CroALa & LatTy: documentum

Catharinias, (B, 1577)

IHS Salutatio principum Prima ad omnes principes Faustis, o simul, o adeste, votis Oenipontiadum duces sororum Et vatum chorus! I, procul minaci Adversum feriens scopum sagitta! I, contemptor et arrogans, abito, Non spectata tibi duces pararunt. At vos, aurifero fluentis alveo, Cinctae montibus Oeni adeste valles! Gaudete, o iuga montium, pruinis Alteque umbriferis operta silvis! En vestrum geminant duces honorem, Ingentes animis duces et armis Potentes, columen Carinthiorum Et lux Austriacae decusque gentis, Flos, laus, lux Bavarae decusque terrae, Sperati toties, semel recepti. Quos salvere cavis sonorus Oeni Plectris alveus, et iubet valere.

Secunda ad Carolum archiducem State, silete, animis omnes linguisque favete! Salve quanta salus caelo data maxima ab alto Carole, honorato sate sanguine! Caesaris ingens Fernandi genus horrendi fera robora Turcae Frangens, arma Erebi cohibens victricibus armis. Te propter silvis ingens, et vallibus Oenus Laetior auriferos interfluit agmine montes. Laus surgat tua mansuris super aethera factis. 21] sato B. 11] Ov. Pont. 3,4,99 geminabit honorem. 21 sate sanguine] 66, 238, 781 sata sanguine regum; 228 sate sanguine divum; 874 regio sata sanguine; 1174 claro sata sanguine; Verg. Aen. 6,125 sate sanguine divum; BM 2,699 sata sanguine regum. 22 fera robora] Ov. met. 14,391 ... duro fera robora rostro / figit. 23 victricibus armis] Paul. Nol. carm. 13,29; 14,87. 25 agmine montes] Claud. 24,3,263. 26 Laus … factis] 32, 41, 49; cf. 622 et Verg. Aen. 1,379 fama super aethera notus. 1–18] phal. hendecasyll. 19–49] dact. hexam.

Tertia ad ducem Guglielmum Salve quanta salus caelo data maxima ab alto Dux Gulielme ducum nulli pietate secunde, Multorum, ac magnorum operum ditissime, summos Inter habende viros, stabili virtute fideque Gratus ades rutili riguis in vallibus Oeni. Laus surgat tua mansuris super aethera factis.

Quarta ad ducem Ferdinandum Salve quanta salus caelo data maxima ab alto Dux Fernande animis ingens et fortibus ausis, Quem fecit virtute deus belloque potentem, Terrorem haereseon, fidei solamen avitae. Gratus ades rutili ripis, et pontibus Oeni. En tibi plectra sonant, nemorosa cacumina montes, Oenigenum montes, spelaea umbrosa ferarum: Teque adamant virides, atque umbriferae convalles. Laus surgat tua mansuris super aethera factis.

Quinta ad archiducem Ferdinandum Salve quanta salus caelo data maxima ab alto Caesareum Fernande genus, ter magne ducum dux, Consiliis et agendarum moderamine rerum Primus Bella gerens valida virtute, manuque Dira fidem propter qui mille pericla tulisti, Pignora prima tori domino, velut Abra, sacrasti: Belligerae auxilio Patriae dans rite secunda. Laus surgat tua mansuris super aethera factis.

Ad serenissimam Annam Mariam coniugem Caroli Salve benignis auxiliis potens, Et inclytorum sanguine Caesarum Sata Maria, fertilique magni Connubio ducis aucta coniunx. 30 Inter habende] 2083; Ov. am. 1,11,2 et fast. 5,348 inter habenda. 31 riguis in vallibus Oeni] 2053. 34 fortibus ausis] 780 immortalibus ausis, 836 ingentibus ausis, 933 plenis Maxentius ausis, 1145 et 1163 praestantibus ausis, 1946 praestantior ausis; Verg. Aen. 9, 281; Sil. 1,151; 3,179. 38 nemorosa cacumina montes] 73, 1392; BM 1,444 nemorosa cacumina montis. 39] Verg. ecl. 10,52 inter spelea ferarum. 44 moderamine rerum] Prisc. Anast. 251. 50–57] Alcaicum. O liberali munere pauperes Quae iuvas, iram numinis et minas Avertis, o salve, benignum In meliora deum reflectens.

Ad serenissimam Reginam Magdalenam Venisti nuruum multis prae millibus una Virgineis celebranda choris Pia Magdalena. O Regina deo soli quae tempora vitae Mortalis tribuens, animum ad caelestia regna, Ac thalamos immortales, superosque levasti: Posthabitisque deum longe omnibus ante tulisti, Grata et amica venis, ripis et vallibus Oeni.

Ad serenissimam ducem Renatam coniugem Gulielmi Grata Renata venis! Magni ducis inclyta coniunx, Sceptrigerum quae Danorum sata sanguine regum Belligerique ducis Lothringi nobile germen, Vivis opum temtrix, miserorum dulce levamen, Factis plena bonis, late virtutis amores Diffundes fidei cultrix celeberrima avitae.

Ad serenissimam Philippinam archiducis Ferdinandi coniugem Prima Philippinae merito sua vota sonoris Oenus aquis resonare docens, sic infit ab alto Gurgite, respondent nemorosa cacumina, montes. Salve, dulce decus nostrum: quae germine fausto Laeta parens, patriaeque duces, optataque latis Auxilia imperiis felici sorte tulisti. Huc ades, ac dulcis radios iaculare favoris.

Ad omnes auditores Terrarum decora alta viri salvete, silete!

Prologus State, silete, animis omnes linguisque favete! Costida spectantes, quae vincula flagra rotasque, 67 nobile germen] Boeth. cons. 3,6,7. 68 miserorum dulce levamen] 2024. 72 infit ab alto] Verg. Aen. 11,301. 72sq. alto / gurgite] Ov. met. 9,226sq. 78 Terrarum … viri] 2058, 2104; Stat. Theb. 6,391 terrarum decora ampla viri, decora aequa iugales. 58–83] dact. hexam. Et mala multa dei propter toleravit amorem, Caesaque virgineum profudit pectore flumen. State, silete, animis omnes linguisque favete!

Teutscher Prologus Durchleuchtigst Fürsten, Gnedigst Herren, Grafn Freiherrn, Ritter, Frawn von ehrn, Edel unedel, glert und weiß, Versamlet hir auf disem kraiss Zusehen diß Comediam Von Sant Chatarin ist Ir nam, Ist kain fabel, mehr, noch gedicht, Sunder ein warhaffte geschicht, Die Metaphrast der haylig Mann Vor vilen Jaren beschriben than, Anzaigt die straff und auch die Pein, Welche Chatrin die Konigin fein, Gelitten umb Christi wegen, Alß Ir Im fortgang werd sehen, Gefenknuß, gaisselung, hunger, schwert Ir seel dann frolich ward bekhert, In himels thron zur Seeligkait, Die Gott sein kindern hatt berait. Nun merktt aber die ganz geschicht, In fünff tail zusamen gericht. Im ersten tail des Kaysers Sohn, Flavius Valerius ist sein Nam, Stattlich bottschaft gen Alexandria Schiktt wegen der hayligen Chatrina, Begert sy znemen zu sein weib. Chatrina vermelt Seel und leib Christo, veracht die gaben gross, Bitt den frummen Macharius Der tauffet sy dabey sthen Christus Maria und Engel schon. Maxenz darnach wirt empfangen, Vom Bischoff Rhat entgegen gangen, Bringen d Schlissel der grossen statt, Welche Alexander gebawen hatt. Derwegen Er bevelhen thut, Blast auf, Schlagt trumb, habt guten mut! 84–207] Cursiva Germanica. 82 profudit pectore flumen] Verg. Aen. 9,414 vomens calidum de pectore flumen. 84–207] Paargereimte jambische Vierheber. Im andern thail helt ainen rath, Maxenz der Kayser mit was rath, Er den verdammen mocht sein gut, Behalt in frid und guter hut. Der Abgottisch pfaffen hauff, Auch die RathsHerren dringen drauff, Das wider Christ ein scharpfs mandatt Wirt außgerufft in der statt, Die Christen soll man schlagen todt. Daraus ervolgt grosse noth, Darumb die Christen fliehen hin Auff eim Schiff In Griegisch Athen. Cathrina aber studiert eben, Auß hailiger gschrifft, lest Almuß geben. Ir hoffleuth aber fürchten sehr, Dann solche selzame newe mehr Maxentio werden fürkhommen, Darauß Ihr noth und angst mocht khomen. Aber Christi lieb uberwandts alß, Die Muter, hoffleuth, klain und groß, Nimbt urlaub von Inen lests hin, Fur Christo zsterben sthet ir sinn. Im tritten thail das opffer geschicht, Das der Haidnisch pfaff hatt zugricht. Dann Chatrina ein Audienz Begeren lasst bey dem Maxenz, Den sy seiner grossen tyrraney Straffet, redet dapffer und frey. Maxenz aber der gross Tyrann Vervolgt d Christen durch Porphirium Sy tödten stechen und wurgen lasst, Die Pfaffen, teufel, In drumb loben fasst. Nachdem Chatrina fast disputiert Mit dem Kayser, ist er verwirt, Will die Chatrinam legen ein, Darfur bitten Ihr vil schon und fein Die Hoffleuth der frummen Konigin Sy mit Irem blut zuretten berait seindt, Doch man zulest den friden macht. Der Kayser dieweil ghet zu rath, Wie er die Jungfrau Khatarrin, Mocht machen ein abgotterrin. Dieweil khommen die hauptleuth, Bringen vil gefangne und gross beut. Diß werdet Ihr zwar sehen alß Zum beschluss dises tritten thailß. Im vierten Macharius, der frumb man, Mit einem geschray kumbt auf den plan: Teufel, Götzen, holz, erz und stein, Gold, Silber, der haiden Gozen sein. Valerius In mit stekhen schlecht, Er alles solchs gedultig tregt. Die weysen mit Chatarina disputiern, Meinten sy wurden all obsigen: Ir funffzig ain Maide uberwandt Drumb sy Maxenz mit feur verbrant, Das doch Ir leiber gar nicht brent, Sy that Macharius all begrabent. In dem Kercher der Jungfrau Erscheint Christus, d Engel, unser Frau, Sterkhen sy die marter zleiden, Sprechen, sy wenn Alzeit bey Ir bleiben, Sy nit verlassen In der noth Und helffen tragen den bittern todt. Maxenz aber Helt ein geiadt Von Hirsch, Schwein, Fux, wildtpret. Zulest Porphirius und Kayserin Zur gefenknuß haimlich gangen sein Chatarinam trösten, werden Christen, Darumb sy beydt Ir blut vergiessen. Ob solchem Maxentiuß tobt und wuet, Chatarinam gaisslet biß aufs blut, Richt auf ein greulichß torment, von Redern, aber es wardt verbrent Durch ein pliz hagel und tundter, Diß war Maxenz ein gross wunder. Wirt aller toll auß grossem zagen, Hiess der hailigen Jungfrau das haupt abschlagen, Ir seel gen himel fur, aber der leib Von Englen getragen wurdt mit grosser freudt Hoch auff Sinay, den hailigen berg, Darauf geschicht gross wunderwerkh, Durch ein brunn der alda entsprang, Hailt manches weib und auch Mann, Lamb, aussezig und gebrechliche. Also ehret Gott sein hailige, Der wolt uns durch Ir hailig gebett Behueten vor sundt in ewigkait.

Personae Cathariniadis Maxentius Imperator Livia Imperatrix Philandra Praefecta aulae Liviae Claudia Melite Octavia Drusilla Virgines Liviae Porphyrius Archidux Sigismundus Capitaneus generalis Phalaris Sagaris Galerius Duces Maxentii Tribunus Octavianus Brutus Claudius Marius Hector Camillus Hannibal Nobiles Maxentii Milites acclamantes Praeco Flavius Valerius Filius Valerii imperatoris Cassius Princeps legationis Quatuor legati Duodecim senatores Alexandrini Catharina Regina Rosimunda Aulae praefecta Andridamia Mater Chatharinae Quatuor virgines Duodecim nobiles anonymi Pantaleon Panticrates Alexander Leander Bias Amoraldes Praecipui nobiles Catharinae Macharius Pater spiritualis Catharinae Eubulus Philaletes Doctores Catharinae Christus B. Virgo Angeli Eulogus Episcopus Christianorum Fugitivi 20 anonymi Pontifex idolorum Mystae idolorum quatuor Philosophi decem Claudus Caecus Leprosus Pauperes aliquot Architectus cum tribus sociis Architalassus Pontidamas Nautae Carnifex cum quinque lictoribus Diaboli quatuor Duo sapientes

IHS Actus I.

Scena I. Flavius Valerius, filius Romani Imperatoris Valerii – Cassius, nobilis Flavii, et quatuor socii Ite agedum o socii, dextra laevaque frequentes: Tuque alios longe ante omnes fidissime Cassi. I comes, i veri non dissimulator amoris. Pontigradisque procul cito per vada salsa carinis Quaerite Alexandri turritam moenibus urbem. Costida ubi Lagidam, qua non mihi dulcior ulla Vivit faemineas inter pulcherrima turmas Rite salutantes sic compellabitis ultro. Costis opum dives, linguisque stupenda disertis, Sola Paretonias inter celeberrima nymphas, Cedunt Romulidum cui millia formosarum, Ad te Romuleum genus alto a sanguine Divum, Dux, genus egregium Valerii: belloque potentum Quiritum imperii longe optatissimus haeres, Nos maris Ausonii vada per ventosa profectos Mittit: eum ut vinclo digneris sponsa iugali. Haec petit, haec eadem missis sua verba tabellis Scripta ferenda dedit; quin et venerabile donum Aureaque Attalicis misit velamina limbis, Crateres aureos, rutilisque monilia gemmis. Cas: Princeps Romulidum claro sate sanguine divum Imus ad omne tuum imperium, nutumque parati Costida quaeremus, flectemus munere, verbis, Consiliis. Tua erit Costis. Te prole parentem Efficiet: nisi me fallax male decipit omen. Fla: Ite ad pontigradas isthaec auferte carinas. 210] Ov. met. 5,61 et comes et veri non dissimulator amoris. 211] Verg. Aen. 158 (=Sil. 17,155) vada salsa carina. 214–27] 307–18. 215] Verg. Aen. 4,304; 6,498 compellat vocibus ultro. 10,606 compellat Iuppiter ultro. 216] 308. – opum dives] Ov. fast. 3,570. – linguisque stupenda disertis] 760 linguisque disertis; 812 linguamque ... disertam; 1136 linguis ... stupenda; 1148 linguis ... disertis. 217] 695; Ov. met. 5,412 inter Sicelidas Cyane celeberrima nymphas. 218 millia formosarum] 309; 247, 334 pulcherrima formosarum; 788 nitidissima formosarum; Prop. 2,28,49. 220] Verg. Aen. 7,213 rex, genus egregium ... 224sq.] Ov. met. 14,707 saepe ferenda dedit blandis sua verba tabellis. 225 venerabile donum] Verg. Aen. 6,408; Sil. 7,81. 227] 318. – Crateres aureos] 301, 318. 228 sate sanguine divum] Cf. ad 21. 231sq.] Verg. Aen. 1,75 ... pulchra faciat te prole parentem. 208–404] dact. hexam.

