CroALa & LatTy: nodus

Nodus 1556153 in documento skrl-3.xml

§ 57 Quando iobbagyiones castri et ecclesiae ad imperfectam licet nobilitatem eluctati sunt?

1 Cum iobbagyiones castri de primaevo regni instituto stricte conditionarii fuerint et tribus praecipuis nobilium praerogativis, nempe foro regio, honore sub ejus vexillo militandi, et exemptione a descensibus caruerint, operae pretium videtur disquirere quando nihilomius et quomodo ad cathegoriam nobilium sint eluctati; ante Belam IV nullum hactenus prolatum est instrumentum e quo appareat iobbagyiones seu castri seu ecclesiae sub axiomate nobilium venire. 2 Hujus primum de 1224. adeoque ante cladem Tartaricam editum diploma in hunc sensum, ut §-ho 52-o vidimus, emanavit quo familias iobbagyionum castri Zagrabiensis in campo tunc Zagrabiensi nunc Turopolyensi dicto habitantes cum ambigua illa clausula minoris officii de honesta societate servientium regis in album nobilium retulit. 3 Aliud ejusdem regis eodem §-ho provocatum diploma est de 1269. adeoque jam post cladem Tartaricam, in quo iobbagyiones etiam ecclesiae Albensis aliquem nobilitatis statum habuisse agnoscit. 4 Praeter hoc nullum hactenus alicujus regis diploma prolatum est in quo iobbagyiones seu ecclesiae seu castri alicujus in Hungaria siti pro nobilibus exprimerentur.

5 E converso e provocato § 52 Ladislai IV de 1273. diplomate apparet quod ille iobbagyiones castri Zagrabiensis et Crisiensis in corpore , ut dicere solemus, ad statum nobilium elevaverit. 6 Postquam enim capitaneos castrorum Medve, Rakonogh, utriusque Kemlegh et Capronczae inhibuisset ne nobiles castrenses (dicere debebat iobbagyiones castrorum) signanter de campo Zagrabiensi ad servitia facienda et taxas persolvendas compellant; subjicit deinde: et nobiles castrenses, quos antea semper banis audientiam fecisse (id est horum tantum iudicium agnovisse) intelleximus, ab obedientia castris facienda extrahimus; Medved in Zagrabiensi, Rakonok (nunc Rakovecz), Kemlek et Kaproncza in Crisiensi comitatu situantur, adeoque per diploma hoc omnes Zagrabiensis et Crisiensis castri iobbagyiones in corpore a iurisdictione comitis parochiani Zagrabiensis et Crisiensis eximuntur seu, quod idem est, nobilitantur.

7 Quod iobbagyiones castri Ruiche, nunc Roich, quod olim ad comitatum Zagoriae pertinebat, nunc jam ad Styriam avulsum est, sub Belae IV pro nobilibus necdum fuerint reputati, docet diploma Stephani bani inter Hevenessiana de 1255. quod ita habet: Nos Stephanus totius Slavoniae banus et capitaneus Styriae... Quod cum D. Bela, Illustris Rex Hungariae, nos ad Ruicha pro restituendis terris a praedicto castro alienatis et pro libertate hominum de Ruicha judicanda destinasset... quos invenimus ex castrensibus indebite factos esse iobbagyiones castri vel praediales, eos reddidimus in pristinam libertatem, quos autem invenimus iobbagyiones castri vel praediales, illos in statu suo, secundum quod Coloniannus, rex nempe Galliciae et dux Sclavoniae bonae memoriae ordinaverat cum Terris suis pacificis duximus dimmittendos. 8 Apparet hinc quod aliqui castrenses illegitime irrepserint ad conditionem iobbagyionis castri , et hos banus retrusit ad pristina castrensium servitia et praestationes; qui vero se legitimos iobbagyiones castri esse docuerunt, hos in eadem conditione confirmavit quin ullam nobilitatis eorum faciat mentionem.

