CroALa & LatTy: documentum

EPITOME Rerum Oënovallensium. M. DCC III.

Emitte lucem tuam, et veritatem tuam: Ipsa me deduxerunt. Psal. 42.

I (1) Novâ belli tempestate Rheno incumbente, et jamjam Istro minitante, tutiores sedes, quò me proriperem, circumspicienti, Lotyris occurrit (quàm dudûm in patriam elegi) utpotè commune Securitatis receptaculum; etenim aures cuiusque vellicabat effatum illud Mantuani Vatis Quisquis es, O nostris succede penatibus hospes!

(2) Omnis siquidem belli metus procul à Regionis illius finibus abesse, & amoenum pacis dominium absque ullâ Martis suspicione sceptrum inibi tenere passim credebatur, et tantus erat exterorum illuc refugere anhelantium numerus, ut publico edicto cavere necesse fuerit, nè quispiam reciperetur, nisi annonâ in annos suffecturâ instructus.

II (1) Cogitabam itaque hâc in Provinciâ, ceu deliciarum domicilio, et velut é speculâ, Orbis theatrum spectator otiosus arbitrari, undè varios scaenarum apparatus, et crebriores personarum mutationes dignoscere liceret, et liberè mecùm ipso discutere, aut cùm amicis disserere, quàm benè ageret, aut quos committeret errores comicos diversa natio, quae partium ad se traheret studia, aut studiis traheretur, et periculosis implicita belli eventibus alterutra tandem vel agere, vel pati desineret, quisvè post tot casus, et rerum discrimina victor, aut victus scaenâ excederet, ac intricatum adeò Bellonae fusum, praeviâ sat diu involutione dubiâ, suspenso Orbi evolveret?

(1) Personatus ille Poliarchus, qui proscenium apparavit, idem et scaenam aperuit; nomini illius, uti et aliorum parcitur, nullo inter laudatos, seu reprehensos discrimine, quippe res abundè loquitur, et in causa ancipiti palàm nominari, non minùs, quàm in faciem laudari ingratum accidit, et delicatum, quod vivimus seculum, facta sua etsi aprica obvelari cupit, specioso respectûs, vel adulationis vitandae titulo, quemadmodùm olim Tiberius teste TacitoLib. 2. Annal. adulationem oderat: libertatem loquendi metuebat, quo autem unusquisque nomine forte designetur, me haud invito penes amicos (quibus solis haec stylo confidentiori exaravi) judicium esto, dum mihi sufficit facta, non personas notâsse, adeòque nemini causam dedisse justè mihi succensendi, aut vitio vertendi, quod sub ejusmodi verborum involucris scapham scapham appellitem;

(2) tametsi locorum et rerum gestarum, gnaris, aut modicâ eruditionis tincturâ imbutis, non admodùm difficile futurum sit, ex paucarum litterarum transpositione, vel ipsâmet nomenclaturâ, aut aliis conjecturis genuinum verborum sensum eruere.

IV (1) Caeterùm videbatur mihi aliquandò per somnium cortina, seu siparium tegendis in theatro personis demissum subito tractu reductum spectantibus ludum exhibere; incertis adhuc, an fabula adornaretur, seu historia sub aspectum danda?

(2) verùm longâ exspectatione Saturis, Cothurnatis tandem pedibus, ac larvâ, nè internosceretur, faciem mentitus prodiit Choragus, & saepiùs graviori incessu theatrum deambulans projecto in medium malo granato se protinùs abscondit:

(3) Visum est nonnullis discordiae pomum esse, si caruisset coronâ, ab infantiâ malis granatis ingenitâ, ad quam tamen auferendam quispiam è vestigio prodibat, et jamjam digitos admovebat; binis aliis, qui succedebant gladio furtum inhibentibus, cúm dicto

Nec tibi: nec illi: sed dividatur!Traittè de partage.

V (1) Rediit Choragus, ultimam é mundi theatro non ita pridem decedentis Locari voluntatem, ac postrema verba perperàm expressa, vel puritatis fraudibus conficta, atque Ipsius morientis intentioni non minùs, quàm prioribus suis, et Majorum suorum dispositionibus, et pragmaticis Regni sanctionibus contraria proferens, et multa in commendationem tam salutaris consilii superaddens, quae non paucis stomachum movebant, qui exerto interdùm capite, quid rerum ageretur, dispicerent, in neutrius adhuc partes ituri.

VI (1) In malo granato itaque tota scaena reique cardo verti videbatur: verùm quem Paridem quaererem? Quae mihi mens, et quis cernenti talia sensus? cogitare tam pronum, quàm facile, nec opus erat, SybillamSibillae Weissagung. praestolari, nec oraculum Delphis consulere, quippe

(2) Cuique suo pugnare licet pro jure, nec ipsa Arva negant, cum pro tenui duntaxat agello Tityrus, infixo si limite viderit arctos Fronte premi campos, si vomere findat aratri Vicinus Mopsus terram, notusque Menalcas Intendit litem, justâque bilance probari Raucâ voce cupit causam, lydiumque vocari Judicis ad lapidem: clamantia rostra fatigat Pleno lite foro; mirum? data regna tenere, Si pugnant Reges? major quò stirpe volucris Majorem similis nidi circumspicit aedem, Regalem colit proles numerosa parentem; Magnos magna decent! sol qui radiantia lustrat Sydera num vivit coeli regione sub unâ? Per duodena regit mundum sol aureus astra, Non coeli geminos patiuntur lumina soles, Nec geminos regnum Reges, Rex unicus esto!

VII (1) Per malum granatum itaque malum grande natum: quot grana, tot producta discordiae semina in magnum Orbis agrum disseminanda!

(2) cùmque per otium saepé mecum ipse disquirerem, quae paulò antè de asserto Locari ultimo vitae elogio memini, quaeque palàm de infracta solenni Sororis renunciatione, ceu fundamento Pacis Rypenneae: et pacto publico non minùs quàm mariti jurejurando firmatâ Orbi innotuêre, detectis suppositi testamenti mille fraudibus, in memoriam revocârunt illud Heù pietas! heu prisca fides!

VIII (1) Olim manus juncta spondentis manui fidem inveniebat, et pactum juramento firmatum sanctè, ac fideliter servabatur, nunc si mille appendantur insignia, aut jurejurando Codicilli firmantur, spectabili etiam testium auctoritate roborati, exigua aut nulla â pluribus fides habetur, ità ut non paucos invenire sit, qui asseverent, se ut cöacta datis verbis non servire mancipia, superstitiones ejusmodí in servandâ verborum fide ad casas et tuguria plebejorum amandandas, stylum curiae non esse, promissis stare, et optimum quemque, qui sciat, simplicissimum autem, qui decipere nesciat;

(2) Appellatur hoc insuper hodiedùm politia, vel ipsis Superis incognita, reâpse vitium honesto nomine palliatum; rectius pseudopolitiam dixeris, et pestem generis humani, utpotè quae fidem publicam et Societatem mundanam eliminat, ac omne inter cives universi commercium tollit:

(3) et quâ demùm fronte politiam nuncupes, pietatem omnem simulare, nullam colere? promissa dare, non reddere? sua offerre obsequia, nulla cùm res eget praestare? virtutem praeferre exteriùs, in animo detestari? religionem palàm profiteri, clàm veró Atheum, aut Lucianum esse? injurias dissimulare, et vindictam intus coquere? tempori servire, ut quod petis, obtineas, alteri ut placeas, falsitati adstipulari? aut nè veritatis prostituatur nuditas, mutuato â mendacio palliolo amicire, amicum se officioso pedum lenocinio, aut ingenti verborum apparatu fingere, occultè Vatinianum odium nutrire?

IX (1) Haec ità mecùm animo volvens Lotyrim versùs itineri me accingo, acceptis opportunè mandatis, quibus in Ditionibus Transarulanis grave mihi negotium committebatur;

(2) cumque Mediosylvam delatus essem, ad Aquilae signum divertens in Achatem incidi, germanâ fide, et antiquâ consuetudine mihi familiarem, ex quo pro more sciscitanti, quid novi? plurima retulit, quêis protinùs fidem adhibere vix sustinui, quot enim novorum fert seculum nostrum corruptores!

