiciens: iam non Irum gravis exitus Irum » Accipiet; tam plena etc. Ille nimirum qui nuper nuncia hac illae cursitans ferebat in urbc, male mulctatus ab Vlysse pristino fungi munere non poterit, ex Iraque fiet non Irus. Quod vero pertinet ad Harpyas, ego dixerim ab azn&Zp dictas, quod rapaces maxime sint habitae. Locustas vult esse Clericus, idque dicit se multis ostendisse in Dissert. Dc Statua sa lina, quod opus non legi. Earum nomina sunt Aello et Ocypete, quod nimirum turbinis aut procellae in morem celeriter volant.

304. Hinc Graeas Phorcyni etc. Ceto ipsam ego dictam ab Hesiodo 7ta,Kki7ta,^r\ov duco, non eius filias. Sic et Seleucum Scholiastes hunc locum intellexisse scribit: ay.eivov §1 yqatpeiv y,cCKKi7ik^oc, iv v em K.vt6~us To im&ETOV' Alii enirh interpretes id ipsis tribuunt Graeis. Itaque verti candida Ceto: nam candidus apud latinos poetas saepe valet ac pulcher, ut in illo Virgilii versu:

» At Venus aetherios inter dea candida nimbos etc. Graeae vero sunt graecis vetulae: earum nomen Pephredo Enyoque, quod (p^tWf/y Tijxocg Kocl Kqxvycc%eiv noiovn. Scholiastae autem

Quas ideo Graeas quondam cognomine graio Dixeruntque homines et dii stellantis olympi, Pephredoque, Enyoque; hanc palla rite per artus Fulgenti, hanc croceo laetam velamine; et acres 310 Gorgonas, occiduis degunt quae finibus alti Oceani trans aestum; ubi sunt et acuta sonantes Hesperides, Stheno, Euryaleque, atque atra Medusa Exitium perpessa. duae immortale trahebant Aevum, atque expertem senii lethique iuventam; 315 Haec mortalis erat. glaucis Neptunus ab undis

Phorcys est 77 7rs^<po^oc rwv U&xtwv, Ceto ro jSa^, Graeae vero 0 atyqog- Quod autem altera dicatur t\j7i&iKoq, altera ^ovJo7tm\o<;, ideo est, ait Iohannes Diaconus, quia interdum ad optimum exitum fluctus propellunt navesque deducunt in portum; interdum -vero in scopulosum locum periculique plenum nautas redigunt vi tempestatis. Vides opinor non sine risu, in quas ineptias allegoricae saepe desinunt interpretationes.

3 1 o Gorgonas , extremis etc. Gorgones nymphae seu mulieres , quae in Oceano iuxta Africam in insulis Gorgadibus habitabant, Hesperidesque et ipsae dicebantur, quod ad occidentem solem incolebant, habitaeque sunt, ait Pomponius Mela, adeo efferis asperisque moribus, ut quaedam retineri, ne reluctentur, vix vinculis possiat. Id ille ex Hannonis Poeni periplo accepit: sed quae pseudo-Hanno, ud notat Clericus, retulit de insula, in qua huiusmodi mulieres inveniebantur, et ex quibus nata fortasse Gorgonum fabula, melius quadrant in insulam Gambiam inter duo ostia Nigri fluvii e regione Gorgadurn sitam. Haec omnia incerta.

315 Haec mortalis. erat . glaucij Neptunus etc. Huius rei paullo

Prosiliens quondam verna inter germina florum Concubuit pratis in mollibus; atque ubi Perseus Desecta cervice olli caput abstulit ense, Exiliit Chrysaorque ingens, et Pegasus ales, 310 Pegasus, Oceani fontes quod natus ad altos, Dictus, et auratum Chrysaor quod sustinet ensem.

aliter mentionem fecit Ovidius prope finem lib. iv Metamorph. inquiens de Medusa:

» Hanc. pelagi rector templo vitiasse Minervae » Dicitur. aversa est, et castos aegide vultus » Nata Iovis texit; neve hoc impune fuisset » Gorgoneum crinem tuipes mutavit in hydros. » Nunc quoque ut attonitos formidine terreat hostes, » Pectore in adverso, quos fecit, sustinet angues. 318 Desetta cervice etc. Fabula notissima, de qua vide ipsum Hesiodum in Scuto. Clericus latere heic aliquid veri suspicatur de equis nimirum ex ukima Africa in Asiam avectis a Persis, quod facinus graeci de more argivo suo Perseo tribuerunt nominis similitudine adducti. Certe Pegasus alatus equus habitus est, nempe pernicissimus, quales sunt Numidarum equi» Sed an etiam Chrysaor aliquod simile fuerit monstrum? Minime enim vero; quamquam Ovidius sine ullo discrimine ita de utraque scribat lib. iv Metamorph.:

» pennisque fugacem

» Pegason, et fratrem matris de sanguine natos. Chrysaor enim Iovi fulmen ministrare, quod certe equorum non est, et ensem tenere ab Hesiodo dicitur. Pegasi nomen a poeta deducitur a.7To rvg Trrryvg nimirum fonte; Chrysaoris autem ab aureo ense, quem manibus tenebat: uoe enim est ensis. Desiderandum esset, ut plura de eodem nobis dixisset Hesiodus.

Atque ille effugiens alte pernicibus alis Vt patriam liquit flaventia mala ferentem, Caelicolas adiit, placidaque in sede receptus 325 Horrisono tonitruque Iovi fulgurque ministrat. Post etiam triplici surgentem vertice magnum Geryona eduxit thalamis et amore potitus Calliroae nymphae pulcherrimae Oceanines. Illum autem Alcides fulgentibus exuit armis 330 Iuxta armenta boum, quum turbidus ex Erythia Irrigua validos lunata fronte iuvencos

326 Post etiam triplici etc. Chrysaor ex nympha Calliroa Oceani filia Geryonem suscepit, qui forte triceps ideo fuisse dicitur, quod fuerit dux trium agminum, quae ab Hercule, quum in eius regnum incursionem fecisset, victa ac profligata sunt.

330 Iuxta armenta boum etc. Haec in Erythia gesta: Erythiam autem Strabo docet lib. nl Georg. Gadira videri vocare Pherecydem, in qua quae de Geryone dici solent, fabulantur contigisse. Alios vero eo nomine vocare insulam obiectam huic urbi, et freto unius stadii diremptam etc. Posteriores etiam scriptores eamdem insulam statuunt Hispaniae proxfmam, de cuius pascuorum bonitate vide eodem loco Strabonem. Samuel Bochartus negat Erythiam fuisse aptam alendis saginandisque bobus, sed ovibus, contra quem, si vacat, Clericum disserentem in edir. sua ad hunc versum consule. Volunt praeterea quidam, hanc postea insulam dictam fuisse Aphrodisiadem, et insulam Iunonis a templis Astartes deae Tyriorum, quam et Venerem et Iunonem graeci interpretabantur. Porro recentioribus plerisque geographis Erythia nunc Barlenga dicitur, cui adiacet aUa minor insula Barlengota dicra etc.

Oceani spatia emensus procul egit in almam Tirynthum, Orthoque exstincto atque Eurytione Turpibus in stabulis trans vasti gurgitis oras. 335 Ipsa aliud peperit portentum informe, neque ulli Aut hominum simile, aut divum supera alta tenentum: Rupe sub excisa, divinam robore Echidnam Indomito; pulcram medio quae corpore nympham Spectandamque nigris oculis referebat; at acrem 340 Parte alia horrendumque voracemque atraque guttis Sanguineis foede maculosum terga colubrum. Illa specu in vasta curvo sub montis hiatu Longe hominum pariterque deorum a sede remota Incolere obscuras terrarum est iussa latebras, 345 Fata ubi signavere domum. sic nympha sub ima Terra habitans Arimos iuxta metuenda latebat

333 Tirynthum, Orthoque etc. Tyrinthus Herculis patria, de qua in Scuto , unde Tirynthius heros. Orthos vero, seu Orthoos, ut ab Apollodoro vocatur, canis est natus ex Echidnae et Typhonis concubitu, quemadmodum inferius videbimus. Eurytion autem custos pastorque armentorum Geryonis.

335 Ipsa aliud peperit etc. Postquam Hesiodus ea quae ad Chrysaorem et eius filium Geryonem pertinebant, breviter retulit, iterum ad Medusam relabitur, eamque matrem Echidnae commemorat nulla habita vel temporum vel locorum ratione . Echidna autem, de qua multis vates, erat monstrum biforme, partim puella formosissima, partim draco terribilis.

346 Terra habitans Arimos iuxta etc. Arimi sunt Syri. Ergo

Nec senio turpi nec dirae obnoxia morti. Cui perhibent ferali in amore Typhaona mixtum

Echidna habitabat in una e regionibus, quae dicebantur a syris lingua patria Aram . Addit Clericus, has oras omnes fuisse ad Orientem maris interni circa Euphratem, ut auctor est et Seldenus in Proleg. Operis de diis syris, et Bochartus in Phalego, et multi alii scriptores .

348 Cui perhibent etc. Singulare sane connubium semiserpentis et venti vehementissimi. Si scholiastas audias, heic allesorice Hesiodus diversas ventorum sub terra generatorum commotiones innuit; si astronomos, tempus hyemale seu solem in signis hyemalibus; si vero Clericum audias, veram historiam a Phoenicibus auditam sed male a Graecis intellectam heic fabulis involvit poeta. Is enim, et recte quidem, Arimos vult esse tractum Palaestinae, in quo erant urbes Sodoma, Gomorra, Adma et Tsebohimi, quarum incolae voce patria Tipho signabantur, quia submersi erant in lacu Asphaltite; nam ea vox submersum sonat. Vox vero Echidna est interpretatio per eumdem Clericum vocis Tscboah, unde factum nomen urbis Tse bohim; nam Tscboah serpentis genus est, ut docet etiam Sam. Bochartus in Hicro\ part. il lib. nl cap. vil. Hinc sequitur, Graecos, quum audissent a Phoenicibus, Tscbohitam cum submcrso d&scendisse in terrae cavernas in Aramaca, vertisse vipcram cum Typhone descen disse etc. Tota in eo aequivocatio est, quod nomen incolarum urbis Tsebohim crediderunt esse nomen serpentis, et nomen appellativum Tipho , quo significabantur omnes submersi in lacu Asphahite, nescio cuius monstri esse proprium nomen putarunt. Ita rem digerit ingeniose atque erudite Clericus. Ceterum Strabo qui lib. xvl docet Ari mos per Posidonium esse non locum aliquem Syriae vel Ciliciae vel alterius terrae, sed Syriam ipsam, addit Orontem fluvium nomen ab illo, qui in eo pontem fecerat, Orontis mutasse, quum antea voca

Praevalidi horrisonum venti genus; ac fera nata 350 Concubitu ex isto monstrosae germina prolis. Geryoni namque ipsa canem prius edidit Orthon; Dein Diti immensum atque immensa voce latrantem Cerberon omnivorum, cui turgida colla superne Quinquaginta horrent, totidem capita atra furenti. 355 Hydram tum genuit, monstrum implacabile terris,

retur Typhon . Huic autem loco, quae de Typhone a fulmine icto et de Arimis fabulae docent, afficta esse. An et illa Campaniae insula Inarime , sub qua Virgilius aliique latini poetae Typhoeum degere dixerunt, facta est ex male intellectis vocibus iiv K^ijxoiq? Ita sane videtur coniuncta praepositione cum ipso nomine.

350 Concubitu ex isto etc. Ex Echidna et Typhaone, duobus monstris teterrimis, quid nisi monstra nascerentur? Orthus et Cerberus canes, alter Geryonis occisus ab Hercule, de quo superius iam dictum est; alter Plutonis, de quo plura fortasse, quam oportebat, passim dixerunt poetae. Hunc tricipitem multi finxerunt, sed Hesiodus quinquaginta capitum turba vallatum facit, iisque non contentus Pindarus alia addit quinquaginta capita, ut sit kK&ToyHetyaXoq • Variat et Simonides.

355 ffydram tum genuit etc. Tertia Echidnae soboles Hydra, quae et ipsa centum capitum fuisse dicitur, Lernaeamque paludem insedisse, fatumque ex Herculis manu invenisse. Sub hoc nomine , ut aliqui suspicati sunt, significantur fortasse a poeta vel incolae paludis Lernaeae, vel serpentes, quibus ea loca scatebant, ferocissimi, vel septem turrium arx quaedam ab Hercule excisa. Lerna est palus in Argis, quam iuxta alios pestiferam Hercules exsiccavit. Hydram Pla10 sophisten quemdam dicit, ut notat Bannierius pag. 275 .

Lernaeam; niveis Iuno quam candida palmis Nutriit, Alcidae nimium indignata. sed illam Amphitryoniades mavortio Iphiclidae Additus, auxilioque Ageliae Pallados usus, 360 Perculit insurgens, ac multa caede peremit. Mox eadem patulis spirantem naribus ignem,

358 Amphitryoniades mavortio Iphiclidae etc. Iolao nimirum Iphiclei gnato, cuius aurigatione, et in pugna contra Cycnum Martis filium usus est Hercules. Vide Scutum etc.

359 .. . Ageliae Pallados etc. Quemadmodum Herculi Iuno semper infesta fuit, ita Pallas propitia. Porro KyeXeict Graecis dicitur Pallas, quod praedatrix est ab aya) nimirum et Xetct • Hoc vero adiunctum, quum sollemne fit Palladis, placuit retinere in latina etiam vevsione .

361 Mox eadem etc. Echidnae proles etiam Chimaera, cuius multi poetae meminerunt, ac in primis Homerus Iliad. lib. vl, ubi haec habet de Bellerophonte:

» mora nulla, profectum

» Indomitam iussit prosternere morte Chimaeram, » Monstrum horrendum, informe, atrox, nec semine cretum » Mortali. ante leo, postremo corpore serpens » Squameus, in medio capra ingens, ore vomebat » Caeruleam vasto flammam. crudele peremit » Ille tamen monstrum etc. Heic autem velim animadvertas, Hesiodum, quum in huius monstri descriptione dixerit tria eidem capita fuisse, leonis nempe, serpentis, atque caprae, repetere eamdem descriptionem duobus versibus, qui nullo mutato verbo et in Homero leguntur: HqocrGe Xecov, 07r(6ev $e ^xkcov etc., quos quidem duos versiculos Clericus opinatur, Hesio

Torvamque, ingentemque, trucemque, et robore fortem, Pernicemque pedes partu est enixa Chimaeram. Tres illi capitum species: quarum una leonis, 365 Altera serpentis metuendi, ac tertia caprae. Prima leo, postrema draco, media obsita setis Capra videbatur, flammasque ex ore vomebat. Hanc tamen aggressus valido cum Bellerophonte

dum, aut ab Homero mutuos sumpsisse, aut quum vulgo ferrentur ore hominum, suo poemati impune inseruisse. Quod quum dicit, Hesiodo Homerum antiquiorem putat, cui sententiae, ut et alias monui, non ftcile assentior. Ego potius dixerim, duos hosce versus amanuensium negligentia huc intrusos, quod illos forte in codicis, quem exscribebant, margine signatos invenissent ab aliquo viro erudito, quasi illustrationem hoc loco appositam. Nihil enim habent novi, quod dictum non fuerit; et contra Hesiodia haec Chimaerae descriptio duobus hisce Homeri versiculis recte illustratur. Vide recentissimam Graeciae historia^n a cl. Denina conscriptam lib. I cap. 4.

368 Hanc tamen aggressus etc. Equo Pegaso nimirum usus Bellerophon cepit Chimaeram monstrumne verum, an montem trium iugorum formam aliquatenus animalium superius dictorum referentium in Phaselide, quae est Lyciae pars, quam et Ovidius Chimaeriferam appellat? Montem certe: nam Ctesias Cnidius apud Photium habet haec verba, quae Plinius Hist. nat. lib. il venit: Flagrat in Phase Ude mons Chimacra et quidem immortali diebus ac noctibus flamma. Strabo autem de iisdem Lyciae montibus loquens lib. xiv ait: His montWus fabula Chimaerae affingitur. Nec sane novum est monstra fingere e montibus; nam et Homerus ex duobus siculi freti scopulis duo monstra effinxit, famosam illam Scyllam et Charybdim. Nonne et ipsa Sicilia in numis siculis quasi quoddam muliebre monstrum cum

Pegasus edomuit. sed enim prius illa crearat 370 Sphinga luem diram Cadmaeis pressa furenti

tribus cruribus femineo capiti adnexis exprimitur ad significanda tria eius insulae promontoria, propter quae etiam triquetra dicta est? Hinc patet, cur flammas efflare Chimaera dicebatur, cum ille mons ita dictus, quemadmodum alia loca, in quibus etiam num Vulcani visuntur, continuo arderet. Praeterea observandum est, Homerum Iliad. vl, ubi a Bellerophonte Chimaeram excisam memorat, continuo subdere:

» Hinc Solymam genti ( nec durior ulla

» Vsquam pugna fuit ) regis iussu intulit arma.

