CroALa & LatTy: nodus

Nodus 1307049 in documento skrl-1.xml

Motiva.

Generale navigationis planum eo dirigi debet ut maxima, quoad fieri potest, Regni pars beneficii navigationis particeps efficiatur. Itaque cum centrum navigationis Hungaricae capitalia ejus flumina, Danubius , Tibiscus , Savus et Colapis constituant, ante omnia determinari debet qualiter horum regulatio perficienda sit; ad hoc, ut navigatio per eos et brevior et magis expedita reddatur; idest determinari debet ubi transsectiones faciendae? qui superflui rami occludendi? an obstantia alicubi saxa disrumpere? vel vero per ducendum oblique novum canalem illa evitare expediat? quam procul singulum hoc flumen adversam navigationem recipiat, adeoque quam procul semitae attractoriae debeant instaurari?

His stabilitis discuti debet, quos ex influentibus in haec flumina majoribus tantisper fluviis, veluti Vuna , Dravo , Vago , Samusio , Marusio ita aptare operae pretium sit, ut illi collaterales si non adversae , secundae adminus navigationis canales praebeant, et qualiter id in singulo fluvio praestari possit? Cum nec determinandi in hunc usum collaterales fluvii sufficientes pro toto Regno communicationis canales praebituri sint, an non hos per Fertöiensia , Balatoniensia , Temessiensia , Tibiscana , aliaque vasta stagna ideo praeprimis efformare intersit, ut hac ratione eodem labore et communicatio aperiatur, et ingentes, quae modo vix alicui usui sunt, plagae in fructifera terrena convertantur? si ita, ubi? et qualiter? canales hi fodi debeant?

Si vero omnibus his praestitis adhuc notabilem aliquam Regni plagam beneficio communicationis cum aliquo navigabili fluvio destitui eveniat, an? ubi? et qualiter ejusmodi communicationis canalem per siccum effodere expediat?

Denique cum hac etiam ratione aliqua emporialia loca extra canales ejusmodi casura sint, determinari debet ad quas navigationis stationes ex emporialibus ejusmodi locis vias commerciales instaurare intersit?

Si omnia haec ordinate elaborentur, tum primum generale et systematicum navigationis planum exsurget. Hoc vero elaborato debet deinde ipse suscipiendorum sua serie laborum ordo determinari. Ac id quidem ipsa rei natura universim indicare videtur, quod primum capitalia flumina, tum collaterales fluvii, postea ducendi per vasta stagna canales, ac postremo commerciales ex emporialibus locis ad propinquiores navigationis stationes viae perfici debeant. Verum cum singulum iterum objectorum horum complures labores, qui forte e defectu fundi simul suscipi non poterunt, requirat, interest ut exmittenda Deputatio inter hos ipsos novam iterum seriem specifice elaboret, v. g. an prius transsectionem aliquam fieri vel superfluum ramum occludi intersit? Si ejusdem speciei labor in pluribus ejusdem fluvii locis occurrat, quem praeprimis suscipere expediat? quos e collateralibus fluviis praeferenter regulare? quos canales per vastiora stagna praeprimis efformari, publica utilitas exigat.

Si omnia haec rite determinentur, nulli inposterum labores praepostere suscipientur, neque plures quam perfici possint ad semel inchoabuntur. Unus labor alteri non nocebit, imo posteriores per eos, qui praecedent, facilitabuntur. Quod summum est, nunquam opus e defectu fundi adhaerebit, quia defixo semel laborum ordine quantuscunque demum fundus adfuerit, is nonnisi in eum, qui in sua serie maxime necessarius fuerit, laborem quotannis impendetur, sicque totum planum, etsi tardius, aliquando tamen perficietur. Ubi e contra, si sine plano porro quoque agatur, etsi iidem sumtus impendantur, facilis tamen et per totum Regnum diffusa navigatio, quodque ejus consectaneum est, florens commercium, nunquam obtinebitur.

Caeterum id res ipsa exigit, ut in hoc plano nonnisi tales labores stabiliantur, quorum utilitas necessarios ad eos perficiendos sumtus compensabit. Ars improbo labore et immensis sumtibus montes perfodere, perque has rimas fluvios traducere, aut canales ad eorum apices per cataractas elevare potest. Verum nisi utilitas publica profusis in hos labores sumtibus respondeat, opera ejusmodi ad artis tantum ostentationem referuntur. Quare ut eadem Deputatio sumtuum etiam schemata elaboret, prorsus necessum est. Nihil quidem ejusmodi schematibus incertius esse satis constat. Cum tamen Deputatio illa, parte ex una e viris localium pretiorum probe gnaris, parte vero ex alia ex hydraula laborum, quos opera ejusmodi requirunt, aprime perito constituta sit, sperare licet, quod schemata haec adminus proxime ad realitatem perduci possint.