Scena II. Andridamia mater Catharinae – Catharina cum pedissequis – Panticrates – Pantaleon – Cassius cum sociis – Alexander – Leander Panta: Impetus ire fuit, fuit impetus ire per arva: Imus, et en laetis respondent omnia votis. Panti: Regia progenies, viden ut favet aura solumque? Quam te sublustris gradientem amplectitur umbra? Panta: O virgo, Lagidum illustris sata sanguine regum, Fax iuvenum Costis, merito pulcherrima summas Inter habenda deos, quis te dolor occupat ingens? Panti: Principe digna viro, quid te maerore fatigas? Laeto corde decet per dulce comantia prata, Arvaque et has viridi mutantes vertice quercus Ire, per et gelidos saltus nemorosaque lustra. And: Dulcis gnata, comas oculosque decora nitentes: Quid sibi vult haec frons, aut cur suspiria ducis? Panta: O felix animi pulcherrima formosarum, Cui pulchris rubicunda rosis labra aemula certant, Gaude animo pellens conceptum corde dolorem ! Panti: En canimus plectro tibi nobile carmen eburno, Audi blandisono resonantia fila susurro! Panta: Fundite dulce merum, Lagidae date vina Phalerna, Os humerosque deae simili crinesque decoros: Gaude animo, en roseo florentia serta decore! Panti: Hoc bibe dulce merum roseis o pulchra labellis, Ora talosque deae similis, teretesque papillas! Panta: Si placet hoc propino merum. En me proluit aurum, Et verti pleno dulces crateres Iaccho. Ecce viden? bibimus, fundoque exhausimus imo Nunc age, ni grave sit, mihi respondere necessum est, 234 Impetus ire fuit] Ov. epist. 5,64. 235] Verg. ecl. 10,8 non canimus surdis, respondent omnia silvae. 236 Regia progenies] Ov. Pont. 2,9,1; met. 11,754; Sil. 844; BM 1,226; 1,258; 2,15; 3,2; 3,237. 237] Verg. Aen. 9,371 (= Homer. 700) sublustri noctis in umbra; Val. Fl. 3,142 sublustri...umbra; Stat. Theb. 11,761 nox favet et grata profugos amplectitur umbra. 240] Ov. fast. 5,348 illa cothurnatas inter habenda deas; Val. Fl. 6,398 pavor occupat ingens. 241 Principe digna viro] 784, 788, 1443 Caesare digna viro; 881 Caesare sponso digna; Epiced. Drusi 344; Ov. Pont. 1,4,55 cum coniuge Caesare digna; BM 3,737 Caesare digna marito. 243] Manil. 5 ... viridi nutantis vertice silvas. 245] 286, 812, 1300. 246 suspiria ducis] Ov. met. 1,656; Mart. 11,39,9. 248] Mart. 4,42,10 Paestanis rubeant aemula labra rosis. 249 conceptum corde dolorem] 555, 1351. 250] Prop. 3,3,25 dixerat, et plectro sedem mihi monstrat eburno. 252 vina Phalerna] Ov. Pont. 4,2,9. 253] 575, 1010, 1112sq. 254] Dirae 20 ... vario florentia serta decore. 256] Verg. Aen. 1,589sq. os umerosque deo similis. – Ora talosque] 253, 305. – teretesque papillas] 1847. Dulcis, et omne decus superans longe optima virgo. Cat: Nil possum gustare hodie potusve cibive. Ale: Virgo serena rosis pulchris longe omnibus una Pulchrior: ecce rosas, tibi quas mea dextera carpsit. Lea: Ecce rubet rosa virgineo suffusa pudore, Ut rosa virgo rubes, ut candida lilia fulges. And: Dic age, ne celes, thalamis ter digna beatis, Num te durus amor crudeli tabe peredit? Non tibi nequiquam lugens per viscera pallor Aegrotas tenui suffundit sanguine venas. Aurum, et opes adsunt, et summi culmen honoris, Cumque tot obtineas, ac tanta: quid insuper optas? Cat: Mater, multa meis fateor, sunt commoda rebus: Exoptata tamen placidae solatia vitae Deficiunt, subit ante oculos semperque subibit Hoc unum, miseris lanians mea pectora curis, Quod fugiunt anni, fugit aetas, labitur omne Tempus, et ad finem properant praesentia vitae Gaudia. Quale secat flavas messor falcatus aristas, Quale vel autumni venientis frigore primo Lapsa cadunt folia, et concusso stipite frondes; Sic omnes tandem abripimur, cinerescimus omnes. Ast ego, quae tandem post ista caduca sequantur, Nescio. Dii norunt caelestia templa colentes. And: Desine, gnata, comas oculosque decora nitentes, Mecum erit iste labor. Veniet quo doctior alter Non fuit in terris, nec erit venientibus annis, Qui tibi recludet caeli decreta potentis. Panti: Interea maestas animo procul abice curas! Panta: At quinam huc properant male fausto sidere nati? State viri iam nunc istic, et sistite gressum! Panti: Quid petitis? Quae caussa viae? – Panta: Quae caussa profectos Litus ad Isiacum vos per vada caerula vexit? Cas: Principis imperio Romana sede profecti 267 Dic age, ne celes] 789, 1784 Dic age, ne caela. 268] Verg. Aen. 6,442 hic quos durus amor crudeli tabe peredit. 269sq.] Ciris 225sq. non tibi nequiquam viridis per viscera pallor / aegroto tenuis suffundit sanguine venas. 280] Sil. 8,61 atque ea, dum flavas bis tondet messor aristas. 281sq.] Verg. Aen. 6,309sq. quam multa in silvis autumni frigore primo / lapsa cadunt folia, aut ad terram gurgite ab alto; ibid. 4,444 consternunt terram concusso stipite frondes. 287 Mecum erit iste labor] Verg. Aen. 4,115. 288] Ov. am. 2,6,23 Non fuit in terris vocum simulantior ales. – venientibus annis] 326, 404, 782, 2060. 292–94] Verg. Aen. 9,376 state, viri. quae causa viae? quive estis in armis?; ibid. 7,197sq. quid petitis? quae causa rates aut cuius egentis / litus ad Ausonium tot per vada caerula vexit? – vada caerula] 561. Consilio hoc omnes, animisque volentibus isthuc Mittimur, et vestris laeti succedimus oris. Purpureas formosa genas et eburnea colla Costis ut accipiat magni ducis inclyta dona. Costidis en auro pictas, et murice vestes, Crateres aureos et Costidis aurea vasa, Despondere cui iuvenem florente iuventa Conspicuum, forma insignem, ditem ubere glebae Venimus. – Panti: Ergo agedum iuvenes accedite – Panta: Pulchram. Ora diserta talosque albos, en Costida, mater Andridamia cui comes est dulcissima – Cas: Eamus. Laetare o Pharias inter pulcherrima nymphas Costis opum dives, linguisque stupenda disertis, Pulchrior Italidum quam millia formosarum. Nympha decens, cuius terrarum it fama per orbem. Ad te belligerum genus alto a sanguine divum Romulidum imperii longe optatissimus haeres, Nos Maris Ausonii vada per ventosa profectos Mittit: ei ut vinclo coniunx sociere iugali. Te solam petit. Haec missis sua verba tabellis Ad te scripta dedit. Sed et haec pulcherrima dona Aureaque Attalicis misit velamina limbis, Crateres aureos, rutilisque monilia gemmis. Cat: Pro re pauca loquar. Heroï haec dicite vestro: Nolo virum, ni dispiciam prius omnia, qualis, Quisve sit ille, et an insano rapiatur amore: An vero affectum certa ratione gubernet. Nolo virum, quo sit praestantior alter amore, Viribus, ingenio, sceptris, virtutibus, armis. Cas: O Virgo, qua nec melior fuit altera forma, Ornatuque prior, nec erit venientibus annis. Ne tibi sit ludus cupidum suspendere amantem. Ille tui exarsit nimium crudeliter igne: Utque rigor ferri rutila lentescere flamma Assolet, haud secus ille tui mollescit amore. 298] 1848; BM 1,484 Lactentes aurora genas, per eburnea colla; Ov. met. 3,422 inpubesque genas et eburnea colla decusque. 299] Val. Fl. 3,340 dat pictas auro atque ardentes murice vestes. 301 aurea vasa] 1052. 303 ubere glebae] Verg. Aen. 1,531; 3,164. 319] Verg. Aen. 4,337 pro re pauca loquar; Floruit insignis 2,229 Pro re pauca loquar tamen, ambitione remota; Verg. Aen. 1,137 maturate fugam regique haec dicite vestro. 322] BM 3,556 ratione gubernat. Cat: Desinite, aut vos responso non amplius ullo Dignabor! Nolo ignoto me iungere amanti, Nec vestris moveor donis, absistite, abite! Cas: Vincis virgo decens pulcherrima formosarum. Triste vale dico, sed habent sua vela recursus, Fitque quod haud fuerat momentaque cuncta novantur.

Scena III. Andridamia – Macharius – Catharina Optime Machari, quo non praestantior alter Ore ciere dei laudes, Christumque sonare: Quid fers consilii? vel quid nunc restat agendum? Nam tibi consiliis animum sapientibus aptum, Indidit omnipotens rerum pater, optima factu Consule Cathrinae, cui te decet omnia longe Prospicere, atque animis venturos cernere casus. Mac: Consulo, mortales ut dedignata hymenaeos Caelesti nubat sponso: magis omnibus unum Hunc penitus totis adametque petatque medullis, Qui solus tenet imperium, quo cuncta reguntur, Cui comes est pax exsuperans, aeterna voluptas. Cat: Sed quanam id fieri possit ratione, docendum est. Mac: Dicam. Hic sola manens ardentia vota, precesque Funde deo, ac precibus tollas super aethera mentem. Sensibus ille tuis mox illabetur ab alto: Quem praeter nihil ulterius, nil amplius optes. Cat: Verum quid dicam? quae prima exordia sumam? Mac: Dices: Sancta parens, enixa puerpera regem, Mater virgo, mei, quaeso, miserere, tuumque Fac videam gnatum caeli terraeque potentem! Sim, precor, huic soli vinclo sociata iugali! Cat: Sic faciam, vos interea paulisper abite! 331sq.] 697sq. 335 habent … recursus] Ov. met. 9,594 obruor oceano, neque habent mea vela recursus. 336] Ov. met. 15,185. 337 quo … alter] Verg. Aen. 6,164. 346 penitus ... medullis] 362; Claud. 28,78 et penitus totis inolevit Roma medullis. 347] 391, 796, 805, 2072; Manil. 1,27 quo cuncta reguntur; Carmelianus 577 cuius nutu sata cuncta reguntur? 348 aeterna voluptas] 376. 353 nihil … optes] 378; Hor. epist. 1,2,46 nihil amplius optet. 354] Verg. Aen. 4,284 quae prima exordia sumat? 355] Sedul. carm.pasqu. 2,63 Salve, sancta parens, enixa puerpera regem. 356] 704 Ah virgo miserere tui, miserere tuorum!; 723 miserere mei pereuntis; 732 Non matris miserere tuae tantique doloris; 1177 Ah miserere tui; 2014 O virgo miserere mei, miserere precantis; C 389; Ov. epist. 12,81 O virgo, miserere mei, miserere meorum; BM 2,706 Ah miserere tui, saltem miserere tuorum. 357 caeli terraeque potentem] 389, 804, 1341, 1630 caeli, terraeque marisque potentem, 2070; BM 3,454 coeli terraeque potentem et 2,28 maris terraeque potentem. 358 vinclo ... iugali] 382.

Scena IIII. Angeli – Christus – B. Virgo – Catharina – Macharius Cat: Aeterni o nati genitrix, domina aetheris alti, Quae mortale genus caeli miseraris ab arce, Gnatum ostende tuum, quem tota mente petivi, Quem penitus totis dilexi suave medullis. B. Vir: O multas inter dulces dulcissima Costis, Nam tibi Virgo, fide verum quia concipis alto Corde deum, concessa mei consortia gnati. Aspice divinam speciem, inviolabile corpus, Insolitis radiis, insueta luce coruscum. En tibi chara soror, tota quem mente petisti. Praeside quo, quaecunque premant, secura malorum Caelestem deges moribundo corpore vitam. Chr: Ecce ego terrarum et pelagi dominator aquosi Ac tot syderibus late rutilantis Olympi, Filius omnipotens patris omnipotentis et haeres, Sole recens orto, et rutilis formosior astris, Quem penes est aeterna salus aeterna voluptas, Aeterni amplexus, aeternique ardor amoris. Mene petis? Nihil ulterius, nihil amplius optas? Cat: Rex dulcis, dulcem diffundens undique amorem Quanquam indigna tuo quo me dignare favore, Te solum peto: nil aliud, nil apprecor ultra. Da, precor, ut tecum vinclo sociata iugali Aeternum vivens alios non secter amores. Chr: Illius ergo sacro scelus illaetabile fonte Dilue, Machari, nostri eluvione cruoris, Quem rubicunda notant Pharii vada transita ponti Et Iordanis aquae permotaque caelitus unda! Mac: Omne tuum imperium sequor, o rex maxime et ingens! Chorus: Laudemus dominum caeli terraeque potentem, Cuius habet nullos larga indulgentia fines! Qui solus tenet imperium, quo cuncta reguntur. O deus, o rex omnipotens, o summa potestas, Te decet omnis honos, maiestas, gloria, regnum, Costida da caelo irradiet tua gratia ab alto! Laudemus dominum etc. 362 tota mente petivi] Cf. ad 369. 365sq.] BM 1,258sq. „Regia progenies“, dixit, „quia concipis alto / Corde deum, concessa tibi consortia divum.“ 368 luce coruscum] 1565. 369 tota … petisti] 363; Verg. Aen. 4,100 habes tota quod mente petisti. 375 Sole recens orto] Verg. Aen. 3,156. 376] Ov. am. 2,2,1 Quem penes est. 389–91] 395, 2070–72. 392] 1137, 1628. 393 te … honos] 2048. 394] 1138. Chr: Corda lavante mei lota eluvione cruoris Cede manum. Nam perpetuis in secula soli Te mihi connubiis iungo, dico, spondeo, iuro. En tibi dulce mei, nec inutile pignus amoris. Cat: Atque ego Christe tibi, aeternis in secula soli Meme connubiis iungo, dico, spondeo, iuro. B. Vir: Serva virgo fidem sponso magis omnibus uni. Si facias: te felicem magis omnibus unam, Et fortunatam dicent venientibus annis. Chorus: Veni in hortum meum soror, mea sponsa.

Scena V. Maxentius cum suis – Senatores Alexandrini – Pontifex cum suis – Chorus tubicinum O quam secundis classis allabens fretis Portum subivit nobilem aspectans Pharon: Tetigimus urbem: magnus olim quam cavo Fecit Asiae domitor Alexander sinu. Isthuc eodem Caesar edictus feror, Totius ut orbis Caesar unus efferar. Placabo mille caesis hostiis deos, Qui tam secundos navibus dederunt notos. Precor, ut tenendum Caesaris donent decus: Sceptrumque nostrum fausto firment omine: Aquilas Quiritum signa ne frusta geram, Diis laureatos auspicibus fasces levans. Quod si recusent, iuro sceptrum hoc aureum, Superos negabo, et inferos pariter deos. At vos duces fulgentibus armis inclyti, Virique militiae meae validum decus, Non frustra animis, et robore invictissimi Adeste, silete, si quid ingruat novi, Signum dabo, hoc attendite, ut viros decet! Pon: Auguste Caesar optime, atque maxime, (ad imperatorem) Latum occidentis orbis imperium cui Sortes, et ora sacra Phoebi personant, Cui dexter ales omen accinit volans, Gratus venis. Te dii superstitem diu 398 dico, spondeo, iuro] 401; 443 promitto, iuro, spondeo; C 158. 402 omnibus uni] Verg. Aen. 10,691. 403 magis omnibus unam] Verg. Aen. 1,15. 405] Vulg. cant. 5,1. 406–14] A 60–64, 78–81; C 432–35. 420 fulgentibus armis] 813; 1398 fulgentem … hastam; 798 cinctum ac fulgentibus armis et Verg. Aen. 2,749 cingor fulgentibus armis, 11,188 cincti fulgentibus armis. 427] A 67. 428] A 70. 405] Extra metrum. Servent, et incolumem tueantur comprecor. Sen: Qualis sequuta turbinem serenitas (quorum primus urbis claves imperatori offert) Aut sol oriens iubarque spargens aureum: Tam gratus ades, o imperator maxime, ~~Atque~~ adeo ter optime atque clementissime. Quapropter obviam gradu lato tibi Placidus venit Senatus, atque fascibus Se subicit: atque nobile submittit caput. Nec imperii auspices aquilas aditu vetat. Sed et urbis antiquae, atque nobilissimae Magnas tibi claves Magistratus ferunt. Penetrare in urbem amplissimam placidi sinunt. Agnosce Maxenti potentes et bonos Cives Alexandri potentis posteras, Et inclytum potentis Aegypti decus. Max: Quas debeo gratias agens amplissimas En omnibus vobis, per hoc sceptrum potens Mystae Iovis, virique nobilissimi, Per et deos promitto, iuro, spondeo: Pacem fero subditis, necem rebellibus, Dominabor autem supplicibus tanquam pater.

Intermedium Satyrorum post 450 Intermedium Satyrorum] in marg. add. man. al. B.

Actus II.

Scena I. Maxentius cum suis – Porphyrius – Pontifex cum suis – Senatores Alexandrini – Tribunus – Praeco Viri optimi, clarissimi, et urbis inclytae Iure optimo renunciati consules, Mystae deorum, et maximi et optimi Iovis: Quia consiliis prudentibus ac praesentibus, Fidelibusque nos iuvare cogimur: Quisque explicet, factu quid optimum putet, Regnique rebus consulat communibus. Quid primum agam, me certiorem reddite: Quid persequendum ante omnia sit negocii. Pon: Magne imperator id utilissimum arbitror: Primum, ut deos, qui te imperiorum compotem Fecere, colendos publicis mandes sacris. Nam principium omnium bonorum sunt dii, Stellantis Olympi lucida templa qui colunt. Nec pace fruentur regna dissidentia Cultu deorum, qui coercet improbos, Et omne bonum producit atque promovet. Max: Prudenter istud asseruisti, o pontifex. Sen.1: Auguste Caesar unum hoc insuper reor Necesse ad integrum statum reipublicae Debere videri, ut hostis omnis imperii, Rebellis omnis, et tibi non subditus Armis, et aperto praelio fusus cadat, Finemque morte seditionibus ferat. Nam quae potest pax esse firma, ubi complices Rebellionis adiuvans impunitas Origenes fovet, e quibus omne oritur malum? Max: Longe optime dicis. Placet sententia. Si quis aliud quid habet, nunc in medium adferat. Por: Auguste Caesar optime, maxime, et inclyte, Inanibus ne tempora verbis exterant Viri senatores, magnique consules, Sermonibusque postposita opera negligant: Modo satis esse reor duo haec, quae dicta sunt. Haec primum agemus, deinde videbimus alia. Max: Superum deorum conscia veri numina, 470 ad … reipublicae] statum ad integrum B. Quorum stupenda benignitas operam irritam Mortalium iuvat, et laborem inutilem, Per vos hodie mihi (ut aestimo) locuta sunt. Consilium hoc integrum, intimum, sanum, sapiens. Proinde, mora nulla, Porphyri, statim iube Praeconis istud voce praecipi palam, Clangentibus in latissimo foro tubis, Deorum ut adsit omnis indigena sacris Et incola omnis et exteri et omnis subditus Nostrae potentiae et imperio invictissimo! Absens ~~erit~~ rebellionis et necis reus. Edicta scribas, scripta figas publice! Por: Auguste Caesar, hoc mihi relinquito Negocii, servo tibi ad omnia paratissimo. Clangite, ohe, sonitus iteret tuba multa sonoros! Pronuncianda ~~tribune~~ cura ~~haec~~ edicta Caesaris, Decreta sancta maximi et invictissimi. Tri: Pronuncia, praeco, haec edicta Caesaris! Prae: Pronunciabo, o ductor illustrissime. Audite cuncti, quae voluntas Caesaris Maxentii servanda cunctis imperat! Quoniam superum deorum avita numina Nostro imperio multas opes et plurima Praesidia contulere, volo immortalibus Caelestium deorum numinibus sacrum Litari hodie. Rebellis aut ferro neci Dedetur, aut flammis peribit et ignibus. Adeste cuncti, victimasque adducite. Genibusque nixi thura Diis accendite. Iubet haec voluntas Caesaris invictissimi.

Scena II. Pon: Io triumphe, io socii nunc plaudite! (cum suis mystis) Magnasque diis caelestibus agite gratias, Et Caesari Maxentio invictissimo! Mys: Vivat diu, vivat diu Maxentius, Cultor deorum magnus immortalium! Pon: O fausta dies, o ter beata tempora! Aegyptiis tandem novabuntur diis 490] integrum, sanum, sapiens, et intimum B. 512] Solenne hodie litari B. 506sq.] C 197sq. 512sq. rebellis … Dedetur] B 208. 517–27] C 929–36. 520] 525, 530, 858; C 223, 514, 518, 521, 543. 501] dact. hexam. Altaria, templa, pinguia thura, victimae! Mys: Vivat diu, vivat etc. Pon: Nunc cornua tollemus, bibemus affatim Mera vina, pinguia comedemus, et bonos Iterum dies ducemus, aucti honoribus Et divitiis. Deûm o favete numina! Mys: Vivat diu, vivat etc. Pon: Sed quid moramur templum ornare frondibus? Peristromatibusque bissinis? et aureis? Eamus, et in nostrum advigilemus commodum.

Scena III. Eulogus Episcopus – Nobiles Christiani – Faeminae Christianae – Philadelphus – Chorus – Pontidamas, Architalassus: nautae Phi: Edictum o dirum, o atrox, miserabile, acerbum Heu quis erit tandem finis, quae meta malorum? Quid facimus? Fer opem, fer opem, fer, Christe, salutem! Quin fugimus saevi truculentique ora leonis? Nob.1: Stat celerare fugam. Verum en venit Eulogus ille, Digna deo responsa ferens, dubium omne resolvet. Nob.2: Audistin pater insani fera iussa tyranni? Eul: Audivi, exiliumque peto. – Nob.3: Comitamur euntem. Nob.4: Non te deserimus, sequimur quacunque viarum! Nob.5: Heu, heu, quid facimus, quaenam haec fortuna malorum est! Liquimus heu dulcem patriam, bona multa, domosque, Quas qui non habeant, possint optare: repostas Et procul hinc petimus terras, et lustra ferarum. Mulier: Luctus et ultrices laniant mea pectora curae. O dolor, o luctus quaenam haec fortuna malorum est. Eul: Christigenae o fratres, brevis haec afflictio ut umbra, Ut vapor, ut fumus, tenues vanescat in auras. Iam iam rex superum casus in prospera vertet. Durate et vosmet rebus servate secundis! 526sq.] Liv. Andr. com. 4sq. affatim / Edi bibi lusi. 535sq.] 740sq., 923sq., 1347sq., 1967; 1633. 537] Ov. met. 2,81 violentique ora leonis. 538 celerare fugam] 565, 567, 1935; Verg. Aen. 1,357; 9,378; cf. 3,666. 541 comitamur euntem] 1186; BM 2,725. 542] 767, 769, 960. 543 fortuna malorum] 548, 605, 1663, 1794; Ov. fast. 6,355; trist. 4,1,61. 546 lustra ferarum] 664sq., 817, 1031; BM 1,468; Verg. georg. 271; Sil. 3,4,38; Nemes. cyn. 98. 547] 909 Ultricem … curam; Verg. Aen. 6,274 Luctus et ultrices posuere cubilia Curae. 548 O dolor] 725, 765, 1744, 1783, 1952. 549sq. brevis … auras] 1370sq.; C 990sq.; Floruit insignis 6,708sq. Brevis est instarque momenti / Que carini debetur pena. – tenues vanescat in auras] Ov. epist. 1,79; 12,85. 552] Verg. Aen. 1,207. 534–632] dact. hexam. Numinis aetherei veniunt haec omnia nutu. Frustra conficimur, fuit haec divina voluntas. Excutite, o miseri, conceptum corde dolorem! Sic opus est, sic res cogit, sic velle necesse est. Repetit chorus: Numinis aetherei etc. Pon: Si quis Erichtraeas proficisci exoptat Athenas Approperet, properet, velis, ventisque vocatus! Arch: Approperate viri, celerate, volate, venite – heus! Accelerate citi, properate, venite, venite – heus! Nob.2: Huc age Pontidama nos per vada caerula vectos Transfer Erichtraeas, quo tu contendis, Athenas! Praemia iusta dabo. – Pon: Iam iam, mora nulla, carinam Cuncti intrate meam, placidis dabo carbasa ventis! Eul: Stat celerare fugam, fugiamus dira pericla! Tempus erit, cum nos reduces haec terra videbit. Cho: Stat celerare fugam, fugiamus dira pericla!