» Fudit Amazonium post haec interritus agmen.

» Huic aliam struxit rex fraudem: namque rediret

» Quum bello victor etc. Hae certe sunt bellicae Bellerophontis expeditiones, quas heros fortissimus Proeti iussu suscepit. Nihil igitur facilius, quam et in Chimaera monte altissimo ac praerupto gentem aliquam ei fuisse domandam, quod ut faceret, pene alis indiguisse; ideoque Pegaso equo illuc vectus esse dicitur, quemadmodum Clerico hunc locum illustranti visum est.

370 Sphinga luem diram etc. A Chimaera vates ortam esse ait Sphingem, quam Apollodorus JBiblioth. lib. nl dicit: Habuisse quidem faciem mulieris, pectus vero, pedes et caudam leonis, ac pennas avis. Didicisse autem aenigmata a Musis, Phiceumque montem insedisse: haec Thaebanis solitam proponere, atque eos, qui solvere nequiebant occidere. At scholiastes inquit: Sphinx revera fuit mulier latrociniis dedita, et habuit multos secum qui una rapiebant. Huic opinioni consentire videtur Pausanias in Bocot. Nam agrum Thebanum describens, mentione iniecta templi Herculis Hippodoti, ait: Progredientibus occurrit mons, unde ferunt erupisse Sphiugem in perniciem eorum, qui rapiebantur, aenigma cantantem. Alii vero latrociniis

Quondam Ortho; Nemeaeque malum exitiale leonem, Quem coniux veneranda Iovis quum pavit in antro

deditam, et cum copiis navalibus errantem aiunt eam tenuisse mare usque ad Anthedonem: deinde hoc monte occupato latrocinia exercuisse, antequam Oedipus eam interfecisset, superatam multitudine copiarum, quibus instructus Corintho venerat. Caeteras fabulae circumstantias vide apud Clericum distinctius explicatas, et si non rem ipsam, certe hominis ingenium laudabis, quorum si abuti otio mihi liceret, cur dicere non possim, hanc feminam ducem fuisse reliquiarum gentium illarum, quas Bellerophon in monte Chimaera devicerat, postque varios errores in agrum Thebanum devenisse eumque latrociniis caedibusque infestasse? Sic aliqua saltem caussa haberetur, cur Sphinx a Chimaera generata esse dicatur. Alii Spbingem Laii filiam dixerunt, ut et Denina lib. I c. 4 Gr. hist.

371 ... Nemeaeque malum etc. Proles altera Chimaerae et Ortbi canis Geryonaei, leo Nemeaeus. Docet Pausanias in Corinth. a Cleonis Argos duas esse vias; alteram expeditis hominibus et breviorem; alteram vero Treti ita dicti angustam et ipsam, montibus undique cingentibus, sed aptiorem vehiculis. In hisce montibus, dicit, speluncam etiamnum ostendi leonis, a quo Nemea vicus stadiis abest circiter quindecim. Mox subdit: In hoc etiam tractu est mons Apesas supra Nemeam. Quoniam vero semel non ineptire solum, verum etiam somniare coepimus, cur non dicamus, missis vulgarium mythologorum explicationibus, hunc ipsum Nemeaeum leonem fuisse aliquem Jatronum principem, qui a Chimaera devectus hunc tractum montium circa Nemeam insederat, atque ea loca omni crudelitatis immanissimae genere, uti Sphinx insidiis, vastaverat, antequam victus atque caesus cum sociis fuerit ab Hercule? At Dupuisius in Mern. de orig. Constell. addita tom. iv. Astron. Delalandii haec omnia ad astronomiam refert, ubi Herculis labores astronomice explicat.

Vmbrifero, Nemeae nemorosa in sede locavit Excidium populis. ibi longum insedit, et arva 375 Implevit trepida formidine late Apesanti Et Nemeae dominatus; eum dum vulnere stravit Herculis indomito gliscens in pectore virtus. Ceto autem cupidi flagrans Phorcynis amore, Mixtaque concubitu, stridentem protulit Hydrum, 380 Qui vigil, extremis in finibus, aurea mala Excubiis servat latitans tellure sub ima: Vltima Phorcynis Cetusque haec edita proles. Fudit at Oceano labentia flumina Tethys Eridanum, et Nilum, Alpheumque, et Strymona, et Istrum,

378 Ceto autem cupidi etc. Cetus et Phorcynis superius etiam mentio incidit. Hic vero serpens, qui ortus a Ceto dicitur, nihil aliud est, nisi custos arborum, quae mala aurea ferebant, et de quibus iam egimus. Serpentibus res pretiosae custodiendae ab antiquitate assignabantur, quemadmodum et Delphis oraculum servabat Python serpens, et alius Martium fontem Thebis vicinum, et Colchis vellus aureum, et sexcenta huiusmodi. Recte enim coniicit Clericus voces Ccp/c et A^ajtwv esse ab o^]ojj.ai et teqxojj.cu, quae verba significant viderc ; adeoque non inverisimile, idem significare, esse in aliquo loco divitiarum pleno serpentem, ac custodem bene oculatum.

383 Fudit at Oceano etc. Bene fluvii dicuntur Oceani Tethyosque filii, vel quod a mari originem ducant per intimos terrarum meatus, vel quod a pluviis solutisque nivibus, quae ipsae a maris vaporibus aliisque exhalationibus in aere concrescunt, ortum habeant. Haec autem fluminum ennumeratio est omnino vaga ac sine ordine digesta. Eridanus pertinet ad Insubriam in Italia, Nilus ad

g •

385 Maeandrum, ac Rhesum, Phasinque, et purum Acheloum, Nessumque, Rhodiumque, Haliacmonaque, Heptaporumque Granicumque, atque Aesapum, Simoentaque dium, Peneumque, Hermumque, fluentem et lene Caicum, Sangarium et latum, Ladonaque, Partheniumque, 390 Evenum, Ardescumque, et sacro fonte Scamandrum. Praeterea et natas peperit, quae per sola terrae Educunt homines cum rege et Apolline et almis

Aegyptum, qui ab Homero Aegyptus dictus est, Alphaeus ad Peloponnesum, quem curn Arethusa Siciliae fonte immisceri vates prodiderunt, Strymon Orphei cantu celebris ad Thraciam, Ister ad Scythiam, Maeandrus ad Lydiam seu Cariam, Rhesus ad Troiam, Phasis ad Colchos, Achelous ad Acarnanes, Nessus ad Thraces, Rhodius ad Troadem, Halicmaon ad Macedones, Heptaporus, Granicum seu Granicus, Aesapus, atque Simois ad Troadem, Peneus ad Thessaliam, Hermus ad Lydiam, Caicus ad Mysiam, Sangarius ad Phrygiam superiorem, Ladon ad Arcadiam, Parthenius ad Paphlagoniam, Evenus ad Aetoliam, Ardescus ad Scythiam, Scamander ad Troiam. Sic scholiastes, quem si placet, adito.

391 Praeterea et natas etc. Fluviis fontibusque sacri sunt adoleseentes, quia iisdem terra irrigatur, emittitque a sole calefacta fructus, quibus vescimur atque alimur. Videmus etiam solitos fuisse adolescentes in Graecia comas alere, easque quum primum tonderent, Apollini aut fluviis offerre. Notum illud, quod Homerus Uiai. lib. xxnl in funere Patrocli fecisse dicit Myrmidones ipsorumque ducem Achillem. » Heic aliud caro designat munus amico » Aeacides. busto secedens namque parato » Ipse comam ferro secuit sibi, pulcra nitentem, » Sperchio sacram fluvio quam intonsus alebat:

Cum fluviis, fato sortitae hoc ab Iove munus; Pithoque, Admeteque, Iantheque, Electreque, 395 Dorisque, Prymnoque, atque Vranie similis dis, Hippoque, Clymeneque, Rhodiaque, Calliroeque Zeuxoque, Clythieque, Idyiaque, Pasitheeque, Plexaureque, Galaxaureque, et amanda Dione, Melobosisque, Thoeque, et formosa os Polydore, 400 Cerceisque animo facili, spectandaque magnis Pluto oculis; tum Perseis, Xanthoque, et Acaste, Atque Ianira, Petraea, Menesthoque, Europeque, Metis, et Eurynome, croceaque in veste Telestho,

» Dehinc pontum aspectans moerenti haec pectore fatur. » Sperchie, incassum Peleus pater hanc tibi vovit, » Me patrias reducem ad sedes post bella daturum » Sectam rite comam, magnorum et pinguia centum etc. deinde subdit paucis interiectis verbis quasi veniam petens a Sperchio » .... dulcem nunc tristia quando » Fata negant reditum, dccisum hunc vertice crinem » Patroclo extremos praestat dare munus in ignes. notandum vero est: vocem jcy^/^str/v, qua Hesiodus utitur, duplicem posse habere significationem, nempe alant et tondent, ut Hesychius animadvertit. Quamcumque sequaris hoc loco, fere in idem interpretatio recidet.

394 Pithoque, Admeteque etc. Haec omnia nympharum nomina diversis fontibus praesidentium, aut saltem pleraque, facta sunt ab Hesiodo aliisque «,7ia rav imaujjfictivovrcov rouq 7rnycug, inquit Iohan. Diaconus. Apud eumdem tolerabilem ferme singulorum invenies explicationem.

Crisieque, Asieque, Calypsoque ore renidens, 405 Eudoreque, Tycheque, atque Amphiro, Ocyroeque, Et Styx, praestanti cunctas quae vincit honore. Tethyos Oceanique haec creta e sanguine turba Maxima gnatarum: non haec tamen omnis origo; Multae aliae superant natae. tria millia namque 410 Foecundo e thalamo pedibus citae Oceanines Prodierunt, late quae vastas undique terras, Quaeque lacus habitant magnos, pulcherrima proles. Sunt alii totidem labentes murmure rauco, Oceano quos Tethys in auras protulit, amnes; 415 Quorum difficile est percurrere nomina vatem Mortalem: novere tamen, quae litora circum Finitimae posuere domos ac moenia gentes. Interea Solem magnum, Lunamque nitentem, Auroramque, iubar quae fert mortalibus almum, 420 Omnibus et pariter superis, Hyperione mixta

418 Interea Solem magnum etc. Ex Thia atque Hyperione natus est Sol, Luna, atque Aurora. Porro, nisi fallitur Clericus, Thia est a phoenicio Thohou, quod inanitatem significat, convenitque rw Xaw, a quo illam genitam tradiderunt mythologi. Hyperion vero ideo Solis, Lunae, atque Aurorae pater dictus est, quod in summa Chaus parte haec nata esse videantur. Heic autem distinguuntur a Sole et Luna, Apollo ac Diana Latonae Iovisque filii: nam hi exstiterunt posterius, et fortasse quum homines fuissent supremumque obiissent diem, e mundo demigrantes illa astra insedisse crediti sunt.

Cum rutilo, quondam partu dedit aurea Thia. At Crio Eurybia Astraeum Pallantaque fortem Protulit, atque omnes, praestans te Persa, per artes. Aligeros Aurora Astraeo roscida ventos 425 Et Zephyrum argesten, Boreanque, Notumque madentem Concubitu dea mixta deo; tum sidus et ipsum Luciferum genuit, Caelique ardentia templa

422 At Crio Eurybia etc. Nihil inveni probabile, quod dicam, cur a Crio atque Eurybia nati dicantur Astraeus, Pallas atque Perses. Nam quod affert Iohan. Diaconus plane insulsum est atque ineptum. Nec multo melius vult Clericus id esse fictum a poeta, ne tribus notissimis deabus, uti mox videbimus, mariti deessent. An haec ad astronomiam referemus? Consule Dupuisii Commentarium .

424 Aligeros Aurora etc. Astraeo Ciii filio nupta Aurora primum Zephyrum, Boream atque Notum edidit, deinde Luciferum aliasque stellas. Sed quum tres praecipuos ventos Hesiodus dicat ab Aurora genitos, mirum sane, cur omiserit quamim, et eum quidem, qui ab iis flat regionibus, ex quibus ipsa oritur? Nam illa vox oiqyhrnv certe heic Caurum non significat, sed est Zephyri Int&eTov-, ut ipsa ratio versus ostendit, qui claudicaret, si particula coniunctiva adderetur. Quid quod et inferius inquit:

Nocr^p/ Vqth fioqecore ■> xai kgykirm Zetyvqoto etc. et Homerus Iliad. lib. xl habet similiter:

KqyeaTOLo Noro/o jSa^f/}] XoLtXotm TV7p\m etc. idest: Celeris Noti vehemente procella verberans, queinadmodum scholia explicant et Strabo ipse; quamquam Hesychius kpyko-rm Noroy contendat esse ventum a Graecis dictum XeuKOVoTov • Luciferum autem atque astra ideo credo dici ab Hesiodo prodiisse ab Aurora, quod ipsa sit Astraei couiux, quasi patris astrorum.

Quae vario pingunt per noctem lumine, stellas. Styx quoque Pallantis complexu et amore potita 430 Zelon, formosamque educit in aethera Nicen, Vimque simul, Roburque, animo praestantia firmo Germina, non longa a magno queis tecta Tonante. Non via, non requies ulla est, qua numinis adsint Haud lateri comites; loca semper proxima servant. 435 Sic voluit Styx alma die, quo maximus omnes Sideream in sedem divos regnator Olympi Exciit; et quicumque deum secum arma tulisset Titanas contra, nulli sua praemia dixit Abfore, sed mansura eadem, quae semper habebant 440 Munera concilio in sacro. prior aetheris axem Styx adiit gnatis stipata sequentibus, usa Consilio genitoris. eam dignatus honore

429 Styx quoque Pallantis etc. Styx est fons in Arcadia, de qua inferius aliquid dicemus . Liberi vero eiusdem fortasse sunt ipsi Arcades, qui Iovi cum patre pugnaturo suppetias tulere, fortissimique viri semper habiti sunt, quod ipsum nominibus iisdem impositis Hesiodus nobis innuere voluit. Hi vero Stygis filii semper adsistunt Iovi, eumque et domi et foris observant; quia forte Thessaliae reges antiquissimi Arcades habere solerent regii corporis stipatores.

436 Sideream in sedem divos etc. Heic dii, uti et inferius, ubi agitur de Iovis pugna contra Saturnum, a Titanibus distinguuntur: quamvis enim a Titanibus dii sint geniti, tamen hoc honoris nomine Iupiter ceterique, qui cum eo victores exstiterunt, affecti sunt Ymt itoxw, nam victos despicere, victoribus adulari solemus.

Iupiter eximio est, donisque affecit opimis. Nam statuit, quidquid iurassent sancta per ipsum 445 Numina, continuo foret inviolabile cunctis, Atque suos iussit sibi gnatos semper adesse. Sic aliis etiam quae dis promiserat ante, Omnia perfecit. nutu nam cuncta potenti Vertit agitque pater summa dominatus in arce. 450 Phoebe autem Coei iucundum ingressa cubile, Atque deo dea foeta, expletis mensibus anni Progenuit Latonam hominum pariterque deorum Dilectam generi, placidamque, et rite faventem, Semper et in summo ducentem gaudia Olympo. 455 Insuper Asterien, quam fortis duxit in ampla Tecta vocans iunxitque tori sibi foedere Perses.

444 Nam statuit, quidquid etc. Styx quod prima omnium Titanidum Iovi adstiterit cum filiis, retulit sollemne illud ac ab omnibus celebratum munus, ut ratum esset firmumque semper, quidquid per ipsam et Iupiter et alii dii iurassent. Quae vero poena diis fuerit, si peierassent, indicta, alibi videbimus ab Hesiodo luculenter commemoratum.

450 Phoebc autem Coei etc. Ergo Phoebe non eadem ac Diana Phoebi soror. Haec Titanis est ac Latonae mater, quae postea Phoebum Dianamque peperit. Heschylus in Eumenid. loquens de oraculo Delphico, eidem primum Terram praefuisse docet, deinde Themin, tum aliam tertiam Titanidem filiam Telluris Phoeben . Asteriam item Phoebe genuit, quam Perses sibi coniugem delegit, ex eaque Hecatam suscepit, in cuius laudes excurrit poeta.