9 Sed et hos Ladislaus IV non multo post per provocatum jam § 51-o de 1279. diploma ad statum nobilium provexit, ubi ait: Nobiles nostros praediales et iobagyiones castri Ruiche a iudicatu bani Henrici et aliorum comitum... de gratia nostra speciali tamquam veros et naturales servientes nostros ultra Dravum constitutos juxta libertatem eorumdem nobilium duximus eximendos.

10 Iuvat hic obiter advertere quod licet utroque hoc diplomate praeter iobbagyiones etiam praediales castri nominentur, hi tamen distinctam ab illis conditionem non effecerint. 11 Quodsi enim castra distinctam a iobbagyionibus castri praedialium conditionem habuissent, hujus certe inter 380 causas, quas Rit. Expl. Verit. describit, mentio alicui injecta fuisset. 12 Verum coeperunt praelati iobbagyiones ecclesiarum etiam praediales compellare et sic vocabulum hoc etiam iobbagyionibus castri tamquam synonimum successive adhaesit.

13 Omnibus his combinatis ego in eam concedo sententiam quod primi iobbagyiones castri Zagrabiensis , qui campum nunc dictum Turopolyensem habitabant, dein aliorum etiam Sclavoniae castrorum iobbagyiones sub Bela IV e statu conditionario emergere coeperint, sub Ladislao vero IV se jam ab omni praeter redemptionem descensus comitum castri iurisdictione liberos effecerint sicque imperfectam licet nobilitatem sint assecuti. 14 Vadem sententiae hujus habeo praeter jam recitata diplomata pretiosum illud iudicialis antiquitatis monumentum, diploma Mathaei, bani totius Sclavoniae, de 1270, ex authographo descriptum, quo usum et consvetudines, quibus nobiles Regni Sclavoniae ab immemoriali , ut illic dicitur, tempore in iudiciis utebantur, articulatim confirmat, et cujus § 40, uti id, dum illud commentarer, dispescui, dicitur: Et quod omnia praemissa debito ordine observentur, cum comite Zagrabiensi continuo duo nobiles et duo iobbagyiones castri, et totidem cum comite Crisiensi, quos Regnum eligendos duxerit, judicabunt .

15 Diploma hoc triennio praecessit illud quo, ut vidimus, Ladislaus IV in Sclavonia iobbagyiones castrorum a iurisdictione castri in corpore exemit, et tamen hi toto hoc diplomate ita aequaliter tractantur cum nobilibus ut inter utrosque solum nominis discrimen intercessisse putes. 16 Peculiare tamen est illud quod status Regni ad ipsum illud tribunal, cui effectuationem redactarum jam in legem scriptam consvetudinum concrediderant, e iobbagyionibus castri tot, quot e statu nobilium individua delegarint. 17 Debebant certe illi in usum complurium praerogativarum nobilitarium pridem antea devenisse, quam ad hanc administrationis publicae communionem admittantur; id autem ad Belae IV regnum, qui Turopolyenses jam 1224. ad imperfectum illum nobilitatis statum, ut jam vidimus, evexit, commode referri potest.

18 In Hungaria singulares castri iobbagyiones ad perfectam statim nobilitatem evehi consvevisse supra ostendimus, evecti autem ad imperfectam illam libertatem integri castri alicujus iobbagyionum corporis nullum hactenus exemplum prolatum est. 19 Cum tamen Bela IV in provocato §-ho 52 de 1269. diplomate jam in ipsis ecclesiae Albensis iobbagyionibus aliquem nobilitatis statum agnoscat, debuerunt certe etiam iobbagyiones castri eadem praerogativa gaudere. 20 Videtur itaque usus iobbagyiones castri licet speciali diplomate nobilitatis non donatos pro nobilibus imperfectis reputandi jam sub hoc rege, et forte post Tartaricam cladem , quae ingentem verorum nobilium numerum absumpsit, etiam in Hungaria adoptatus

57.20 adoptatus: adoptatos MS

fuisse.