Scena IIII. Maxentius cum suis – Pontifex cum suis Sacra diis quoniam o socii solennia ritu Caesareo litanda mihi, iam protinus ite, Ite omnes procul ad piscosi flumina Nili Atque papiriferae dulces Tritonidis undas Et qua se viridi Mareotis arundine cingit. Huc celeres delecta boum pinguissima centum Corpora, lanigerosque greges adducite centum. Marius: Os humerosque deo similis ter maxime Caesar, Ecce imus, tua iussa facessimus – Max: Ite citi, ite At vos o Iovis aeterni divumque minorum Pontifices, cito fumosi magna atria templi Rite coronantes sertis ornate, et odores Spargite honos nostrae quod maiestatis, et altis 554sq.] 1350sq. 556 velle necesse est] Lucan. 1,372. 564 carbasa ventis] Ov. epist. 7,171; Lucan. 3,596; 5,560. 565] 567. – dira pericla] 567, 685, 714. 566] C 260. – Tempus erit] 1513, 2052. – haec terra videbit] Verg. Aen. 12,645. 570–73 piscosa flumina Nili ... centum] BM 1,408–11 Quae vicina bibunt piscosi flumina Nili / Atque papyriferae dulcem Tritonidis undam, / Et qua se viridi Mareotis harundine cingit: / Adducant delecta boum qui corpora centum. 574 lanigerosque greges] Ov. met. 6,395; Auson. 5,2. 575 ter maxime Caesar] 820. Debita caelicolis merito reverentia poscit. Pon: Caesar avis, atavisque potens et amice deorum Fiet, quicquid erit superum quod spectet honorem.

Scena V. Macharius, Eubulus, Philaletes: Theologi – Bias – Pantaleon – Amoraldes – Catharina et ancillae – Rosimunda Oeconoma – Pauperes aliquot Cat: Optime Machari, caeli stata sacra docere Iura potens, et virtutum documenta sonare. Rursum iter ad caelum, et verae documenta salutis Pande mihi. Mac: Virgo decens, et sponsa dei supera alta tenentis, Si tibi lingua animam fando, manus aemula linguam Scribendo, rebusque manum deus ornat agendis: Magna eris, et tua laetiferas sapientia claro Lumine dispellens tenebras in secla manebit. Ergo age, (si placet hoc) divina volumina rursum Scrutemur de more tuo, quem spiritus ille Indidit omnipotens plenum omnipotentibus auris. Cat: Perplacet. Incipite! Phi: dAbk'w> !xe ~yhil{a/ hw"hy> !gEm'W vm,v, yKi (Hebraice) `~ymit'B. ~ykil.hol; bAj-[n:m.yI al{ hw"hy> !TeyI Eub: Ὅτι ἔλεος καὶ ἀλήθειαν ἀγαπᾶ κύριος, ὅ θεὸς Graece Χάριν καὶ δόξαν δώσει· Κύριος οὐ στερήσει Τὰ ἀγαθὰ τοῖς πορευομένοις ἔν ἀκακίᾳ. Mac: Misericordiam et veritatem diligit deus etc. Ps. 83. (Latine) Cat: Dicite quid fructus hinc consequar? – Mac: Optima virgo, Si fructum petis, et verae emolumenta salutis: Haec sequere! Adfer opem miseris, quos turpis egestas Et malesuada fames premit et fortuna malorum! 596 Cat] Chatarina B; item 666, 1634, 1852. 598–600] Non correxi diacritica superflua vel omissa in ὅ, ἔν, ἀγαπᾶ. – ἔλεος] ἔλεον LXX. (cf. τὸ ἔλεος apud LSJ s.v.). – οὐ] οὗ B. – τοῖς πορευομένοις] τοὺς πορευομένους LXX. 581 reverentia poscit] Claud. carm. min. 25, praef. 7. 582 avis, atavisque potens] 970 avis atavisque … inclyte, 1011 atavis ingens; C 1099; Verg. Aen. 7,56. 588] Verg. Aen. 6,787 super alta tenentis. 591sq.] Vulg. Iud. 11,21 magna eris et nomen tuum nominabitur in universa terra. 598–600] LXX Ps. 83,12. 601] Vulg. psalm. 83,12 iuxta LXX quia misericordiam et veritatem diligit Deus gratiam et gloriam dabit Dominus, non privabit bonis eos qui ambulant in innocentia. 604sq. turpis … fames] Verg. Aen. 6,276 malesuada Fames ac turpis Egestas. 597–601] Extra metrum. Tunc caelo te respiciet miseratus ab alto Rex superum, in melius tua, nam potis, orsa reflectens. Eub: Vise inopi collapsa thoro, moribundaque longo Membra fatigatum morbo, fractumque dolore, Munera, opemque ferens duri solatia casus: Talibus aeterno meritis celebraberis aevo. Phi: Si quis amore dei gelidam sitientibus undam Porrigit, extinguet flammantem numinis iram, Deinde et inexhaustos super aurea sidera fontes, Ac fluvios bibet omnigenum sine fine bonorum. Mac: Nudatos qui veste tegit, laetusque laborum Sponte piis inopes manibus qui velat amictu: Illius omne teget crimen deus, Ille beatus Vivet inextincta super aethera luce coruscans. Eub: Hospes ut in tua divertat tecta hospita Christus Hospitio miseris sint officiosa iuvandis: Gloria tunc tua mansuris super aethera factis Surget, et aeternis succedes sedibus hospes. Cat: Iam sat multa mihi o Patres virtutis amantes Quae sequar, admiranda hodie documenta dedistis. Cognita restat agam, Heus agedum cito adeste, venite, Mi bone Pantaleon, et care Bia, cito vestes, Has omnes, simul et nummos vinumque cibosque Vasaque et ornatus, nostrique monilia regni Didite pauperibus. Christum qui servat amicum Cuncta sibi servat. – Pan: Fiat, charissima Christi Sponsa, deo dignis virtutibus admiranda. Amo: Venite quotquot hic adestis pauperes! Nummos pecunias, novasque et optimas Vestes dabo. Has prime aureas phialas cape! Reliqui cito sequimini, omnibus faciam satis! Pau: Habemus omnes gratiam ter maximam, Regina Costis vivat et regnet diu! 607] Verg. Aen. 10,632 in melius tua, qui potes, orsa reflectas. 608sq. moribundaque ... membra] Verg. 6,732. 610] Nemes. ecl. 2,18 maesti solatia casus. 612sq.] Mart. Cap. 2,157 sitientibus undam fontis exhibuit. 616 laetusque laborum] Claud. 8,394. 617 velat amictu] Culex 75. 623] Verg. Aen. 4,10 successit sedibus hospes.

Scena IIIIII. Panticrates – Alexander – Leander – Amoraldes – Bias – Pantaleon – Andridamia – Catharina – Rosimunda cum ancillis – Chorus Sponsa digna deo, superis dilecta virago, Heu, heu nam infelix venio tibi nuncius, heu, heu. Cat: Dic quid habes o Panticrates charissime rerum? Panti: Non ausim, ancipiti mentem formidine pressus. Cat: Dic tandem, varia est rerum fortuna mearum. Panti: Heu timeo – Cat: Vanum procul hinc expelle timorem. Panti: Quid dicam, quove ipse malum hoc exordiar ore? Eloquar an sileam? Timidis vox faucibus haeret. Dicam equidem, quoniam o virgo me dicere cogis, Heu doleo! Nam in te longinqua a Tibridis urbe Et coniurata descendunt praelia Memphi. Namque per Aegyptum praetentaque litora ponto Conspexi venisse rates ex urbe Latina Advectosque freto, contra qui numina Christi, Sponsi o virgo tui, crudelia bella parabunt. Lea: Quin etiam (horresco referens) o sacra Virago Iam nunc festa dies agitur, veterumque deorum Sacra novabuntur, nitidis urbana iuventus Vestibus et multo testatur gaudia cultu. Sistra sonant, altis lucent altaribus ignes Mugitu cava tecta sonant, strepit undique murmur Purpureos spargunt flores, praeque aedibus adstant Multa hecatombaeis mactanda animantia sacris. Christiades tremuere metu, petiere Syenem, 639] Ov. met. 10,153 dilectos superis. 642 ancipiti ... pressus] Verg. Aen. 3,47. 643 rerum fortuna mearum] Lucan. 7,250. 644 Heu timeo] Ov. epist. 13,164. 645] Ciris 265 quid dicam quove aegra malum hoc exordiar ore? (aegra coni. Baehrens, codd. praebent et ipse et ipsa; cf. ed. Knecht 1970). 646 Eloquar an sileam] Verg. Aen. 3,39. – vox faucibus haeret] 1231, 1241; C 1306; Verg. Aen. 2,774; 3,48; 4,280; 12,868 vox faucibus haesit. 647] Ciris 266sq. dicam equidem, quoniam tu nunc non dicere, nutrix, / non sinis. 648sq.] BM 1,284sq. Insidias, in te longinqua a Thibridis urbe / Et coniurata descendunt proelia Memphi. 650–52] BM 1,366–68 Fama per Aegyptum pretentaque littora ponto / Nunciat advenisse rates ex urbe Latina / Advectumque freto Romani regis alumnum. 654 horresco referens] Verg. Aen. 2,204. 655–57] BM 1,371sq. Festa dies agitur. Nitidis urbana iuventus / Vestibus et multo testantur gaudia cultu. 655 veterumque deorum] 693; Verg. Aen. 9,785. 658] BM 1,378 Sistra sonant, altis lucent in turribus ignes. 659] BM 2,12; cf. Hessus 1514, E3v Atria mugitu resonant: ferit aethera clamor. 660–63] BM 1,383–87 Purpureos spargi flores et rite parari, / Danda Ecatumbaeo quae sunt animalia sacro. / Christigenae soliti crudis praeda esse tyrannis / Contremuere metu et multi petiere Syenem / Thaebaeosque lares et Cyrenaica regna. 662sq. petiere Syenem] C 256. 639–739] dact. hexam. Thebaeosque lares et Syrenaica regna. Pars procul horrentes silvas nemorosa ferarum Lustra petunt, metuunt omnes fugiuntque latentque. Cat: Ardeo visceribus. – Ale: Bellumne lacessere tentas? Cat: Non bellum, ast aliquid iam dudum invadere maius Mens agitat mihi, nec placida contenta quiete est. Nam statui, firma haec imo stat corde voluntas, Non hoc dissimulare nefas neque dira tyranni Coepta, etenim res grata deo est, scelus omne malorum Carpere et errantum prohibere per invia plantas, Offenso titubare gradu vestigia donec Prava citi relegant lictumque iter omne revolvant. Panta: Crudelis prohibere paras fera coepta tyranni? Hoc deus avertat – Lea: deus hoc averterit omen. Virgo nonne vides manifesta pericula vitae? Cat: Est hic, est animus vitae contemptor, et istum Qui vita bene credat emi, quo tendo, decorem. Panti: Siccine et Ausonios fasces, Latiasque secures Temnis? Cat: Temno equidem quicquid Christi adversatur honori. Bia: Heu, heu, quam timeo, ne te fata impia tangant! Cat: Fata nihil possunt: solus regit omnia Christus. Amo: Ah fugias, Regina, precor, tam dira pericla! Non temere decet iratum irritare Leonem. Dira laboriferis circumvallata periclis Coepta paras, quae ni fugis, intemerata virago, Tam tibi, quam nobis magno potes esse dolori. Cat: Desinite! Hac etenim citius cervice recedet Hoc caput, immanis quam Christo invisa tyranni Aequo facta ferens animo dulcissima Christi Numina contemni patiar veterumque deorum Errores iterum veteres et sacra novari. Panta: Nympha Paretonias inter dulcissima nymphas. Parce tibi, matrique tuae, nobisque et amicis! 688] virgo B. 666] Iuv. 13,14sq. ardens / visceribus. 667sq.] Verg. 9,186sq. aut pugnam aut aliquid iamdudum invadere magnum / mens agitat mihi nec placida contenta quietest. 669 corde voluntas] 1852; Verg. Aen. 6,675. 670 dira tyranni] Val. Fl. 5,659. 673 vestigia donec] Ov. met. 14,259; Paulin. Nol. carm. 9,44. 674] Verg. Aen. 9,391 iter omne revolvens. 675 prohibere paras] Claud. 5,165. 678sq.] Verg. Aen. 9,206sq. est hic, est animus lucis contemptor et istum / qui vita bene credat emi, quo tendis, honorem. 680sq.] 794sq.; cf. ad 1577sq. 683] Verg. Aen. 4,596 nunc te facta impia tangunt? 690sq.] Ov. Pont. 2,8,65 nam caput hoc nostra citius cervice recedet. Cat: Desinite, aut vos responso non amplius ullo Dignabor! Tandem ah vanis absistite verbis! Panti: Heu dulcis virgo, pulcherrima reginarum, Quo tua te pietas, quo te tuus impulit ardor? Cat: Desine meque tuis teque irritare querelis! Ale: O genus egregium Costi, generosa virago: En tibi curva solo ponuntur genua precantum! Ah virgo, miserere tui, miserere tuorum! In te magna hominum turba inclinata recumbit. Ah maneas! Tibi ne sub tanta pericula missae Postea nec prodesse queam, nec adesse saluti! Lea: Flectere nec nostros, virgo, contemne dolores! Bia: Respice nos patriamque tuam proceresque et amicos, Desistatque abitu generosum pectus ab isto! Amo: Heu, quae coepta paras metuendi plena doloris, Coepta paras, virgo, tremebundi plena doloris? Cat: Surgite! Quid me conficitis? Discedite, abite! Panta: Ibo equidem matrique tuae tam dira pericla Exponam haud unquam fines habitura petitos. Cat: Quorsum opus est verbis, vel quo certamine tanto? Vincit amor Christi vestros, mihi credite, amores. Panta: En matrem, regina, tuam proceresque et amicos! And: Heu heu gnata, quid admisi, charissima gnata? Mene igitur linques, poterisne relinquere matrem, Nec moritura tenet crudeli funere mater? Si bene quid de te merui, fuit aut tibi quicquam Dulce meum: miserere mei pereuntis et istam, Oro, si quis adhuc precibus locus, exue mentem! O dolor, heu tenebris oculi coguntur obortis! Linquor, et excipienda cado. – Ale: O miserabile factum! Panta: Ecce iterum, o dulci prognata parente virago, Ecce iterum tibi curva solo stant genua precantum! Respice nos matremque tuam proceresque et amicos! En iacet exanimis duroque simillima saxo, 706] manes B; cf. 739. 700] C 394. 703] 728, 918sq., 1680, 2050sq. 705] Verg. Aen. 12,59 in te omnis domus inclinata recumbit. 706] Verg. Aen. 9,483 nec te, sub tanta pericula missum. 709] 718, 729. 713] 742–44, 922, 925, 1349sq.; C 398. 716] Verg. Aen. 4,98 aut quo nunc certamine tanto? 717] 742–44. 720] 747sq. 721] Verg. Aen. 4,308 nec moritura tenet crudeli funere Dido? 722–24] Verg. Aen. 4,317–19 si bene quid de te merui, fuit aut tibi quicquam / dulce meum, miserere domus labentis et istam, / oro, si quis adhuc precibus locus, exue mentem. 725] Ov. met. 2,181 suntque oculis tenebrae per tantum lumen obortae. 726] Ov. epist. 2,130 Linquor et ancillis excipienda cado. 730 duroque simillima saxo] Ov. met. 13,540. Et silet et pallet, misero obstupefacta dolore. Non matris miserere tuae tantique doloris? Panti: Nosne fugis? Per ego hanc matrem, per viscera, quae te Progenuere, precor, tantis absiste periclis! Panta: Filia formosae matris, formosior ipsa, Ne contemne preces, quae corda adamantina possent Flectere, quaeque feros poterant movisse leones! Amo: Ah fuge virgo manus crudeliaque arma tyranni! Anc: Ah regina mane, maneas regina precamur! Cho: Heu quis erit tandem finis, quae meta malorum? Heu heu quid facimus? Christe deus, fer opem! Cat: Quid me conficitis? Christi constringor amore, Qui vestros longe exsuperans evincit amores. Surgite! Non contemno preces, sed praefero Christum. And: Heu rediit, rediit mens et rediere dolores! Ibo iterum in lachrymas, iterum tentabo precando. Siccine me linques, gnata o charissima, solam? Siccine me linques sub tanta pericula missam? Cat: Andridamia, mihi longe charissima, mater: Testor siderei praesentia numina caeli, Quam cupiam ex animo tantas tibi demere curas, Dulcibus et verbis miseros lenire dolores. Verum amor iste tui Christi superatur amore. Ibo. Valete omnes! Durum ad certamen adibo, Praeside freta deo. Valeas dulcissima mater, Tuque, o Alexander, valeas charissime, Christi Vive memor! Simul et valeas, dilecte Leander! Et tu Panticrates, longe gratissime rerum, Tuque, Amoraldes, vale! Et, o Bia amabilis, et tu Consiliis, Rosimunda, potens linguisque disertis, Tu quoque Pantaleon, quo non mihi carior alter! Quid fletis? Cunctis unum praeponere amorem Cogor. Abite omnes, ego sola iter istud inibo! Panta: Heu heu qui potero tantos perferre dolores? Panti: Heu heu, o dolor, o luctus, o tristia fata! Cat: Sic volo, sic iubeo. Procul hinc discedite cuncti! 733] Verg. Aen. 4,314 mene fugis? per ego has lacrimas dextramque tuam te … 735] Colum. 10,299 Formoso Nais puero formosior ipsa. 738 arma tyranni] Sil. 1,75.662. 743sq.] C 388. 745] Ov. epist. 13,29 Ut rediit animus, pariter rediere dolores. 747sq.] Verg Aen. 9,481–84 tune ille senectae / sera meae requies, potuisti linquere solam, / crudelis? nec te, sub tanta pericula missum, / adfari extremum miserae data copia matri? 752 lenire dolores] Ov. met. 13,317. 761] Verg. Aen. 12,639 quo non superat mihi carior alter; Ov. epist 4,4,17 quo non tibi carior alter. 765 tristia fata] 1783, 1798. 740sq.] dist. 742–839] dact. hexam. Panta: Absit! Non te deserimus, quacumque viarum Consequimur, vivo fuerit dum in corpore sanguis. Panti: Non te deserimus: sequimur quocunque locorum!

Actus III.