Hinc Hecatam Asterie fudit, quam Iupiter unam Ante alias coluit Saturno natus, et ipsam Immensique maris fecit terraeque potentem. 460 Quin et ab astrifero Caelo est ingentibus aucta Muneribus, divosque inter praecellit honore. Nunc quoque namque aliquis quum sacra incendit ad aras More litans patrio, magnam pius invocat alta Voce Hecaten. sequitur subito ingens gloria, si quem 465 Audiit orantem facili dea maxima vultu,

459 Immcnsique maris etc. Nemo est qui nesciat in hac philosophiae luce quantam habeat vim luna in maris aestum inque alias aeris affectiones. Satis est ea legere, quae praeter alios cl. Toaldus Patavii scripsit in doctissimo Commcntario de astrorum infiuxu, et multorum annorum diligentissimis observationibus confirmavit.

462 Nunc quoque namque aliquis etc. Hecate nocturnis fere omnibus sacrificiis atque incantationibus praeesse credebatur, eique unoquoque mense, quum Luna esset nova, solebant Graeci coenam apponere, quae coena Hecates vocabatur, et revera pauperum erat coena. Sic scholiastes ad Plutum Aristophanis, ubi de hac re sermo. Nova, inquit, Luna divites vespere coenam quasi sacrificium Hecatae offerentes in compitis ponebant. Pauperes vero veniebant esurientes, et eam comedebant, dicebantque Hecatam comedisse. Adi Clericum ad hunc Hesiodi locum, qui demonstrat ibidem, Hecatam fuisse etiam orientalium populorum numen, praecipuoque honore apud eosdem cultam.. Illud vero non omittendum, quod heic poeta animadvertit; hanc nimirum deam omnia omnium retinuisse munera, quae ante Iovis regnum obtinuerat, fuisseque praeterea multis atque magnis auctam ab ipso Iove, quod illi fidissima exstiterit periculosissimo in bello.

Divitiasque, potis namque est, largitur amicas. Quotquot enim a Terrae Caelique amplexibus aevum Accepere sati, et certa data praemia sorte, Cunctorum laudes capit una; nec abstulit olim 470 Partem ullam victor per vim Saturnius ipsi Illorum, quaecumque habuit sub origine prima Inter Titanas dium genus: omnia semper, Ceu rerum sors prima tulit, rata dona supersunt. Nec quia et unigena est, honor hoc minor obtigit olli, 475 In terraque minor caeloque marique potestas; Sed multo maior; quando ipsam Iupiter auxit Omnibus insignem virtutibus. illa valenti

474 Nec quia et unigena etc. Dictam esse ab Hesiodo Hecatam Msvoyevrjy Clericus ait, quod a Phoenicibus baec dea dicitur Echa tha, idest unica . Id quidem recte; sed velim, rationem reddidisset aliquam, cur eadem quod unica sit aut unigena, dicatur non idcirco minus bonoris accepisse? Scboliastes inquit, banc ipsam ob caussam, quod esset unigena, maximos ei contigisse bonores: 01 yaq jAovoysveig 7r\eovex.Txm Ttxvrore • At male, ut opinor: nam quamvis id ubimum verum sit, si de patria baereditate sermo sit; tamen beic quum de bonis acquisitis seu de bonoribus ob merita eiusdem praeclara in Iovem agatur, contrarium omnino videtur significare poeta; nimirum £11 i nibil obstitisse ad tantos honores adquirendos, quod non *fratrum filiorumque, quos nullos habuit, opera, sed sua tantum Iovem iuvisset, tantique banc eius unius opem esse habitam, ut iis beneficiis, quae multis deberentur, ea fuerit sola afTecra . Sic opinor .

Auxilio praesto est, seu quis dat iura vocatis Gentibus in coetum spectandus, seu quis in arma 480 Prosilit, horrisono strepuit quum murmure bellum, Excivitque acres in mutua vulnera turmas. Vincunt, quos mavult dea vincere: semper et adstat Iudicibus, laterique sedet comes addita regum. Illa etiam firmat luctantes numine, et ingens 485 Robur, et inspirat per fortia membra vigorem, Queis referant dignae victores praemia palmae; Et laetos hilarent gnati virtute parentes. Nec non et turmis equitum favet; et regit, undas Caeruleas qui nave secat, durumque laborem 490 Exercet votis ipsam pariterque sonantem Neptunum inclamans. facile dea provida multam Largitur praedam; facile, si corde voluntas Sic ferat, ostensam cupidis rapit. illa caprarum In stabulis oviumque greges armentaque laeta 495 Cum genito Maia curat, numerumque vel auget Multiplici exiguum foetu, minuitve peramplum. Tantum adeo divos inter se iactat honore Omnigeno unigena excellens. Saturnius ipsam

478 Auxilio praesto est etc. Hinc novimus Hecatain praeesse legum latoribus, exercituum ducibus, iudicibus, luctatoribus, equitibus, piscatoribus atque pastoribus; ut vere sit, quod ait Virgiliire, caeloque ereboque potens.

Post etiam vitae iuvenum, qui lumine cumque 500 Auroram aspiciunt nati, praefecit alumnam: Haec nova cura; alias veteri possedit ab aevo. Nec minus a magno Saturno pressa creavit

499 Post etiam vitae iuvenum etc. Non mirum certe, eamdem Hecaten, quae cum Luna saepe confunditur, esse KxqoTgoQov , quum sciamus intra novem aut decem lunas formari edique in lucem pueros. Hoc quidem munus non habebat sub regibus prioribus Caelo ac Saturno: Iovis est beneficium.

502 Aec minus a magno etc. Heic Hesiodus auspicatur maximam illam deorum turbam, qui a Rhea Saturnoque prognati sunt, Vesta nimirum, Ceres, Iuno, Pluto, Neptunus, atque ille fuhninator Iupiter omnium rex. Vesta quidem, uti notum est, ignis focorumque praeses habita est, quae summa apud Romanos potissimum religione a Vestalibus servabatur. Huius deae nullum simulacrum fuisse in eius templo Ovidius docet Fast. lib. vl:

» Esse diu stultus Vestae simulacra putavi,

» Mox didici curvo nulla subesse tholo. » Ignis inexstinctus templo celatur in illo,

» Effigiem nullam Vcsta nec ignis habent. Et Pausanias idem affirmat lib. il: nam de Hermoniensium templo loquens, ingredientibus, inquit, in Vestae, signum quidem est nullum; tantum autem ara, in ipsaque Vestae sacrificant. Sed fuerit ita de his templis; Spanhemius tamen Dissert. xnl nummum piotulit, in quo templum et signum eminet cum ara, ad quam Vestalis maxima quinque sociis adstantibus pateram tenens libat thus. Aliis etiaiu in nummis frequens Vestae imago visitur; clarissimumque inter cetera signum illud erat, quod Piinii aetate Romae in hortis Servi— lianis videbatur, opus Scnpae. De eadem dea videsis Lipsium, Giral

Dium Rhea genus, Vestam, Cereremque verendam, Iunonemque aureis evinctam crura cothurnis, 505 Et fortem, sub terra habitat qui ferrea saevus Limina, Plutonem, et Neptunum rauca frementem, Prudentemque Iovem regem illum hominumque deumque, Cuius ab horrisono tonitru tremit excita tellus.

dumque. De Cerere autem satis ea sint, quae in eiusdem hymno habet Callimachus sic eam alloquens:

» Matura fer omnia campis;

» Pasce hoves, et pasce pecus: da spicea dona, » Da messem, pacemque; ille ut metat arva, lahore » Qui coluit. tu magna fave regina dearum, » Et bona sis facilisque mihi etc. itaque ad eam fere omnis arvorum proventus pertinehat, ideoque a Graecis ^njj.rirn^ dicta quasi $noo jj.nme ■> cuius historiam, si lihet, vide tom. vl Biblioth. Vniy. a Clerico conscriptam. Quid de Iunone dicemus? Si phoeniciae voces Hira aut Harah, aemulam aut \e lotypam sonant, egregie Clericus profecto docuit, ab iisdem factum esse graecum nomen If^y; nihil enim Iunone, quemadmodum nobis illam veteres scriptores ac poetae maxime effinxerunt, rixosum magis esse pote$t_ ac zelotypum. Aeris etiam ac serenitatis dea habita est.

505 Et fortem, sub terra habitat etc. Hi tres dii sunt illi fratres celeberrimi maximique, qui inter se caeli, maris, atque inferni imperium omne diviserunt, devicto fugatoque patre Saturno. Sed ea mitto, quae de ipsis mythologi vulgares scripta reliquerunt; Clericoque potius assentior docenti, Plutonem quidem fuisse Epiri regcin, opibusque maximis abundasse, quod in ea regione locupletissimae crant auri atque argenti fodinae, quas optime dicas mortuorum se

Sed genitor natos rabido ferus ore vorabat,

des, quemadmodura ille adolescens e fodinis rediens loquitur apud Plautum in Capt. En versus:

» Vidi ego multa saepe picta, quae Acherunti fierent, » Cruciamenta; verum enim vero nulla adaeque est Acheruns, » Atque ubi ego fui, in lapicidinis. et Posidonius apud Strabonem de Turditaniae fodinis lib. nl dicit: Certe apud eos subterranea loca non Hades sed Pluton habitat. Quae ego tantum delibavi, vide fusius a Clerico tractata in Adnot. ad hunc versum, et praesertim in Cereris historia, quem ipsum conscripsisse iam monui. Sit nobis igitur Epiri Pluto rex. Quid autem fuerit Neptunus, qui mari pracesse credebatur? Non aliud certe, ut conscn— tanea loquamur, nisi rex potentissimus, qui quod vivus maximis classibus longe lateque mare tenuerit, insulasque quamplurimas possederit, mortuus inque deorum numcrum relaius mari praecsse ac fluctibus imperitare creditus est, tota fabulis corrupta vctcri historia • Idem de Iove dicendum, cuius ct sepulcrum in Creta visebatur, et circa Olympum, idest in Thessalia, quo ex Creta cum copiis advenerat, regnum exstitisse censebatur. Hinc illa perpetua Olympi aequivocatio nunc montem, nunc caelum significantis et apud Hesiodum et apud alios poetas. Itaque mortalis fuit et ipse profecto ille deum pater atque hominum rex, divinosque honores ab hominibus, quos vivus fortasse beneficiis affecerat iuste clementerque imperando, mortuus accepit. Lege sis Luciani Dial. De Iove tragoedo, si velis ridere.

509 Sed genitor natos etc. De hac Saturni immanissima voracitate nihil eorum dicamus oportet, quae Graeci cnarratores interpretcsque scripserunt: nugis enim plena sunt omnia, et ineptiis referta • Ilesiodus mentem satis aperuit suam, poetica poeta usus loquutione. Quid igitur significare voluit, quum dixit, solitum fuisse devorare filios Saturnum? Niniirum quum timeret, ne ab aliquo filiorum ipse regno privaretur, solitmn fuisse, ut qui>que illorum nascebatur, eos»

510 Ad genua enixae quicumque parentis ab alvo Venerat egressus, ne Caeli ab origine quisquam Ortus in aetheria sibi regnum conderet arce. Namque olim a Terra audierat stellisque micante

dem in custodiam dedere, ibique diligentissimc asservare, ne profugerent, novasque res in sui perniciem molirentur. Id vero tyrannorum proprium est, metuere semper, ne quod ipsi in praedecessores ausi sunt perfeceruntque, hoc ipsum in eosdem alii aggrediantur, quemadmodum saepe factum audivimus et apud Turcas et Persas, et apud alias barbaras nationes per caedem ac proditionem solitas in regnum involare. Non nego tamen, si verba attendamus . haec intelligenda esse atque adeo fuisse a superstitiosa antiquitate intcllecta perinde ac si revera consuessent devorari a Saturno filii. Hoc enim et illos socios magnae deorum matris Curetas tripudiantes dicit Lucretius significare, quamvis ipse, ut philosoplnim decebat, et maxime Epicuraeum, rem aliter intelligat. Sic ille eleganter de more lib. il:

» Heic armata manus ( Curetas nomine Graii » Quos memorant Phrygios ) inter se forte catenas » Ludunt, in numerumque exsultant, sanguine laeti, »> Terrificas capitum quaticntes numine cristas: » Dictaeos referunt Cureias; qui Iovis illum » Vagitum in Creta quondam occultasse feruntur, » Quum pueri circum puerum pernice chorea » Armati in numerum pulsarent aeribus aera, » Ne Saturnus eum malis mandaret adeptus, » Aeternumque daret matri sub pectore volnus. 5 13 Namque olim a Terra auiierat etc. Oraculum heic a Terra Caeloque suis parentibus dicitur accepisse Saturnus, quod ferebat statuisse nimirum fata, imperium sibi regnumque olim a gnato ereptum

A Caelo, fatale sibi, procumbere victum 515 Ipsius insidiis gnati. quae tristia fata Permetuens curam non frustra est passus inanem, Perdebatque vorans prolem. gemit anxia mater, Ictaque crudeli tabescit pectora luctu. At quando iam foeta Iovem proferre parabat, 520 Tellurem Caelumque suos in vota parentes Voce vocans suplex oravit, ferret uterque Auxilium miserae, quaque arte abscondere possit Gnatum enixa parens, diri patris ulta nefandum Flagitium contra sua pignora cara, docerent. 525 Illi continuo natam audivere precantem, Ac faciles docuere simul, quid fata ferebant Saturno de rege et magnanimo Iove gnato.

iri. Hinc optime animadveriit Clericus cum aliis, licere colligere, iam tum ab antiquissimis temporibus traditum fuisse atque notum, esse nescio quam naturam superiorem illis diis ipsis, qui colebantur, ex cuius immutabili voluntate pendebant, quod et ipsi mortales fuerint, divinaeque providentiae subiecti, quemadmodum ceteri homines. Itaque Fatum, cui tanta vis tribuebatur, summa est atque immutabilis aeterni numinis voluntas. Hanc vero doctrinam Stoici potissimum auis de Fato disputationibus foede corruperunt.

519 At quando iam foeta Iovem etc. Rhea quidem de natis omnibus, sed praecipue de Iove sollicita describitur. Cur ita? quia Iovem sciebat, ut oraculum Telluris ferebat, fatis designari, qui rerum rriaxime potiretur. Porro notum est antiquissimos tyrannos appellari folitos cognomento Iovis: hinc illi tot Ioves.

Ergo ubi complerat pariendi tempora, Lyctum Misere in pinguis Cretae sola; divaque partu 530 Edidit ante Iovem, iussam quam tangeret urbem, Suscepitque ipsum tellus, primoque sub ortu Sedula nutrivit. dein mater freta nigranti Nocte tulit fugiens ad Lycti moenia, et inde

528 Ergo ubi complerat etc. Parentum consilio, quo filium Iovem secura pareret, Rhca Lyctum seu Littum, ut mavult scribi Clericus, unam e Cretae urbibus ire iubetur. Sed priusquam illuc advenisset, in itinere natum edidit, quem incolae loci et benigne susceperunt et diligenter servarunt. Hoc enim illud iM^otro yaict, quod ego verti verbum de verbo referens suscepitque ipsum tellus significare videtur.

533 Noctc tulit fugiens etc. Cretensesne Lyctum noctu Iovem deportaverint, an ipsa Rhea, non satis liquet ab Hesiodi verbis? Ego matrem id fecisse arbitror: namque ea quae consequuntur hoc factum, ita videntur persuadere. Itaque Iupiter in Creta natus est; quo in loco, plane incertum, sed non longe ab urbe Lycto. Deinde Lyctum fuit asportatus; tum demum ex hac urbe in montem Aegaeum, non Argaeum, qui nullus est in Creta, sed in Cappadocia, cuius et Claudianus et Plinius et alii meminere, delatus est. Vetus Hesiodi scholiastes habet A?iycda Jv oqei 1 dicitque sic Cretam dictam olim ab Olenia illa capra Iovis nutrice, quasi caprae montem; atque hinc Iovem etiam dictum esse Aegiochum, quod caprae ubera suxerit, ipsumque montem Idam a nonnullis vocatum fuisse Aegaeum, quod pars Idae fuerit Aegaeus collis. Sed Homerus Iovem vocat Aegiochum non ab Aegaeo monte, sed a propria eiusdem armatura, nirnirum aegida. Non defuere tamen, qui Aegaeum non collem, sed campum dixcrint. Siephanus enim de urbibus haec habet: Est et

Rursus devectum latebroso condidit antro 535 In latere Argaei montis, frondentibus umbris Atque sacra late circum formidine tuto. Tum demum, ingentem lapidem quum vafra volutis

Aegaeus campus adnexus Cirrhae, ut apud Hesiodum. Dicitur autem a fluvio A?£ » qui descendit a monte ad Pythium, a quo et campus Aegaeus. Quare Graevius in Lect. Hesiod. docet hunc campum late patuisse, ut et Pythium et Govtyna in illo fuerit sita. Sed quid illa Cirrha, quae a Stephano nominatur? Nulla Girrha est in Creta, sed Cybra urbs; adeoque loco Cirrhae legendum est Cybrae. Plura, si cupis, apud Graevium invenies, sed et haec fortasse ad satietatem, ut Graeci loquuntur.