(3) Mendaciorum propolae sunt, non scriptores, qui novis, ut libet, addunt, demunt, aut minuunt, vel pro partium affectu assuunt malevoli novellarum sarcinatores, ità ut insons Mercurius non tantum in aulis, sed & in rusticorum popinis, aut triviis, et nundinis hebdomadalibus mendaciloquus, aut Thersites passim vapulet, accedit quod barbatuli scribae, nescio quibus parergis, et barbaris phrasium phaleris verba crispent, aut tonsorum more Barbas in acumina torquentium, dictiones mille modis crucient, aut peregrinis linguarum centonibus papyrum impleant, qui cùm linguarum nullam plenè calleant, inspersis quandoque ineptè vocabulis linguarum omnium periti censeri volunt;

(4) Haec dum pro innato candore repono, placuit Achati ingenua sinceritas, ac sincera simplicitas; unde multus inter nos de praesenti rerum crysi sermo, eóque liberior, cùm nemo adesset, qui verba ad bilancem examinaret, aut in sequiorem obliquata sensum, alio quàm prolata fuerant animo, interpretaretur. Mirabamur immodicam Rutulorum dominandi libidinem, Orbis universi dominatum sibi pollicentium;

(5) Vetus equidem ajebat Achates, ac jam pridem insita mortalibus potentiae cupidoTacit. Lib. 2. histor. eaque cunctis affectibus flagrantior estIdem Lib. 15. annal. at suos habent regna periodos: et cuncta mortalium incerta; quantóque plus adeptus foret, tantò se magis in lubrico stare dicebat Tiberius apud TacitumLib. 1. annal., nec unquam satis fida potentia, ubi nimia estIdem histor. Lib. 2., quare retrogradam tandem ominor illorum fortunam, fato potentiae rarò sempiternae: mihi enim, prosequitur idem author, quantò plura recentium, seu veterum revolvo exempla tantò magis ludibria rerum mortalium cunctis in negotiis observantur, quippe famâ: spe: imaginatione, potiùs omnes destinantur imperio, quàm quem fortuna in occulto tenebat.Lib. 3. annal.

(6) Interrupi plura dicentis sensa, et ut cibis intereà mensae illatis in os ingerendis aliquid spatii concederet, rogavi, dum nocte sensim ingruente coenam appetebat stomachus, vel ut novorum quibus scateret Panoplia, optimo ciborum condimento per intervalla quidpiam misceret, pretiosissima omnium haec fore analecta.

(7) Cumque mali Punici mentionem injicerem, illud prae Ascanio Turni Nepoti destinari quidem ajebat, at AEneam cum Ascanio suo, jure merito nec ludi se porrò, nec illudi passurum, quomodo enim ferat ludibrium insolens contumeliae animus.Tacit. Lib. 2. histor. Justum siquidem est bellum quibus necessarium, et pia arma, quibus nisi in armis spes est.Livius Dec. I. Lib. 9. c. 1. Hinc sibi dictum putabit, quod Mutianus olim Vespasiano inculcabat,Tacit. Lib. 2. Histor. torpere ultra, et perdendam rempublicam relinquere, sopor, et ignavia videbitur, etiamsi tibi quàm inhonesta, tam tuta servitus esset.

(8) Quae cum concitatiori spiritu profatus esset Achates: ad Achillis molimina sermonem deflexit; cujus in agnoscendo Turniadae praecipitantiam ipsis etiam hostibus non minùs laetam quám inexpectatam juste reprehendebat: ajens, quòd adeo festinatis consiliis plerumque judicium aut planè desit: aut citò pereat,Barclai: in icon: anim: c. 10. nec ullam rem magni discriminis adeò inimicam consiliis esse, quàm celeritatem, cùm eam semper poenitentia, sed eadem sera et inutilis sequatur,Livius c. 32. Lib. 31. adeò ut praecipitantia in consiliis sit stulta, ac infelix temeritas, Idem: Lib. 22. c. 38. hinc ut plurimùm evenire quòd consilia calida et audacia primâ specie quidem laeta, tractu verò dura, et eventu planè tristia sint,Idem: Lib. 35. c. 32.

(9) quare oportuisse potiùs rerum arbitrium ad se trahere, vicinorum potentiâ: et praesidiis suffultum; quorum amicitiam colere praestabat, quàm eidem renunciare, siquidem externorum amicitia optima regnorum felicitas; imò custodia, ne audeat hostis varia nobis tendere retia, teste Bruneman:in tract. de pace polit: dissert. 10. §. 8 adeò ut satius fuisset Achilli Tiberium imitari, cui uti callidum ingenium: ità anxium judicium erat.Tacit. Lib. 1. annal. Proindeque omnes, qui magnarum rerum consilia suscipiunt, aestimare debere, an quod inchoatur reipublicae utile: ipsis gloriosum, ac promtum effectu: aut certè non arduum sit?Tacit. Lib. 2. Hist. tametsi enim libertas, et salus publica praetextaretur: neminem tamen fuisse, qui non fucatas rationes: et remedium pejus ipso malo agnosceret: et palàm ediceret

(10) Omnia securi pro libertate feremus, Sed libertatem contemptâ nemo salute Sanus amat: neque enim certae susceptio cladis Quam vitare queas, nisi cum ratione salutis Libertatis amor, sed gloria vana putanda est.

(11) Remotâ interim mensâ, stando inter pocula diutiùs mecum conversatus Achates, plura recensuit de monte Dolba â Latinis animo non minori, quàm fortunâ superato, de singulari AEneadarum in Magna Hesperiâ felicitate, praecipuè verò de armorum peritiâ, et fidelitate Hannibalis Italici, suo cùm Asdrubale, plurimis in Hungarico bello experimentis, vulneribus et scientiâ militari insignitis; Perjucundum erat intelligere, quantâ celeritate flumina navium patientia pontibus impunè junctis transierint, quàm bellè hoc in bello Caesareanis succedant omnia, causae aequitatis animatis;

(12) sine prodigio & ope Divorum hactenùs gestum nihil: alteram ab his laudem praeclarò belli Ducum ductui tribui, carptos ad locum cognominem Rutulos, audacia et belligerandi arte conspicuos, caesa insuper quatuor millia, quos Ulysses in AEneadas eduxerat, Dux alioquin consilio valens, et Timocleae favore potens, cùmprimis autem astu, ac vafritie, magno in acie adjumento, insignis, quem Hannibal maturo consilio, ac celeritate ingenij praevertens, cedere coëgisset, cujus inopinus Monecrae ingressus bis mille Rutulorum desideratis, et ipsomet Ulysse in Urbe capto, immortali dignus gloriâ, nec non prodigiosa equitum rapto vivere assuetorum Meladioni invasio, et innoxius ex Urbe regressus extollebatur, aliaque complura, etiam ab hostibus alienae infensis gloriae, laudata;

(13) quamvis et nonnulli gloriâ in temeritatem versâ de laude quidpiam decerpere laborârint, invidiâ virtutis umbrâ, ut fit, semper herôum praeclara facinora, ceu mordaci tineâ arrodente; Neque dissimulabat opinione vulgi lentioris successûs in Hesperiâ Majori perduellem Thebanum Ducem occasionem dedisse, Dardanos magis armorum minis et fortunatis successibus turgidos, quàm armis formidabiles se reddere, circumvolitare litteras verbis, non itidem factis gravidas, tot mille in chartis scribi, sed non conscribi milites, AEneae aulam ad arma conclamasse, re fermè jam conclamatâ, opportuisse vivente adhuc Locaro, et annuente, vacuam proffessionem ingredi potiùs, quàm aliorum praeventione delusum se conqueri, et post vulneratam causam remedium quaerere, nunc velociùs longè calamos, quàm gladios stringi, integris fraudum phalangibus AEneam circumveniri, et complura similia vulgò sparsa, cui arcana consiliorum, et recondita Aularum secreta incomperta sunt; Spectamus enim, quae coràm habentur, abditos Principum sensus exquirere illicitum, et anceps, nec ideò assequâre.Tacit. Lib. 6. annal.

(14) Porrò erat intelligere, quâ ratione Lahondi, et Trenovantini suis in [16] portubus ingentem navium numerum construant, ad Ascanium in Tagopolim deducendum, cui extremo virium conatu, pulso Turniade mali granati coronam, seu Dyadema evincere, ac deferre moliantur, Ascanio indignè ferente, jus omne sibi praereptum fictis Testamenti tabulis altero verò ut tempore priorem, ità et jure potiorem se esse contendente, adeò ut geminam partem unicus, qui litem serit numerus inter se collidat, an quintus praeferendus tertio, vel tertius quinto?

(15) Interim Mantuam Carpetanorum Turniadi homagium praestare jussam, plures jam post se Civitates ac Provincias traxisse, ex Dardanorum parte metuendum, nè protractiore suâ morâ adito nunc regno hosti magis se firmandi tempus concedatur;

(16) Intereà tamen Legirim ac Cohorniam occupatas, quarum Praesul et Princeps pernicioso fratris exemplo, et fallaci Grakij sui consilio circumventus, Turni partes inter primos secutus, omnibus exutus, eóque redactus sit, ut alimentis â Turno parcè subministratis, pane tribulationis, ceu titulo mensae contentus vivere cogeretur, haec fausta! post quae tri[17]stiora nunciabat mortem videlicet insignum belliducum: inter quos facile eminebat junior Montevaudii Princeps, de quo verè dici poterat, quod olim Tacitus In Vitâ Agricolae. de Agrippa: Quamquàm medio in spatio integrae aetatis ereptus, quantùm ad gloriam, longissimum aevum peregit; quippe vera bona, quae in virtutibus sita sunt, impleverat.