Scena I. Pontifex – Maxentius – Catharina cum suis – Galerius Sacra Iovi stygio, quae rite incepta paravi, Sacra Dionaeae matri, Divisque feremus. Quaeque Serapis amat, et quem veneramur Osyris: Proinde veni o Caesar, decus et nova gloria Divum, Ad stata sacra veni. Vitam pacemque per aras Legiferae Cereris, Phoebique Patrisque Lyaei Exquire inspiciens sectas de more bidentes, Et dato thura Diis. – Max: Venio. Praecedite. Abite. Instaurabo diem donis, pecudumque reclusis Pectoribus inhiare iuvat, dum numina firmant Imperiumque decusque meum immortalibus ausis. Gal: Caesar, virgo tibi veterum sata sanguine Regum Costis, qua melior nec erit venientibus annis, Nec fuit aeterni primaeva ab origine mundi, Caesare digna viro, flavisque decora capillis, Et niveos formosa talos occurrit et ultro Ipsa tibi roseo quaedam cupit ore profari. Max: Fac veniat! Caesare digna viro, nitidissima formosarum, Dic age, ne caela, quid habes, bene culta virago? Iuncea virgo, age dic, quae sunt tua vota, quid optas? Cat: Me tibi Maxenti solitam exoptare salutem, Fausta tuo imperio ac felicia cuncta precari, Maiestatis honos atque inviolabile regni Impulerat sublime decus Latiaeque secures Fascesque Ausonii: at Christi laus summa repugnat, Qui solus tenet imperium, quo cuncta reguntur. Qui, cum regna tibi dederit belloque potentem Fecerit, invictis cinctum ac fulgentibus armis, 770] Verg. Aen. 4,638. 771] Verg. Aen. 3,19 sacra Dionaeae matri divisque ferebam. 774] Ricardus 1,154 locus ad stata sacra paratur. 774–76] Verg. Aen. 4,56–58 principio delubra adeunt pacemque per aras / exquirunt; mactant lectas de more bidentis / legiferae Cereri Phoeboque patrique Lyaeo. 778sq.] Verg. Aen. 4,63sq. instauratque diem donis, pecudumque reclusis / pectoribus inhians spirantia consulit exta. 783 ab origine mundi] 1157 ab origine gentis; 1159 primaeva ab origine rerum. 791–97] BM 2,23–28 Me tibi, Maxenti, solitam praeferre salutem / Admonuit regalis apex summusque paternae / Maiestatis honor; pietas violata repugnat. / Nam colis haec simulachra deo peritura relicto, / Qui tibi solus opes tantas Romanaque patri / Regna dedit fecitque maris terraeque potentem. 794sq.] cf. ad 1577sq. Armipotente manu peditumque equitumque cohorte, Tu tamen immemorem tete ingratumque salutis Erga illum ostendis, Caesar, simulacra deorum Execranda colens fictorum et saxea signa, Quaeque hominum fecere manus. Ah, desine tandem, Desine Maxenti, caeli terraeque potentem, Qui solus tenet imperium, quo cuncta reguntur, Irritare deum! Ne te fata impia mergant Suppliciis dignum aeternis Erebique profundo! Max: Audi, pulchra genas, verum nimis ausa puella: Nunc graviora vocant alio, post sacra deorum Rite peracta tuas statui exaudire querelas. Interea ito domum, donec te deinde vocabo, Virgo, comas, oculos linguamque stupenda disertam!

Scena II. Maxentius – Porphyrius – Phalaris – Sagaris Interea citus i, ductor, fulgentibus armis Inclyte, belligeraque manu et mucrone corusca, Armatas glomerans equitum peditumque cohortes Christiadumque ferox sterne obvia corpora morti! Quin etiam silvas nemorosaque lustra ferarum Explorans, quando invenies data nomina Christo, Irrue mox agili ferro et vibrantibus armis! Por: Caelicolis adamate diis, ter maxime Caesar, Iuro per has virides, nemorosa cacumina, quercus, Per curvum teretemque arcum teretesque sagittas Et mea levato radiantia spicula ferro, Iuro per et Stigii caput implacabile fontis, Per solem auricomum et flammis rutilantia longe Sidera: eo comitante manu dabo fortibus armis Funera Christiadum, sternam mittamque sub Orcum! Pha: Nec mihi languida erit nec inerti frigida bello Dextera, pallentes mittam sed funera ad umbras 799] 815 equitum peditumque cohortes, 835 peditumque equitumque cohortes; 1035 equitum peditumque cohorti. 803–06] BM 2,58–60 Desine, Maxenti, superos offendere tanta / Impietate! Scelus, Rex o Romane, quod audes, / Suppliciis dignum aeternis!; ibid. 3,491 Irritare deum. 806sq. Ne … profundo] C 496sq. 814 mucrone corusca] 1670. 816] Verg. Aen. 10,662 obvia multa virum demittit corpora Morti et 12,464 ipse neque aversos dignatur sternere Morti. 822] 1023. 823] 1021; Verg. Aen. 5,306sq. Cnosia bina dabo levato lucida ferro / spicula; Sil. 14,542 spicula ferro. 824] Verg. Aen. 12,816 adiuro Stygii caput inplacabile fontis. 827] 833 demisero ad Orcum, 1042 demisimus Orco. 828sq. frigida bello / Dextera] Verg. Aen. 11,338sq. Multa, priusquam luciferum caput abdiderit sol! Sag: Ast ego, ut impastus leo turbat ovilia victor Manditque occiditque pecus: furialibus armis Imbellis ita Christigenas demisero ad Orcum! Max: Ite viri, glomerate manum, fera clangite ad arma, Rite recensentes peditumque equitumque cohortes! Por: Rem nunc aggredimur, mora nulla, ingentibus ausis, Tollo moram, peragro Isiacas interritus oras, Aptans ensem humeris, per quem me gloria divis Aequat, et adversos fidum fero pectus in hostes!

Scena III. Maxentius – Pontifex cum suis – Milites aliquot – Daemones Quid ait Serapis? An nihil spondet mihi? Dic, o deorum maxime et optime pontifex! Pon: Ingentia dona pollicentur ac dies Diu secundos dii, deaeque caelites. Magni subacta mundi regna servient Soli tibi vivesque secula plurima. Max: Audite et acclamate fausta, milites! Mil: Monarcha mundi floreat Maxentius! Pon: En unguibus astantes deos rapacibus Interroga quaecunque lubet et consule! Si sic placet, ipse lubens rogabo. – Max: Perplacet. Pon: Eruntne fausta fata magni Caesaris? Dae: Faustissima, donec imperet apud inferos. Pon: Audite et acclamate fausta milites! Mil: Monarcha mundi floreat Maxentius! Pon: Romamne salvus perveniet Maxentius? Dae: Veniet, nihil dubites, bene si colat deos. Pon: Audite et acclamate fausta milites! Mil: Vivat diu Maxentius, vivat diu! Pon: Abite dii caelumque habitate lucidum, Vel ad infera regna, si velitis, tendite! 830] Ov. 15,30 candidus Oceano nitidum caput abdiderat Sol. 831sq.] Verg. Aen. 9,339–441 inpastus ceu plena leo per ovilia turbans / (suadet enim vaesana fames) manditque trahitque / molle pecus. 834] Verg. Aen. 2,315 et 9,792 glomerare manum. 838] Verg. 8,459 tum lateri atque umeris Tegeaeum subligat ensem et 12,88sq. circumdat loricam umeris, simul aptat habendo / ensemque clipeumque. 842–44] C 510sq. 846] 853, 857; C 517, 520. 855] C 519.

Scena IIII. Maxentius – Galerius – Catharina cum suis: Pantaleon, Panticrates, Alexander, Leander, Bias etc. Postquam deum placavi magna numina, Pulcherrimae recordor ora virginis, Roseis diserta verba labris, quae mihi Paulo ante sonabat, gestu amabili et oculis, Stellantium instar siderum radiantibus. Abite, eamque vocate, quid velit ut sciam! Gal: Ad omne, Caesar, promptus obsequium feror, Quodcumque forti iusseris agendum manu, Eaque, quam tu comprobes merito, fide! Iam iam revertor, amabilemque Costida, Coram ut veniat, mecum simul deduxero. Sed ecce flos et nobile virginum decus, Ter amabilis illa Costis obviam venit! Salve serena, regio sata sanguine Costis decus inclytum Isiacarum virginum! Si sic placet, veni ut loquare Caesari! Cat: Christo duce et auspice veniam, amice, lubens. Praei! Max: O virgo, pulchritudine sidera quae poli Vincis rutilantia et aureum lunae decus, O inclytarum gloria prima virginum Et Caesare sponso digna praeter ceteras, Dic, quid tibi vis, vel quid boni desideras? Responde animo fac sis bono! Clementiam Te maximam decet experiri Caesaris. Cat: Unum est bonum, Caesar, quod expeto mihi Tibique pariter et omnibus mortalibus. Max: Fierine potest, ut ego bona plurima cupiam, Tuque unico contenta puella sis bono? Cat: Summum bonum, quod caetera bona continet, Desideriis ardentibus et flammantibus Solum expetendum censeo: nihil caetera Nisi huc relata, beatitudinis adferunt. Max: Quodnam istud est summum bonum? – Cat: Solus deus. Max: Quisnam iste deus solus bona omnia continens? Cat: Caeli rutilantis principium atque conditor Terraeque iacentis et procellosi maris, 867–69] A 478–80, C 557, 559. 877 duce et auspice] Hor. carm. 1,7,27. 883] Ter. Ad. 511 Bono animo fac sis. 887–901] C 730–40. IESUS, dominus dominantium, rex omnium Regum, gubernans omnia et omnia dirigens Summa potentia et insuperabili imperio. Max: O virgo, Christus, quem deum esse praedicas, Infestus hostis et inimicus est mihi. Proinde, cum tuae eloquentiae satis Nequeam facere aut responsa commoda reddere, Hac ampla et alta clausa teneberis domo, Donec quid agendum sit melius perspexero. Properate fortes armigerique milites, Deducite Costida in abditam procul domum, Vel squallidum, tetrum et tenebrosum in carcerem!

Scena V. Maxentius – Galerius – Catharina – Pantaleon – Panticrates – Alexander – Leander – Bias – Musici Panta: Ultricem hanc, Caesar, animo procul abice curam, Tum tua rex superum posita placabilis ira Vota secundabit facilis veniaeque paratus. Non decet, ut clausam tenebris et carcere caeco Costida formosam concludas inque merentem. Max: Non hoc consiliis, non hoc monitoribus istis Tempus eget! Procul hinc tacitus tibi consulo, abito, Et nullam audaci prorumpas pectore vocem! Panti: Caesar magne, precor supplex, ne Costida tetris Insontem claudas tenebris: en curva precantum Genua tibi, ne sperne preces vocesque piorum, Ne mens concipiat furias evicta dolore! Ale: Nosque omnes eadem unanimi te voce precamur! Max: Surgite, nolo, nolo! Viri, hanc abducite, abite! Mus: Heu quis erit tandem finis, quae meta malorum? Heu, heu, quid facimus? Christe deus fer opem! Max: Surgite, nolo, nolo; viri, hanc abducite, abite! Panta: Siccine? Non patiar: prius hic occumbere ferro Fert animus, prius hanc fundam cum sanguine vitam! Quis bonus egregiusque animi haec crudelia cernens, Tam crudele nefas rutilis non vindicet armis? 897sq.] Vulg. 1 Tim. 6,15 et apoc. 19,16 rex regum et dominus dominantium. 910sq.] Ov. Pont. 2,2,15 placidus facilisque parens veniaeque paratus. – Vota secundabit] BM 2,688. 912] 1445; Verg. Aen. 6,734 clausae tenebris et carcere caeco. 914sq.] Verg. Aen. 2,521sq. non tali auxilio nec defensoribus istis / tempus eget. 916] 1272sq. hanc pectore vocem / Rupistis; Verg. Aen. 3,246 rumpitque hanc pectore vocem; Carmelianus 175 rupitque hanc pectore vocem. 920] Verg. Aen. 4,447 concepit furias evicta dolore. 909–22, 925–42] dact. hexam. 923sq.] dist. Cat: Desinite indomitos animo versare furores! Desine Panticrates! Ale: Et quanquam se posse putat regere omnia nutu Impius et scelerum plenis Maxentius ausis: Non tamen abstulerit generosam Costida, qualem Secula viderunt nullam anteriora puellam, Nec deinceps aliis annis ventura videbunt! Cat: Pacem optate viri, flammantem pectoris iram Comprimite! Lea: Huc ades adversusque veni, male sane Galeri, Aut quicunque voles, prior incipe, consere dextram! Cat: Desinite et laeti unanimem componite pacem! Bia: Iam iam bella manus poscunt, accurrite, adeste! Mus: Non ferat impune crudelis ductor, adeste! Talia, o impostor, facta ferenda putas? Non ita! Ad arma viri, lapidum iuvat imbre nefandum Cominuisse caput! Veh, scelus! Arma, viri! Cat: Desinite indomitos animo versare furores, Pacem optate viri, flammantem pectoris iram Comprimite et placidae coeant in faedera dextrae! Hoc precor, atque armis concurrant arma cavete! Nolo ego me propter furialia bella parari. Desinite et laeti unanimem componite pacem! Quis fortunatus superumque in lumen iturus? Qui patitur superis par mansuetudine divis. Ille deum per acerba sequi discrimina laetus Ardet, ut ad supera alta ducem comitetur ovantem. Max: Quandoquidem pacem petiit regina virago, Permitto, placide coeant ut faedere dextrae Attamen ipsa veni caecis claudenda tenebris! Cat: Sponte mea venio. – Panta: Sequimur quacumque viarum. Cat: Christum ego per flammas, per mille volantia tela, Perque omnes sequar horrores tenebrasque necesque. 930] 947. 937sq.] 948 sq. 940] Verg. Aen. 9,741 incipe, siqua animo virtus, et consere dextram. 941] 952. 942] Verg. Aen. 11,379sq. tum, cum bella manus poscunt … / primus ades. 949sq.] 958; Verg. Aen. 11,292sq. coeant in foedera dextrae / qua datur; ast armis concurrant arma cavete. 953 superumque … iturus] 1525; Verg. Aen. 6,680 superumque ad lumen ituras; Serv. Aen. 6,179 superumque in lumen ituras. 956] 1512. – comitetur ovantem] Verg. Aen. 4,543 comitabor ovantis; georg. 1,346 comitentur ovantes. 961] 1449sq.; Verg. Aen. 6,110sq. illum ego per flammas et mille sequentia tela / eripui. 943–46] dist. 947–62] dact. hexam.

Scena VI. Maxentius cum suis – Senatores Alexandrini – Pontifex cum suis Vos consiliis, armis potentes et gravi Rerum peragendarum scientia inclytos Precor, viri optimi, atque pontifices Iovis: Dicite, quid optimum factu arbitramini, Superos, micantia coeli templa qui incolunt, Veneretur ut alto nata Costis sanguine Christumque negans fidem relinquat impiam? Sen.1: O Caesar avis atavisque ingentibus inclyte, Haec ingeniosa virago cum facundia Et pulchritudine et omnibus superet bonis Cunctos, Alexandrina maenia quos tenent. Poenis minisque (ut aestimo) non flectenda erit. Semper fuit alto interritoque pectore Et regii prae se tulit ingenii decus. Odiosum erit atque obnoxium periculis, Tam nobilem necare regis filiam. Sed mollibus virgunculam sermonibus Flectes reflectes, ut voles, facillime. Virguncularum talis etenim est indoles. Tuisque digna virgo erit haec amoribus. Pon: O Caesar, quem magnus honos, quem gloria sceptri Quem meriti decus Imperii decet atque triumphus, Ista virago omnes inter facunda videri Cum soleat, nec dii, stellans quos portat Olympus, Gentibus humanis dent omnibus omnia ab alto Dona, sed his unum, ast aliud sapienter et alto Consilio tribuant aliis, sententia visa est Haec potior: memori hanc Caesar tu pectore conde! Ad claram Zenone Cyprum Mendesiaque arva, Illustrem Hermopolin et aquosas Naucratis oras, Ad Solymos, Idumaeos vicinaque regna Mittito, qui vocet eximios fandoque potentes, Argumentosos linguisque vibrantibus aureis 977sq.] C 756sq. 985 facunda videri] BM 2,321; Iuv. 6,445. 986–89] BM 2,326 Nemo est omnis homo, non omnes omnibus artes. 989sq.] Verg. Aen. 4,287 haec alternanti potior sententia visa est. 991–94] BM 2,337–44 Mittitur ad Solymos, ad Idumeos et Erembos, / Ad claram Zenone Cyprum, licet aequora ventus … Mittitur ad Schediae campos Mendesiaque arva / Hermopolisque lares, ad aquosam Naucratis oram, / Necropolim et claram Menelai classe Canopum, / Qui uocet eloquio insignes fandique peritos. 995] 1009; linguis vibrantibus] Verg. Aen. 2,211. 983–1084] dact. hexam. Et magna virtute viros: quos docta virago Audiat aeterna de relligione sonantes, Ut victam pudeat frustra carpsisse potentum Numina divorum, sua confutata recantans Dogmata et errores. Si nolit, sanguine acerbas Victa statim poenas et morte et sanguine solvat! Max: Utrorumque placent data prudentissima longe Consilia. Ito igitur iam iam, generose, potenti Pectore, dux Galeri, currusque rotasque volucres, Quadriiugos et equos celeres Mendesia ad arva Et magnam Hermopolin, Cyprum, vicinaque regna Mitte virosque voca insignes, quos virgo diserta Obstupeat, disceptandi fandique peritos, Argumentosos linguisque vibrantibus aureis! Galerius: Os humerosque deo assimilis, ter amabilis heros, Belligeris atavis ingens, ingentior ipse: Ibo virosque, ut ais, iam iam, mora nulla, vocabo!