537 Tum demum, ingentem lapidem etc. Heic enimvero risum teneatis amici; nam multo magis id ridiculum, quam si humano capiti cervicem iungat equinam pictor. Rhea pro filio lapidem fasciis involutum Saturno offert devorandum. Quod Clericus explicans dicit, Rheam alienum filium pro suo supposuisse, eumque Saturno obtulisse, ut in carcerem, in quo et alii eiusdem degebant liberi, coniiceretur . Vox enim Eben tum in lingua phoenicia, tum in arabica aeque lapidem ac filium significat: cui voci Eben si dir adiungas erit Eben-dir seu filius alienus . Haec quidem scite: Nam Priscianus lib. v haec habet: Abadir deus est. Dicitur et hoc nomine lapis ille, quem Saturnus fertur devorasse pro Iove, quem Graeci fiouruXov vocant. Addit Graevius et Pausania in Phocicis, in templo Delphico inter ctvctQriiJ.XTot fuisse hunc fiot'nv\ov . En eius verba latine reddita: Ascendenti autem ab eo monimento lapis est non magnus, quem et oleo quotidie perfundunt, et lana circum amiciunt rudi. est autem fama, eum esse ipsum lapidem, qui datus fuerit Saturno pro puero, quemque rursus evomuit Saturnus. Quod vero oleo perfundebatur,

Fasciolis rite implicuit, dat habere priorum Saturno divum regi. rapit ille prehensum 540 Turbidus, et vasto confestim condit in ore: Demens, qui lapidem pro gnato nescius hausit, Explevitque famem rabidam; quum filius olli Abditus invicto superesset robore, quondam Exitio patri venturus, et arcibus ipso 545 Deiecto e superis, tantique e culmine honoris, Imperium solus clari accepturus Olympi. Nec mora longa: cito creverunt augmine membra Fortia, et insuetum robur sub pectore regis.

lanaque hic lapis ornabatur, argumento est, sacrum fuisse habitum. Et Lares enim et fores et arae templorum laneis vittis cingebantur; unde illud etiam Propertii:

» Costum molle date et blandi mihi thuris honores, » Terque focum circa laneus orbis eat. Quin et Plato Homerum caput unguento delibutum lanaque coronatum e sua Rep. in aliam civitatem dimittendum putat, ut nimirum simul et illi deorum honor adhibeatur, quod Platoni sacer ac divinus^ fuerit Homerus, et eius reip. cives nullum detrimentum capiant, quod non recte maximi poetae fabularum mysteria intellexerint. Hoc iis dictum sit, qui Platonis auctoritate contra poetas abutuntur.

547 Nec mora longa : cito etc. Nescio cur hi novem aut decem versus subdititii Guieto visi sint? Si ob eam fortasse caussam, quod pleni sunt quadam incredibili re^OLroXoyla., parum aut nihil e tota fere hac Theogonia retinendum iudicabit. Ego etiam emollivi hanc ipsam crescendi celeritatem, quam non uno factam anno esse dixi, itd mensibus certos circumvolventibus annos.

Mensibus hinc certos circumvolventibus annos 550 Arte dolisque miser Terrae deceptus, et ipsa Vi domitus gnati, latitantem emisit ab alvo Progeniem; lapidemque, vorax quem ventre supremum Clauserat, evomuit primum Saturnus ab ore. Hunc autem terra defixit Iupiter alta 555 In Pytho sacri sub verticibus Parnassi, Staret uti facti monumentum ac fama perennis Vsque hominum generi, visu mirabile monstrum . Continuo et patruis adamantina vincula solvit Caeligenis, dura genitor quos compede saevus 560 Vinxerat. idcirco grati tonitruque dedere Fulguraque atque ardens fulmen; quae vasta sub imo Terra sinu, et latebris celabat condita in atris. Nunc eadem retinet victor Saturnius, hisque Fretus mortalesque regit superosque beatos. 365 Iapetus nympham pedibus pulcram oceaninen

551 Vi domitus gnati etc. Idest Saturnus Iovis insidiis atque vi compulsus filios, quos in carcere detinebat, liberos emisit.

554, Hunc autctn terra etc. Vide quod supra diximus de hoc lapide, quem Pausanias narrat fuisse in templo Delphico sanctissime asservatum. Iupiter autem non solum suos e custodia fratres eduxit, sed et patruos e vinculis solvit: quamobrem ab iisdem fulmen accepit supremi quoddam imperii insigne, quod a poeta sub terra latuisse dicitur, nulli deorum nimirum ante quam Iovi datum.

565 Iapetus nympham etc. Ad Iapeti generationes gradum facit

Connubio adiunxit Clymenam, notoque cubili Exceptus cupidam fovit. gravis illa sub auras Magnaniinum Atlantem fudit, famaque superbum

Hesiodus, ex quo et Clymena ortos docet Atlantem, Menoetium, Prometheum atque Epimetheum, de quibus in adnotationibus sequentibus dicam. Iapetus autem, si viros eruditos quamplurimos consulas, non alius est, quam Iaphetus Noachi filius, cuius posteri longe lateque propagati sunt. Id et Apollodorus Biblioth. lib. I et Hyginus fab. Cxlii , ubi de Prometheo, innuere videntur. Hi vero quatuor fratres diversas orbis terrarum regiones incoluerunt.

568 Magnanimum Atlantem fudit etc. Atlantem, qui et in montem cognominem postea mutatus fertur, verisimile est fuisse conditorem Atlantiarum gentium, quae ultimam Africam incolebant. De his Herodotus lib. vl inquit: Hisce nomen est Adantibus, qui sine nomine ( scilicet singulorum proprio ) sunt soli hominum. Plato vero in Tim. narrat, auditum a sacerdotibus templi Heliop., exstitisse quondam et insulam maximam Atlantidarum dictam, cuius incolae astronomiae erant peritissimi, lateque ac longe dominabantur. Horum Atlantidarum mentionem etiam fecerunt Baillyus in Vct. Astron. hist., et praecipue in epistolis ad Voltaerium datis, ac Iohannes Rinaldus Carlius vir omni eruditione perpolitus toro. nl Epist. Americanarum edit. Cremon.. Gallus quidem scriptor BufFonii theoriam sequutus de telluris refrigeratione hanc insulam collocat in Oceano septentrionali a Spitzbergio Americam versus; Carlius vero ab Africa per Adanticum Oceanum sese Americam usque protendentem conatur ostendere, docetque per hanc insulam, quum parum distaret et ab Africae et ab Americae continentibus, uti etiamnum toto eo tractu sub mari cominuata montium vestigia demonstrant, facilem fuisse transitum iis gentibus, quae primae oras Americae occuparunt. Quid vero factum de hac insula? Ingenti quodam terrae motu disiecta prorsus ab ho

Ac multo terrore Menoetion, atque Promethei 570 Vafrum animum variumque, et stulta mente Epimetheum,

minum conspectu, quemadmodum multae aliae et regiones et insulae,

disparuit; ac eo tempore fortasse, quum Oceanus diffractis Gaditanis

montibus eoque freto aperto in Mediterraneum se infudit mutata late

telluris superficie. Tantum aevi mutare valet longaeva vetustas, inquit

Viroilius Aeneii. lib. nl, ubi Siciliam ab Italia abscissam memorat: o

» quum protinus utraque tellus

» Vna foret, venit medio vi pontus etc. Sed quum baec omnia valde incerta sint, ad Atlantem redeamus. Ex ea veteri traditione de eiusdem astronomica periua hausit, opinor, Virgilius illa, quae lib. I Aen. scripsit in Didonis coavivio:

» Cithara crinitus Iopas

» Personat aurata, docuit quae maximus Atlas. » Hic canit errantem lunam solisque labores, » Vnde hominum genus, et pecudes, unde imber et ignes: » Arcturum, pluviasque hyadas, geminosque triones, » Quid tantum Oceano properent se condere soles » Hyberni, vel quae tardis mora noctibus obstet. Quod autem pertinet ad fabulam, in qua Atlas caelum sustinere dicitur, nisi et id velimus referre ad astrorum scienuam, qua pollebat, ad montem commode referri potest. De illo enim Herodotus lib. vl c. Clxxxiv sic ait: Est angustus et undique rotundus, et, ut fertur, adeo excelsus, ut eius summa iuga nequeant cerni: numquam enim iis desunt nubes neque aestate neque hyeme. Hunc columnam caeli esse dicunt incolae.

569 Ac multo terrore Menoetion etc. Alter Iapeti filius, qui quod fuerit malus, a Iove dicitur ad Erebum detrusus. Nescimus autem ubi habitaverit.

570 Vafrum animum etc. De Prometheo et Epimetheo iam dixi

Qui cladem exortus mortalibus intulit aegris, Ipse parum cautus prior actae virginis ora Ab Iove suscipiens. post dira Menoetion acrem Ob scelera, et multos violenti pectoris ausus Iupiter infernas Erebi detrusit ad umbras. At caelum stellis aptum rutilantibus Atlas Sustinet extremis terrarum in finibus almas Hesperidas contra, fatorum lege coactus Et capite et validis molem fulcire lacertis. Hanc illi sortem nam summi rector Olympi Imposuit; vafrumque idem per vincla Prometheum

aliquid in Oper. et Dieb., ubi de Pandora. Quam fuerit vafer Prometheus, ex pluribus eiusdem gestis satis constat: admissio autem Pandorae minime cautum ostendit Epimetheum. Hoc et eorum nomina significant. Nam Prometheus est 0,7:0 Tqu TrqofJLCivQciveiv , quod est praediscere aut praevidere , et ad prudentiam pertinet: Epimetheus vero Olizq Tou ivu]j.a,vdctveLV ■> id est in ipsa re discere, quod est minime prudentis. Hinc factum, ut non viderit, qiiae mala consequutura erant, si Pandoram suscepisset, id est si sese suasque gentes formosarum mulierum, quibus regiones, quas incolebat, inter mare Caspium et Euxinum, abundant maxime, amori mancipasset. Heschylus autem de Prometheo haec habet notatu -digna:

B^a%£ 1 $e Jj.c&w , 7ra,VTCc <ru')k.fifi$riv jjA&e •

TioLtou Te%vxi fiqoToiaiv £JC U^o]j-rj6eoog • qui videtur a Iove profugiens sedem in Scythia circa Caucasum fixisse, ibique ex fodinis magnam sibi vim opum comparasse, quod et ab Heschylo in eius Tragoed., et a Sam. Bocharto in Phal. lib. I disces .

Ad mediam fixit religatum membra columnam, Immisitque aquilam misero, quae desuper alis Praepetibus delapsa unco vorat improba rostro 585 Immortale iecur. tantum atra in nocte renascens Crescit, hians quantum per lucem absumpserat ales. Sed diram Alcmenae cretus de stirpe volucrem Perdidit Alcides, crudeli et peste fugata Iapetianiden solvit, curasque levavit 590 Non magni sine mente Iovis, quo gloria maior Thebani late claresceret Herculis omnem Per terram, quacumque suos alit ubere foetus. Sic adeo, nati victus pietate, merenti

582 Ad mediam fixit etc. Id est Iupiter vetuit, ne umquam posset in patriam seu Graeciam redire, postquam ab eo aufugerat Prometheus. Quid vero illud iecur immortale, quod quantum ab aquila vorabatur interdiu, tantum noctu sponte enatum crescebat? Iecur Phoenicibus dicitur Chabed, et efferri etiam potest Chabod, quae vox non raro divitias significat, inquit Clericus . Itaque quum a Prometheo fodinae exhauriri non possent, sed quantum metalli suam in rem educebat, tantum continuo renasci uberrimis illis videretur in venis, iecur eiusdem seu divitias quotidie augeri fictum est a fabulis.

587 Sed diram Alcmenae etc. A graecis poetis omnia fere miranda, quae usquam terrarum contigerant, graeco Herculi tribuuntur, quum notissimum est plures exstitisse Hercules. Thebanus vero, de quo heic Hesiodus, aetate Promethei multo posterior est. An forte hic Hercules, quisquis fuerit, vel Tyrius mercator, vel quis alius, e Caucasi regione in Graeciam Prometheum reduxit, eique Io\is amicitiam conciliavit? Id non absurdum omnino videtur.

Iupiter iratus cladem poenamque remisit, 595 Quod secum vano quondam contenderat astu. Namque animis quando sese discordibus inter Certavere homines ac di sub moenibus altis Meconae, Iapeti proles ingentia tauri Tergora proposuit, quo falleret arte Tonantem. 600 Scilicet involvensque artus et viscera et omnem Vna adipis vim parte bovino ventre superne Texerat, inque alia tantum nuda ossa reliquit Albenti arvina condens furtivus ab arte. Quod cernens divum est fatus pater atque hominum rex: 605 Cunctorum Iapetionide clarissime regum, Vt catus obliquo partes discrimine didis! Sic dixit tacite carpens Saturnius ipsum, Consiliumque sciens. cui vafra mente Prometheus Subridens, pariterque sui non immemor astus; 610 Iupiter o divum, quotquot sunt, maxime, dixit, Elige, utram partem tibi fert in corde voluntas. Haec ait ille dolos molitus. qui tamen omnes

597 Certavere homines ac di etc. Saturni nempe filii eorumque socii dii appellantur heic; homines vero sunt incolae Peloponnesi, quos forte suam in potestatem redigere volebat Iupiter. Nam Mecona est Sicyon antiquissima Peloponnesi urbs, cuius primum regem Aegialeum Eusebius facit aequalem Nino et Abrahamo.. Vide et Strabonem lib. vnl.

In tacito novit latitantes pectore fraudes, Hanc quoque cognovit, iam tunc et damna paravit 615 Aspera mortali generi, quae tempore certo Volvuntur ventura. ergo albam denique utrisque Substulit arvinam manibus, tegumenque removit. Heic vero exarsit furiata mente, nec ira Iupiter abstinuit, quum tantum nuda latere 620 Ossa intus tauri sinuato in tergore vidit; Tempore et ex illo iussit mortalia secla Candida odoratas dis ossa adolere per aras.

614 Hanc quoque cognovit etc. In ea heic opinione Clericus est, irt putet reapse Iovem fuisse deceptum a Prometheo, quamvis id Hesiodus non sit ausus dicere invidiam civium pertimescens , quasi impius foret. Ego vero, si quid intelligo, omnino diversum iudico. Manifeste enim videtur mihi Hesiodus declarare, Prometheum quidem et tentasse Iovem decipere, et maxima id calliditate esse aggressum; sed Iovem, qui occulta etiam norat, fraudem agnovisse, quamvis ut reum criminis manifestius teneret, rem dissimulasset. At enim, inquies cum Clerico, nisi fuisset Iupiter deceptus, caussam non habuisset, cur usque adeo vehementer indignaretur Promedieo? Habuit enimvero maximam: nam qui certam habet voluntatem patrandi criminis, aeque peccat ac qui voto potitus est. Ceterum id videtur factum in aliquo convivio post diremptum iam certamen.

622 Candida odoratas etc. Nescio quam bene ex hoc Promethei facto videtur Hesiodus ossium adolendorum diis invectam repetere consuetudinem, quum prius id non fieret, sed adeps tantum aut viscerum pars aliqua combureretur. An haec Holocautomatum institutio? Alii quoque ita putayerunt.

Tum gravibus stimulis actus sic voce Prometheum Increpuit: Nequidquam animis elate superbis, 625 Atque sagax alios supra, necdum immemor artis Ipse tuae potuisti ausis imponere finem? Haec ubi dicta, memor tentatae fraudis, et ira Percitus eripuit miseris mortalibus ignem. Nec caruere tamen: nam regem subdola proles 630 Iapeti decepit, et alta a lampade lucis

628 Percitus eripuit etc. Non id intelligendum quasi Iupiter hominibus universis usum ignis vetuerit, sed vel Peloponnesiis tantum, vel aliis populis, qui rebellaverant: ne scilicet in officinis ferrariis alia arma excuderent, quibus in Iovem uterentur.