(17) Narrabat insuper Conradiniam miserè devastatam, Blaviamque noto strategemate in Obiorum potestatem venisse, cui suprà millesimum Septingentesimus secundus minus felix annus extitit: Quippe sextus idus Septembris ibat, qui quintam inter sextamque horam matutinam civitatis portas hosti aperuit, beneficio nebulae non animadverso, quae nebulones texerat, et quid Marti, dolo, vel arti impervium?

(18) portam ab anseribus dictam, viri aliquot subibant, ab anseribus tamen ad servandam Civitatem, ut olim Romanum Capitolium non proditi; nonnulli mutatis vestibus mentiti sunt, faeminas, quae sub schemate mercium venalium Achillis fidem prostituant: et quia conatui deerat germana sinceritas, puduit esse viros. Primus aratri rallum humeris portabat, sequentibus binis fructuum portitoribus, ad quos nimis praecoces, ac sanè acerbos Civium dentes obstupuêre. Qui tùm excubiis praeerat, fraudem subodoratus, primò ingredientem aggressus est, sciscitatus ex eo, quae in Urbem vocarent negotia? Ad quae inter mutuas, sed paucas verborum altercationes, dente aratri valido ictu in caput interrogantis impacto tàm solidè respondit, ut exanimi similis in terram prostratus, ceu stratus humi bos procumberet, vigile propiùs adstante sclopi glande trajecto, augebatur paulò –

(19) post vi factâ in Urbem se infundentium desultoriorum numerus, duce protribuno Legionis Pistorviro, qui epistolam Achillis sui manu praeferens in Urbem ingrediendi potestatem sibi fieri postulabat, verùm ne pedem ultrà moveret, aliquantùm inhibitus est, duobus equitibus subitariis globo ex equo dejectis, quare reliqui Civitatis vigiles plena hostilium scloporum explosione impetiti sunt, hâc in armorum perturbatione ipsomet Pistorviro á suis glande interempto, qui impiae fraudis architectus illicò sensit non favere caelum dolis et fallaciis, ut servus nequam doceret Dominum, quid sibi aliquando contingere posset.

(20) Ingens erat vis Obiorum militum pleno agmine ingressum urgentium, ut portam militari furore, ac Martio impetu captam occuparent, et propugnaculum ab Jstri portâ usque ad alteram protensum juris sui facerent, secutâ demùm â prandio pactitiâ submittentium se deditione, et civitate armis exutâ, Obij portas omnes & valla sui juris fecêre, nec cives frustrà timuêre, nè malè pransi, fortè pejùs adhuc caenarent.

X (1) Capta igitur fraude tam opulenta, ac potens Urbs Blavia octavo Septembris, qui Natalibus Beatissimae Virginis Sacer erat, ut quae Jllam non coleret, Virginem modò simul et Dominam venerari disceret, & Civitas Virginem inter Fortalitia se jactans, Virgo esse desineret, sicque cùm natâ Virgine Blaviae libertas denasceretur.

(2) Siccinè tam misero cecidisti Blavia casu! Cùm Virgo nata est, Urbs opulenta cadis. Virgo oriens dedit occasum, atque Eadem dabit ortum. Dic: fuit, est, et erit Virgo MARIA mihi!

(3) Expleto quippe biennio Blavia expeditionis Vabaricae initium dedit & finem. Bello interim adeò temerè coepto praetextus quaerebatur, unde simplicioribus impositum Religionem periclitari, hinc preces et oblationes Deiparae factae: at non lilium inter spinas: sed spinas inter lilia quaesierat Achilles, quorum in odorem coecus currebat, et quoniam prudentioribus abunde perspectum erat, Ipsi non adeò cordi esse Reginam Coeli, quàm Regnum terrae, alia armorum causa obtendebatur. Confrania nempè et Conradinia fracti foederis, aut illusorii tractatûs reae agebantur, quasi verò fideles hi Circuli fecissent circulum vitiosum, dum ut membra Imperii se conformant corpori, et corpus Capiti. Caetera eodem anno gesta, et publico novorum stylo trita, consultò praetereo, ad ea, quae ad Institutum meum propiùs faciunt, transiturus.

XI (1) Cùm ergò peractis alibi negotiis, delicias inter pacis bellique securus Pontipoli considèrem, quò universam familiam, & supellectilem Reginoburgo avocaveram [: postquàm Achilles eidem excidium comminatus esset, nî militem suum intra möenia reciperet, promissâ Areopago, sed malè securâ, ac parùm profuturâ libertate :] rumor incerto authore allabitur, Achillem omni cùm exercitu ad capiendam Drusam moturum; majorem autem alii novis fidem habebant, quae Lotyrin armis peti certò nunciaverunt,

(2) spem ergò inter et metum positus deprehendi me Charybdim evitaturum in Scyllam incidisse, et dum unum subterfugere parabam, majora adiisse pericula. Adeò verum est, quod pridem LiviusLib. 8. c. 24. monuit fugiendo fermè in media fati rui, & teste Vell. Paterc.Lib. 2. c. 57. inevitabilis fati vis, cujuscunque fortunam mutare constituit, consilia corrumpit; neque deerant, qui identidem occinebant aliud Virgilii monitum Heu! fuge crudeles terras: fuge littus avarum!

(3) Interim angustissimas Lotyris fauces, arctosque aditus majori exercitui vix penetrabiles, minori verò resistendo utique pares contemplatus ex unâ parte, ex alterâ veritus sum, ne nimia sui securitas, et destituta milite conductitio, ac commeatu necessario, et (deficientibus propriis viribus) ab aliis propemodùm temerè neglecta haec regio, atque parùm inter se consentientes incolarum animi, et complura similia, hîc satiùs reticenda, hostibus ad ejusmodi expeditionem animos et ansam praeberent, haud ignaris neminem celeriùs opprimi, quàm qui nihil timeret, et frequentissimum initium calamitatis esse securitatemPaterc. lib. 2. Histor. et si vicinus praesumitur scire facta vicini, vix latere potuit Achillem haud adeò dispar rerum status ab eo, quem refert Tacitus,Lib. 2. Histor. continua inter primores discordia: non mos: non jus: deterrima quaeque impunè: inter patres plebemque certamina, &c.

(4) perpendebam insuper nihil tam altum naturam constituisse, nihilque tam angustum, quò virtus, aut fraus eniti, vel Plutus perrumpere non posset, sic Hannibalis mordaci aceto, et Julij virtuti, Macedonisque felicitati durissima montium capita in cerae modum cessisse, ad haec fraudulentos esse nonnumquàm Officiales, perfidos, ac venales, quorum fauces auro potabili imbibito, viarum fauces transeuntibus laxare nossent, nec deesse quibus non fides in Patriam, sed vel animus, vel scientia militaris ad arces propugnandas abesset, prout persaepè vehementer in rempublicam ab iis delinquitur, qui clauso licet Jano belli imperitis, et non gladio sed calamo assuetis, imò et aurigis suis munia militaria conferunt, bellum nomen adjectivum esse opinantes. Quin imò viri alioquin prudentissimi, ut notat Plin. jun.Lib. 3. Epist. 11. honesto quidem: sed nocuo in errore versantur, quod pluris amicos suos quàm sint, arbitrentur.

XII (1) Metum itaque quem fama inopinatò Lotyri injecit, panicum non esse res ipsa profectò, haud secùs, ac mihi mens praesaga suggesserat, comprobavit, nam ubi in summum Dardanorum, ac praecipuè Conradiniae exitium collectus Rutulorum exercitus Campiductoris Livarsii funestas saltuum latebras, sylvamque Hercyniam perrupuisset, Achilles partem Rutulorum recens sibi junctam cùm potioribus exercitus sui copiis Chomianum movere jussit, ubi insignis ad bellicam expeditionem apparatus ex armamentario illius loci instructus decimo septimo et octavo Calendas Julii movere coepit, Obiorum impedimentis partim Rosatium, partim Lupicuriam praemissis, et quindecim militum millibus Rosatium versùs insequentibus,

(2) quo comperto cùm vel maximè tutandae Patriae providendum fuisset, metus omni consilio potentior, universos haud immeritò in consternationem conjecit, probè animadvertentes, quod etsi nec consilium, nec nervus rerum gerendarum, aut quidquam aliud deesset, solo defectu Officialium, et militis exercitati Regionem tot milliarium tractu invasionibus hostium expositam diu servari non posse, quare cursores identidem Nivenam ablegati, qui ut periclitanti Provinciae quantociùs copiis, & reliquis ad sustinendum bellum necessariis succurratur, anxiè insisterent, sed irrito, ut plurimùm successu, dum nil nisi litteras verbis magnificis refertas: rerum vacuas reportabant, ut Taciti verbis utar,Annal. Lib. 15. an autem penes Bellonae mystas steterit, vel Buccentauri impotentiâ factum sit, quin labentes Lotyris res in tanto discrimine erigerentur, haud facilè dixerim;

(3) Intereà tamen â potioribus Pontopolitani supremi Senatûs togatis Proceribus nihil eorum omissum est, quae ad Patriae conservationem, et securitatem publicam excogitari, ac pro illo rerum statu contribui poterant, deliberationibus quotidianis à summomanè in seram usque noctem productis, tametsi cura rei militaris universa Celerino â superiori potestate perperàm commissa, et ipsi soli demandata fuerit;

(4) verùm ut eò rerum articulo saltem nummus non deficeret, argentea supellex in Aula superstes, indè extracta Vallesiam missa est, in usitatam Patriae monetam convertenda;

(5) undè turma ex natis, et salinarum operariis conflata, ad vicum Divi Joannis mittebatur, vallum ibi exstruere jussa, cùm metueretur, ne Obij ad equestrem angulum irruptionem tentarent, superveniente cursore, qui Vallesiae equos aliquot veredos itineri in nomen occasionem accinctos prestò esse jussit, ad Celerinum eâdem adhuc nocte Rotamontium, et Saxopolim deducendum, utpotè cujus praesens apparatus & famulitium non nisi cubiculario, coquo, et cane constabat, equis cùm reliquâ familiâ, privati commodi gratiâ ut credebatur, alibi relictis.