Scena VII. Porphyrius – Phalarus – Sigismundus – Sagaris cum suis – Maxentius O ferrum, o tinctum scelerato sanguine ferrum, Tete hodie lavi! – Pha: Bibit haec sitibunda cruorem Hasta novum. O quot Christiadum praecordia rupit, Nobilis hasta, meos nunquam frustrata vocatus, Transadigens costas et fata celerrima portans! Sag: Et mea dextra hodie multos sub Tartara misit, Dextra potens arcu longeque volante sagitta, Dextera curvato dispergens spicula cornu, Gnosia levato radiantia spicula ferro! Senserunt arcus imbutaque tela veneno, Hunc curvum teretemque arcum teretesque sagittas! 997–1001] BM 2,329–32 Audiat hos mulier de relligione loquentes / Et pudeat carpsisse deos … Si neget, impietas ferro plectetur et igne. 1008 fandique peritos] Cf. ad 991–94. 1013sq.] 1045sq. – scelerato sanguine ferrum] Ov. fast. 5,575. 1016] Verg. Aen. 12,95sq. nunc, o numquam frustrata vocatus / hasta meos, nunc tempus adest. 1017] Verg. Aen. 12,507sq. qua fata celerruma, crudum / transadigit costas et cratis pectoris ensem. 1018] 1058 multosque ad Tartara misi.; Germ. 540 sub Tartara misit. 1019] Ov. trist. 3,10,55 hostis equo pollens longeque volante sagitta. 1020] Verg. Aen. 7,497 Horrida contento derexit spicula cornu. 1022 tela veneno] Lucan. 8,304; Prud. psych. 436. Por: Christicolae calidum vomuerunt pectore flumen, Purpureas vomuere animas et ferreus illis Somnus in aeternam morientia lumina noctem Clausit, clausa manent, et longa nocte quiescunt! Pha: Stravimus immanes hostes, periere rebelles! Pars tamen effugere, timor fugientibus alas Addidit, utque lepus, fugitans latrantia rostra, Cursitat antra petens nemorosaque lustra ferarum: Sic illi exilia atque ignotas quaerere terras Coguntur miseri, scelerati, monstra. Sed ecce Caesar adest! – Por: Salve divum inclyta gloria Caesar, Belligerae imperitans equitum peditumque cohorti Gentesque innumeras sceptro qui dirigis aureo! Vicimus! Immanem valida vi stravimus hostem, Iamque iacent avibus canibusque rapacibus esca. Pha: Corpora strata iacent, veluti cum putrida quassis Poma cadunt ramis, quanquam effugere periclum Non pauci, quorum pedibus timor addidit alas. Sag: O quantos hodie nigro demisimus Orco Christiades! – Max: Bene habet, proceres, fortissima bello Pectora. Sig: O ferrum, o ductum per plurima vulnera ferrum, Tete hodie lavi, multo te sanguine lavi! En capita, armipotens Maxenti, caesaque truncis Membra cadaveribus! En quae spolia ampla secundis Auspiciis refero, laeti spectacla triumphi! Christiadesne viden’ miseranda compede vinctos, Et ferro et laqueis strictos? Haec dextera bellum Gessit in hos omnes. Argentea et aurea vasa En tibi, quae rapui dextra armipotente coruscans! Ecce, videsne istos crudelia vulnera passos? Hos ego servitiis, genus execrabile, duris Mancipia advexi. Quibus, ut placet, utere Caesar! 1026 aeternam] aeternum B. 1051 dextera] dextra B. 1024 calidum … flumen] Verg. Aen. 9,414 volvitur ille vomens calidum de pectore flumen; Homer. 411sq. fundentem calidum de pectore flumen / Versantemque oculos animamque per ora vomentem. 1025–27] Verg. Aen. 10,745sq. olli dura quies oculos et ferreus urget / somnus, in aeternam clauduntur lumina noctem. 1029sq.] 1041; Verg. Aen. 8,224 pedibus timor addidit alas. 1032] Verg. Aen. 3,4 diversa exilia et desertas quaerere terras. 1037] Plaut. Amph. 236sq. Hostes … cadunt … / Vicimus vi feroces. 1038] 1667, 1697, 1737; Culex 238 iacet alitis esca. 1039sq.] Ov. met. 7,585sq. vulgus erat stratum, veluti cum putria motis / poma cadunt ramis agitataque ilice glandes. 1045 per plurima vulnera] Ov. met. 3,251. Victricem en dextram, qua tanta trophaea paravi, Qua stravi, occidi multosque ad tartara misi, Maxenti armipotens, ter maxime et inclyte Caesar! Max: Gaudeo, non hodie mihi non donatus abibis. En tibi digna tua victricia praemia dextra! Sig: Maxenti armipotens, superum tibi maxima dignas Numina persolvant grates! Mihi semper honore Dignus et obsequio fueris, dum vita manebit. Max: Nunc agedum, tantis laeti felicibus orsis Haec ferte Euryalo: spectacula, si qua parata Nunc habet, effundat seseque ostendat in armis, Victores lusu excipiat recreetque tuentes! Ipse, suique omnes pugnae simulachra sub armis Exhibeant! Nunc terga fugae, nunc spicula ad hostem Vertant convertantque vias simulataque bella, Atque alios ineant cursus aliosque recursus! Laetitiam variis referant solennia ludis! Invito preciis animos et praemia pono, Quae iam iam in medio ante oculos circoque locavi. Ite citi, magna praeconis voce tubisque Declarate novam, dederunt quam numina sortem! Tympana pulsa sonent, sonitu resonante tubarum, Victores viridi advelent sua tempora lauro! Solennique ornate diem, mora nulla, triumpho! Por: Omnia quae memoras, Caesar, mecum ante peregi, Mox aderunt positae merituri praemia palmae. En veniunt paribus prompti colludere telis! Caetera linque mihi fieri, quaecunque petisti.

Monomachia 1060] Verg. Aen. 5,305 nemo ex hoc numero mihi non donatus abibit. 1062sq.] Verg. Aen. 2,536sq. di, siqua est caelo pietas, quae talia curet, / persolvant grates dignas et praemia reddant. 1064 dum vita manebit] 1444, 2023; Sil. 10,439; 16,609. 1066sq.] Verg. Aen. 5,548–50 vade age et Ascanio, si iam puerile paratum / agmen habet se cum cursusque instruxit equorum, / ducat avo turmas et sese ostendat in armis. 1068] Verg. Aen. 5,575 excipiunt plausu pavidos gaudentque tuentes. 1069–72] Verg. Aen. 5,582–86 convertere vias infestaque tela tulere. / inde alios ineunt cursus aliosque recursus / adversi spatiis, alternosque orbibus orbis / impediunt pugnaeque cient simulacra sub armis; / et nunc terga fuga nudant, nunc spicula vertunt. 1073] Verg. Aen. 5,605 dum variis tumulo referunt sollemnia ludis. 1074] Verg. Aen. 5,292 invitat pretiis animos, et praemia ponit. 1075] Verg. Aen. 5,109sq. munera principio ante oculos circoque locantur / in medio. 1076–79] Verg. Aen. 5,245sq. victorem magna praeconis voce Cloanthum / declarat viridique advelat tempora lauro. 1081] Verg. Aen. 6,105 omnia praecepi atque animo mecum ante peregi. 1082] Verg. Aen. 5,70 cuncti adsint meritaeque expectent praemia palmae. 1083] Verg. georg. 1,489 paribus concurrere telis.

Actus IIII.

Scena I. Macharius – Philosophi – Maxentius cum suis – Galerius – Catharina cum suis Dii gentium sunt daemones, dii gentium Turpissimi ac teterrimi sunt daemones, Feri, superbi et impotentes daemones! Dii gentium sunt ligna, saxa et daemones, Dolata ligna, sculpta saxa et daemones! Phi.1: Quid ille gannit improbus vel ebrius Et impudens clamator? En, viden ~~huc~~, quis est? Mac: Dii gentium sunt execrandi daemones, Sunt fumiferi, sunt flammiferi, sunt daemones, Truces, feroces ac furiosi daemones! Gal: Stolidus senex, oberrans compita et vicos Totos dies, Macharium vulgus vocat. Mac: Saevi furentes asperique daemones, Dii gentium sunt saxa, ligna et daemones! O infideles, opificem rerum omnium Verum deum deique veri filium Veneremini! Dii gentium sunt daemones! Gal: Stolidissme senex, comprime garrulam nimis Loquacitatem, aut senties aliquid novi! Mac: Ita est, ita est, dii gentium sunt daemones, Rabidi, nefandi sordidique daemones! Gal: Hem vapula, delire, inepte, vapula! Mac: Ut mille fustibus diverberer, hoc tamen Pronuncio: dii gentium sunt daemones! Phi.1: Mitte fatuum! – Mac: Deo rebelles daemones, Dii gentium sunt daemones, sunt daemones! Gal: En, Caesar egreditur foras, accedite! Phi.1: O Caesar, os humerosque diis stellantium Caelorum amoena templa habitantibus similis, Regnis tuis decus precor inviolabile, En ad imperium tuum parati advenimus! Max: Gratissimus est vester mihi adventus viri. Habeo puellam nobilem et eloquentia Mirabili nostros refutantem deos. 1089] Litteris minoribus inseruit B. 1085–130] A 705–21, 731–64. 1090 Quid ille gannit] Ter. Ad. 556. Hanc ut superetis disputando alacriter, Vos advocavi, adeste fortibus animis! Phi.1: An ut in puellam disputemus garrulam, Tantis philosophis opus est, invictissime Caesar? Vocandus erat potius novissimus Discipulus aliquis noster et indoctissimus. Max: Aliud, aliud statim canetis, bestiam Mox audientes, obstupefacti maximo Et ingenioso dictionis flumine, Sua quo stupenda redundabit mysteria, Diserta nympha, docta et admirabilis. Octaviane, abi, huc adducito virginem! Phi.1: Certam tamen promittimus victoriam. Quid enim, tenera puella nos superet sophos? Max: Nunc ista capite dona, quae dono lubens! Maiora dabo victoriam obtinentibus. Phi.1: Habemus omnes gratiam ter maximam!

Scena II. Maxentius cum suis – Catharina – Philosophi – Porphyrius Ecce venit linguis, animis oculisque stupenda ! Cat: O deus, o rex omnipotens, o summa potestas, Me super irradiet caelo tua gratia ab alto! Max: Hic assiste, polita genas et pulchra papillas Virgo! Agedum incipitote viri: at ne forte fatiger, Sit, qui pro cunctis numero delectus ab omni Vincat et exsuperet doceatque dometque puellam! Sin nequeat, reliqui succedent ordine victo. Phi.1: Regnator late rutilantibus inclyte gemmis, Patrator magnorum operum praestantibus ausis, Stamus ad omne tuum imperium nutumque parati. Quandoquidem nunc ergo iubes cum Costide pulchra Egregium linguis certamen inire disertis Ac de numinibus divum tractare, iubenti Pareo, nulla mora est, magnorum o maxime, et ingens Divorum cultor. Quamquam, quis numina fando Explicet aut digna valeat pietate tueri? Pro re pauca loquar causamque tuebor apertam, Quam nunc proferimus nec opis, nec lucis egentem: 1122 est] erat B; corr. metri causa. 1131] C 1177. 1143] C 1190sq. 1136–249] dact. hexam. An non hos patet esse deos, quos tota vetustas, Tot proavi, tot avi, iam tot labentibus annis Agnovere deos, tam Graecae ab origine gentis, Quam Latiae, tanta insignes virtute fideque? Tot tantique viri, primaeva ab origine rerum? An non hos patet esse deos, quos maxima lati Regna colunt mundi regesque virique potentes, Regna ubi tot, tantorum hominum doctrina, ubi tanta Ingenia et magnis multi ac praestantibus ausis? O divum indubitata fides certissima, magnos Per tot ducta viros iam tot volventibus annis, Te sequar! At quis progenitum segni propagine Christum Numen habere putet? Coniurant maxima mundi Imperia et regnatores bellique potentes Et populi et linguae, coniurat mundus et omnes Terrigenae obscuri contra nova numina Christi. Sanguine Christiadum caesorum territa tellus Et maria et virides inter labentia ripas Flumina: cur igitur, claro sata sanguine Costis, Sponte tibi mala tanta paras? Cur vulnera, mortem Et tantos dura contemnis mente dolores? Ah, miserere tui, victae tibi gloria maior Consurget quam victrici. Te celsa receptam Atria gaudebunt, quae quondam habitare suësti. Costiadis spes una domus, te non ego, virgo, Ad scelus impello vel non tolerabile factum Urgeo, opus leve, iucundum, laudabile, sanctum Expeto, quod proceres optant, quod supplicat omnis Urbs tua. Quid? Tantis et sola et faemina votis Obsistes? Absit: divis da thura et honorem! Dux tibi Caesar erit, cuncti comitamur euntem! 1156 iam ... annis] 1165, 2019, 2052; Verg. Aen. 2,14 tot iam labentibus annis (cf. Ov. trist. 4,10,27; Stat. silv. 4,1,31). 1157 ab origine gentis] Verg. Aen. 1,642 (cf. ad 1165). 1161 virique potentes] Ricardus 1,182. 1165] Verg. Aen. 1,642 per tot ducta viros antiqua ab origine gentis. 1172] Verg. Aen. 3,673 exterrita tellus; Sil. 15,451 conterrita tellus. 1173] Lucr. 2,362 fluminaque ulla queunt summis labentia ripis. 1175 Sponte ... paras] BM 2,703. 1176 vulnera, mortem] BM 2,705; Verg. Aen. 9,401. 1177sq. victae … victrici] BM 710sq. Tibi gloria victae / Maior erit quam victrici. 1180] BM 2,711sq. Spes unica tanti / Sanguinis. 1180–86] BM 2,719–25 Nec te clementia Caesaris ullum / Ad scelus invitat nec ad importabile pondus / Urget: opus leve, iucundum, laudabile, sanctum / Imperat. Id proceres optant, id supplicat omnis / Urbs tua. Quid tantis et sola et foemina votis / Non parere potes? Da thura calentia Marti! / Dux tibi Caesar erit; nos te comitamur euntem. Cat: Si mea mens ullo poterat sermone moveri, Hoc, fateor, commota foret. Namque omnia verbis Attigit, humanum quibus est mutabile pectus. Sed mihi numen adest, semper quo fixa manet mens. Non superos odi neque numina sacra nec aras Sacras numinibus. Verum quae numina vanum Vulgus ait, tenebrosa sequens vestigia patrum, Numen habere nego: deus est aeternus et ingens, Unus et in plures nunquam divisus, ab omni Conditione procul nostra, virtute perenni. Solus hic immensos fecit, non Iuppiter, orbes. Mundus enim fuit ante Iovem, qui raptus ab ipsa Fauce patris, Corybantum opera translatus ad Idam Gnosiacasque domos, Cretaeo crevit in antro. Iuppiter est igitur proles humana. Quod autem Confingunt de prole Iovis, de stirpe deorum, Scenica sunt, levibus vulgo recitata poetis. Non ita naturae speculati arcana sagaci Ingenio sensere viri, quos Attica tellus Aegyptusque tulit Babyloniaque arva magorum Clara voluminibus Bragmanarumque reposto Ora iacens mundo, nudis vicina sophistis. Phi.2: Ast ostende precor loca diis contraria – Cat: Fiet. Doctus Anaxagoras an non docet omnia quadam Mente regi? Non ille Iovem, non ille Minervam, Non Maia Semeleve satum praefecit Olympo, Non hominum quenquam, brevibus qui tanta lacertis Corpora perpetuo nequeat convolvere gyro. Vos legite, en loca monstrabo, spectate, videte! Phi.3: Solus Anaxagoras non me, mihi crede, movebit. 1215 monstrabo] mostrabo B. 1187–89] BM 3,6–8 Si mea mens ullo poterat sermone moveri, / Hoc, fateor, compulsa foret. Namque omnia rhetor / Attigit, humanum quibus est mutabile pectus. 1190 Sed ... adest] BM 3,15. 1191–94 Non … nego] BM 3,22–25 Nec superos odi nec numina sancta nec aras / Numinibus sacras, verum quae numina vanum / Vulgus ait tenebrosa sequens vestigia patrum, / Numen habere nego. 1194 Deus ... ingens] BM 3,51. 1195–97] BM 3,55–58 Unus et in plures nunquam divisus, ab omni / Condicione procul nostra; mortalia nedum … Solus hic immensum fecit, non Iuppiter, orbem. 1198–201 Mundus … humana] BM 3,41–44. 1201–03] BM 3,62sq. Quae narras de prole Iovis, de stirpe deorum, / Scaenica sunt levibus vulgo recitata poetis. 1204–08] BM 3,73–77 Non ita naturae speculati arcana sagaci / Ingenio sensere viri, quos Attica tellus, / Quos Iudaea tulit Babylonque antiqua magorum / Clara rudimentis Bragmanarumque reposto / Ora iacens mundo nudis vicina sophistis. 1209–40] C 1220–37. 1210–14] BM 3,78–82 Primus Anaxagoras quadam coelestia dixit / Mente regi. Non ille Iovem … nequeat convolvere gyro. Cat: Nonne et Aristoteles hominum figmenta perosus, Lyncea in aethereos attollens lumina tractus, Vidit in hac unum mundi testudine numen Et coluit? Patrios ideo fugisse Penates Euboicosque Lares fertur petiisse diemque Chalcide supremum longa clausisse senecta. Ecce ubi motoris primi indubitabile numen Asserit et physica monstrat ratione, videte! Phi.4: Miror, nunc tandem video, nunc denique cerno! Cat: Nonne et Aristocles, humeris Plato dictus ab amplis, Cum comite Eudoxo, Graiisque academia terris Orta, deos plures aufert unumque fatetur Artificem mundi dominatoremque deumque? Vos legite, en loca monstrabo, legitote, videte! Phi.5: Obstupeo surguntque comae, vox faucibus haeret. Cat: Nonne ideo sophiae princeps potare cicutam Iussus? – Phi.6: Te stupeo admirans, doctissima virgo. Cat: En loca Pythagorae clarissima rite docentis Unum numen. Et hoc ipsum quoque maximus Orpheus Testatur, monstrabo locum, legitote, videte! Phi.7: Nunc tenebris video discussis, reddita mens est. Cat: Non Solymi quondam vates vestraeque Sibyllae Testabantur idem venturaque regna docebant Christi et Christiadum? En, vestras legitote Sibyllas! Phi.8: Mens fugit, obstupeo, timidis vox faucibus haeret. Cat: At Christum esse deum testantur plurima signa, Quae fieri humana nequeunt virtute, sed uni Sunt tribuenda deo. Nam vitae lumine cassos Ex Erebo eripuit, revocans ad munera vitae, Totumque egregiis factis insigniit orbem. Desinite ergo, viri, Christi indubitata negare Numina et infandos divosque deasque tueri! Max: Respondete viri, non respondetis, inepti? Chorus: Improbas Christus temerariasque Comprimit linguas cohibetque dentes Impios, fraudem laqueosque solvit Vindice dextra. 1217–22] BM 3,94–99 Magnus Aristoteles hominum …Calcide …senecta. 1226–30] BM 3,88–93 Clarus Aristocles humeris humeris Plato dictus ab amplis / Cum comite Eudoxo nostram pervenvenit ad urbem. / Quicquid ab Habramo nostri didicere parentes, / Transtulit ad Graios, et ab his Academia terris / Orta deos plures … dominatoremque deumque. 1231] Verg. Aen. 2,774; 3,48 opstipui steteruntque comae et vox faucibus haesit. 1232sq.] BM 3,85sq. Risit, et hic sophiae princeps ab Apolline vestro / Dictus et iccirco iussus potare cicutam. 1238] BM 3,110 Hunc Solymi vates perhibent vestraeque Sibyllae. 1249] 1254. 1250–53] Sapphicum. Max: Respondete viri, non respondetis, inepti? Vos quoque faemineae potuerunt fallere nugae? Stulta puella viros tantos superavit? O ingens Dedecus, o asini! Baculis expellite pestes! Ecce puella, sophi, nam verba superba recordor: „Promittimus victoriam. Novissimus Nostrum vocandus erat et indoctissimus.“ Ecce puella, sophe, en, tua nunc promissa reposco. Phi.1: Caesar, magne opibus, regnis, prudentia et armis, Vincimur a Christo, Christi transimus ad aras. Da promtam victis veniam! Terrere minando Non potes. Illabi manifestum in pectora numen Sensimus et rutilare sacro caput illius igne Vidimus et labi flammas ex ore loquentis. Iam valeant, valeant veterum portenta deorum! Rel.Phi: Credimus in Christum. Valeant portenta deorum! Max: O stolidi, o asini, o pestes, portenta, diabli! An non haec illa est? An non haec illa puella, Quam temnebatis, cum stulto hanc pectore vocem Rupistis (neque enim promissa indicta silebo): „An ut in puellam disputemus garrulam, Tantis philosophis opus erat? Promittimus Victoriam. Discipulus huc novissimus Noster vocandus erat et indoctissimus.“ Ecce puella, sophi, promissa superba reposco. Ergo sophus nostris illuserit advena regnis? Non fero, ferte citi flammas, comburite, abite! Tollite sacrilegos canibusque rapacibus escas Proicite aut mora nulla feris date corpora flammis, Et cinis aequoreas vento rapiatur in undas! Vos autem cito, vos illam virgis lacerate! Mac: Electa martyrum o cohors, contendite Crucis per arctam semitam ad aurea sidera, Pro veritate obite constanter necem! O quam beatas, gloriosas, splendidas Animas ad aeternum patrem transmittitis! 1256sq.] BM 3,169sq. Multos / Una puella viros superat! Proh dedecus. 1263–68] BM 3,173–79 Quid nos terrere minando / Illabi manifestum in pectora numen / Sensimus et rutilare sacro caput illius igne / Vidimus et labi flammas ex ore loquentis. / Vincimur a superis, et victi ponimus arma. / Da veniam, Caesar! Christi transimus ad aras. / Iuppiter et proles et numina falsa, valete! 1261] 1278; Verg. Aen. 12,2 sua nunc promissa reposci. 1272sq. hanc … Rupistis] Cf. ad 916. 1279 nostris … regnis] Verg. Aen. 4,591. 1280 ferte citi flammas] Cf. ad 1795. 1281sq.] BM 3,184–86 Tollite sacriclegos!, clamat, … Avibusque epulanda per agros / Exta date! 1283] BM 3,190; C 1351. 1285–89] A 1016–22. 1254–58, 1261–73, 1278–84] dact. hexam. Cat: Ite triumphales animae, superate tyrannum, Ite, domos caeli sacrosque intrate penates, Ite, sequar! Nec vos sacri lavacri iactura Terreat: abradet scelus omne salutifer ignis. Iamque propinquabit Christus metamque tenentes Numine propitio excipiet caeloque locabit. Corpora tarda quidem tremulis incendia flammis Urent, ast animas capient stellantia templa. Phi.1: Ergo agite, o socii, laeto stat pectore ad ignes Ire. Vale, virgo, nostrae dux magna salutis, Verba deae similis vultumque oculosque nitentes! Doctor magne, vale, Machari, o maxime doctor! Phi.2: Christi sponsa, vale, vale, o inclyta et optima virgo! Doctor magne, vale, vale, o inclyte et optime doctor! Phi.3: Virgo beata vale, vale, o intemerata virago! Doctor magne vale etc. Rel.Phi: O pia virgo, vale, vale, o sanctissima virgo! Doctor magne vale, vale, o inclyte et optime doctor! Cat: Ite alacres, nam Christus erit laetissima vobis Merces ac miseri praesens medicina doloris!