630 lapeti decepit etc. Quid hoc? An ustoriorum speculorum usu vim magnam solis primus docuit colligere Prometheus, eorumque ope metalla colliquefacere? An illa verba, quibus dicit Hesiodus, eumdem solis flammam in ferula esse furatum, significant id effectum esse valida lignorum confricatione, iuxta illud Lucretii lib. v: » Et ramosa tamen cum ventis pulsa vacillans » Aestuat in ramos incumbens arboris arbor, » Exprimitur validis extritus viribus ignis, » Et micat interdum flammai fervidus ardor, » Mutua dum inter se rami stirpesque teruntur: » Quorum utrumque dedisse potest mortalibus ignem. Quidquid sit, Iove invito Prometheus ferrarias officinas iterum videtur instituisse, ut bene animadvertit Clericus. Ad sinistram enim manum Caucasi, ubi vinctus detinebatur Prometheus, id est ad Ponti Euxini orientalia littora, ab Aeschylo dicuntur fuisse ^i^oreKroveg XaAujSe?? quos ferri tractandi peritissimos novimus, et de quibus Tzetzes Chil. x ait: Chalybes sunt gens proxima Trapezunti; hi dicun

Late ardescentis, ferula furatus in ampla, Ignis inexstinctam vim detulit. ima momordit Corda Iovis subito gravis ira, arsitque furore, Rursus ubi in terris ignem splendescere vidit, 635 Exitiumque hominum generi crudele paravit. Nam monitu ipsius praeclara Mulciber arte E limo effinxit rubicundae virginis ora, Et circum niveis ornavit vestibus artus Glauca Minerva addens capiti redimicula pulcro 640 Daedalea ac visu miranda; hinc flore recenti

tur ferrum invenisse: aes etiam vocant et Cbalybon et aes, quasi hoc quoque sit inventum Chalybum. Vnde et Virgilius Georg. lib. I canit:

» India mittit ebur, molles sua thura Sabaef, » At Cbalybes nudi ferrum, virosaque Pontus » Castorea r Heliadum palmas, Epirus equarum. 6^36 Nam monitu ipsius etc Pandorae creationem multis exponit v. 60 et seq. in Oper. et Dieb. Hesiodus, ubi ego reiecta Heinsii opinione de Fortuna, dixi cum Clerico aliisque sub Pandorae allegoria raolhtiem turpium feminarum intelligi, qua factum est, ut Colchidis populi finitimaeque gentes libidini efTroenatae in primis se dederent. Notum illud Croesi consilium datum Cyro postulanti, qua arte Lydi in potestate retinerentur: Edicito, inquit, illis, ut liberos citharam pulsare r psallere, et cauponari doceant; et brevi eos, o rex, videbis mulieres pro* viris factos . Ita Herodotus lib.- I iterumque subiungit: Tou A.vhw ^fi^a cct SvyxTeqeq l7ro^V£voyro 710.00.1, Gvfkkyxaoii atylat (peqviu; • Vide et Iustinum de eadem re lib. I . Quidni idem contigerit Epirnetheo eiusque popularibus?

Ipsa suis manibus texens halantia serta. Imposuit, rutilamque ex auro in fronte coronam, Quam bonus Ignipotens, sperans fore dulce Tonanti, Extuderat, variaque omnem caelaverat arte. 645 Plurima namque inerant, salso quae gurgite monstra Pontus alit, gremioque fovet vastissima tellus. Stabat rarus honor formae, vivosque renidens Gratia miranda referebat imagine vultus. Hinc ubi suave malum pro caro munere fecit, 650 Convenere homines qua multi dique, puellam Caeruleae cultu gaudentem Palladis egit In medium. subito stupor altus hiantia cepit Spectantum late ora, dolum ut videre paratum, Vitandumque hominum nulli. nam semine ab illo 655 Turba puellarum primum est exorta, genusque Femineum venit, labes et saeva malorum

656 Femineum venit etc. Non haec dicta, quasi ante non exstiterint mulieres; sed quod nondum solitae fuerint honestatem pudoremque turpiter proiicere. Quam vero sint hominibus vitanda huiusmodi lenocinia, satis, ut arbitror, legenti hanc Hesiodi descriptionem patebit. Optima est et ex ipsa rerum natura desumpta illa fucorum. similitudo, rapaciura nimirum animalium aeque ac inertium, uti videre est et apud Virgilium Kb. iv Georg.. Hinc ad commoda et incommoda quae e matrimonio praveniunt, digreditur poeta. Vide in. rem similera duo epigrammata, akerum Posidippi vel Cratetis, alterum Metrodori in Anthologia .

Caussa viris; multo gens, luxu dedita, et arctam Pauperiem fugiens, nullique assueta labori. Quales quum resident ignava per otia fuci, 660 Mellaque depascunt, primo quae lucis ab ortu Vsque sub occasum cellis fragrantia stipant Florigerae volucres: varios illae undique saltus Circum obeunt lustrantque; alieno hi parta labore Dona vorant, segnesque expleri nectare gaudent. 665 Tale hoc femineum genus est. crudelia damna Altitonans dedit una, et luctu infecit acerbo. Quin aliam cladem statuit mortalibus idem Insidians. nam qui fugiens uxoria vincla, Exosus sociamque tori, taedasque iugales, 670 Eligit invisa sine coniuge vivere; triste Si quando attigerit senium, caret ille, senectam Quae foveat, gnatisque caret, queis dives habendas Linquat opes. didunt inter se cuncta ferentes Vix noti, aut longa consanguinitate propinqui. 675 At cui legitimi fato sors obtigit aequa Coniugii, placitoque uxor stat casta cubili Recta sciens, gravibus pensat solatia curis Alternans bona iuncta malis. miser ille sed omnes Ante alios, nocuo fuerit cui sanguine coniux 680 Parta viro. assiduis moeroribus aestuat ictus, Atque imo sub corde habet immedicabile vulnus.. Nulli adeo fraudare Iovem licet. ipse Prometheus Haud impune ausus subita grave sensit ab ira Supplicium, frustraque vafer sua vincla nequivit 685 Effugere, innexum nodis quae saeva coercent. Sic quoque, ubi contra Briareum commotus ad iram Est genitor Cottumque Gygenque, hos compede vinxit Miratus roburque immane habitumque lacertosque Ingentes. clausos latae intra viscera terrae 690 Abdidit, obscura degunt ubi nocte sepulti Avia ad extremi longe confinia mundi, Assiduoque dolent confixi pectora luctu. Iupiter aetheria sedenim miseratus ab arce Dique alii, genuit quos olim Rhea voraci 695 Saturno bene compta, illos in lumina solis Eduxere bonae precibus Telluris adacti. Namque ipsa edocuit fatorum arcana retexens, Vt decus auxilio illorum et victricibus usi Viribus eximium e bello , palmamque referrent. 700 Discordi siquidem perculsi corda labore

686 Sic quoque, ubi contra etc. Iam supra tres hosce Titanes vidimus; a patre Caelo coniectos in carcerem. Heic vero liberantur a Iove atque ab aliis Saturni filiis, monitu Telluris, quae eosdem praedixerat magno usui Iovi futuros.

700 Discordi siquidem etc. Duplex bellum Iovis cum Titanibus videtur distinguere Lactantius lib. I c. xiv Inst. Div. dicit enim: Iovem adultum, quum audivisset patrem atque matrem custodiis cir

Pugnavere diu se inter certamine magno Titanesque, dei ac Saturno rege creati. Insedere Otryn Titanes; Olympia divi Culmina, dives opum Saturni et pulcra comantis 705 Progenies Rheae. sic annos ordine denos Alterni valido certarunt robore et aestu Ancipiti ardentes. non his fuga nota, nec illis; In longum aequali ducebant praelia Marte. Sed quando ambrosiamque et dulces nectaris haustus, 710 Queis Superi vescuntur, eis Saturnius auctor Praebuit, extemplo cunctis vis addita maior, Atque animis arsere omnes. caelestibus auctos Tum dapibus tali est affatus Iupiter ore. O Terrae ac vasti clarissima germina Caeli

cumseptos atque in vincula coniectos, venisse cum magna Cretensium multitudine, Titanumque ac filios eius pugnando vicisse, parentes vinculis exemisse, patri regnum reddidisse; atque in Cretam remeasse. Post haec deinde Saturno datam sortem, ut caveret, ne eum filius e regno expelleret •. illum, elevandae sortis atque eflugiendi periculi gratia, insidiatum Iovi, ut eum necaret. Iovem, cognitis insidiis, regnum sibi denuo vindicasse ac fugasse Saturnum, ex Thessalia nimirum. Hactenus Lactantius. Itaque primum bellum Iovis fuit pro Saturno ac Rhea coatra Titanes -, alterum pro se contra eosdem Titanes Saturnumque eorum regem: utrumque videtur gestum in Thessalia, quae erat victoris praemium. De primo bello nihil Hesiodus; de secundo longam heic atque elegantem subiicit descriptionem. 714 O Terrae ac vasti etc. Iovis alloquutio ad Titanas et prae

715 Quae me cumque animus fari iubet, auribus aequis Accipite. obnixi, Saturno quot sumus orti, Titanesque, imus iamdudum in mutua contra Vulnera praeclara pro laude utrique ruentes Imperioque. manus invictae et maxima vobis 720 Vis est: nunc animos, nunc vestras promite vires Titanas contra, memores et foederis icti Dulcis amicitiae, quondam et quae dura tulistis, Tristibus exuti vinclis, ac noctis opacae E latebris, per nos, revocati in luminis oras. 725 Dixerat. illi autem Cottus sic impiger infit: Nulli ignota refers, o maxime: scimus et ipsi Quod praestas animisque atque acri robore mentis, Et nostrae fueris cladis depulsor acerbae. Consilio nos, magne, tuo vinclisque soluti 730 Fortibus, et nigra mersi in caligine, ab umbris Venimus ad lucem, dura olim infandaque passi. Quare adeo certum est nunc omne opponere robur Vimque aniini, contra Titanas in arma furentes, Pro vestro imperio nobis pugnantibus usque

cipue ad Briareum Cottum atque Gygem, quos ad defectionem vocat, ut relictis nimirum Saturni partibus memores beneficiorum, quae a sese acceperant, hoc in bello sibi opitulentur. Nec Iovem fefellit spes: Cottus pro aliis etiam respondet, suamque fratrumque operam Iovi ultro pollicetur.

735 Marte gravi. sic ille: et divi dicta probarunt, Laudaruntque hilares. ergo furor acrior omnes Quam prius incendit, pugnamque lacessere visae Illa luce deae dique omnes; aspera monstra Terrigenum, et nati Saturno, quotquot et atro 740 Iupiter ex Erebo dias emisit in auras, Robustique acresque, infracto ac robore firmi. Centum horum ex humeris surgebant brachia, et alte Stabant quinquaginta hirto capita ardua collo Membra super durata. hi tum Titanibus acri 745 Oppositi in pugna validis torquere lacertis Grandia certabant avulsi fragmina montis. Hinc autem horrisona Titanes voce phalangas Firmabant alacres, manibusque et pectore freti Durum Martis opus multa virtute ciebant

737 Quam prius inctnd.it etc. Iupiter sibi adiuncto hoc auxilio acrior cum Titanibus Saturnoque congreditur, ipse ex Olympo profectus, Saturnus ex Othry, qui Phthiotidem a meridie claudit. Id placuit animadvertere, ne quis incautius crederet, copias Iovis in ipso Olympo directas pugnasse cum Titanibus longe dissitis, in monte Othry nimirum; quemadmodum videtur Hesiodus voluisse nobis persuadere, ut maior credo appareret miraculi vis. Huius autem pugnae descriptio plane Homerica est, plena scilicet evidentiae ac dignitatis, quamvis desint illi montes superimpositi a Titanibus, quos et Homerus in Odyssea, et Virgilius in Ceorgicis, et alii passim commemorant poetae, irridetque salse Lucianus sub Mercurii persona Charontem alloquentis iu dialogo, qui inscribitur Xa^wy, n ^^Knto^ovyrsg •

750 Vtrique. horrendum sonuere ingentia ponti Aequora, congemuit tellus, caelumque superne; Atque pedum crebro pulsu, telisque furentum Impete Caelicolum tremuere cacumina Olympi Sedibus ex imis convulsa. immissus in ipsa 755 Pervenitque tremor nigrantia tartara, et ingens A pedibus, iactisque una fragor excitus armis, Omniaque indomito penitus concussa tumultu. Sic illi alternos geminabant ictibus ictus Sese inter congressi, et sidera ad aurea clamor 760 Ibat utrinque hortantum, et utrinque in bella ruentum. Nec sibi iam genitus Saturno temperat; ira Suscitat incendens animos, atque exerit omnem Virtutem: summi gradiens per culmina Olympi Saevit, et ardenti iaculatur fulgura dextra 765 Igneus. ingenti tonitru delapsa ruebant Fulmina crebra, sacras circum volventia flammas, Terrifica sub nocte. solum late aestuat omne

761 Nec sibi iam genitus etc. Quid hac Iovis pugnantis descriptione magis poeticum atque illustrius excogitari fingique potest? Terribilis sane est et Hector ad naves Graecorum pugnans, et Achilles ad Xanthum Troianos persequens; sed haec heroum pugna. Iove autem crebro fulminante, caelum, tellus, maria, omnia denique concuti ac conflagrare videntur. Nae illi, qui ad poesim se dedunt, maie sibi consulunt, si negligant exemplaria graeca nocturna versare mavn, versare diurna.

Igne sonans, crepitantque exustis ardua sylvis Tecta avium flammata, atque imae viscera terrae, 770 Oceanusque fluens, et vasti caerula Nerei. Omnia fervescunt: calidus vapor undique torret Titanas, rutiloque involvit turbine flamma Aera diffusum: radiantia fulgura visum Eripiunt, oculosque hebetant commixta trisulcis 775 Fulminibus; vis nulla valet se opponere contra. Corripuere Chaos iamque ipsum incendia; et ignem Coram oculis lustrans cernebat, et auribus altum

776 Corripuere Chaos etc. Hesiodus quidem heic habet Chaos, non Erebum aut Aerem: quare aut ubique Graevius Cliaos inferorum sedes vocet, et Clericus aeris immensitatem, aut Chaos patiantur esse Chaos. Scio quidem hoc nomen apud Ovidium Metamorph. x. inferos significare, ubi Orpheus dicit:

» . . . per ego haec te plena timoris,

» Per Chaos hoc ingens, vastique silentia regni; ct apud Aristophanem in Avihus:

A/a rrtq TToXeuq rvg a,>koT^a.g, xat roi Xasc

T«y jj,r\qim rhv xvtffactv ou hoityofaeTE • vocem illam rov XaVc a Suida aliisque magistris intelligi de aere. Id ego non impugno, immo vehementer probo. Quum tamen ab Hesiodo saepissime distinguatur Chaos et ab inferis et ab aere, in mea versione eamdem retinendam vocem et proprie intelligendam iudico, ut ipsum Chaos incendio correptum cjuasi quaedam animata persona et ignem coram aspiciat, et strepitum audiat, quemadmodum si Tellus iterum cum Caelo commisceretur, quod non sine ingenti quodam fragore fieri consuesse credibile est.

Hauribat strepitum, ceu si subsideret imam Desuper in Terram furibundo pondere Caelus. 780 Vsque adeo magno reboabant cuncta fragore Oppressa Tellure, illoque premente ruinam Horrificam ex alto graviter. tanto arma tumultu Di super affusi iactabant; ventus et una Pulveream nubem tollens per inane ferebat, 785 Fulguraque, et rapidi resonantem fulminis ignem, Tela Iovis magni; fremituque implebat utrasque In medio pugnantum acies. fragor undique et horror Apparet, multo et virtus spectata labore. Inclinata autem pugna est, licet aspera primum 790 Praelia connixi violento robore obirent, Inque vicem adversi ruerent. ante agmina primi Certantes bellum instaurant, et in arma feruntur Cottusque, Briareusque, Gygesque immanis, ad auras Tercentum magno iaculantes pondere rupes 795 Ingentes totidem manibus, iaculisque frequentes Vmbrantes subter Titanas. quos ubi victos Concidere, ac passim stratos videre, sub imum

797 Concidere ac passim etc. Titanes a diis victi in carcerem caliginosum coniiciuntur, cuius ut horrorem squalloremque magnum esse doceat poeta, dicit eos tantum sub terra. fuisse demersos, quantus ad aetherium caeli suspectus Olympum, ut verbis utar Virgilii. Vnde etiam constat, Hesiodum tartara non intra terram, sed infra

Deiecere solum, vinclisque et compede nexos Tantum infra terram subter traxere superbos, 800 Quantum alto caeli tellus a vertice distat. Par etenim spatium est a terra in tartara: noctes Acta novem totidemque dies de culmine caeli Luce gravis decima in terram descenderet incus Ferrea. rursum eadem totidem noctesque diesque 805 E terra fugiens tenebrosa in tartara subter, Lapsa die incideret decimo. stant moenia ferro E solido circum, triplicique affusa meatu Horrida nox umbris nigrantibus ora coercet; Supra terra sedet, vastumque exaestuat aequor. 810 Illic obscura pressum caligine degit Titanum genus acre, Iovis supera alta regentis Consilio, ingentisque colit trans ultima terrae Informi loca senta situ. non exitus ulla Parte datur: claudit ferratis undique portis 815 Neptunus, caeloque educta utrinque minantur Molibus impositis adamantina moenia. Cottus Stat propior, Briareusque, Gygesque, et limina servant

constituere in quibusdam tenebricosis spatiis, quorum opinor ne ipse quidem claram sibi effinxerat notionem, fortasse propter ignorantiam formae Telluris eiusdemque constitutionis, quam et hemisphaericam, ut videtur, non sphaericam arbitrabatur, et non circumquaque septam ab aere ac a sole illustratam, sed basi quadam veluti insistentem tartaro atque Chao, lucique imperviam.