(6) Hic ipse Celerinus est, cui nimiae tarditatis an verè, an falsò insimulato Lentuli in rebus agendis nomen affricabant otiosae in Trivio catervae, imò fidem Ejus suspectam habuit vulgus, ad figmenta cudenda pronum, eam quippe vulgi naturam esse notat TacitusLib. 4. Annal. c. 64. n. 2. ut ex opinione multa: ex veritate pauca judicet, et fortuita ad culpam trahat.

XIII (1) Haec dum geruntur, rusticana plebs, adlectâ in Societatem itineris Civium, et Sclopetariorum manu, ad designata propugnacula abire recusat, nisi indies exsolutâ mercede, solitum mili[27]tibus stipendium multùm excedente, acceptâ verò pecunia popinas, non castra petebant, pulvere insuper nitrato vanis explosionibus consumpto; et si umquàm aliàs hoc certè tempore comprobatum est, quod Tacitus olim asseruit, quod vulgus impetu non ratione ducatur: utpotè verbis ferox: impigrae linguae: judicij temerarij: atque animi ignavi.

(2) Pontopoli nihilominùs intereà omnis generis arma, et plura tormenta bellica, nec non nummi, aliaque ad validiorem defensam conducentia, et quicquid ab iis desiderabatur, quibus custodia locorum commissa fuerat, submittebantur, ablegatis etiam diversis é gremio cùm plenâ potestate Consiliariis, qui ubique locorum disponerent, quae è re praesenti esse viderentur;

(3) Tandem delectus ex Oënivallensium Colonorum numero plebejus miles Rotamontium propé delatus est, quibus ingens temerè concurrentium Rusticorum multitudo se adjunxit, dignum prorsùs oculis spectaculum; videre siquidem erat, partem fistulis rotatis, sclopetis fune incendiario necdum animatis, securibus, hastis, bipennibus, lanceis, dolabris, ligonibus armatam: partem furcis fornacariis: clavis muricatis, sudibusque praeustis, mergis, ac stipitibus formidabilem incedere, aliaque gestare arma, quae vel ex antiquario, aut ex obsoleto Gigantum olim cùm Jove praeliantium armamentario eruta, vel trisaeculari rubigine nobilitata, sors, furor, aut tumultus ministrabat, Rotamontii fortitudinis suae in tuendâ Urbe, & Arce specimen daturis; undique resonabat laetum celeusma, seu vociferatio, Tytiro ad nuptias eunti usitata; rudera posteà â pontibus remota, quibus, ubi necessitas exigeret, faciliùs sublatis, hostilis impetus arceri posset, quem in finem trabes etiam versatiles structae: Civibus ad portae Urbis custodiam in statione collocatis.

XIV (1) Sub idem ferè tempus Archimandrita Taugusanus, tùm temporis cùm Serenissima Matre, per Achillem propriis laribus expulsâ: Pontipoli degens, equo verédo ad inspiciendum quid rerum ageretur, spontè Rotamontium advolat, undè sub vesperum redux retulit, nunciato hostium adventu Damones se protinùs subduxisse, dato ex Arce tormenti signo, apparentem Obiorum turmam prodente, funesto simul nuntio superveniente, Saxopolim, ubi nostri contiguis quibusdam aedibus ignem intempestivè subjecêre, grassante et propagato ope venti in Arcem incendio, correptam, hostique traditam.

(2) Quô tristi sed incerto, ut credebatur, nuntio non absterritum Pontopolis Athenaeum tres è selectissima juventute collectas spontaneas Cohortes submisit. tam generosos nempè ex Juvenibus viros repentè amor Patriae effecit, quos eodem die sub crepusculum Pons Volaterranus excepit;

(3) At increbescente famâ de Saxopoli in hostium potestatem redactâ, et Rotamontio pariter subacto, visum est Pontopolitanae Supremae Curiae Proceribus ad servandam reliquam Oënovallensis districtûs et Provinciae partem Acygniorum Praesidem procurandi salvi conductûs gratiâ ad Achillem ablegare, quippe teste S. AugustinoDe Civit. Dei. Lib. 18. omnibus fere gentibus vox naturae quodammodo personuit, ut subjugari victoribus mallent, quàm omnifariâ bellicâ vastatione deleri?

(4) Ei tamen in mandatis datum, ne priùs ad illius alloquium admitti peteret, quam Rotamontium deditum, et aggeres ad Pontem Lyzeranum extructos, â defensoribus desertos cerneret, ità ut nullus omninò inhibendo hostium furori et omnimodae devastationi locus, vel spes superesset.

(5) Is itaque secundo flumine nave vectus descendit [: iter relegentibus Athenaei armatis, quos litterae Pontopolitanae revocaverant :] inter mille conviciorum plaustra, et horrenda probra tam in mittentes, quam in missum eructata; Hoc enim familiare imperitis, ac rudi populo vitium est, ut qui coortam inter seditionem temerè proclamatur, illicò reus habeatur, nec admissis in consilium rationum momentis indictâ omninò causâ condemnetur, furore pariter in Magnates verso, quos leviuscula suspicio solidae argumentorum basi non innixa apud vulgus ad deteriora semper credenda pronum, statim proditionis reos facit, adeò ut mendax fama, quae vires acquirit eundo, per varias Provinciarum plagas,

(6) ac demùm ad AEneae Regiam penetravit, ubi pro diverso audientium studio rumor iste excipiebatur, aliis tam atrox facinus innocuis affingi asserentibus, aliis si non auctores tanti sceleris, saltem in latissimâ culpâ constitutos, cujus ipsi fortasse meliùs insimulari poterant, non absque mentis intus reclamantis formidine palàm affirmantibus, ut causam mali in alios rejicerent: cujus se reos tacitè agnoscebant; et cui sanae mentis homini prudenter in mentem venire potuit, vel proceres Pontopolitanos, vel Acygnios aut tacitae collusionis cùm hoste, aut voluntariae deditionis in suspicionem vocare, quorum fidem et insignia Lotyri praestita servitia, ac in hac ipsa crysi testatam sollicitudinem, impensosque labores, nec non innatum Lotyrensibus odium versús Obios (prout communis esse solet vicinis coloniis invidia & aemulatio.)Tacit. Lib. 2. Histor. nemo erat, qui ignoraret, quique negare posset, semetipsum illo rerum articulo constitutum, necessitati pariter cessurum, et eadem consilia amplexurum fuisse.

(7) Verè fama malum, quo non velociùs ullum! scintillae non absimilis, quae aridum fomitem ignis capacem nacta cùm sui quidem propagatione, sed non absque complurium aliorum laesione longiùs evagatur, ità fama si in malevolum ora eam deferri contingat, ocyùs arrepta in aliorum perniciem latissimè diffunditur. Gratum erat permultis é famelicâ Ganeonum turbâ, si sacra profanis miscerentur, et omnia susque dèque verterentur, utpotè qui cùm rebus vel lusu, aut potu perditis, è suo haberent nihil, ex insidiis ad aliena rapienda prompti vigilabant; Undè minae, expilationes, ac domuum eversiones intentatae, proindeque scelus fuit, locupletem esse, et qui dives erat: apud ejusmodi raptores, et fecem populi statim proditor, et Obius audiebat, qui, cùm omnia perdidissent perdita appellabant prodita, ut sub fucato proditionis nomine perderent, quos opes prodidissent; undè Trucimontanae Arci é solâ reconditi ibidem Thesauri famâ, grave periculum imminebat, cui vitando etiam post hostium discessum longo tempore praesidiario milite contrà suarum partium asseclas, et ejusdem Patriae inquilinos, praedae inhiantes opus erat, qui eó temeritatis processêre, ut super redimendâ direptione secum pacisci postularent, et quod mireris, nemo erat, qui coërcendis ejusmodi insolentijs remedium quaereret, cùm tamen teste Fam: StradaDe Bell. Belg. Decad. 1. Lib. 2. nihil in regno tam periculosum sit, quàm si Populus addiscat in Superiores palàm obniti, et non modò impunè sed et feliciter dissentire.

