CroALa & LatTy: documentum

Ad Mariam Theresiam, Romanorum Imperatricem, Hungariae ac Bohemiae Reginam etc. etc. etc., Litterarum Patronam Clementissimam De praestantia Logicae Carmen Quo mutis homines praestent animantibus et qua mentibus aethereis similes in carcere caeco confieri possint, arte et ratione canamus. Tu mihi, Musa, modos dulces, tu verba ministra, munera summa Dei dignis ut laudibus ornem. Tuque ades et nostris, o Clementissima, coeptis adspira, Austriadum genus alto a sanguine regum, Theresia, atque aurem patiens intende canenti! Nam cui sit potius sacrum hoc quodcumque libelli, quam Tibi, cui debet, quod nunc rediviva resurgit aetas Graiorum doctas exculta per artes? Per Te nunc priscae agnoscit vestigia formae terra suae et gaudens se hominum natura revisit. Per Te iam redeunt nunc aurea saecula mundo: Cana Fides Pietasque Pudorque et Pacis amica Iustitia in pulchro coniunctae foedere regnant. Scilicet illius sunt Artis germina, quae, seu caelitus immissa, assiduo seu parta labore, Te regit ac tenebras nigrae et caliginis umbras discutiens mentem caelesti lumine complet. 1–2 cf. Verg. georg. 1, 1–5 || 6–8 cf. Verg. Aen. 9, 525; Verg. georg. 1, 40; Ov. met. 1, 2–3 || 7 cf. Prop. 3, 9, 1 || 14 cf. Verg. ecl. 4, 6 || 19–20 cf. Lucr. 4, 312–317; Verg. georg. 3, 357 8 Theresia] Theresa AI || 13 et gaudens se hominum] atque hominum se se AI Principio rerum Genitor quum ducere in auras exemplum vellet mundi, quem mente gerebat, principium quoddam posuit, quo clauderet uno quove uno exirent cunctarum exordia rerum. Inde mare ac terrae, inde ignis ventique volucres prodierunt nubesque leves atque aurea caeli sidera, tum stirpes plantaeque ac saecla ferarum. Tum plerisque harum rerum – mirabile prorsus divinae virtutis opus, licet inscia turba non admiretur iam dudum adsueta videndo! – semina virtutemque dedit, qua crescere parvo de numero immensum posset genus omne creatum. Namque unum farris granum committere sulco si incipias, centum pariet, quae singula centum terrae iterum mandata dabunt; ita pergito porro, septima quum caelo volvente rediverit aestas, quantum oculus longe ac late prospectat apertam planitiem, flavis vestitam cernet aristis! Et vento curvata seges velut unda resurget subsidetque iterum pelagusque imitabitur altum. Non illam centum messores caedere falce iam valeant curva; disrumpent horrea messes! Singula quid memorem, foecunda ut quaeque propagent aetatem numerumque suum Naturaque gaudens sit mirata sua se iam tum prole parentem? Sed quoniam soli sibi noluit esse beatus aeternus rerum Sator atque hanc ducere molem 24 cf. Lucr. 2, 333; 2, 1062; 3, 31; 4, 45; 4, 114; 5,430 || 25–26 cf. Ov. met. 1, 72–75 || 27 cf. Lucr. 2, 995 || 35 cf. Verg. Aen. 6, 116; 9, 312; Ov. met. 9, 680; Ov. Pont. 3, 2, 91; Ov. trist. 3, 3, 43; Prop. 4, 7, 71; Plaut. Amph. 803; Plaut Asin. 472; Plaut. Cist. 754; Plaut. Mil. 386; Plaut. Most. 63; 545; 963; Plaut. Stich. 544; Plaut. Trin. 162; 777; Ter. Haut. 345; Ter. Phorm. 937 || 42 cf. Verg. georg. 1, 49 26 prodierunt] exierunt AI || 44 aetatem] progeniem AI de caecis nihili latebris tenebrisque profundis nil ipsum iuvit – namque omnia viderat ante –, nobilius molitus opus mentesque creavit, quas partim caelo invectas omnique solutas pondere corporeo caelestia templa tueri iussit et aeterno mirantes lumine pasci; partim corporibus, mira quae condidit arte, inclusit dominasque dedit, quae foedere certo sensibus utentes famulis fidisque ministris iusto hos imperio regerent vitaque beata omni tentarent arte ac ratione potiri. Neve foret vanus labor atque incerta cupido huc illuc propriis errans a finibus exul delusa ingemeret cursum se tendere frustra, certam proposuit metam, verique bonique nosse dedit pulchras species, quibus indita porro est dulcis, quae mentem alliceret raperetque, voluptas. Et quoniam sibi semper amat natura videri omnibus in rebus similis diversaque quum sint omnia, consimili procedunt ordine, quantum cuique decet, pulchrum quoniam consistit in uno: Non secus ac terrae sunt indita semina quondam primigena, unde seges floresque et gramina surgunt, et data fertilitas, nova semper ut inde propago germinet et parvis ingens exsurgat acervus, sic data foecunda est homini mens aptaque foetus ferre novos atque innumeros ex semine pauco: Namque simul non posse duo contraria vero 50 cf. Ov. met. 1, 77–78 || 52 cf. Lucr. 6, 1228 || 55 cf. Verg. Aen. 1, 62 || 71–72 cf. Boeth. cons. 3 pr 11, 23 55 inclusit] coniunxit AI componi, summa quod vi sibi iuncta vicissim dissiliant semper iungique adversa repugnent, aut duo si quadrent uni coniuncta seorsim vel paria aut eadem fiant, paria aut eadem esse ipsa sibi pariterque inter se iuncta quadrare, aut totum quodvis mensura ac pondere partes divisim superare suas, quibus omnibus aequum est, aut nihili vires nullas exsistere et omnia esse prius quam quidquid agant, ni tempore, certe ordine naturae, aut aequas si adiunxeris aequis