Insomnes aerata, Iovis custodia fida. Heic terra et pontus caelumque et tartarus ipse 820 Accipiunt fontes, extremaque litora signant

819 Heic terra et pontus etc. Mens poetae est his verbis significare, hinc nimirum omnia incipere, ac pariter huc desinere, ut vox ■nriyr) initium rerum exprimat, 7rei%a,TX finem, quod ipsum in versione satis me explicuisse puto, quamvis obscurius ab Hesiodo dictum sit. Hinc forte illa Senecae in Hercule furcnte: » Sterilis profundi vastitas squallet soli, »> Et foeda tellus torpet aeterno situ, » Rerumque moestus finis et mundi ultima: » Immotus aer horret, et pigra sedet » Nox atra mundo. •queis adde illa Iovis ad Iunonem Iliai. lib. vIII:

» non si digressa beatis

» Aedibus e divum, terraeque extrema capessas, » Et maris, Iapetusque et Saturnus iacet atro » Exul ubi longe in barathro; nec luce fruuntur » Laetifica solis supera in regione vagantis, » Nec dulci ventorum anima. nam tartarus ambit » Inclusos tenebris, alta et caligine pressos. unde et Virgilius Aen. lib. vl ait:

» tum tartarus ipse

» Bis patet in praeceps tantum, tenditque sub umbras, »> Quantus ad aetherium etc. Ex quibus omnibus patet, quod iam superius monui, et Hesiodum et alios veteres poetas in ea fuisse opinione, ut unam tantum mundi partem seu hemisphaerium quod nos incolimus, putarent a sole illuminari sideribusque distingui: quae vero sub hoc hemisphaerio iacent, aeterna caligiue, atque nocte horrescere.

Squallida, dis invisa. ingens patet intus hiatus, Nec quisquam subiens toto contingeret anno Suppositi pedibus sola fundi huc actus et illuc Vortice praecipiti, ac violento turbinis aestu: 825 Monstrum horrendum, ipsis visu admirabile divis Scilicet est. noctis sedes obscura soporae Caligatque umbris nimbisque furentibus horret; Quam propter curvo Iapeti stans vertice gnatus Suffulcit manibus caelum subnixus. ibi ipsa 830 Alterna Nox atque Dies vice limina portae Aerea linquentes propius se voce salutant. Haec redit ingrediens sedem, fugit ille vicissim

828 Quam propter curvo etc. Supra hoc immane barathrum, im quo degebant Titanes, noctis sedem constituere videtur poeta. Iuxta hanc Atlantem caelum sustinentem, quod in ultimo occidente situs fuerit, a quo nox exire credebatur, quemadmodum dies ab oriente. Haec sane minime sibi consentiunt: nam ut Atlas caelum possit aliquomodo sustinere, non est collocandus sub terra, sed potius supra. Quare mihi Guieti opinio probabilis admodum videtur existimantis hos versus incipientes Ka/ Vwjtoc i^su.vric usque ad atrri/Atyeojc esse supposititios, aut saltem e suo loco huc temere illatos. Melius enim sententia constaret, si ita diceretur:

» Monstrum horrendum, ipsis visu admirabile divis » Scilicet est: nox atque dies ubi limina portae » Aerea linquentes propius se voce salutant. » Haec redit ingrediens sedem etc. relictis illis quatuor intermediis versiculis, qui in versione habentur.

Egrediens: numquam cohibet domus intus utrumque; Sed dum alti longe caeli per inania fertur 835 Altera tellurem supra; manet alter, et illa Dum veniat, clausus latebrosa in sede moratur Opperiens, quae certa viam sibi nunciet, horam. Atque hic purpureum lustrans longe omnia lumen Sufficit; illa autem nigra caligine tecta 840 In manibus Mortis fratrem fert noxia Somnum. Nec procul hinc gemini posuere cubilia gnati Obscurae Noctis Lethumque Soporque, graves di, Quos numquam aut caelum scandens, aut aethere ab alto Descendens radiis sol aureus aspicit. alter 845 Per terramque levis perque arva sonantia ponti Funditur, atque hominum generi placabilis errat: Alterius mens dira, et ferrea pectore saevo Corda gerit. tenet usque manu, quem forte priorem Arripuit, divis etiam immortalibus hostis. 850 Heic quoque et inferni surgunt resonantia regis

841 Nec procul hinc gemini etc. Lethum et Sopor fratres sunt, ac Noctis filii, dicunturque a poeta habitare iuxta sedem noctis eiusdem ac diei, et numquam a sole illustrari, quasi aut illuc non descendat sol, aut in ea regione lucem amittat suam fons ipse lucis.

850 Heic quoque et inferni etc Vide haec quam magnifico verborum apparatu lib. vI Aen. a Virgilio efferuntur. Omnibus autem notum est, Plutonem e Siciiia rapuisse filiam Cereris Proserpinam, quae fTTfx/va dicitur sollemni apud Graecos adiuncto, quod sacrum

Moenia, Plutonis domus ardua, terribilisque Persephones: horrens custos canis excubat atris Pro foribus, fraudemque malus meditatur acerbam. Nam pariter caudaque, ambabus et auribus ultro 855 Blandus adulatur venientibus, et vetat idem Retro ferre pedes. tum si quem vidit abire, Rursus et inviso regis discedere tecto, Corripit, et captum vorat horridus ore cruento. Iuxta autem Superis metuenda invisaque magni

ac terribile habebatur. Hinc Plato in Cratylo eo prolato: TLo)k.oU inquit, xcci Touto tyofioljVTai ro ovo/jia. Legesis apud Dupuisium tom. iv, Delaland. Astron. qua ratione tota Proserpinae fabula in Astronomia locum habeat.

859 Iuxta autem Superis etc. Styx Oceani filia dicitur, quemadmodum et ceteri fontes. Quae vero heic de eadem praedicantur miracula partim vera sunt, partim ficta a poeta. Si Pausaniam audias, ille in Arcadicis facta mentione oppidi, cui Nonacri nomen erat, subiungit: Non procul ab his ruderibus est alta montis crepido; non aliam vidi quae in tantam altitudinem attollatur; aqua vero Asecun— dum praeruptam stillat rupem. Vocant Graeci hanc aquam Stygis . Esse autem Stygem, Hesiodus in Theogonia cecinit. Haec Pausanias. Quare recte noster poeta dicit: t

» claras 6ola incolit aedes

» Intectas saxis ingentibus undique, et actis » Argento e solido caeli ad convexa columnis. Quod vero in inferis collocatur, ex eo opinor est, quia, ut idem docet Pausanias, lethalis erat haec aqua et hominibus et omnibus aliis animalibus. Fortasse et opinio invaluerat, si quis cuiuspiam sceleris accusaretur coactusque esset innocens illam aquam degustare, id

860 Volvitur Oceani refluo Styx gurgite creta, Maxima gnatarum. claras sola incolit aedes Intectas saxis ingentibus undique, et actis Argento e solido caeli ad convexa columnis. Non illuc celeri lapsu Thaumantias Iris

cum potuisse sine noxa facere: cuius superstitionis plurima habemus exempla, quae innocentiae iudicia seu experimenta dicebantur; erantque potius dicenda stultitiae ac ignorantiae singularis indicia barbarorum, quae praecesserunt, saeculorum; quum hisce saepe rebus innocentia opprimeretur, triumpharet scelus. Simile quiddam de Palicorum fonte narrat Macrobius lib. v Saturn., et alii Scriptores.

864 Non illuc celeri lapsu etc. Iris Iovis nuncia, quum opus erat, ad hunc fontem descendebat, inque aureo quodam vase haustam in caelum aquam deferebat. Quisquis deorum de aliquo crimine accusatus, addito iureiurando, factaque libatione, si reus erat, in subitum incidebat lethargum, ac sine voce membrorumque usu per annum integrum perseverabat. Annua poena hac expleta per novem alios annos a concilio mensaque deorum arcebatur exul. Post anno tandem decimo, omnibus rite persolutis, revocabatur, honoresque amissos recuperabat. Ceterum huius fontis eam solam aquae partem fuisse exitialem, quae e rupe prosiliebat, non quae subtus defluebat, animad•verte diligenter, et simul admirare pootae levitatem, nisi forte voluerit ipse significare, fatalem esse in ipsa eruptione hanc aquam, deinde omnem, decursu per campos, virtutem amittere. Scimus enim complures aquas, quae salubres habentur, si alio transferantur, aut omnino, aut saltem partim salubritatem deperdere. Pausanias autem ideo Hesiodum id scripsisse dicit; quod ipse viderit aquam Stygis stillantem.

865 Descendit per dorsa maris, ni saeva deorum Concilium vario invadit discordia motu. Tum si quis Superum mentitur, Iupiter Irim Continuo iubet ire, haustas e gurgite lymphas, Quae gelida de rupe cadunt, ut portet in auro, 870 Iusiurandum ingens. multum de flumine sacro Per noctem obscuram sub terrae viscera fundit Oceani cornu: decima est pars noxia fato. Namque novem partes aliae camposque feruntur Et terram innocuae circum, pelagoque residunt 875 Vorticibus claris argento. haec emicat una Rupe ex undanti saliens, dis maxima clades. Quippe ipsam libans, periurus fallere quisquis Caelicolum haud dubitat, vitae iacet immemor annum Integrum, ambrosiisque epulis, et nectaris haustu 880 Haud fruitur, sed strata fovet sine voce, sine ullo Membrorum exanimis motu, premiturque veterno. Postquam autem hoc functus totum crudele per annum Supplicium expendit, sequitur gravis ira nocentem, Atque alia ex alia poena excipit. exsul et errans 885 Concilio longe divorum arcetur ab almo, Non dapibus nonum non mensa admissus in annum. Tum decimo tandem, culpa iam rite piata, Laetus dona capit divum, coetusque frequentat. Tantum adeo stygiis statuerunt numen in undis 890 Di superi, Ogygio resonant quae fonte perennes, Scrupea labentes per saxa. heic ultima origo Fontibus, heic fines caelumque, et pontus, et horrens Tartarus, et tellus habet atra: extremaque rerum Meta, situ loca plena, ipsique invisa Tonanti. 895 Terribiles portae squallent, atque aerea surgunt Limina, quae penitus fixis radicibus haerent Sponte enata sua. parte anteriore repostum Titanum genus acre a dis procul omnibus atra Claustra tenent, Chaos ultra alta caligine septum. 900 Quos prope, in oceani fundo, Iovis arma sequuti

890 Di superi, Ogygio etc. Ogygio: hoc adiunctum Graeci interpretantur antiquum, quasi ab Ogyge nescio quo rege antiquissimo, cuius temporibus maxima terrarum inundatio perniciesque acciderit. Graevius autem ex Hesychio antiquum item et magnum , esseque vult non aquae imQeTOV ■> sed iurisiurandi, quod maximum diis erat. Ego vero graecam vocem retinui, eamque fonti accommodavi; quod nulla fiat sententiae mutatio, sive adiungatur fonti, sive iuriiurando. Consule, si vacat, Clericum in adnot. ad hunc versifrn de aqua zelotypiae apud Hebraeos; de qua et Prideauxius loquitur in Hist. Iud.

892 Fontibus, heic fincs etc. Eosdem hosce versus paullo aliter, quam extuleram superius, heic extuli, ne eadem frigidiuscule verba repetam, quod a Latinorum consuetudine prorsus est alienum, quamvis apud Graecos in usu sit. An etiam hi versus huc intrusi? Certe £os ab Hesiodo bis repetitos sine ulla probabili caussa vix crediderim.

900 Quos prope, in oceani etc. Iam supra vidimus tres hosce acerrimos Titanas a Iove fuisse quasi custodes additos devictis Tita

Ima colunt Cottusque Gygesque. immania namque Robora miratus Briarei regnator aquarum Ipse suum fecit generum, natamque iugali Foedere formosam dedit olli Cymopolian. 905 At simul e caeli stellata Iupiter arce Titanas victor deiecit, Terra Typhoeum Gnatorum extremum partu tulit, illa cubile Tartari, inexstincta Veneris vi saucia, scandens. Olli dura inerant, nullo frangenda labore, 910 Brachiaque, indomitique pedes: centum aspera colla Ex humeris, centum exstabant horrenda draconis Et capita et nigris circum lambentia linguis Ora deo. flammis ardebant lumina torvo Dira supercilio, iactabantque ignea tela; 915 Omnigenoque sono varias imitantia voces

nibus et in carcerem coniectis. Hoc novum atque indictum antea, fuisse Briareo a Neptuno in coniugem datam suam filiam Cymopoliam ob egregiam eius virtutem.

906 Titanas victor etc. Typhoeus ultimus Telluris filius e Tartaro susceptus, cuius heic a poeta fit descriptio, maxima fuit vi corporis animique praeditus, se*d scelestissimus idem atque impudentissimus. De eodem ferme omnes loquuti sunt poetae et mythologi. Nos autem, quoniam alibi de Typhone agentes Clerici opinionem sequuti sumus, heic item sub eodem fere nomine describi scelestos Iordanis incolas*, quorum historiam et excidium Graecis forte narraverant Phoenices, opinamur.

Rauca fremunt super ora. interdum namque sonabat Voce deum, interdum tauri mugitibus, ira Quum furit immani ferus, interdumque leonis Rugitu horrifico; aut catulorum infanda ciebat 920 Murmura latrantum, aut stridentia sibila, late Queis nemora, et valles circum, saltusque gemebant. Ac vero miseranda et ineluctabilis illo Tempore res effecta foret, summumque Typhoeus Imperium, caelo terraque potitus, haberet; 925 Ni pater omnipotens cavisset triste periclum Ocyus avertens. ergo vi concitus acri Horrendum intonuit: longe concussa fragore Immenso terra ingemuit, caelumque superne,

916 Rauca fremunt super ora etc. Hesiodus quidem inter alia quae ad hanc Typhoei vocuin diversitatem pertinent, haec habet: aTkore /a£v yct(> tpSeyyovSr, ware Seoiai avviey.ev, id est ut diis li ceret intelligere ; quod fere idem sonat, ac quod ego dixi voce deum, nam dii deorum voces nequeunt non intelligere. Guieto tamen hic versus est omnino supposititius ac delendus, quod non facile persuadet; neque enirff caussam video.

922 Ac vero miseranda etc. Typhoeus nimirum, ni Iupiter qua erat providentia praeditus, prior ipsum supplicio mulctasset, sibi arripuisset imperium. Haec autem Iovis pugna tligna est profecto, quae legatur ab omnibus actis poeticae studiosis: est enim tota Musarum non fucatis distincta luminibus, interque Longini exempla de Sublimi referenda.