Scena III. Carnifex – Lictores Lic.1: Quid hominibus conducit eruditio, Qui propter illam mortis incurrunt malum? Mortis timore vel deos omnes negem. Sed ut frequens huc turba visum convolet, Inflate claras compitatim buccinas! Lic.2: Sed iam manus post terga fune stringite! Eia, sophistae, nunc subite in hunc rogum! Hic disputate plurima, et concludite, Tondebit istas flamma mox barbas levis! Car: Nunc flamma et igne torreamus turgidos! Mitto supremum lucis aspectum facem. 1290–93] BM 3,196.200–02 Ite, triumphales animae, superate tyrannum! … Ite, domos coeli sanctosque intrate penates! / Ite! Sequar. Nec vos sacri iactura lavacri / Terreat: abradet scelus omne salutifer ignis. 1294] Verg. Aen. 5,159 iamque propinquabant scopulo metamque tenebant. 1296 tremulis … flammis] Verg. ecl. 8,105. 1308 Ite alacres] BM 3,197. 1309 medicina doloris] Ps. Cato. dist. 4,41. 1310–14] A 1009–13. 1315–18] A 1029–31, 1036. 1319sq.] A 1035, 1037. 1290–309] dact. hexam.

Scena IIII. Macharius – Eubulus Cineres et ossa tam virorum illustrium Tumulo carere et honore sepulchri dedecet. Ergo auferamus et obruamus cespite Fortissimorum sacrosancta corpora! Eub: Sed hui, quid hic non usitatum conspicor? Vestem integram barbasque flamma, en, hispidas Reliquit. Obstupeo! Quid hoc rei novae? Mac: Stupenda signa martyrum probant fidem Monentque cunctos hos imitari et consequi. Eub: Sublata sed domum efferamus corpora, Quae praepotentis templa fuere numinis!

Scena V. Maxentius – Carnifex – Catharina Heus agedum, o famuli, prodite, venite! – Car: Quid autem O Caesar? – Max: Cito dic, virgisne illam lacerastis, Ut largo undarit foedatum sanguine corpus, Perfusique artus tabo et liventia colla? Car: Fecimus id vero egregie. – Max: Nunc ergo vocate, Huc agite! – Car: En, tenero foedatum sanguine corpus! Max: Nondum, o virgo, sapis, nondum mea numina honoras? Cat: O Caesar, frustra gemmis redimitus et auro: Frigida situ saxa colis cariosaque ligna, Quae tandem invidia est, caeli terraeque potentem Si colo? Tu tua saxa colas, sine numina nobis! Max: Ite iterum, ite feris iterum date verbera flagris, Vulnifico ferro corpus lacerate superbum, Nullaque bis senis praebete alimenta diebus! I pestis, dii te sceleratam fulmine perdant! 1324] sacro sancta B. 1321sq.] A 1052sq. 1325–27] A 1063, 1071sq., 1064. 1330sq.] A 1094, 1092. 1335 liventia colla] Epiced. Drusi 273. 1341 Quae … est] Stat. Theb. 1,280. 1342] BM 3,244 Tu saxa colas, sine numina nobis. 1345] BM 3,261 Nullaque bissenis praeberi alimenta diebus; Carmelianus 488 Nec sibi bissenis custos alimenta diebus. 1332–46] dact. hexam. Musici: Heu quis erit tandem finis, quae meta malorum? Heu heu quid facimus? Christe deus fer opem! Cat: Surgite! Nonne dei veniunt haec omnia nutu? Quid vos conficitis? Fuit haec divina voluntas. Excutite, o miseri, conceptum corde dolorem! Sic opus est, sic res cogit, sic velle necessum est. Gaudia venturis dolor hic mihi proferet annis.

Scena VI. Christus – B. Virgo – Angeli- Catharina Salve, o sponsa, meis thalamis dignata beatis! B.Vir: O felix animi, iam iam manus aethere ab alto Auxilium feret et sponso omnipotente frueris. Chr: Hactenus ex stellante polo tua praelia vidi, Virtutem viresque dedi. Iam proxima palmae Curris et accedit gravium suprema laborum Meta. Dies feret haec finem tibi, sponsa, beatum. Tu cave, ne caepto deflectas limite cursum Aut pertaesa mali relegas vestigia retro! Insuper ambrosia et dulci te nectare pascam. Iamque dies aderit laetissima, qua tibi terras Linquere fas erit et claro succedere caelo. Cat: O laeto mihi quam saliunt praecordia motu? Nec mihi quicquam defit, habet quando omnia sponsus, Quo fruor et quo tota feror. Nunc astra peragro, Te thalamosque tuos volvens, dulcissime Iesu. B.Vir: Esto animo forti! Brevis haec afflictio, ut umbra, Ut vapor, ut fumus tenues vanescet in auras. Chr: Te moritura die laudum praeconia nullo Dulciaque aethereis laudabunt carmina templis. B.Vir: Virgo beata vale! – Chr: Fac ut in me tota recumbas! 1351 conceptum corde dolorem] Cf. ad 249. 1353] Ov. am. 3,11,7 Perfer et obdura! dolor hic tibi proderit olim. 1355 aethere ab alto] 1455; Verg. Aen. 7,25. 1357–61] BM 3,423–30 Hactenus ex alto pugnam spectavimus orbe / Occulteque tuis procul aspiravimus orsis … Machte et in extremo palmam ne desere cursu! / Pars superest tibi parva viae, iam proxima palmae / Curris et apparet gravium suprema laborum / Meta. Dies feret optatum tibi crastina finem. 1363] Verg. georg. 4,227 alto succedere caelo. 1367] Ter. Eun. 243 omnia habeo neque quicquam habeo; nil quom est, nil defit tamen. 1370 Esto animo forti] Floruit insignis 6,705. 1370sq. Brevis … auras] Cf. ad 549sq. 1347sq.] dist.

Scena VII. Maxentius – Sagaris – Galerius – Lucius – Octavianus – Jegermaister – Maxentius Du Jagermaister khom herbey, Sich ob wildtpret verhanden sey! Komme baldt, zaig unß diß an, Wir dann ein kurzweil wollen han Mit iagen, bayssen und hezen, Unser herz ein wenig zuergezen. Jeg: Grossmechtigster Kayser und Herr, Ich darff nit lauffen in die ferr, Vil meyl, dann es ist nahet Allerlay kostlich wildtprett: Hirschen, Hasen, Saue und Fuchß, Wolff, Schwein Hendl, wilde Luchß. Wilß doch besehen etwaß eben, Eur Mayestet gwiß antwurt geben. Max: Vos etiam solitas venandi accedite ad artes, Ad nemorum suaves umbras, ubi mobilis aura Temperat ardentes gelidis afflatibus aestus, Vallesque et celsos, nemorosa cacumina, montes! Oct: Huc ades ad silvas iterum, generosa iuventus, Retia rara, plagas, lato venabula ferro Telaque ferte, viri, comitetur odora canum vis! Iuro ego capripedes faunos Satyrosque bicornes: His hodie manibus praedam venabor, habebo. Luc: Fulgentem hanc quatiens hastam celer obvius ibo, Si qua adversa mihi veniet fera. Sentiet: ibo, Confodiam, invadam, feriam, dabo vulnera, sternam. O mihi saepe alias iugulotenus abdita magnis Hasta feris, nunc nunc hodie tete ipsa vocat res. Sag: Iuro meum Ichnobaten celeremque agilemque Melampum: Auritos lepores capiam, venabor, habebo. Max: Ast ego, sive ursos truculentorumve leonum Fortuna obiciat catulum, seu torva luporum Agmina, seu lynces: capiam, venabor, habebo. 1375–88] Cursiva Germanica. 1390sq.] BM 2,178sq. Et nemorum suaves umbras, ubi mobilis aura / Temperat ardentem placidis afflatibus aestum. 1393–95] Verg. Aen. 4,130–32 it portis iubare exorto delecta iuventus; / retia rara, plagae, lato venabula ferro / Massylique ruunt equites et odora canum vis. 1397 venabor, habebo] 1404, 1407. 1402 nunc … res] Verg. Aen. 9,320. 1404 Auritos lepores capiam] Verg. georg. 1,308 auritosque sequi lepores. 1375–88] Paargereimte jambische Vierheber. 1389–422] dact. hexam. Iuro meam pharetram iaculatricesque sagittas: Non hodie manibus vacuis ad celsa redibo Atria, in his silvis dabitur mihi maxima praeda. Gal: At mihi praeda lepus timidisque cuniculus antris Forte agitandus erit, vel quod sors prima favebit. Ista coturnices capiet mihi fistula, magni Fercula Maxentii. Praedam, stat prendere praedam. Oct: Huc Dromas, huc Leucon et acutae vocis Hylactor! Per rupes, scopulos adituque carentia saxa, Quaque est difficilis, quaque est via nulla, sequendum est! Luc: Nunc agedum, accipiter, saxo, meus ales, ab alto Fac volites, timidas capiens in nube columbas, Sublimem flectens liquidum per inane volatum! En caro, quam reduci dulcem dabo, prandia certe Grata futura tibi, si te fortuna secundet. Jeg: Gnedigster Kayser wie ich sag, Ist allerley wildt im nechsten hag, Daß geiadt ist fertig, hundt und garn. Max: Wolan blaß auff dein Jagerhorn! Oct: O cornu, o curvum cornu, te si fera silvis Nata tulit, cur tute feras terrere suësti? Te lepus exhorret timidusque cuniculus antris, Verum inflare iuvat: tremulo cane carmine, cornu! Luc: Rauca sonante iuvat cornu strepuisse recurvo. O cornu curvum, terrens animantia, densas Quae silvas et lustra colunt: cane carmina silvis, Et lepores longe auritos dulci excute somno! 1423–26] Cursiva Germanica. 1408] Ov. met. 5,375 et fast. 2,155 iaculatricemque Dianam. 1411 cuniculus antris] 1429; Mart. 13,60,1. 1416sq.] Ov. met. 3,226sq. Per rupes … sequuntur. 1418sq.] Verg. Aen. 11,721sq. quam facile accipiter saxo sacer ales ab alto / consequitur pennis sublimem in nube columbam. 1420] Ov. met. 4,718 per ianane volatu; Stat. Theb. 1,310 per inance volatus. 1423–26] Paargereimte jambische Vierheber. 1427–34] dact. hexam.

Venatio

Actus V.

Scena I. Livia imperatrix – Porphyrius – Tribunus – Claudia, Octavia, Melite etc. Pedissequae – Catharina Miseret profecto, Porphyri, virgunculae, Quam clausit impius specu Maxentius Virgisque caedi iussit immitis diu. Deinde caeco membra clausit carcere Vacua medelae pharmaco et solatio Illique crudelis prohibet escam dari. Vereor, ut illa semiviva langueat Vel mortua sit, migrans ad aetheris polos. Por: Caesare digna viro, pulchris, regina, papillis, Hac vita mihi cara magis, dum vita manebit, Vise cavis clausam tenebris et carcere caeco, Atque illam monitis solare atque erige pulchram, Tale opus arcta meo quanquam circumdata collo Vincla necis paret aut discrimina mille malorum Per flammas, gladios, per mille volantia tela Persequar. Haud quemquam veritus sententia certa est: Ibo comes lateri, comes imperterritus ibo. Imp: Sed est timendus Caesaris furor, fame Voluit miseranda qui puellam confici. Por: Parce metu, regina, malo male nupta tyranno! Nil te sollicitet, etenim deus aethere ab alto Dirigit usque pios praesenti numine gressus. Ibimus obscuri sola sub nocte per umbram. Imp: Visamus illam clam remoto Caesare Et teste nullo, ne quis istud deferat! Cavete, dulces o meae puellulae, Cavete, ne quod nunc facimus, statim foras Eliminetis: os sit arcani tenax! Clau: Domine, priusquam, quod tacendum praecipis, Perfide revelem, vita tolletur mihi! Mel: Secreta, quae vis nemini innotescere, Secreta erunt, dum vita superstes erit mihi. Oct: Sed et ego, quam silentii vivam tenax, 1435–37] A 1097–99. 1438–41] A 1104–07. 1444] Verg. Aen. 5,724sq. nate, mihi vita quondam, dum vita manebat, / care magis. 1452sq.] A 1110sq. 1454 parce metu] 1597; Verg. Aen. 1,257; Sil. 5,372. – malo … tyranno] Plaut. Men. 602 Viro me malo male nuptam. 1457] Verg. Aen. 6,268 Ibant obscuri sola sub nocte per umbram. 1458sq.] A 1136sq. 1460–62] A 1153sq. 1460] 1724, 1922. 1463sq.] A 1155sq. 1465] A 1158. 1443–51, 1454–57] dact. hexam. Regina, non absconditum arbitror tibi. Por: I prae, tribune, hoc turgidum marsupium Da praesidi, custodibus carceris! Taceant sileantque nos adiisse carcerem! Tri: Factum puta, princeps, facile istis clavibus Cunctas ergastuli fores aperuero. Splendor nummorum recreati milites Omnes seras parati erunt recludere. Por: Tendimus horrentes obscuri ad carceris umbras Et tenui densam superamus lumine noctem. Imp: I prae, lucernam praefer istuc, Claudia, Offendat atro ne specu incertus gradus! Tu post, Melite, ne quis occupet, vide! Por: At miror, quaenam aspicio miracula rerum, Quaenam oculos fulgore novo lux occupat ingens? Imp: Non iam laterna clarus indiget locus, Relucet intus obstupenda claritas, Quale exoriens sol mane diffundit iubar. Por: Quisne odor ignoti nares mihi complet amomi, Quale Syri regnatores Persaeque suërunt Delicias inter gemmis includere et auro! Ecce, videsne illustre iubar clarescere visu, Dulcisonas audin voces caeleste canentum Ignotumque melos? O qua dulcedine mentem Imbuor! O quam gratum animi solamen ab alto Defluit atque imo sensus mihi flammat amore! Imp: Quidnam istud omen, unde voces cantuum? Non hic, ut ante rebar, est luctus miser, Sed laeta quies, pax dulcis et securitas. Spectemus intro curiosi, quid gerant! Por: Salve, virgo, amplum quam didita fama per orbem Nobilitat, multos flammans virtutis amore! Credimus haec non te sine celso numine divum Tanta pati nec te sine numine tanta sonare. Imp: Salve, virago nobilis, magnum decus Mundi universi virginumque ingens honos! Iam iam tibi nodosa solvam vincula, 1469–75] A 1140–48. 1476sq.] BM 2,388sq. Tendit ad horrentes obscuri carceris umbras. / Et tenui densam superat vix lumine noctem. 1478–80] A 1160–62. 1481] 1931, 2005, 2018. – miracula rerum] 1655, 2005, 2018. 1482 occupat ingens] Val. Fl. 6,398. 1483sq.] A 1163sq. 1486–88] BM 2,397–99 Impulit ignotus nares odor, omnia vincens, / Quae reges unguenta Syri Persaeque solebant / Delitias inter gemmis includere et auro. 1489] BM 2,402 Mox rimis illustre iubar clarescere visum. 1494–97] A 1168–72. 1500sq.] BM 2,511sq. Credimus, o virgo, coeli te arcana tenere / Nec te tanta pati nec te sine numine fari. 1504sq.] A 1205. 1476sq., 1481sq., 1486–93, 1498–501] dact. hexam. Liberrima carcere ut exeas teterrimo! Cat: Desine, nolo, mihi haec sunt optima vincla volenti Pauca pati potius, mea dum mala purgat acerbo Rex superum, quam Tartareos descendere ad ignes. Nunc faelix animi, nunc fortunatus habendus, Qui patitur superis par mansuetudine divis, Quique deum per acerba sequi discrimina laetus, Ardet, ut ad supera alta ducem comitetur ovantem. Tempus erit, quo pastor oves discernet ab haedis Et magnum discrimen oves dabit inter et haedos. Praemia tunc optata ferent benefacta piorum, Quas meruere pati solvent scelera impia poenas. Interea mala multa bonos perferre necessum est. Por: Iam nova lux, nova mens, nova caelo gratia ab alto Defluit et Christi legemque fidemque secutos Participes iubet esse tui. Documenta salutis Accipimus sequimurque animis in cuncta paratis. Imp: Et nunc ego Christi cognitam sequor fidem, Deumque Christum diis reiectis assero. Christum ut deum semper venerabor et colam. Cat: O vos felices mecumque in lumen ituros Aethereum: mecum caelos visetis uterque. Ite, autem interea haud segnes in vota precesque Cessate: haud etenim mora erit, breve tempus habet res. Por: Imus, quodque refers, cupimus. Vale, o inclyta virgo! Imp: Vale, o amore virago digna maximo, Opto tuis perennibus frui amoribus.