(8) Verùm ad narrationem hâc digressione non nihil interruptam redeundo, silentio haud praetermittendum est, quod dubio adhuc rerum statu Parisinus Drolonius conspicuam Catapultariorum turmam cùm venatoribus suis eleganti sanè apparatu spectabilem duxerit, laboranti Rotamontio suppetias laturus, quòd etiamnum haud exiguo hostium damno fortiter rem agere spargebatur, quo etiam mille Wichevalensium pergebant, quibus tamen altero manè Parisini milites spe citiùs reversi, obviam facti Rotamontium se dedisse nunciant, ubi pridiè sub horam secundam ultrò citròque datis, acceptísque conditionibus pactum, ut miles nationalis positis armis, & tercenti stipendiarij Celerinae Legionis usitato militiae more Arce decederent;

(9) Paulò post Ipse Celerinus redierat cùm reliquo praesidio, et exigui popularium numero trans flumen Vallesiam praetereundo, qui, ubi validiori militum manu stipatus non venisset, iter perquàm difficile habiturus fuisset, suspicione contrà ipsum indies apud plebem magis magísque invalescente.

(10) Vallum autem ad Pontem Lyzeranum tumultuario opere structum, sola et inani adventûs hostium famâ, tantâ praecipitatione ab Amyntis in fugam effusis derelictum, ut etiam claudi per invia et devia citato cursu se proripere, et omnem in pedibus spem ponere conspicerentur.

XV (1) Paulò post nuciabatur, Achillem altera luce Vallesiam versus, ac Pontopolim toto cùm exercitu moturum, dato priùs belli Ducibus, gregariísque imperio, ne cuiquàm Lotyrensium sponte se submittentium, vel leve damnum inferrent, licere praetereà cuivis Domi se pacificè continere, sui suorúmque securo,

(2) quam ob rem multus, ut fieri amat, inter plebem sermo & tanta in hoste humanitas diversimodè diversorum animos affecit,

(3) supervenientibus aliquot Hussaris Duce Templifontano cùm Dymachis, Hussaro equiti mixtis, qui ubi locorum versaretur, Celerinus, anxiè sciscitati Ipsum montem versùs iter ingressum intelligentes, incitatis ad celeriorem cursum calcaribus equis

(4) Celerinum assecuturi ad Arcem Bromasianam velitari cogebantur, Celerini milite ex Arce, in quam se receperat, ferreum globorum imbrem in subeuntes immittente.

XVI (1) Sic solenni Achillis ingressui praelusum, donec septimo Calendas Julij sub diluculum mensor hospitiorum Vallesiam necessaria quaéque paraturus primus advenerit, quem varij Aulae, bellíque currus sequebantur suis cùm impedimentis, hos diversoriorum designatores, ac pabulatores comitabantur;

(2) Exiguo intervallo sequente Nomophylace Cancellariae militaris praefecto, qui Achilli facetijs, et in rebus agendis pronititudine cum primis acceptus, Horatij monitum secutus est.Lib. 4. ode. 12. Misce stultitiam consiliis brevem Gratum est desipere in loco. Is ad Acygnios pro suo in eos affectu, et more divertit,

(3) post hunc deversi ibant Ministri, sua quísque dignitate conspicui. Longiori intervallo supremus equitum Magister, cui succedebant superioris conditionis Aulici, tandem equitatus universus hoc ordine secutus est, praeibant Hussari, gens rapto vivere assueta, proxima erat Dymacharum Legio punicei coloris tunicis vestita, sequente Achillis corporis custodiâ, è tribus centuriis conflata, quarum prior ex pyrobolariis, quos boëtici coloris equi vehebant, constabat, altera series equites catapultarios, badijs equis conspicuos, ultima Doryphoros Pratorianos, leviophataeos equos insigni ac raro ordine spectandos ostentabat;

(4) Digna, quae Achillem anteibat, pompa, qui generoso sublimis Bucephalo inter omnes eminebat, latus utróque Turni et Allobrogûm Ducis Legato stipante, quos alij vel primae admissionis Satrapae, vel antiquâ prosapiâ illustres, aut bellicâ dignitate clari, honoris causâ sequebantur;

(5) Media fermè hora intercesserat, cùm tres Rutulorum Cohortes, quarum quaelibet sex vexilla praeferebat, cùm ternis itidem turmis diversarum Legionum supervenêre: agmen deníque claudebat Achillis Legio corporis custos.

XVII (1) Quam obliquo haec lumine Lotyrenses spectârint, satiùs est cogitare, quàm scribere, cui enim non doleat hostem in gremio videre, quem in angustis faucibus et aditu nec pugna, nec arma examinârunt,

(2) quid ad haec binae insuperabiles bello Arces? et non situ tantùm et arte munitae, sed et rerum omnium copia multos in menses suffecturâ instructae? aut meliùs dixerim, quid ad haec Propugnatores? quorum fidei, et custodiae concreditae fuerant? aut demùm quid ad haec Illorum Promotores? qui homines arcium gubernio praefecerant, qui saniorum Judicio ejusmodi muniis impares eránt, adeò ut eventus comprobârit, verum esse, quod pridem Cominaeus Lib. 6. c. 4. monuit, lethale rei publicae signum censeri, ubi nulla selectûs idoneorum Officialium cura: e contrà Neronis etiam dominatus ex eo laudabatur, quod Corbulonem militae praeposuerit, et videretur NB. Virtutibus locus patefactusTacit. Lib. 13. annal.

(3) Muros hostis habet! Lotyris audis? Audis! imò vides! tuo fovésque In sinu, Patriae malum perenne; Quales Marspiter et furens flagello Mavortis soror excitat furores? Nam terror, timor, agmen et pravorum Succedit genus improbum, trahítque Currum Numinis ira Martialis. Faxint sydera! gemmeâ ut quadrigâ, Nostras aurea pax revisat oras!

XVIII (1) Haec exclamantem interrupit apparatus tormentarius sub idem tempus Vallesiam advectus, qui intrà quatuor campestria, totidem brevioris formae machinas, et tormenta majora decem stetit, tormentarij; deinde annonarij, ac aegro milite onusti currûs, cùm impedimentis sat multis adducti;

(2) Achille intereà in apricum ad inspiciendum Castrorum situm excurrente, quae se Lauretanam úsque aediculam protenderunt, ubi non diu moratus in praetoria stativa se recepit;

(3) Sub Meridiem aliqui â Supremo Pontopolis Senatu ablegati comparêre, depraedationes, et incendia, aliáque eversionum pericula deprecaturi, quos Achilles satis benevolè excepit, omnémque ejusmodi malorum formidinem deponere jussit, remittendo se ad ea, quae â Nomophylace pluribus intellecturi essent, cujus postulata tamen blandioribus Achillis sincerationibus suave jugum pollicentibus parùm conveniebant,

(4) qui alterâ die Castra Pontopolim movere jussit, Ipse ad Molendimense Drolonij Palatium contendens, ubi et stativa locari praecepit, Zelariam úsque diffusa.

XIX (1) Incredibile dictu est, quanto in silentio, & sinistrorum eventuum metu, ac mutuâ inter se diffidentiâ tunc temporis Pontopolis versaretur, adeò enim â naturâ comparatum est, ut quod futurum timor malum animo objicit, veluti jam praesens oculis obversetur;

(2) Nonnulli tutiores lares quaerebant, ad interiora Provinciae, et possessiones suas se subducentes, parùm de Publico solliciti; aliis idem meditantibus defuêre media, aut obstetêre Rusticorum turbae, fugitivos non tantùm repellentes, sed & bonis, quae secum ferebant, praedonum more exuentes.

XX (1) Intereà dabat in mandatis Achilles, ut universa Lotyris, quamdiu exercitus subsisteret, singulos in dies decies octies mille in militum alimentum, et quinquies mille in equitum pabulum portiones, ac pro imminenti mense vicenâ suprà centum florenorum millia subministret, nî consuetum militiae rigorem, et manus violentas experiri vellet, datis ejusmodi decretis, et per cursores ad omnes praefecturas delatis, quò pertingere poterant;

(2) Quo sensu haec excepta fuerint ab incolis, sublaevamen potiùs et Meliora quaéque sperare jussis, quantumvè ad captandam benevolentiam scil., aut potiùs conciliandam omnium aversionem contulerint, exitus demonstravit, hinc salus ex inimicis! siquidem nemo erat, qui non probè animadverteret, quod pax ità servientibus gravior: quàm liberis bellum foret.Livius Lib. 3. c. 44. Unde subditi quamvis servitio sueti patientiam abrumpunt,Tacit. Lib. 12 annal. metu pejorum. Non enim ibi consistunt exempla, ubi coeperunt, sed quemlibet in tenuem recepta tramitem latissimè evagandi sibi viam faciunt.Paterc. Lib. 2 histor.