Pontusque, oceanusque, et fundo tartarus imo. 930 Terrae inter gemitus tremuere cacumina Olympi Sub pedibus regis, quoties infestus ad arma Adsiliit. gravis ardor utrinque immensa refusi Caerula percurrens pelagi vastabat; et inter Flammarumque globos, iaculataque turbine tela 935 Horribili a monstro, nimborum e sede corusca Fulmina cum strepitu magno contorta cadebant. Quo tellus ardore omnis, quo celsa furebant Templa poli late ferventia, et incita circum Littora se vasto volvebant murmure fluctus 940 Impete concussi divum. pugna aspera utrinque Ardet inexpleto, studiis certantibus, aestu. Extimuit Pluto, imperium qui noctis opacae, Vmbrarumque tenet regnum; Titanes et ipsi Saturnum circa affusi sub tartaro atro 945 Diriguere metu trepidi, certamine tanto. At postquam cunctas irarum effudit habenas Iupiter, excivitque animos, fera fulmina dextra Ingeminans, tonitru coniuncta, et fulguris igne, Perculit aggressum nimboso e vertice, et acri 950 Omnia combussit monstri capita horrida flamma . Dein stratum ac foedo laceratum vulnere truncum Cum gemitu Telluris et anxifero ululatu Dissecuit. vapor ibat ab icto a fulmine rege Flammeus, ac saltus late desertaque montis 955 Culmina fumabant. tum circum exusta calore Ingenti, ut stamnum, tellus liquefacta fluebat: Stamnum, quod iuvenum multa manus arte cavatis Excoquit in scrobibus; vel ferrum, corpore praestat Quod valido solidoque magis, postquam ignis ab aestu 960 Incaluit nigro latebrosae rupis in antro, Liquitur in varios, quos iussit Mulciber, usus. Sic tellus liquefacta fluebat: nec mora; tristis Pectore, correptum tenebrosa in tartara iecit. Humida vis autem ventorum est nata Typhoeo

954 Flammeus, ac saltus etc. Situs est lacus Asphaltites in valle profunda inter montes Moabitidis et Chananaeae regionis. Si igitur sub Typhoei nomine intelligendi sunt inferioris Iordanis incolae, qui quod dei essent hominumque contemptores atque osores, utrisque bellum indixisse credebantur, heic recte tellus, quae stamni instar aut ferri liquitur, lacum illum plenum bitumine ac tetrum odorem exhalantem indicabit. Ceterum si quis curiosius petat, quid Iovi in Thessalia regnanti cum Iordanis incolarum duce, primum respondebo, nimiam hanc in fabulis consensionem praeposteram esse ac importunam; deinde dicam, nil vetare, Iovem etiam illuc imperium extendisse, praesertim quum et in Creta regnasset.

964 Humida vis autem ventorum etc. Venti, ut ita dicam, seeundarii dicuntur heic geniti a Typhoeo, ubi nequidquam se torquent interpretes, cur Hesiodus non et Eurum exceperit cum aliis tribus, quum et ipse /xa^au^a nequeat vocari. Idcirco quidam illam vocem ctqy&rrriv, de qua alibi dixi, volunt esse AVrjX/iorrjv seu Sub solanum, quum tamen constat esse ventum occidentalem, qui et Co~

965 A domito, exceptis Borea, Zephyroque argesta, Atque Noto genitis a dis in magna virorum Commoda. flant alii pelagi per caerula frustra, Aut etiam obscuro gliscentes turbine ponti Per freta rauca fremunt, clades mortalibus ingens; 970 Praecipitique rates adversi flamine raptant In syrtes, nautasque premunt. non tendere contra, Nec fugere est, si quis iactantibus incidat undis. Saepe quoque et pictis halantes floribus agros Effusi perflant, hominumque boumque labores 975 Pulvere corrumpunt, sparsis cum murmure aristis. Interea divum cessit labor; atraque monstra Titanum ut domuere immensa laude potiti, Caelicolae iussere Iovem regnare sequuti Consilium terrae: sceptrum ille accepit, et aequus 980 Omnibus imposuit leges et munera divis. Ac primum iunxit Metin sibi plurima doctam

rus vocatur. Vide Plinium lib. II: Quid igitur dicendum? Sollemne illud Horatii, irasci nempe oportere, quandoque bonus dormitat Homerus.

981 Ac primum iunxit etc. Hinc tertiam deorum aetatem proprie auspicatur Hesiodus. Iupiter Saturno Titanibusque devictis summoque imperio potitus deam Metim, prudentiam nimirum, sibi coniugem primam delegit. Id politice fictum. Nihil enim regibus carius coniunctiusque esse debet prudentia, qua qui utuntur diligenter, rempublicain sapientissime administrant. Quae vero heic de Pallade sub

Facta hominum divumque. gravis quae forte Minervam Quum foret aetherias vitae paritura sub auras, Arte dolisque Iovis capta est. rex condidit alvo 985 Ipse sua, matris praereptam e corpore, natam Sic monitus Terrae ac stellati numine Caeli, Ne quis praestantem supremi regis honorem, Aut habeat sceptrum potior. nam fata ferebant Hinc fore progeniem claram prudentibus orsis. 990 Metis erat paritura insignem lumine glauco Tritogenam, mentemque patri, viresque foventem Assimiles, quondam divumque hominumque supremum Regem educturam. prius illam at Iupiter alvum

iiciuntur, ab aliis mythologis paullo aliter narrantur, deamque hanc e Iovis capite seu cerebro ortam dicunt, unde et a Romanis Capita vocabatur, ut Fast. lib. 11I suspicatur Ovidius:

» Parva licet videas Capitae delubra Minervae, » Quae dea natali coepit habere suo .

» Nominis in dubio caussa est: capitale vocamus » Ingenium sollers, ingeniosa dea est.

» An quia de capitis fertur sine matre paterni » Vertice cum clypeo prosiluisse suo? Certe haec ultima explicatio ceteris praeferenda videtur; nam et TqiToyeveitx. dicitur heic ab Hesiodo eodem non bene secum consentiente. Hesychius enim habet: T^/rco, N/xgy^o? 0 K.oAop'oviog (pY]7i, rr\v KetyxXnv xxXeiv K&x\lxvxc;; idemque hac voce significari apud Cretenses, docet Eustathius ad Iliad. iv . Qua de re vide et Callimachum in elegia de lavacro Palladis; et, si vis ridere, Lucianum festive iocantem in dialogo Iovis capite laborantis cum Vulcano.

Condidit in propriam, dea prudens semper ut adsit, 995 Fasque nefasque suo retegat non invida patri. Post niveam casto Themidem sibi foedere iunxit Saturno genitus, quae pulcras edidit Horas Eunomienque Dicenque atque Irenen florentem, Tempore quamque suo mortalibus alma ferentem 1000 Munera. progenuit Parcas quoque, queis honor ingens Ab Iove, magnanimam Clotho, Lachesimque potentem, Atropon et fortem, generi quae commoda nostro

996 Post niveam casto Themidem etc. Altera Iovis coniux Themis, quae iustitiae praeses, immo ipsa Iustitia. Et id sapienter commentum. Etenim regibus non minus prudentia necessaria est ad bene regendam conservandamque remp. quam iustitia. Ex hac natae sunt eidem filiae Horae, Eunomia nimirum, Dice atque Irene, ut nomine ipso prae se ferunt, maxime utiles mortalium generi. Itaque Pindarus Olymp. xnl, beatam ac omnium rerum copia afHuentem Corynthum describens; in hac, inquit, Eunomia habitat sororesque, fundamenta urbium, firrha Iustitia et iisdem moribus praedita Pax, dispensatrices hominibus divitiarum, aureae filiae Themidis bonae consultricis. Sed graeca multo meliora. Hinc Horae et pulcritudinis omnigenae praesides habitae sunt et ab Hesiodo et a Theocrito. Aliae autem fortasse sunt Horae, quas et Homerus et Ovidius et Val. Flaccus esse dicunt caeli ianitrices. Verum cur heic Parcarum fit mentio? Nonne illis superius alii sunt parentes a poeta tributi? Vsque adeone oscitantem Hesiodum dicemus; an potius culpam in aliquem inficetum atque ineptum hominem, qui primus istos huc suae inscitiae testes intrusit versiculos, omnem transferemus? Omnino ita statuendum.

Multa malis miscent, vicibusque alterna ministrant. Tres autem Eurynome Oceano genitore creata 1005 Formosas ipsi Charitas dedit aurea partu Aglaienque atque Euphrosynen Thalienque venustam, Quarum oculis clare e fulgentibus ille virorum Corda domans destillat amor: sic dulce tuentur. Frugiferae hinc Cereris thalamum conscendit Olympi 1010 Regnator, niveis quae te, Proserpina, palmis Edidit insignem, et pulcram genitricis amato E gremio rapuit nutu Iovis arbiter orci Tartareis invectus equis. dein captus amavit Mnemosynen flavis spectandam in fronte capillis, 1015 Produxitque novem Musas, quibus aurea vittis Tempora sunt variis incincta, et dulcia cordi

1004 Tres autem Eurynome etc. Eurynome Oceani filia, uxor Iovis tercia, ex qua tres Gratias suscepit. Neque id sine ratione: quidquid enim boni pulcrique est in rep. a summo imperii moderatore derivari censetur .

1009 Frugiferae hinc Cereris etc. Iupiter e Cerere quarta uxore Proserpinam generavit. Ceres autem non aliud significat nisi fi ugum copiam, a qua in omne genus homirrum manat illa, felicitatis principium, abundantia. Hinc et Plutoni data fingitur Proserpina; quod Cereris filia apprime convenit divitiarum regi .

1014 Mnemosynen fiavis etc. De Mnemosyna quinta Iovis uxore deque Musis satis diximus in primis huiusce operis adnotationibus. Musas autem ego vittis ornatas dixi rton mitra, ut quidam expHcant ZjAVtoMt • Mitrae enim barbarae habebantur, et a graecarum matro

Carmina, iucundaeque placent convivia mensae. Praeterea ipsius quondam dignata cubili Latona optato se vidit Apolline laetam, 1020 Dyctinnaque arcu, et levibus gaudente sagittis, Prole bona superos inter felicior una. Postremam vero florentem in vere iuventae

narum puellarumque reticulis erant diversae, quamvis eaedam fasciae quaedam fuerint, quibus comae religabantur . Ovidius inquit: » Simulavit anum, mitraque capillos » Presserat. Et Iuvenalis:

» Ite, quibus grata est picta lupa barbara mitra. Quod vero ille vetulis, hic meretricibus ornamentum dat, quis Musis florentissimis casussimisque puellis tribuat?

1018 Praeterea ipsius quondam etc. Latona sexta Iovis uxor Phoebum et Dianam peperit: ex quo vides utrumque distingui a Sole ac Luna, qui Hyperionis ac Thiae filii. Postea vero haec nomina confusa sunt, quod nimirum quum ex hac vita ambo decesserunt interque deos abierunt, Solem Apollo insederit, Lunamque Diana: quid simile et Aegyptii de Horo ac de Iside commenti sunt. Plura si velis hac de re, vide Macrobium in Saturn., et Hyginum lib. il De si gnorum caelestium historiis. Lege etiam Homeri hymnum in Apollinem, si omnia Phoebi gesta, quae a mythologis narrantur, amas cognoscere.

1022 Postremam vero etc. Haec illa Iovis et soror et coniux Iuno, quae coniugis in culpa flagravit quotidiana, ut ait Catullus, quamvis numquam dimissa fuerit. Heben peperit, iuventutis deam, cuius nomen deducit Clericus a voce hebraica Eb, quae est viror, et probe iuventuti convenit. Peperit etiam Martem bellorum praesidem, qui quod fortasse inter Thraciae populos ferocissimos vixerit, post mortem iisdem habitus est deus praecipuus ac omnium praesen

Connubio iunxit stabili, thalamoque recepit Iunonem, quae mixta olli produxit in auras 1025 Hebenque, et Martis grave numen, et Ilithyan. Ipse autem e sacro prognatam vertice glaucis Pallada luminibus genitor sine matre creavit Magnanimam, strepitus inter quam ducere turmas Indomitam, clamorque iuvat, bellumque, necesque 1030 Sanguineae. hinc pariter non ullius indiga Iuno Auxilio, magno cupiens certare Tonanti,

tissimus. Ac sane Thracum mores cum Martis religione consentiunt: nam, ut Herodotus ait lib. v., est apud Thraces, otiosum esse, honestissimum; agricolam agere, contemptissimum; e bello atque rapto vivere, pulcherrimum. Iuno deinde peperit Ilithyam partuum praesidem, quae cum Diana postea confusa est seu Luna, quod mensibus praesit. Sed male, nam optime Iuno apud Lucianum: qui potest credi, inquit, parturientibus obstetricari Dianam, quum virgo sit? Clericum adito in edit. Graev. Hesiod. ad hunc versum. Cererae sive deae, sive mulieres, ex quibus Iupiter fertur suscepisse liberos, pellices habendae sunt, non coniuges.

1026 Ipse autem e sacro etc. Ergo male paulo ante dixit Hesiodus, Minervam fuisse in alvo a Iove repositam, quum heic dicat ortam e capite. At Hesiodus facile respondebit, dicetque ex alvo, ubi concreverat, in caput Iovis migrasse, atque ex illo demum in lucem prodiisse Minervam. Affirmat Clericus, ideo Iovem dictum hanc filiam ex se ipso solum peperisse, quod sibi adoptaverit, quam ipse solus educare atque erudire voluerit. Et re quidem vera, multos habuit communes cum Iove honores haec dea, uti videre est apud antiquos scriptores.

1031 Auxilio, magno cupiens etc. Quemadmodum Iupiter sine

Invidiaque furens, totis ac viribus usa, Vulcanum est enixa, omnes qui callidus inter Caelicolas manuum sollerti praestat honore. 1035 Ex Amphitritae et Neptuni natus amore Lucem hausit validus Triton, qui stagna profundi

matre Minervam in lucem edidit, ita Iuno, qua erat ambitione praedita, ne ista quoque in re minus potuisse Iove videri voluit, Vulcanumque ex se sola et concepit et peperit. Nam illa iy (piXorr\Ti ■> ut est in textu vulgato, sine dubitatione legenda sunt ou (pi\orr,Ti uAynaa., id est sine concubitu . Aliter non haberet comparatio locum. Scholiastes habet TtquToq ouToq 1 nimirum Hesiodus, rov CLGTOV £•/. jj.6vr\q IT^ac ems • Quare videtur legisse ou non |y •• additque hoc esse animadvertendum, nam Homerus eumdem facit etiam ex Iove. Idem docent et Apollodorus lib. I Bibl. et Clericus et Graevius et omnes ferme huiusce loci interpretes . Itaque uti diximus, Iovem adoptasse sibi Minervam in filiam, sic Iuno dicenda erit Vulcanum atloptasse, fabri cuiusdam filium, fabrum et ipsum futurum celeberrimum.

1036 Lucern hausit validus erc. Triton filius Amphitritae et Neptuni deus maris habitus est insignis, praesertim in inflanda buccina seu chonca

» Quae medio concepit ut aera ponto, » Littora voce replet sub utroque iacentia Phoebo, ut ait Ovidius. Virgilius autem de illo Miseno aeolide, quo non praestantior erat alter, aere ciere viros, Martemque accendere cantu , inquit: » Sed tum forte cava dum personat aequora chonca, » Aemulus exceptum Triton, si credere dignum est, » Inter saxa virum spumanti immeiserat unda. Dii nimirum aemulos gloriae eiusdem ac laudis homines habere non patiebantur. Vnde et Marsyae supplicium, et Arachnae, et Euryti, et alia sexcenta .

Ima tenens, matrem iuxta patremque potentem, Aurea tecta colit fortis deus. at tibi, Mavors, Frangere cui clypeos bellantum atque aera voluptas, 1040 Terroremque Metumque Venus gravis edidit, una Assuetos tecum densas turbare phalanges, Et quatere horrendis trepidas insultibus urbes; Harmoniamque super, qua clarus coniuge Cadmus Gavisus quondam est. Atlantis filia Maia 1045 Mercurium, qui certa deum fert iussa per auram,

1040 Terroremque Metumque etc. Terror ac Metus, poeticae pcrsonae, filii dicuntur Veneris atque Martis, quod in bellis aut aliis terrorem incutimus, aut nos ipsi timore afficimur. Hi semper et ab Homero et ab aliis poetis Marti comites tribuuntur, eumque in bellum sequuntur .

1043 Harmoniamque super etc. Martis item Venerisque filia Harmonia Cadmo nupsit. Admodum vero ingeniose, ut dicam cum Clerico, Sam. Bochartus Chanaan. lib. I. nomen Cadmi coniecit significare eius patriam, quae erat eorum Cadmonaeorum, de quibus Moyses Gen. XV, Harmoniam vero dictam ex monte Hermone, qui pars fuit Antilibani ad ortum fontium Iordanis. Sed Graeci aliter Harmoniam explicant. De Cadmi vero praestantia, eiusque cantus excellentia, qua Thebas condidit, et Propertius et passim alii poetae multa dixerunt. Hic e Phoenicia litteras in Greciam attulit; Palamedes aliique deinceps auxere usque ad xxiv.