Scena II. Maxentius – Catharina – Primus Senator – Pontifex – Architectus Vos agedum, mora nulla, illam producite, abite! Ut dura cautes quassa marinis fluctibus, Nec caerulis movetur aquis nec flatibus, Sic tu preces minasque temnis omnium. Non te cruentis afflixi vibicibus, Squallore tetri carceris longo domans? O te superbam prorsus et indomabilem! 1508 descendere ad ignes] Val. Fl. 4,353. 1513sq.] Vulg. Matth. 25,32sq. et congregabuntur ante eum omnes gentes et separabit eos ab invicem, sicut pastor segregat oves ab hedis, et statuet oves quidem a dextris suis, hedos autem a sinistris. 1516] Ov. met. 1,243 quas meruere pati, sic stat sententia, poenas. 1520] Prud. ham. 661 participes iubet esse sui. 1527sq.] Verg. Aen. 6,51 cessas in vota precesque. 1533–37] A 1315–19, 1330; C 1634–37. 1539] C 1672. 1506–21, 1525–29, 1532] dact. hexam. Unde igitur iste nitor faciesque plenior Ac laetior priore? Quisnam in carceres Tenebricosos intulit dapes tibi? O si resciscam, quas dabit poenas mihi! Serasque clausi quis fefellit carceris? Cat: Non ego terrenis epulis in carcere, Caesar, Sed dape caelesti iam tot nutrita diebus. En valeo, en vivo, Solymae qui pabula genti Per deserta dedit loca, me quoque pascit egentem. Desuper ambrosia et dulci me nectare pascit Sanavitque meos laceros crudeliter artus. Max: I, lictor, i, custodibus auferas caput! O vah, furor, pestis, rabies, diaboli, o, Quid hoc? Stupeo admirans, stupeo fallaciam! Magicisne putas ludibriis me ludere? Audi, loquar tibi ultimam sententiam, Nec prece nec auro flexilem sententiam: Vel sacra supplex thura succendas diis Christumque verbis execrantibus nega, Vel te thalamis propriam dica sponsam meis Sceptrique nostri comparem et sociam thori. Vel si repugnas mente praefracta manens, Tibi stupenda mortis exquiram novae Tormenta, quae parere recusantem doment. Cat: Desine plura loqui, Caesar, sententia firma est. Quo maiora mihi mala Christi propter amorem Intuleris, tanto maiori luce coruscam Me facis. Ergo mihi fuerit dum in corpore sanguis, Unius usque sequar Christi data iussa et amores. Non alius me tanget amor, non altera taeda: Nulla meum tetigit tangetve libido cubile. Max: O bestiam intolerabilem, o summum nefas! Vah, quin trucido bestiam statim? O scelus, Quis hoc ferat? Vah, rumpor ira, proh furor, Quae digna tantis poena superbiis erit? Quid? Ungulisne lancinabo ferreis? An igne potius concremandam dicitis? Pon: O Caesar, divis quem magna potentia adaequat, Quandoquidem Ausonios fasces Latiasque secures 1543] A 1346; C 1673. 1544–47] BM 3,338 Non ego terrenis epulis, sed ab aethere missa / Sum dape pasta dies bissex. Qui pabula genti / Per deserta dedit Solymae, … / Me quoque certantem pro relligione fidemque / Asserer audentem pavit, sanavit. 1554–59] A 1364–69; C 1686–93. 1560–62] A 1371sq. 1564sq.] A 1380sq. 1570 O bestiam intolerabilem] C 1701. 1572 rumpor ira] C 1740. 1573–75] A 1389–91. 1576] C 450sq. 1577sq.] BM 3,383sq. Ausonios fasces nostrasque secures / Ridet et imperio divum parere recusat. 1544–49, 1563–69, 1576–83] dact. hexam. Temnit et imperio divum parere recusat: Finge rotas, immensae aliquot vertiginis orbes, Et crebris armetur opus mucronibus omne, Et radii cultros et curvatura rotarum Ancipites habeant: orbis contrarius orbi Currat et affixam verso secet impetus axe! Max: Ostende nobis ergo, qui sis artifex! Sen: O Caesar, acerba erunt nimis spectacula, Inusitatam plaebs tyrannidem arguet. Pon: Nulla in deorum hostes nimis poena est gravis. En Caesar, inclytam rotarum imaginem! Hanc architectis archetypon machinae dabo. Max: Placet, propera! – Pon: Heus, o architecte, adesdum, ad hanc Formam rotas cito fabrica versatiles! Caesar iubet. – Arch: Faciam sine mora, o pontifex, Rotas stupendas fabricabo protinus. Socii, venite, res moram non sustinet! Max: Vos interea hanc in carcerem reducite!

Scena III. Christus – B. Virgo – Catharina Pax et amica salus tibi, ter charissima sponsa! B.Vir: Parce metu Costis! Transit dolor atque malorum Meta venit. Sperata dein te gaudia tutam Excipiunt sponsoque tuo per secla frueris. Chr: Interea obdura paulum, dulcissima sponsa! Horrida tempestas subito transibit, amaris Dulcia succedent. Adero adiutor. Nova iam iam Lux pellet tenebras: rerum hic tibi vertitur ordo, Quem statui aeternoque immotum numine fixi. Ecce ego, tam diri merces immensa laboris. Cat: O mea spes, lux, laus mea gloria et una voluptas, Christe: tibi vitam corpusque animamque dicavi. Fiat quicquid erit, tua quod volet alta voluntas, Quam merito solam quaecunque creata sequuntur. Chr: Sponsa, vale, iam iamque veni! – B.Vir: Vale, o inclyta virgo! 1579–83] BM 3,392–96 Finge rotas magnaeque aliquot vertiginis orbes! … Currat et affixos verso secet impetus axe. 1584] A 1404. 1585–87] A 1435–38; C 1658–60. 1603 vertitur ordo] Verg. Aen. 3,376. 1596–610] dact. hexam.

Scena IIII. Maxentius – Catharina – Phalaris – Sagaris – Porphyrius – Livia imperatrix – Philandra, Octavia, Melite, Claudia etc. – Chorus Agedum, citi producite bestiam statim! Miseranda Costis, percipe quae serio loquar: Postquam mea mansuetudo proficit nihil, Sed pertinacem Costida reddit lenitas, Redeo ad feroces mortis infandae minas. Viden rotas, tormenta dentibus horrida Saevissimis gladiisque micantia plurimis? Quamvis amor flammans tui me conficit, Tamen nefandas te pati cogam rotas. Non ille Christus turpiter fixus cruci Te liberabit, his quin iam pereas rotis, O stulta, iners, insana, proterva bestia! Cat: O genus insolitum poenae, o miserabile visu! Strident horrifici quantis terroribus orbes! Quamque micant gladiorum acies curvisque minantur Dentibus! Heu, solo aspectu miserabile lignum Terret et adversis armata volumina rostris! O deus, o rex omnipotens, o summa potestas, Percute dentatos orbes, ostende tyranno Te dominum caeli terraeque marisque potentem! Agnoscant populi venturaque secula narrent, Quam sit magna tuae metuenda potentia dextrae! Cho: Christe deus, fer opem, fer opem, fer, Christe, salutem! Cat: Quid, Caesar miserande, tremis? Si numina Christi Haec faciunt, ubi sunt Iovis altae fulmina dextrae? Quisnam illi eripuit rapido igne micantia tela? Max: Pro Cerberum! Pro inferam Proserpinam! Veh, non feram! Non hoc patiar dirum nefas! Victus puellae cantibus cessem potens? Non per trisulcum fulmen aeterni Iovis: Venefica populi necem poenis luat! I, lictor, i, caput auferas veneficum, I, tolle caput, iam mille commeritum neces! 1611] 1831. 1612 Miseranda ... percipe] C 1904. 1613–15] A 1464–66; C 1702. 1618sq.] A 1460–62. 1620sq.] A 1469sq.; C 1705sq. 1624–26] BM 3,439–41 Impulsi magnis strident conatibus orbes. / Rostratique micant gladii, curvisque minantur / Dentibus. 1626 solo aspectu miserabile] BM 3,446 Aspectuque nocens solo. 1627 adversis … rostris] BM 3,450 protensis armata volumina rostris. 1629–32] BM 3,453–56 Percute dentatos orbes, ostende tyranno / Te Iove contempto coeli terraeque potentem! / Infelix videat contabescatque videndo, / Quanta tuae virtus et quanta potentia dextrae. 1634 Quid … tremis] C 1718. 1637–41] A 1501–05; C 1714, 1719–23. 1623–36] dact. hexam. Imp: Non ita, o exspecta paullum! Fare, inclyte Caesar, Quod tantum irrepsit menti scelus? Omnia tanta Non te signa movent? Non haec sine numine divum Eveniunt, Christi sunt haec miracla potentis. Quid facis, infelix? Quaenam, quae secula porro Sera adeo tantum scelus unquam oblita silebunt? Parce manus scelerare, pio, peto, parce cruori! Quid lentus dubitas? Quid inexorabilis haeres? Exerces odium nec iniqua finis in ira est. Max: O misera, nefandae vocis ora comprime, Patrona Christi, ne necem incurres malam! Imp: Caesar, non manifesta vides miracula rerum? Ah cessa irritare deum, tibi me quoque Christus Abstulit, et vivo caput hoc in flumine lavi. Puellae: Ah cessa irritare deum, tibi nos quoque Christus Abstulit, et vivo capita haec in flumine lavit. Imp: Non posthac tua sum, neque me reverentia Martis Nec Iovis ulla tenet. Tua sint haec numina. Vincet Christus et occumbes cum relligione deorum. Max: O furor, o rabies, quaenam haec fortuna malorum! Pestis et ira deum Stygiis sese extulit undis. Ah quo me vertam? Rumpuntur nescia ferre Pectora. At heus, properate viri, properate, volate! Hanc rapite, hanc rapidis avibus vel piscibus escam Proicite, hanc ferro iugulate, et honore sepulchri Aeternum careat miseranda morte cadaver! Huic, miles, cito tolle caput mucrone corusco! Imp: Absit recusem, si necem intentes mihi. Sum Christiana. Christianum aufer caput! Por: O Caesar absit, facinus ut tantum patres, Paulum efferatae mentis iram concoque! Videbis huius turpitudinem mali: Vocaberis enim coniugis tortor tuae, Humanitatis immemor ac prudentiae, Grave quod inuret nomini probrum tuo. Ah parce, quaeso, vel mori una nos sine! 1648 Quid … infelix] Ov. am. 3,2,71; ars 3,735. 1648sq. secula … oblita silebunt] 2083sq. 1650] Verg. Aen. 3,42 parce pias scelerare manus. 1651sq.] Ov. met. 5,244sq. ... inexorabile durus / exerces odium, nec iniqua finis in ira est. 1653sq.] A 1536sq. 1655–62] BM 3,490–95 Manifesta vides miracula, necdum / Irritare deum cessas. Tibi me quoque Christus / Abstulit, et vivo crines in flumine lavi. / Nec tua sum posthac nec me reverentia Martis / Nec Iovis ulla tenet …deorum. 1663 O furor, o rabies] BM 3,650. 1664] Verg. Aen. 3,215. 1665sq.] Verg. Aen. 12,527sq. ... rumpuntur nescia uinci / pectora. 1669 miseranda morte] Carmelianus 394; Ricardus 6,435. 1671sq.] A 1539, 1541; C 1737. 1673–79] A 1557–64; C 1742sq. 1644–52, 1655–70] dact. hexam. En posta solo genua tibi precantium! Pha: Mitius in amabilem desaevias tori Tui sociam, illud stirpis Augustae decus Ne turbido furore inique deprimas! Sag: Saltem remorare terribilem sententiam, Donec tuos sensus parumper colligas Cordisque generosi refrigescat furor! Clau: Eheu dolor, sic nos, Augusta, deseret? Oct: Pro summe deus, Augusta siccine occidet? Mel: Sic imperatrix, lumen imperii, occidet? Heu, heu dolor, heu, heu luctus, heu calamitas! Max: Perage, satelles, imperata, percute! Tollamus omnes dogmatis stirpes novi, Ne quid veneni rursus usquam pullulet! Imp: O Christe deus, miserere, et hanc animam excipe! Max: Heu quin abeo, quis haec feret ludibria? Nemo cadaver, praecipio, truncum auferat: Sit esca canibus et feris volucribus! Sed et hanc magam hinc adducite in abditam specum! Imp: Lumen animae meae, Costis, vale! – Cat: Vale! O imperatrix, imperium iam iam tibi Praestantius longe dabitur, quam liqueris. Iam iam sequar, praecede, beata, fortiter! Macharius: Occumbe fortiter, imperatrix optima! Propter deum vitam quia perdis, invenis. Nihil vereare! Vale, o deo charissima! Tibi benedicat rex superum omnipotens deus. Imp: Vale, et deum optimum atque maximum, precor, Pro me ut precere, Machari, pater optime! Eubulus: O ter beata sponsa Christi, iam vale! Imp: Eubule, vale, commendo me precibus tuis! Philaletes: O sempiternis digna laudibus, vale! Imp: Vale, Philaletes optime et ornatissime! Pantaleon: O digna amore et honore maximo, vale! Non frigido tibi corde vale extremum precor. Imp: O Pantaleon merito redamande mihi, vale! Panticrates: En pectoris atque amoris indicem manum! Vale, o intimi cordis mei pars altera, Dum vivo tui honoris et amoris ero memor! Imp: Fortissime Panticrates et amantissime, vale! 1681–83] A 1568–70. 1684–86] A 1575–77; C 1744sq. 1687] A 1547; C 1760. 1688sq.] A 1555sq.; C 1763. 1691–93] A 1580–82; C 1746sq. 1696sq.] A 1583sq.; C 1757sq. 1704] Vulg. Matth. 10,39 qui perdiderit animam suam propter me inveniet eam. Alexander: O digna perennibus dei thalamis, vale! Imp: Carissime Alexander, mei memor vale! Leander: O sempiterno amore dignissima, vale! Imp: Vale, Leander optime et dulcissime! Valete, dulces o meae puellulae! Puellae: Vale, o imperatrix optima et amantissima! Phi: Quanto dolore tibi ultimum dico vale, Dignissima, quae vivas diu ac feliciter! Dilecta, vale, quam commori velim tibi, Si res ferat! – Imp: Vale, o mihi fidissima Philandra, virtutem sequens me dilige!

Scena V. Octavianus – Porphyrius – Macharius – Octavia, Melite, Claudia, Drusilla Puellae Ah, Regina, iaces! Heu, nunc ubi splendidus ille Frontis honos? Heu, illa decens pia frontis imago? Sed non degeneri et pudibundo vulnere caesa es, Stellantis pro rege poli quae senseris ensem. Por: ~~Quaenam haec~~ ferocitas, immanitas, crudelitas! Tori iugalis comparem spreta fide Iussit necari et bestiis escam dari? Ah quis ferat? Nolit velit, stat commori Potius necatae, quam volucribus feris Corpus lacerandum linquere. O dirum nefas! – Quid hic puellae funeri astatis sacro? Oct: Lugemus ambae, flemus, heu, dominae necem. Dru: Crudeliter illa perempta iacet ter amabilis. Clau: O luctus, o dolor, o stupenda immanitas! Mel: Nostrum iacet peremptum maximum decus. Por: Tollamus intro, humemus illud clanculum! Aliterne, Machari, faciendum existimas? Humanitatis an causa mori decet? Mac: Audi, dux fortis, dux optime et inclyte et ingens, Funera si tumulans isthaec inhumata recondes, Muta tuam monumenta fidem per secla sonabunt Et rediviva tuas in laudes ora resolvent, Quos gelido tegit atra sinu sua pignora tellus. 1735–38] A 1588, 1591; C 1774sq. 1740 o dirum nefas] Sen Herc.O. 1232. 1741sq.] A 1599sq. 1746] A 1609sq. 1748] A 1612. 1731–34, 1749–53] dact. hexam.

Scena VI. Maxentius – Phalaris – Sagaris – Phalerius O quis malorum me rapit torrens novus? Rapior furore! Adesdum! Abite, coniugis Cadaver huc celeres trahitote! Addam novum Huius nefasti sceleris auctorem magam. Pha: Caesar, miserabile funus coniugis tuae, Quisquam abstulit alio, nec usquam cernitur. Max: Quis daemonum? Quis terrigenum hoc ausus nefas? Per solis orientis rutilum iuro iubar: Peribit ille, quisquis admisit scelus. Siccine reiciunt imperata Caesarum? Videbo. Dicite, quis sceleris tanti artifex! Pha: Ignoro. – Sag: Non si mortis intentes minas, Possim referre. – Gal: Nescio, Caesar maxime. Max: O furciferi, scelerata cohors, absistite! Date, date, quas meremini poenas, statim, Statim iugulabo, quotquot estis perfidi!

Scena VII. Maxentius – Claudius – Octavianus – Brutus – Camillus – Hector – Hannibal – Porphyrius – Carnifex Oct: Quid, Caesar, inceptas? Furorem comprime, Iram refrena turbidam, te collige! Max: Absistite, sic volo, peribunt perfidi! Por: Meme gladio pete, Caesar, adsum, qui nefas Istud patravi, si quod est istud nefas. Porphyrius multo rapuit cum milite corpus Coniugis occisae. Raptum miserabile funus Texit humo lachrymans vetitosque exsolvit honores. Oct: Et ego patravi, si quod est istud nefas: Dedimus sepulchro coniugis funus tuae. Clau: Dedimus sepulchro coniugem, id scias, tuam! Max: Pro Iuppiter divumque hominumque pro fidem! Siccine mea iussa flocci penditis? O furor, 1754–69] C 1843–57. 1757–62] A 1624, 1629–32. 1765sq.] A 1635sq. 1768sq.] A 1641. 1774] 1778; A 1643; C 1859. 1775–77] BM 3,521sq. Porphirius multo raptum cum milite corpus / Texit humo lachrymans meritosque exsolvit honores. 1779sq. Dedimus sepulchro] A 1647–49. 1781] A 1662. 1775–77] dact. hexam. O dolor, o luctus, o tristia fata! Quid autem? Dic age, ne caela frustra, dux inclyte bello: Quae tibi religio vana atque indigna suasit Me licet invito, corpus mandare sepulchro Coniugis infandae? – Por: Dominam sepelire iacentem Magni relligio Christi me iussit, et ipsum Propter id, his manibus feci: nam flumine vivo Me quoque, si nescis, lavit regnator Olympi. Fac quodcumque voles, duro rape viscera ferro, Aut aliud meditare nefas! Me maxima caeli Regna manent, meritas sed tu dabis improbe poenas. Max: O scelus, o facinus, vah quae fortuna malorum! Ferte citi flammas, date tela, occidite ferro, Cumque suo duce Christiadem iugulate cohortem, Quae ducis infecti traxit contagia! Finem Sacrilegis dabit ista dies. Vah, tristia fata! Oct: Fateor benigni numen aternum dei, Etsi mineris, Caesar, horrendam necem. Clau: Si crimen est deum vereri maximum, Non fugio poenas Christianus quaslibet. Bru: Et ego simul tecum cupio, princeps, mori. Hec: Et nos lubentibus animis tecum necem Subibimus Christi sacro pro nomine. Cam: Christo duci nunc militare statuimus, (cum reliquis) Nostrae salutis ille portus et anchora. Han: Christum intimis gestamus in praecordiis, Christique fuso sanguine testamur fidem. Max: Cito, cito facesse, quod iuberis, carnifex! Oct: Estote fortes, o generosi milites! Iam iam deus celique tota curia Sese exhibebit obvios victoribus. Por: O socii pelago terraque pericula passi, Ponite corde metus, pavidas secludite curas! 1787–90] BM 3,583–86 Sepelire iacentem / Relligio Christi dominam me iussit, et ipsos / Rhetoras ante dedi tumulo. Nam flumine vivo … Olympi. 1791] Ricardus 4,264sq. Fac, quodcumque cupis! Face, ferro, framgime rupis / In me desevi! – duro … ferro] BM 3,592. 1793] BM 3,595 Meritas dabis, impie, poenas. 1794] Mart. 11,94 o scelus, o magnum facinus. 1795–98] BM 3,642–45 Ferte citi procul hinc hominem, date vincula, clamat, / Cumque suo totam domino iugulate cohortem … dies. 1795 Ferte … tela] Verg. Aen. 4,594. 1799sq.] A 1653, 1594. 1801sq.] A 1655sq.; C 1866sq. 1803–10] A 1689–91, 1693, 1695, 1713, 1715sq., 1720. 1811–13] C 1890–92; A 1703, 1729, 1731. 1814] BM 3,428sq. O socii mecum terrae pelagique labores / Experti totiens longaeque pericula passi; Ov. trist. 3,2,7 plurima sed pelago terraque pericula passum. 1815] Verg. Aen. 1,562 solvite corde metum, Teucri, secludite curas; Ov. fast. 1,16 deque meo pavidos excute corde metus. 1783–98, 1814–25] dact. hexam. Aspicite aeterni stellantia lumina caeli Sidereasque domos: animos ea patria nostros Excipiet, iam iam rutilantia adibimus astra, Astra supervecti Christo Paeana canemus. Oct: Ergo agedum, stat inire viam, fortissime auctor. Defuncti careamus humo, careamus arena, Et lanianda feris maneant in littore membra! Tete, magnanimis ductor, per et aspera fata Consequimur. Tantum, o deus optime, nostris Parce malis, regnique tui da luce potiri! Por: Mucrone, miles, hoc statim caput feri, Facesse cruenti dira iussa Caesaris! Car: Invitus ego tam bellicosum principem, Quem mille timuit hostium valida phalanx, Miles timida segnis feriam – heu dolor – manu?