XXI (1) Addebat stimulos, novum hoc jugum excutere meditantibus superveniens ex Hesperiâ Magnâ nuntius, ad Lafinium Monadense caesis Rutulis locum in Latinorum potestatem iterùm receptum;

(2) accessit ad exacerbandos incolarum animos Obiorum simul et Rutulorum petulantia, qui in circumjecto Oënivallensium districtu ingenti Colonorum damno pabulum undíque prodigâ nimis, et audaciori falce messuerunt;

(3) Pontopoli intereà ter gemini Dycasterii assessoribus, ut plurimùm suis se Officiis abdicantibus; Nonnulli tamen, praecipuè quibus cura aerarii publici commissa fuerat, certo pacto et salvo anteriori juramento, se in administratione redituum porrò fideliter versaturos stipulatâ manu promittebant: quod ab Ipsis, et iis, qui â secretis erant, eum in finem consultò factum, ut ratiocinia et universa Chartophylacia in illorum potestate remanerent, et hostium manibus subducerentur, aliàs ingenti posterorum damno facilè distrahenda. Hoc tamen Ipsis postmodùm vitio versum ab iis, quibus volupe erat invenire, quod in aliis criminarentur, quò proprios errores faciliùs obvelarent: ecquid inde respublica detrimenti caepit? quid utilitatis provenerit, in propatulo est.

XXII (1) Jam Calendae Julii illucescebant, qui alterum diem Virgini Elisabetham visitanti Sacrum Achillis Urbem ingressui solemnem fore indicabant, qui proin sub vesperum circumfusa Aulicorum et Officialium multitudine Aulam subiit, supremo Ejus Campiductore Comite Carense ad Reguli Palatium; Nomophylace autem primò in domo sibi amicâ: posteà pro more ad Acygnios divertente,

(2) ad ingratum hostibus spectare fuit currus aliquot sauciis onustos ex monte Urentio advenientes; Hic ipse Urentius ille mons est, qui in geminos utrínque scopulos assurgit praerupto ac horribili praecipitio subjectóque lacu infamis, et seu ab ardente frigore, seu ab urente gelidóque ventu ita dictus, iter facientibus, perquam infestus; Hos inter transeundum erat, Obio-Rutulis, via caeteroquin satis latâ, nî eam minùs tutam imperviámque Rusticorum turmae reddidissent, â quibus subeuntes vel striatis fistulis, vel emissâ cùm glandibus Saxorum grandine é loco simul et vitâ submovebantur, cadaveribus in lacu suâ spontè contumulatis; Hanc viam superare hostes oportebat, si in Lotyris viscera penetrare cuperent, Danuomio Duci & Rutulorum in Magnâ Hesperiâ stratego se suásque vires juncturi, quamvis & saccus (id loco nomen) superesset, in quem si caeco impetu intrassent, ceu ferae in non praevîsa retia ruituri, luctari quidem cùm montibus, sed eluctari difficulter potuissent.

XXIII (1) Hiscè intrà Urentij angustias relictis ad Oënivallenses redeo, quorum sagaciores Castra hostium contemplati minorem famâ numerum asserebant. Rutulis nimirum pro more suo jactatione hyperbolicâ omnia semper in majus efferentibus, qui multa etiam auxiliarium Copiarum spe lactari se sinentes, omni superiores periculo fore credebant, nec inanem omninò auxilii exspectati spem fuisse. adventus subitariorum equitum cùm quatuor labaris comprobavit, quorum quaelibet turma rubri coloris tunicis induta, quadraginta milites continebat, quos interruptis vicibus, ac pedetentim quatuor ferè peditum millia, subsequebantur.

(2) Klischius intereà AEdiburgo imminere dicebatur, hostium vires aliò divertere jussus, aut laboranti Lotyri auxiliares Copias submittere. Verùm â proposito fucatis rationibus persuasus, aequè facilè destitit, ac ingloriè in confinibus Vabariae arma tractavit; Juvavium autem neutrarum partium conditiones amplectitur.

(3) Achillis verò ad imperium naves aliquot Vallesiae in procinctu stabant, in omnem nutum è portu soluturae; aliae etiam rotis impositae Pontopolim adducebantur, ut terrestri itinere curribus vehi possint, ad transnatandum lacum Urentium destinatae, undè plures iterum saucij redibant, quorum tres suprà centenos quà aegri, quà vulnerati secundo flumine Rosatium descensuri; hi uno omnes ore non modicâ suos clade in Urentij faucibus affici confirmabant; adeò ut non incongruè huc adaptari valeat, quod olim de Gallis memorabatur, tanti nempè ejusmodi dimicationes ad universi belli eventum momenti fuisse, ut Gallorum exercitus relictis trepidè castris in Tiburtem agrum: mox Campaniam transierat,Livius cap. 37. ut infrà patebit.

XXIV (1) Mirabantur intereà multi statuas aere fusas, quae hortum aulicum Pontipoli summopere adornabant, navibus commissas Undipolim avectas, quas inter nominatissima staturâ viri expressa equo insidentis, numerabantur; incertum an fortè captae Lotyris argumenta domi ostentanda? vel de Regione diutiùs possidenda dubitantium aut desperantium indicia?

(2) Metuebant quidam malè, aut ominabantur potiùs, ne statuis toto in orbe notis, et in templo Druydum hactenùs asservatis idem eveniat; aut pari ritu aurei tecti laminis, ut olim â Dionysio, aureo Jovi suo sacrificetur.

XXV Sub haec struendorum aggerum periti Vallesiam delati sunt, urbis situm locíque naturam circumcircà speculati, demùm et Ipse Achilles cùm delecto militae nobilioris robore, quaquà versùm oculis Civitatem explorat, et ad muniendam Vallesiam animum adjicit, praecipiens, ut incolae et accolae ad diruenda extrà urbem aedificia manus admoverent, ne ipsâ quidem Druydum habitatione exemptâ; Quantâ consternatione Vallesiani concussi fuerint, facile creditu, nam antequàm domorum ruerent muri, jam animi concidêre.

XXVI (1) Achilles indè suorum non levi dispendio irritatus Urentium aggredi statuit, vi sibi, suísque viam facturus ut se Danûomio Duci jungeret, â meridie jam Lotyris fores pulsanti: at impudens hic hospes prudentiùs non admittitur, dum alter turpius ejicitur, irrito cùmprimis ad Urentium conatu, et retrogrado successu;

(2) cùm Dardani auctis viribus loco jam priùs occupato septingentos Obio-Rutulorum sternerent, ultimâ tamen vilicatione aequo ferè Marte pugnatum,

(3) Achille Ipso non procul Urente rupe ampliùs distante, dum Eidem nunciatur, aliquot millia Rusticorum se collegisse intermixtis stipendiariis Duce Linhenio, captis Obiorum, quàmplurimis, & hostilem tribunum â Metallariis mactatum;

(4) Nec minùs circà Vallesiam congregabantur Corydones omnis imperii impatientes, ad Volaterranum Vicum Judice loci foedè trucidato, altero autem, qui in subsidium accurrebat, glande plumbeâ transverberato, indè tanquàm re benè gestâ, ad diripiendas aedes accelerabant, vinum in amphoras exonerantes, crassâque epotâ crapulâ ad pontem in loco dumis circumsepto, ex insidiis hostem opperiebantur, et enimverò primus in casses dumosos incidit, Obiorum vexillifer, qui rate vectus, cùm pontem propè jam contigisset rusticis conclamantibus, ut ad littus appelleret nauta imperata facere detrectabat, cúmque illi sclopos ferreo imbre liberâssent, iterùm ut subsisteret, in ripâ elatiori vociferatione increpitus iterùm nihil movebatur, donec navem geminâ glande impetitam ex adverso applicuit, ubi Signifer exscensione factâ, stantibus longiùs Tityris, fuga se subduxit, opima è rate praedam referentibus.