1045 Mercurium , qui certa etc. Maia, una Pleiadum, Iovi peperit Mercurium, de quo lege hymnum, qui inter homericos recensetur, plenamque eius fraudium furtorumque historiam cognosces.

Ab Iove conceptum fudit; Semeleque verendi Progenies Cadmi pariter sociata Tonanti Natum immortalem genuit mortalis Iacchum Laetitiae auctorem, qui divum sede potitus 1050 Aetheria gaudet divino et matris honore. Nec minus Alcmene robur creat Herculis olli

1047 Progenies Cadmi etc. Semele Cadmi filia, mortalis omnium prima, ex Iove Bacchum concepit. Sed num Cadmo posterior Bacchus censendus est? Imo multo antiquior fuit, ut multis ostendit Bochartus Chan. lib. I. Ideo autem Thebanus creditus est, quod conditores Thebarum eius cultum in Graeciam ex Oriente attulerant. Hinc et Dionysus dictus ex Mog et NtW urbe Arabiae, in qua fuit educatus. Sed Bacchi mythologia maxime implexa est ac tenebris involuta. Nonnus in suo poemate quam plura potuit de eodem collegit lectu digna. An etiam idem cum Nemrodo? Lege Bochartiun et Clericum de eodem disserentes. Fabula autem, quod ortus sit ex Iovis femore, matre a fulmine exanimata, fortasse ficta, quia et Phoenices et Syri, quos ab aliquo generatos afErmant, dicere solent, eos e femore illius egressos.

1051 Nec minus Alcmene etc. Mortalis altera mulier cum Iove congressa, Alcmena nempe illa Amphitryonis uxor, Herculem protulit in lucem. Et Bacchus et Hercules et ceteri eiusmodi deorum filii ex mulieribus generati pro nothis haberi debent, quemadmodum illi omnes fuisse censendi sunt, qui in templis lucisque sacris aut propter flumina a fraudulentis hominibus ornatu saepe cultuque varios deos imitantibus generabantur; utque honori puellarum, quae vim erant passae, consuleietur, in vulgus proferebatur a diis fuisse genitos. Plena est exemplorum huiusce fraudis vetustas, nihilque erat familiarius, quam deorum superstitione nefariam obtegere impro

Per noctem furto congressa. at claudus utroque Ille pede ignipotens Vulcanus coniuge parta Aglaia, Charitum prima, sua gaudia sensit. 1055 Bacchus item auricomus flavam crines Ariadnam Minois natam certo sibi foedere iunxit, Quam senii lethique expertem Iupiter arce Reddidit in supera. iustis Heben hymenaeis Post duros casus et multa pericula victor 1060 Alcides, proles Alcmenae martia, duxit,

bitatem ac libidinem . Tu lege sis Dionysium Halic. lib. I. Ant. Rom. de Ilia vel Rhea Numitoris filia Vestali; lege Iosephum Ant. Iud. lib. xvnl de Paullina a Decio Mundo decepta; lege denique Herodotum lib. I Dc templo Iovis JBcli, quod erat Babylone, disserentem, huiusque rei manifesta deprehendes indicia. Commodum erat id credere, ideoque facile credi simulabatur.

1053 Ille pcde ignipotens etc. Homerus cum aliis poetis mythologisque multis Venerem Vulcano tribuit uxorem, non Aglaiam Gratiarum primogenitam .

1055 Bacchus itcm auricomus etc. Ariadna a Theseo in insula Dio derelicta, ibique a Baccho inventa, fuit ab eodem in caelum avecta. Nupta eidem, immortalitatem est consequuta. Vide Catullum in carmine: » Peliaco quondam etc. Et Nonnum in primis, cuius fabulas mire Dupuisius ad astronomiam transfert.

1060 Alcides, proles etc. Hebe, de qua supra diximus, Herculi deorum iam honores consequuto data est. Hanc Iovi ad poculum solitam stare dixerunt, antequam Ganymedes ille Troianus puer ex Ida ab aquila raptus in eius locum successit. Porro Heben deam iuventutis Herculi datam ideo coniugem non immerito opinatur Cleri

Heben, Iunonis Iovis alti et sanguine cretam, Sidereo nivei florentem in vertice Olympi. Felix, qui potuit tantos superare labores, Et nunc indomitae virtutis praemia laetus 1065 Accipit ipse deos inter deus additus astris Immortali aevo gaudens, vitaque perenni. Soli autem, assiduo qui se per inania motu Volvit agens, pulcra Oceano patre edita nympha Perseis Circenque dedit, regemque superbuin 1070 Aeeten. heic post divum mandata sequutus Oceani gnatam formosam accepit Idyiam, Quae Veneris taedas experta et dulcia vincla Eximiam certo Medeam tempore fudit. Vos mihi nunc, terraeque omnes scopulique, valete;

cus, quod quum Graeci unum hominem fuisse crederent, nec intelligerent, qui vita unius hominis sufficere posset ad eas res gerendas, quas et tempore et loco diversissimas gessisse dicitur, aeternam ei iuventutem a diis concessam arbitrati sunt. Harokel, unde HVaxXr\^ 1 Phoenicibus est mercator; quare fortasse hoc nomen non proprium est, sed appellativum.

1067 Soli autem , assiduo etc. Perseis oceanine Soli nupta Circem atque Aeetam genuit. Quae de Circe dicuntur, notissima sunt. Nota pariter historia regis Aeetae, qui ex Iclya Medeam suscepit, uti constat et ex Apollonio Rhodio, et ex Valerio Flacco in Argo naut., quos tute adito, si horum desiderio teneris. De hac re inter recentiores agit cl. Denina in Graec. Hist. lib. I cap. 7, ubi de Argonautis.

1075 Et salsi valeant ponti freta. dicite divae, Dicite olympiades Musae, Iovis inclyta proles, Quaeve, quibusve deae mixtae mortalibus olim Protulerunt natos similes caelestibus ipsis? Prima Ceres cunctas inter pulcherrima divas 1080 Iasio heroi Cretae foecunda per arva Accubuit furtim, ter scisso abiecta novali, Ac genuit Plutum, qui vastam obeuntia terram Aequora, telluremque ipsam late undique lustrat

1077 Quaeve, quibusve deae etc. Huc usque Hesiodus de iis loquutus est, qui ex diis et mulieribus nati dicebantur; nunc aliquot enumerat, qui ex deabus hominibusque procreati ferebantur. De quibus idem sentiendum, quod diximus de superioribus.

1079 Prima Ceres etc. Cum Iasio aut Iasione, ut eum vocat Theocritus, commixta Ceres edidisse dicitur Plutum, de quo Lucianus in Timone , et Aristophanes in eius nominis comoedia. Apud Homerum autem sic queritur Calypso cum Mercurio Odyss. lib. v . » Di, genus adversum nobis, quaenam improba tantum » Invidia, haud vacuo divas requiescere lecto, » Si qua virum placito carum sibi iunxit amore? » Sic roseos ornata sinus ut Oriona cepit » Aurora, invidiae stimulis ingentibus actos » Vos doluisse polo memini, nec desiit ira, » Donec in Ortygiae sylvis latonia virgo » Perculit aggressum numquam fallente sagitta. » Sic etiam quum victa animi Iasiona petivit » Flava Ceres, dulcemque ardens saturavit amorem » Mixta viro per culta soli, non inscius illum » Iupiter ardenti iaculatus fulmine stravit.

Pervolitans. cuicumque viro venit obvius idem, 1085 Nec fugit elapsus, cupido largitur et amplas Divitias, et dona parat felicia vitae. Harmonia idaliae Veneris clarissima gnata Pulcram Ino, et Semelen, et Agaven fronte venusta, Autonoenque, sibi caram quam rite comatus 1090 Duxit Aristaeus, Cadmo est enixa parenti, Et Polydorum etiam Thebarum in moenibus altis. Magnanimum valido Chrysaori oceanitis Calliroe peperit gnatum, qui robore praestans Ante alios coetu sese iactabat in omni, 1095 Geryonem, tibi quondam Erythiae in litore caesum, Alcida, camuros propter, tua praemia, tauros. Memnona Tithono genuit caput aere revinctum

1087 Harmonia idaliae Veneris etc. Ad Harmoniam relabitur poeta, ut eius prolem e Cadmo susceptam enumeret, cum unam antea Semelem nominaverit. Itaque praeter hanc narrat genuisse Ino Agaven et Autonoen, cui nupsit Aristaeus; et praeterea filium Polydorum, Thebis iam conditis. Hae sorores gravissimum sumpserunt supplicium de Pentheo orgia Bacchi contemnente, de quo Ovidius Metam. lib. III prope finem .

1092 Magnanimum valido Chrysaori etc. Hi versus suo de loco moti sunt, res enim et dicta est, et omnino aliena heic a poetae proposito. Chrysaor non mortalis vir est, sed immortali natura praeditus per Hesiodum, quare eius proles non est censenda in numero filiorum, qui ex deabus cum hominibus coniunctis oni sunt.

1097 Memnona Tithono genuit etc. Aurora e Tithono duos heic

Aethiopum regem Aurora Hamathionaque dium. At Cephalo Phaetonta parem caelestibus, olim 1100 Quem tenera sparsum roseas lanugine malas, Ignarumque, et adhuc puerilia vota foventem, Laeta Venus rapuit, templi geniumque futurum, Custodemque sui, tenebrosae noctis in umbra. Natam autem Aeetae regis, postquam omnia victor

filios suscepisse affirmatur, Memnonem et Hemathionem, quos ideo cum aliis interpretibus Aurorae filios dictos esse puro, quod ambo in superiori Aegypto, aut Aethiopia, quae regiones collatae Graeciae ad solem orientem spectant, regnaverint. Fortasse et Hemathionis nomen est a Syriaca appellatione Hhemat, inquit Clericus, ut vocabatur Syriae urbs, ad quam pertingebant septentrionales fines Palaestinae. Sed ego potius hoc nomen deduxerim ab rijta,Toq seu die, quod ab oriente nascatur dies. Memnonis et Homerus in Iliade , et Virgilius in Aen. mentionem fecerunt. Eadem autem Aurora e Cephalo protulit Phaethontem, sed, ut videtur, diversum ab illo, qui Solis, et Climenes filius ab Ovidio Metam. lib. il dicitur, quique mundum conflagrare fecit, ictusque a Iovis fulmine in Eridanum decidit. An hic Phaethon est sidus Veneri sacrum, nimirum Phosphorus? Lege quae de illo dicat Dupuisius in opere alias citato pag. 521. An potius ille, quem in Sole regnasse dicit Lucianus Hist. Ver. lib. I, bellumque gessisse cum Lunicolis?

1104 Natam autem Aeetae etc. Medeam, uti notum, Iason dux Argonautarum et Aesonis filius, uxorem duxit, eamque secum in urbem Iolcum deportavit. Res est omnium sermone vulgata, ut non operae pretium sit in ea diutius morari. E Medea vero et Iasone Medaeus heic tantum ab Hesiodo natus dicitur, quem a Chirone facit educatum, quod et de Achille accepimus, et de ipso Iasone, qui

1115 Praeliaque et duros superavit marte labores, Imperiis rex ipse suis quos ferre coactum Multos mandarat Pelias, per caerula vexit A patre abductam rediens ad moenia Iolci Aesonides nutu divum, thalamoque recepit 1120 Florentem blandeque tuentem. ibi Iasone foeta Medeum peperit, quem celso montis in antro Phillyrides aluit Chiron, ceu fata iubebant. At proles Nerei dio sata sanguine nympha, Pulcra quidem Psamathe tibi protulit, Aeace, Phocum; 1125 Sed tibi pressa Thetis plantas argentea, Peleu, Sternentemque viros, animosque leonis habentem Indomiti, clademque Phrygum, produxit Achillem. Aeneam in riguis nemorosae vallibus Idae

antea Diomedes dicebatur. Multi alii Medeae et Iasonis fuere filii, quos mater crudelissime interfecit. Vide Diod. Sic. et Bannierium.

1123 At proles Nerei etc. Psamathe Nerei filia Phocum peperit Aeaco, Thetis Peleo Achillem, quas ego Nymphas esse arbitror duas puellas deprehensas in aliquo fluvio sese lavantes, ibique compressas ab Aeaco et Peleo. Quum vero prolem ediderunt, fuisse hanc in fano aliquo Neptuni aut Nereidum delubro depositam, et verum matrum nonien occultatum. Vana tantum religio malorum suadere potuit.

1128 Aeneam in riguis etc. Quod de Phoco et Achille diximus, dicendum pariter de Aenea, cuius quum mater ignoraretur formaque csset omnibus admirationi a Venere ortus iactabatur, mendacio antiquissimis illis temporibus frequenter ad prolem cohonestandam usurpato. Vide inter homericos Hymnum in Venerem, quem admodum

Dardanio Anchisae commixta in amore creavit 1130 Alma Venus rutilo bene serto tempora cincta. Gnata hyperionidae Solis Circe aurea vafro Agrion atque Latinon Vlyssi protulit, acrem Progeniem iustamque: procul qui littora circum

belle atque eleganter italicis versibus extulit ac luce publica donavit inter alia sua doctissima carmina Gasto Comes Rezzonicus ille flos merus omnium Italorum, delectae et pater eruditionis. Vtinam et Musaeum seu Herus et Leandri amores cito nobis proferat!

1131 Gnata hyperionidae Solis etc. Vlysses e Troia rediens per varios errores etiam apud Circem aliquo tempore mansisse narratur ab Homero, ex qua duos per Hesiodum suscepit liberos Agrium et Latinum . Clericus vellet legi Adrium non Agrium propter mare Adriaticum, ut nimirum intelligatur, hos utriusque maris superi et inferi regionibus in Italia imperasse. Animadverte tamen Hyginum non Vlyssis sed Telemachi filium Latinum facere; Dionysium vero Halicar. eundem Latinum Herculis filium memoriae prodidisse, cuius mater puella quaedam Hyperborea Fauno Aborigenum regi postea nuptum data fuit, quo factum ut plerique Latinum Fauni non Herculis filium esse putarint, quemadmodum et Virgilius lib. vII Aen. Sed idem lib. xII Latini avum Solem vocat, quasi fuisset Circes filius . Ad quem locum vide Servium, qui Virgilium in varietate historiae fatetur dicta aliquando variare. Quidam etiam Telegonum Vlyssis dicunt e Circe filium Tusculi conditorem, quem Horatius in Ode xxix lib. III parricidam appellat, quod imprudens patrem occiderit, ut Vlyssi Tiresias vaticinatus erat lib XI Odyss. inquiens:

» post funus ab undis

» Adveniet tibi Parca ferens, quum longa senectus » Canitie placida confectum cernet, et omnes » Otia te circum peragent felicia gentes.

Omnia Tyrrhenum vasta ditione tenebant. 1135 Olli Nausithoum pariter formosa Calypso, Nausinoumque super, vitales fudit in oras. Hanc sobolem divae mixtae mortalibus olim Ediderunt. nunc o blando vos carmine musae Femineum cantate genus, paribusque referte 1140 Laudibus aerii linquentes culmina Olympi.

1135 Olli Nausithoum pariter etc. Nausithous et Nausinous ex nympha Calypso item Vlyssis filii. Libenter quidem Clerico assentior, hos ita fuisse vocatos, quod Vlysses animum seu cogitationem haberet semper in nave celeri. Alius fuit Nausithous ille, de quo Homerus Odyss. lib. VII dicit:

» Primum Nausithoum fudere in luminis oras » Neptunus terrae domitor Peribaeaque forina » Egregia, extremi clarum genus Eurymedontis, » Qui quomdam imperio tenuit fera regna gigantum. Ex hoc enira ab Homero dicitur natus Alcinous, qui Phaeacibus seu Corcyrae imperabat, quum in eam insulam Vlysses naufragio compulsus appulit.

1137 Hanc sobolem divae etc. Hactenus generationem illorum, qui ex hominibus ac deabus nati putabantur, recensuit Hesiodus. Heic vero Theogoniae finem faciens videtur polliceri, se feminarum illustrium laudes celebraturum: cuius fortasse carminis ea nobis pars una superest, quae Scutum Herculis inscribitur, incipitque, ut nunc exstat, a laudibus Alcmenae; pertinetque ad quartum Catalogum. Vide Fabr. JSibl. Gr. lib. il cap. vnl, ubi veteris auctoris scholium quod in Aldina editione subiicitur, integrum legitur: rrig

AW/Sof h h rw $ KXTxXoyu) (peqercu etc.

CroALa & LatTy: nodus

Nodus 1641459 in documento zamagna-b-hesiod.xml