Scena VIII. Maxentius cum suis – Catharina cum suis – Pontifex cum suis – Senatores – Macharius Agedum famuli, producite feram bestiam, Immaniorem tigride indomabili, Truculentiorem magnanimis leonibus! Mac: Audin, tyranne? Dii tui sunt daemones, Feri, superbi pessimique daemones, Deo rebelles, impotentes daemones. Audin, superbe tyranne, crudelis, miser, Pudeat, pudeat te parricidii, o latro! Non Porphyrii pudet innocentem sanguinem Fudisse? Scelus! Vah pudeat, quin et me necas? Sum Christianus. En, caput quin amputas? Christus deus est, sed dii tui sunt daemones, Teterrimi, turpissimi, miserrimi. Gal: Insanus homo est, o imperator, qui cupit Martyr vocari. Fustibus tundi solet Nec conqueri de iniuria. – Max: Fustes date! O frustra teretes virgo formosa papillas, Frustra purpureas ornata genas fera virgo, 1816–19] BM 3,662–66 Cernite perpetuo fulgentem lumine mundum / Aethereasque domos! Animis ea patria nostris. … Hodie veniemus in astra. / Sic ait et Christo sacrum Paeana canentes... 1821sq.] BM 3,630sq. Membra iube lanianda feris in littore spargi! / Defuncti … harena. 1825 luce potiri] Paul. Nol. 32,231. 1826sq.] A 1733sq. 1828–30] A 1722–24. 1834] A 1750. 1844–46] A 1758–60. 1847–80] dact. hexam. Assentire meis aliquando et subde rebelles Imperiis animos! Non te servilibus utar Obsequiis, nec enim id patitur tua forma nec aetas. Cat: O utinam taceas, Caesar: stat corde voluntas Iussa dei praeferre tuis. – Max: O virgo superba! Durior es ferro, nam blandimenta minasque Despicis et surda perstas immobilis aure. Tu populo spolias urbem, tu coniuge regem Militibusque ducem, duce Cyrenensia regna. Et miseremur adhuc? Et te servare parati, Mitibus alloquimur verbis? Genus aspice quanta Romanum pietate valet! Mitesce parumper! Si servire pudet, mecum regnabis. Habeto Coniugis extinctae thalamos! Romana videbis Moenia, et incedes Latiam regina per urbem. Accipe – largimur sine bello et sanguine – regnum! Quae potiora petis? – Cat: Iam tandem desine, Caesar! Desine plura! Nefas iterum me nubere. Christo Nupsimus. Inserto nuptam manus indicat auro. Et mihi nunc laeti superis convivia mensis Virque socerque parant. Hodie subitura mariti Limen in aeternos coniunx penetrabo Penates. Nec sum dura, fidem servo. Tu sanguine gaudes: Non ego, tu tanti sceleris durissimus auctor. Max: Quid cesso, quin dedo neci? Veh pessima, tune Haec impune feres verba? O male sana, videbis! Pon: Hanc agedum, mora nulla, oro, fortissime Caesar, Dede neci, ne thuricremas, quibus imminet, aras Destruat, et posthac non ausit talia quisquam! Dede neci! Prohibe infandos altaribus ignes, Hauriat ut meritas non uno crimine poenas! Max: Sed quibus haec poenis, quo funere digna virago? Senator: O Caesar inclyte, principum ter maxime, Considero domum genusque virginis Et dona plurima, quibus illa resplenduit. Proinde consulo suaviter neci: Gladio cadat, multi ut cecidere nobiles! 1849–51] BM 3,359–62 Non te servilibus utar / Obsequiis: nec enim id patitur tua forma nec aetas. / Assentire meis aliquando et subde rebelles / Imperiis animos! 1852 corde voluntas] Cf. ad 669. 1854–64] BM 3,726–38 Ah demens, tu blandimenta minasque … genus aspice quantum … regnum. 1866–72] BM 3,742–48 Desine plura! Nefas iterum me nubere, dixit / Nupsimus … Et mihi nunc alacres nitidis convivia mensis … Limen et e tenebris claros aditura penates … auctor. 1873 Quid cesso] C 1925. Max: Agedum satelles, aufer infandum caput! – Repetamus arces, ut novos legam duces! Nolo amplius magam intueri: abi, morere, Morere, execranda bestia, pestis, veh, nefas, Diaboli! O pro, pro scelus, o non fero, abeo.

Scena IX. Macharius – Andridamia – Catharina – Pantaleon – Panticrates – Alexander – Leander – Amoraldes – Eubulus – Philaletes – Angeli – Carnifex – Maxentius O sponsa Christi, virgo nobilissima, Certaminis, i, palmam cape, virgo, et omnium Nostrum memor precibus clementiam dei Nunquam impetrare desinas! Vale o pia, O ter benigna virgo, virginum decus! And: Heu, heu, nata, vale! Vale o dulcissima nata! Nata dolor matris, fessae miseranda senectae Rapta quies, quo me, tantis iactata periclis, Duxisti? Heu saevis hodie ruitura sub armis, Quo tua te praestans animi constantia vexit? Cat: Parce pio maerore, parens, absiste querelis! Illum cerno diem, quem toto corde petivi, Quo mihi fas erit ad superos migrare triumphos. Iamque vale, o mater, Christi te numina firment! And: Heu doleo, tenebris oculi coguntur obortis, Deficiunt vires, et genua labantia sidunt. Eub: Vale, o beata, deprecare caelitum Regem, mihi ut protector esse velit pius! Cat: Eubule, vale, charissime! – Phi: Valeas, deo Dilecta! – Cat: Vale, praeceptor optatissime! Panta: Vale, o serena! O si meum nunc sanguinem Pro te profundere rex superum tribuat mihi! Vale, o decora! – Cat: Vale dei atque mei memor! Panti: Regina, vale! Vah, quam cupio tecum mori! Cat: Vale et studeas mecum super astra vivere! Ale: Vale amabilis! Me dicere plura vetat dolor. Cat: Vale et deum super omnia mecum dilige! 1886 infandum caput] Sen. Oed. 871. 1887] A 1749. 1888] C 1926sq. 1898] Verg. Aen. 6,693 ... quantis iactatum, nate, periclis. 1896–906] dact. hexam. Lea: Carissima domina mea, vale! – Cat: Vale, optime Leander, et Christum sequi, ut sequor, velis! Amo: Dulcissima, o vale! – Cat: Vale, Amoraldes, vale! Puellae: Vale, beata virgo, mei vale memor! (simul) Cat: Valete dei memores, meae puellulae! Nunc sanguine testabor meam in Christum fidem. O deus, aeterno imperio qui cuncta gubernas, In patriam caelique domos hanc accipe mentem, Et quicunque mei memor et certaminis huius Poscet opem, ferat ille, precor, decus omne quod optat, Quicquid id est, et fine bono da, Christe, quiescat! Nunc pectus et caput lubens neci paro: Accede, miles, amputa ferro caput! Car: Obstupeo admirans: vah, quae miracula cerno? O monstrum! Nam purpureo pro sanguine fluxit Lac niveum, lac virgineum niveique pudoris Indicium, micat et subito cum lumine fulgor. Stat celerare fugam, peream ne fulmine et igne! Mac: Expectate, viri! Quoniam – mora nulla – superna Illam spirituum legio a tellure receptam Aereum per iter, rubri trans aequora ponti, In montes Arabum summaeque cacumina Synae Transferet et Pario concludet marmore bustum. Quod tibi celituum fecere manus, pia virgo. And: Hic clarae virtutis honos? Haec gloria sceptri? Nunc, heu nata, iaces miserandum et flebile corpus Et mutum sine voce caput, quo pulchrior ulla Non fuit in tota Aegypto nec gratior ulla Eloquio nec divinis praestantior ausis. Panta: Heu, formosa, iaces, pressoque obmutuit ore Lingua diserta nimis, quae nil mortale sonabat. Panti: Salve, nympha, decus caeli, pulcherrima Costis! Non te compellet nequicquam nomine quisquam Deinceps. O facilis nostris, diva, annue votis! 1925] BM 3,785. 1926sq.] A 1765; C 1950sq.; BM 3,788sq. Et si quando memor quisquam certaminis huius / Implorabit opem, pater, exorabilis esto! 1929] A 1766. 1930 ferro caput] Cf. ad A 1683sq. 1932sq.] Ricardus 6,644 lac pro sanguine fluxit; BM 3,793sq. pro caede cruenta / Lac niveum fluxit. 1934] BM 3,803sq. Atque repentinum subito cum lumine fulgur / Emicuit. 1937–41] BM 3,818–24 Altera spirituum legio collegit ab hortis … Aereum per iter Rubri trans aequora ponti / In montes Arabum summaeque cacumina Sinae / Transtulit. Et corpus Pario clausere sepulchro, / Quod superum fecere manus. 1943 flebile corpus] BM 1,401. 1944sq.] Verg. Aen. 7,649sq. et 9,179sq. quo pulchrior alter / non fuit. 1947 pressoque ... ore] Verg. Aen. 6,155. 1948] Ricardus 3,403 Nil mortale sonat; Verg. Aen. 6,50 nec mortale sonans. 1924–28, 1931–54] dact. hexam. Ale: O dolor, horrendae morti quis crederet illam Deberi? – Lea: Nunc astra tenet, caelumque petivit Virgineas inter fortunatissima turmas. Eub: O fascinata daemonum ludibriis Et obstinato faedo errore pectora, Quae tam stupendis nil moventur caelitum, Virgo quibus coruscat haec, miraculis, Sed obstinata mente propugnant, suae Hostes salutis, daemonas teterrimos, Et arma in ipsum commovent stolidi deum! Phi: Heu caeca corda, immaniora tigride, Humanitatis prorsus omnis nescia, Qui tam innocentem et singulari praeditam Sapientia, pietate, castimonia Tam perdiderunt et necarunt impie! Chorus: Heu etc. Max: Quid audio? Nunquid adhuc monstris et artibus Viget? Oculosque fascinans pro sanguine Rubro niveum lac effluit? – Car: Verissime, Ita est, o imperator. – Max: Ite cito, viri, Sustollite inde corporis truncum procul, Ne virgo magica fiat arte septiceps Novoque lacte capita nova repullulent! Sed quid tonitru? Quid fulmina? Aut quid fulgor hic Sibi vult? Venire numina quaedam conspicor. Celerate, venite, viri! Fugite monstra horrida! Ang.1: Inimica Christi turba, cito fugite hinc procul, Nam Christus istud virginis corpus suae Condi et sepeliri in monte Synai iubet, Ne virginale corpus attrectet furor. Ang.2: Tollamus igitur martyris virgunculae Artus pudicos numinis Christi domum! Laudemus aeternum decus aeterni patris! Ang.3: O ter beato sidere passi, Quos Christus voluit suos! O ter beato numine passi, Quos legit sibi martyres, Ut sub tyranno vindice palmam De falsis referant diis, 1955–65] A 1788–98. 1972–76] A 1805–08. 1978–84] A 1810, 1815–19, 1821. 1985–92] H 1563–70. 1985–92] alc. 1 + adon. (cf. Sen. Ag. 608); glyc. Christique sanctum numen in orbe Testes omnibus asserant! Ang.4: Felix o ter et amplius beatum Costis, virginei decus triumphi! Decus nobile, dulce, delicatum, Adsis virgineis patrona turmis! Ang.5: Martyrum o ingens decus et beati Agminis lumen ter amable Costis, Huc ades, diros miserata, dulcis Virgo, labores! Ang.6: O eruditis eloquiis potens, Virago Costis, o studiis data Bonis patrona: tuos benignis Desuper auxiliis tuere!

Scena X. Macharius – Andridamia – Pantaleon – Panticrates – Eubulus – Philaletes – Alexander – Leander – Pontifex cum suis – Senator cum suis – Caecus – Leprosus – Claudus Hui miror, quaenam haec iterum miracula rerum? O socii, en nova diffundens opobalsama marmor, Marmor odoriferos alte diffundit odores! Panta: O virgo aeternis deinceps venerabilis annis, Salve, virgo decens, caeli decus! Haud tibi quisquam Caelicolas inter divos certarit honore! Panti: Huc ades, morbosque graves pestemque famemque Avertes caelique minas et inhospita tela, In studiis lumen tribuens, in prospera casus Vertens. Da, pia virgo, dies, venerata, secundos! Clau: O virgo, miserere mei, miserere precantis! Nam decet, ut laetis surgat tibi gloria factis, Pro superum regno quae tristia tanta tulisti. Hui miror, quaenam haec iterum miracula rerum? Ecce ego, qui claudus iam tot labentibus annis Semper eram, tam divini virtute liquoris En salio, abicio baculos, en curro, recurro! Quid faciam prae laetitia? O generosa virago, Te veneror, te laude feram, dum vita manebit! Cae: O Costis virgo, miserorum dulce levamen, 1993] C 508; Hor. carm. 1,13,17 felices ter et amplius. 2006sq.] BM 3,824sq. Opobalsama semper / Marmor odoratum sudat. 2014 Da ... secundos] 2032, 2044, 2047, 2057, 2062, 2065, 2068. 2023] 2031. 1993–96] phal. hendecasyll. 1997–2000] Sapphicum. 2001–04] Alcaicum. 2005–37] dact. hexam. Huc ades, o nostros adimens miserata dolores! Vah, miror socii, en video! Mihi lumina luce Cassa aperit sacrum fontisque oleique fluentum, Didita gutta cadens, rigido de marmore gutta. En video caelum aethereum terrasque iacentes! O felix, o fausta dies! Te, sacra virago, Te veneror, te laude feram, dum vita manebit. Lep: Da, Costis, da, virgo, dies, venerata, secundos! Ecce iterum o socii, vah, vah, quam gaudeo! Lepra Lurida discutitur, squamoso corpore lepra Ecce abiit, cessit. Nitida est caro. Sacra virago, Costis, te scio mirandi miracula fontis Edere, nec fallax animum mihi decipit omen! Sen: Considero Christum deum esse maximum, Qui Costidem tantis potest miraculis Illustriorem facere summis regibus. Quapropter, heu, me paenitet erroris mei. Idola linquo, Costidis amplector fidem, Christum sequar. Precare, Costis, ut assequar! Da, Costis, da, virgo, dies, venerata, secundos! Pon: Sed et ego tot miraculis moneor fidem Christi ut sequar: tuam sequor, Costis, fidem. Da, Costis, da, virgo, dies, venerata, secundos! Mac: Te decet omnis honos, deus, o qui Costida tantis Muneribus cumulas, altum super aethra locatam. Iamque tibi, o Costis, ponuntur genua precantum Curva solo. O nostros, Costis, miserare dolores! Tempus erit (fore praedico) labentibus annis, Auriferi tibi cum riguis in vallibus Oeni Caesareum genus eximios renovabit honores. Belligeri proceres tua tam miranda stupebunt Facta. Tibi sese totos felicibus orsis Committent. Da, virgo, dies, venerata, secundos! Panti: Terrarum decora alta viri tibi plectra sonabunt, Laude ferent Graeci mirabunturque Latini, Et tua facta canent vates venientibus annis, Vates auriferi curvis in vallibus Oeni. Da, Costis, da, virgo, dies, venerata, secundos! Panta: Te iuvenes mirabuntur teneraeque puellae Et genus omne hominum curvis in vallibus Oeni. Da, Costis, da, virgo, dies, venerata, secundos! And: Et tempus fore praedico, laetabile tempus, 2027sq.] BM 3,828sq. oleique fluentis / accipiunt guttas. 2060 Et … canent] 2100. 2061 curvis in vallibus Oeni] 2064, 2069, 2073. 2044, 2047–109] dact. hexam. Acceptamque ferent magnam tibi secula lucem. Da, Costis, da, gnata, dies, venerata, secundos! Da lucem auriferi curvis in vallibus Oeni! Mac: Laudemus dominum caeli terraeque potentem, Cuius habet nullos larga indulgentia fines, Qui solus tenet imperium, quo cuncta reguntur! Laus domino auriferi curvis in vallibus Oeni!

Epilogus et gratiarum actiones Prima gratiarum actio ad Carolum archiducem

Gratia debetur merito tibi maxima, magno, CAROLE, Fernando, ductor, sate, Caesare, et ingens Austriaca spes orta domo, insuperabilis armis, Multa fidem propter durans ac frena furori Turcarum iniciens, it cuius fama per orbem Didita terrarum. Salve, optime, maxime ductor! Persolvant meritas superum tibi numina grates!

II. Ad ducem Gulielmum Gratia debetur merito tibi maxima et ingens, Dux GULIELME, deum magna pietate colentes Inter habende duces, quem nulla oblita silebunt Secula nec silvis cinctus viridantibus Oenus. Immensas agimus laeto tibi pectore grates! I, veterum exsuperans decus egrediaris avorum!

III. Ad ducem Ferdinandum Gratia debetur merito tibi maxima et ingens, Fortunate animi ductor, Fernande, beata Quem pietate et avita fides, quem cincta tot armis Relligio et latis diffusa Ecclesia terris Tutorem novere suum. Immortalia caeli Persolvant meritas superum tibi numina grates!

IIII. Ad archiducem Ferdinandum Gratia debetur merito tibi maxima et ingens, Caesaris, o FERNANDE, ingens genus atque ducum dux. Multi quem populi multaeque per oppida gentes Agnovere pium ac fortem, quique optima longe Prospicere atque animis venturos cernere casus Possit, consiliis plenus sapientibus. In te Secula respicient ventura abeuntibus annis, Et tua facta canent mirabunturque minores 2099 respicient] respicent B. 2074sq. Gratia … ingens] 2081, 2087, 2093. 2080 Persolvant … grates] 2092. 2085 Immensas … grates] 2103, 2107. Facta fidem propter metuenda pericla ferentis Ac valida in bellum virtute manuque ruentis. Immensas agimus toto tibi pectore grates.

Ad omnes auditores Terrarum decora alta viri, celeberrime coetus, Turma serenarum nympharum candida et altis Ac magnis merito virtutibus admiranda: Immensas agimus vobis ante omnia grates. Omnibus et vobis, quorum praesentia nostram Condecorat scenam, similem spondemus honorem.

2103 toto] totos B.