XXVII (1) Quo comperto aliquot Desultorij equites cùm peditibus é Castris Pontopoli relictis Vallesiam submissi, Urbem non subierunt, portis enim reliquis obseratis unica duntaxat ingressuris patebat: Movere tùm loco se Rustici caeperunt, candidum, ut vocant rivum versùs, quô intellecto, undeni Dymachae gallinacensi praedio propiùs adequitabant, vires hostium suorum exploraturi, qui sclopetis tertiùm explosis salutati pedem retulerunt:

(2) Quae dum ità agebantur Urbem Vallesiam ingreditur Alitopohorus imperio militari ab Achille versus Urentium pergente summâ cùm potestate, apud Oënivallenses praefecto, qui spontè nec rogatus ad prandium in mensâ rei salinariae Praepositi summendum se invitavit, urbanitate itá exigente admissus; Intereà Magistratus Urbis ad onus construendorum munimentorum tollendum, seu mitigandum supplices advenêre, quorum precibus, induciis labori confestim datis, sine morâ subscriptum;

(3) Rebus hisce composits, Rusticos Urbi imminere fama ferebat, ingressum tumultariâ vociferatione urgentes; Excitavit periculosior tumultus, ut videbatur, Senatorum animos jam anteà satis consternatos, missis ergó quantocyus ad portas Civibus neminem admittendum imperabant, nec tamen inhiberi poterat, quò minùs quidam clandestinâ viâ irreperent, nunciaturi tria suorum millia cùm aliis aliquot millibus brevi subsequentibus re maturè jam deliberatâ stativa hostium unitis viribus invadere decrevisse; initum nihilominùs inter se consilium junctâ pariter Civium operâ indigere, qui ad vires animósque Rusticorum reficiendos, panes cúm vino, ipsimet annonae indigi, parcâ manu submiserunt, tantae pascendae multitudini utíque non pares;

(4) His utcúnque extrà Urbis pomoëria refectis, intrà Civitatis viscera conglobati Cives, clamantes exclusis amicis, hostes, ceu aspides in sinu foveri conquerebantur, factione ità invalescente, ut Civium pars aperiendas portas inclamaret, suggerentibus aliis, si Senatui animo sederet, Melibaeos Urbis aditu prohibere Obiis pariter Civitate emissis, neutrius partes acceptaret;

(5) Magis autèm exarsêre Civium pectora, ubi tormenta aenea in foro inferiori onerata audiissent, ad quem rumorem evocati Consules cùm Civibus ad rei tormentariae tribunum descendêre, qui re intellectâ conditionibus cùm Alitophoro initis standum reponebat, quo responso exacerbati Civium animi aera Martia pulsanda, & intromissis Rusticis Obios contrucidandos vociferabantur, ac quasi emotâ mente, dissono clamore, lymphatóque incursu feroces, geminae custodiae ad tormenta majora excubanti armis manu extorsis, Obios, quos demùm invenêre, nullâ dignitatis, aut personarum habitâ ratione prostravêre;

(6) at sub adventum Consulum ad occurrendum majoribus malis arrepta arma ponere jubentium illicò paruerunt, campanâ nihiloseciùs frequentatis mallei ictibus percussâ Limsensis porta panditur, continuò promiscuae Rusticorum turmae in Urbem certatim irruere, arma paulò antè abjecta corripere, et quò ferebat impetus, ad monetarium turrim cursu velocissimo volitare.

XXVIII (1) Nec res ità agi poterat, ut tumultus Obiorum pedites juxta pontem stantes, ut et equites subitarios in campo ad omnem occasionem intentos non adverteret, qui Subditis equo calcaribus in cursum effusi, ad dictam superiùs portam poperârunt, quorum aliqui in aede lignariâ ad salinarum officium pertinente absconditi in eandem turrim collimârunt, defensorum bombardariis igneis vicissim verborum periodis responsa strenuè reddentibus;

(2) Mutua haec globorum vicissitudo partes hostiles tamdiu commisit, dum anteà jam asservata hunc in finem duplicata sclopeta adducerentur, undè ingenti illato damno absterriti Obij loco cessêre, caesos et saucios secum raptantes, inter quos Ipsemet Alitophorus, nec non protribunus Legionis: bini centuriones, cûm gregarijs quám plurimis, aut globis transadacti ceciderunt, aut apud quos glandes locum, quâ transirent, non inveniebant, fustibus prostrati sunt.

XXIX (1) Quàm miserabilis Urbis facies fuerit, qui oculis non subjecêre, animis concipere non possunt, nec alius, nî fugientes montium juga reciperent, se insecuturae calamitati subducendi patebat locus, quamvis et ibi amici praedones non abessent, qui fugâ etiamnùm pallidos, aut asperiori viâ fatigatos, vel pecuniis, vel alia supellectili exuerent;

(2) Nihilominùs custodia praetoria ad aedes salinarias, caeterae variis in portis stationes locatae, et nocte licèt intempestâ crebriori circuitione visitatae, Obiorum perquám multis salutem in aedium latebris quaerentibus;

(3) Altero manè tubicen adest, qui breviore sono inflatâ tubâ adventûs sui signum dabat, et validâ stipatus custodiâ in Curiam adductus Achillis nomine Alitophorum, caeterósque militiae Praefectos, qui etiamnùm in vivis superessent, sine cunctatione sibi restitui postulabat, minis adjectis, nî dederent fore ut incolis omnibus internecione deletis, igne ferroque Civitas depopulata solo aequaretur; Magistratus contrà in excusationem Urbis innocentiam afferre, caesorum numerum ignorari, reliquos verò in latibulis abditos longâ indagine investigandos esse;

(4) Haec inter laetus affertur nuntius, Rotamontium â Rusticis in nostram potestatem redactum, quò tubicen dimissus palàm edixerat, hoc tumultu â caepto consilio revocatum Achillem, aliàs indubitatò montem Urentium perrupturum fuisse, quare ingenti irâ commotum, vindictam animo coquere, non nisi incendia vomiturum;

(5) verùm et in superiori Oënovallensium districtu mutata rerum facies illuc Achillem avocâret, postquàm Linhenii Copiae Schinarcem et Schalutiam expugnarunt, et divi Martini promontorium Maximiliani Primi ascensu memorabile terreo aggere munire statuerunt, quare, ne intercluderetur Obiorum exercitus valdè jam mutilatus, illuc ab Achille eductus est, ubi propè Pagum Zirlensem acriter pugnatum, & si Obii Rusticis â tergo non institissent, hosti re infectâ cedendum fuisset, quare Damones altiora montium juga petere compulsi, Obio-Rutulis omnem viciniam expilantibus, et vacuas opibus aedes exincremantibus;

(6) Haec inter ex Urentio Monte nunciatum Dardanos sensim descendere, hostibus fugâ jam sublatis, & Pontopolin ad Achillis Castra reversis, quò fama penetraverat Losarium celebrem Dardanorum Ducem cùm aliquot millibus veteranorum militum per Stepuriam in Lotyris succursum properare, quare Achilles Castra mutare, et trans flumen in prato longitudine nomen sortito figere tuti existimans, stativa praetoria Hetingae metatus est,

(7) nocte verò appetente tantus in tentoriis ignis excitabatur, ut longiùs distantibus, et Castrensis ritûs inexpertis, tota Pontopolis continenti incendio ardere videretur, verùm sub horam secundam matutinam secundâ militibus vigiliâ universum exercitum Campolacum & Schinarcem movisse, paulò post compertum est; incredibile, quantâ trepidatione vasis collectis, et metu urgente fugam praecipitârint, adeò ut lintea Achillis supellex, et plura alia postmodùm inventa fuerint, à properantibus derelicta, gloriosâ in Lotyrim ingressûs pompâ in egressu repentè in turpiorem fugam conversâ; quippe velocitas juxta formidinem.Tacit. in German.

(8) Néque periculo regressus caruit, dum Achilles medius inter quendam Carensem Comitem & Allobrogûm Ducis Legatum equo incedens, â Venatore ad Sanctum Martinum habitante ex insidiis glande plumbeâ impetitus, sed qúoniam ob viae angustiam Carensis Comes primus equitabat, et nitidiori veste indutus erat, hic Achilles esse creditus, sclopo trajectus est, ut exanimis humi jaceret; minimè tamen probaverim dicterium eorum, qui venatorem aeque irridendum asserebant ac si aprum insectatus cornua gerentem jaculatus esset.

(9) Ità demùm Achilles praesentaneum vitae periculum, sed non ingloriae expeditionis notam, & inconsultae fugae ignominiam evasit; At prodigium erat, et opus Supremi Numinis, Deo nempè mundi infirma eligente ad fortia quaéque confundenda, undè non nemo vena suâ poëtica Oënovallensibus gratulabundus accinebat:

(10) Quàm gratus Superis, Vallis es incola! Pro quo belligerant Numinis agmina! Ac ad Vota tuos Virgo Puerpera Hostes aegide disjicit. Excitus Siculis Lemnius Ignibus, Ac invita viro juncta Proserpina, Cùm Plutone, focos suscitat igneos, Cocytúsque minas spuit. Ollis igniferis fercula praeparat, Quae nec Tartareus Cerberus exedat Instigante fame, sed vel Erynnides Foetentes revomant cibos. Lotyris pietas, agmina Supplicum. Coelo juncta manus, vota precantium, Avertêre minas, lacrima poenitens AEthnas mitigat igneos.

XXX (1) Veritati quidem consentaneum erat, Lasorium haud contemnendâ, militum manu Lotyrim ingressum, in extremis quasi laboranti Provinciae suppetias laturum, adventûs sui famâ impedivisse, quò minùs hostis objectas Urentii repages, et impervia Montium tandem superaret, ast ubi Rutulos innatae sibi levitatis auxilio in rupes quidem eniti ausos, sed per Alpium praerupta multoties praecipitatos, ambitioso eorum fastu ardua ac alta semper scandentium ad petras alliso, successúque tandem desperato retrò cessisse intellexarat, majorem Copiarum suarum partem Hesperiam versùs, abduxit,

(2) remanente supremi militaris Imperij potestate penes Petrobonum, qui, ubi hostes pedem retulisse, et altiori situ versùs confinia securum sibi reditum parare inaudierat, Pontopolim succedit, mediocri gregariorum numero, & aliquot Athesinis in speciem propugnandae Regionis secum adductis,

(3) qui veteranos milites nonnisi exactionibus et vario excessuum genere aequantes Oënovallensibus oneri magis, quàm subsidio fuêre, et nihilominùs servatae Patriae gloriam ad se trahere nitebantur, hinc ubi postmodùm depulsis, aut spontè suâ cedentibus Bojo-Rutulis ab iis paccato iterùm undequáque rerum statu census debiti et pensitationes ordinariae exigebantur, tam ipsis quàm reliquis per universam Provinciam Amyntis tritum, et solenne fuit in vim legitimae exceptionis opponere, se Patriae liberatores nullis ampliùs debitis, aut praestationibus obnoxios, nec eâ de causâ in jus vocandos esse.

XXXI (1) Haud absimile fuit conamen illorum, qui sub adventum hostium fugâ se subduxerunt [: instar Nautarum, qui imminente naufragij periculo, relicto timone, per scapham enatare satagunt :] et quod metu, ac proprij commodi gratiâ factum, pro merito, et insigni fidelitatis suae tesserâ jactabant, quasi hostium dominatui se subjicere noluissent;

(2) Hinc transalpinum è non nullis illorum conflatum est Directorium quod adminiculante Petrobono, et Praesidum ignaviâ reliquis tergemini Dicasterij Senatoribus Pontopoli degentibus, et jure postliminij ad obeunda munia sua nitentibus, omnem administrandae reipublicae potestatem eripuit, donec consumptis pecuniis undíque conquisitis, benè saginati vires suas expediendis negotiis, et oneri ferendo impares ultrò profiteri cogerentur, reddendarum rationum immunitatem quaerentes.

(3) Inde pristina quidem Regiminis norma Pontopolim reducta, sed paucorum manibus ad interim concredita; quos non tàm propria, quàm favor aulicus, aut partium studia commendabant, relicto caeteris inani solatio, quod nec omissos pro reis, nec admissos pro insontibus habendos esse, declarabatur: indè nova discordiarum semina, & invidiae perenne nutrimentum [: quod extinguere potiùs: quàm augere praestitisset, néque enim alius discordiarum solet esse exitus inter claros, et potentes viros, nisi aut universus interitus, aut victoris dominatusCicer. in Orat. de Harusp. respons. et nulla domus tam stabilis, nulla Ci[60]vitas tam firma, quae non odiis & dissidiis possit everti :]Idem in Laelio. c. 7.

(4) ajebant praefatorum omnium Authorem, et architectum fuisse quendam [: non omni exceptione majorem :] cujus nomen scriptum reperiatur in Evangelio S. Joannis c. 4; fuêre tamen, qui technis et malignis artibus Grillifacij, nec non Blaesi clanculis suggestionibus multùm tribuêre: sed de his nil certi compertum habeo: Id tamen ausim dicere, quae suprà retuli omnium admiratione, paucorum autem approbatione passim excepta fuisse;

(5) et plané ad vivum adumbrata reperitur illa rerum facies per Balt. Gracian. in suo Critticon.Part. 2. Crit. 6. ubi scalam fortunae dignioribus ideò inaccessibilem perhibet, parceque la FAVEUR. Le premier Ministre et confident de la FORTUNE s’y tenoit postè. Ce Ministre tendoit la main à quelques uns pour leur aider à monter, mais jamais à un homme de bien: ni a un qui le meritât. il choisissoit tousiours le pire. des, qu’il apercevoit un ignorant, il l’apelloit, et laissoit attendre mille sages: et bienque tout le monde en murmurat; tout cela ne faisoit rien: car il estoit fait à entendre tout ce qu’on puvoit dire; d’une lieü il voyoit un’imposteur; mais pour les gens d’importance, et de probitè, sa vêue ne s’y arrestoit jamais, parce qu’il luy sembloit: qu’ils remarquoient ses follies: et qu’ils avoient horreur de ses chimeres, &c. Haec Jlle.

(6) Intereà prudentiores majori sibi honori duxerant, inter sui similes, et omissos potiùs quàm admissos recenseri: donec praeviâ inquisitione generali de cujúsque meritis, et pondere aequius judicium, et novum gubernij systema efformaretur.

(7) At filum historiae resumamus; Mensis Julius tot ferendis ultrà aerumnis impar extremum clausurus diem augustum Successorem nominat, Augustissimo faventem, tametsi enim hostes munito Schinarcis fortalitio, igne subjecto, ac pyrio pulvere in auras misso, ansam dederint, ut ad Sancti Martini promontorium aggeri terreo excitando manus seriò admoverentur, et ductâ tandem pridem designatâ lineâ praepe[62]diretur, ne Pontopolis emissariis turmis quotidiè excurrentibus pateret;

(8) Petrobonus autem intellecto tria hostium millia Cirlensi in campo collecta spectari, ratus innotuisse hostibus, quo statu res nostrae versarentur, abjecto protinùs animo jamjàm de cremando ponte et subducendo milite ad interiora montium, consilia inire, átque fugam Ipsemet meditari caepit, adeò ut si Achilli consilium, aut animus non defuisset revertendi, majus longé periculum, quàm unquam aliàs Oënovallensibus institisset, verùm Supremi Numinis providentiâ, et hostium caecitate factum est, ut hi plus sibi de nobis metuentes de egressu potiús, quàm regressu solliciti essent; rati naturaliter recedere, quod procedere non potest.Paterc. Lib. 2. Histor.

XXXII (1) Dúmque Petrobonus dispositis in nostram potiùs perniciem duorum majoris formae tormentorum machinis formidine plenus, Obiorum reditum praestolatur, supervenêre patentes litterae â Terheisio summo rei tormentaria Magistro ad Lotyrenses datae, quibus universis ad vim si non inferendam, saltem repellendam animos inspirabat, donec Ipsemet cùm exercitato armis milite, quàm primum se conjungeret,

(2) inter haec Duce Linhenio Arx quóque Bergherena munitarum faucium facile Princeps recuperatur, et paulòpost Terheisius cùm delecta militum manu Castra hostium ad Campo-Lacum adhuc haerentia aggredi statuit, et Achillem iter domum relegere coëgit, ubi certè mansisset meliùs;

(3) memor triti illius adagij facilem tandem esse in Lotyrim ingressum, ast regressum perquam difficilem; hinc damno suo didicit omnia inconsulti impetûs coepta initijs valida, spacio languescere.Tacit. Histor. Lib. 3. Initia quippe conatûs secunda, sed non diuturna.Idem annal. Lib. 6. Et quis credidisset, Regionem paucorum dierum spatio in hostium potestatem redactam, intrà bimestre sibi restituendam, et ábsque notabiliori damno deserendam? an non portentum, et eximium caeli beneficium? pauculos duntaxat Pagos ignibus eversos, caeteris omnibus intactis ab hoste relictis, qui in discessu alioquin promiscuo furore in obvia quaéque saevire consuevit, at solus è malis elicere bona Deus novit; an non Achilles tot victoriarum lauris et palmarum segetibus illustris in ingressu suo illud Julio olim familiare effari potuit, veni, vidi, vici, at Numinis providentia praevenit, praevidit, et ut viles rustici vincerent, evicit; adeò ut Achilles sibi vendicârit, quod olim Tacitus de Ottone memoriae reliquit: quod videlicet duobus facinoribus, altero egregio, altero flagitiosissimo, tantundem apud posteros bonae famae meruerit, quantum malae,Lib. 2. hist. at multò deformius est amittere, quàm non assequi laudem,Plin. jun. Lib. 8. epist. ult. nec mirum talia consilia tales sortiri exitus: eò quippe felicitate perveniunt, ut rideantur,Idem Lib. 7. ep. 29. dum suum cuíque decus posteritas rependit.Tacit. Lib. 4. annal.

XXXIII (1) Terheisius posthaec Saxopolim versus movit, unicum in manibus hostium superstes munimentum, quod uti prîmùm illos recepit, ità et postremum haud invitatos hospites dimisit, verùm eventus tum temporis non respondit praeconceptae spei, et apparatui, siquidem obsidionem illatis Arci suppetiis solvere cöactus est, incertum, an in negligentiam, aut imperitiam obsidentium, vel in vigilum stationúmque oscitantiam culpa fuerit rejicienda, hoc autem in comperto est, Exin’ Terheisium Amyntis suspectum Nivenam se recepisse;

(2) Néque felicius cessit aliorum conatus, qui anno insequente Eidem expeditioni manus, et animum adjecêre, siquidem Superis statutum erat, & hoc inter servatae Lotyris miracula recenseri, quod Castrum armis inexpugnabile, profligato demùm Achille, et Obio-Rutulorum exercitu in Conradiniâ ad internecionem deleto, spontè reddi debuerit, quod hostibus se sponte dederat. Sic ludit in humanis Deus, solus Regnorum Largitor, ac rerum omnium principium, &

FINIS.