partes, confieri composta aequalia tota, de paribus paribus rationibus esse loquendum, opposita oppositis contraria gignere rursum, haec, inquam, aut certe his non multo plura, feraci foecundaeque hominum menti sive indita ab ortu sive animo sint per sensus immissa fideles semina, quam largam dent multiplicata colonis messem et quae rursum surgant nova germina ab illa surgere vel possint olim labentibus annis, non alius norit quam cuius mente reposta omnia sunt atque inde fluunt, cui nempe futurum praeteritumque nihil. Nec linguae si mihi centum oraque sint centum, minimam descripsero partem! His nam principiis vires causaeque latentes rerum quaesitae haud frustra naturaque nostros obtutus fugitans clara est in luce locata. Legibus hinc quibus eveniant in corpore quovis succedantque aliis alii quove ordine motus, qui sit cunctarum interitus genituraque rerum, 101 cf. Lucr. 5, 12 93 rursum] AIII2 : rursus AI AII AIII || 98 descripsero] Tibi dixero AI nosse datum et quisnam his insit pulcherrimus ordo. Motibus his rursus quaenam sint apta iuvandis, quaenam perturbent cursumque inimica retardent, his venata est indiciis industria sollers. E paribusque pares cernens procedere causis effectus artem reperit methodumque medendi. Quin nullo loca trita pede inque accessa volucri remigio non alarum, ceu Daedalus olim, sed mente adscendit volucri fidensque pererrat a lapsu securus homo (mirabile dictu) ingrediturque solo et caput inter sidera condit. Indeque concilio velut ac statione Deorum delapsus certa ostendit ratione docetque, quam longo a terra atque inter sese astra recedant convexi caeli spatio, quot millia currant solis equi rapidi, teneat quem Cynthia cursum, quem tristes Hyades, gelidi Septemque triones. Hinc a tam pulchra structura atque ordine rerum, vocibus unde velut variis symphonia surgit, quum sapienter agi, nisi sit sapientia, constet nil posse aut ratione regi, quin certa priorque exsistat ratio, mentem novere supremam mortales gratique animo statuere colendam. Praeterea quod mens, mentem quum cogitat ipsam, extensum solidumque nihil sibi fingit et omni absque colore, sono, positu, gravitate, figura se tamen ipsa videt, sine quis neque corpora fingi 112 cf. Verg. Aen. 1, 301 || 114 cf. Verg. Aen. 1, 439; 2, 174; 4, 178; 7, 64; 8, 251; Verg. georg. 2, 30; 3, 271 || 115 cf. Verg. Aen. 4, 177; 10, 767 || 119–120 cf. Verg. georg. 1, 250 || 130 cf. Plat. Phaidr. 247c 122 hinc] inde AI || 129 solidumque] solidumve AII ulla quidem possunt, se partibus esse carentem omnino, ut corpus non possit dicier unquam, percipit et certo affirmat testante perenni illius assidue, qui permeat intima, sensu, nec mora: vix hoc concepit, foecunda propagat et foetus exinde novos progignere pergit. Namque ubi se in partes nunquam dissolvier ullas posse capit, nullum sibi colligit esse timendum interitum, quoniam dispersis disque sipatis partibus interitus (mortem quem dicimus) omnis corporis eveniat, iunctis quibus ante vigebat. Quapropter quae res caret omni parte, necesse est, causae si maneat virtus eademque voluntas, aeternum duret nulloque solubilis aevo. Iam vero quae progenies exinde novarum exsurgat rerum quamve haec nova germina rursus multiplicata ferant sobolem, quid persequar ultra? Quo pacto, postquam ratione atque ordine mundum stare videt certo numerisque ac lege moveri, quaeve plagas caeli superas fulgentibus ornant luminibus quaeve in gremio telluris et alto aequore nascuntur, se partem totius esse quum videt orbis homo, reliquas quae praestet honore, se quoque comprensum divina hac lege teneri sentit et assidua rationis voce monetur, indignum reputans, quae pars supereminet omnes nobilitate sua mundique sit ornamentum, turpiter a proprio deflectere fine rebellem harmonicumque sonum in rebus turbare creatis. Nam velut in cithara, quae cantu ac voce sonora 147 rursus] rursum AI prae reliquis, magis offendit, si dissona chorda est. Hinc igitur iuris manant elementa priora, hinc petitur constans aequi mensura bonique, quo ratio foecunda parens fit semine legum. Neque etenim utilitas est iusti mater et aequi, quippe cui nimis affinis sit caeca cupido, cui ratio obsistit tam saepe altumque reclamat. Atque utinam sola imperium regnumque teneret in nobis ratio, victis domitisque tyrannis, omnia qui turbant, affectibus, ordine rupto et nati parere iubent regnantque superbi! Tunc nec opus patrum natumque incidere ligno officia aut quae sint civi tribuenda vel hosti; non opus immensis leges de fine regundo scribere codicibus vel quae praestare tenello curator debet pupillo uxorve marito; non quisquam voce elata praeconis egeret propositave palam tabula peccare vetante; nec Te, cui mentem finxit natura benignam clementemque adeo, Regina, ut grata voluptas sit Tibi nulla magis quam praemia reddere dignis, iustitia invitam distringere cogeret ensem, intentare minas, poenisque affligere sontes, sola sed imperium Tecum clementia dulcis divideret, Tibi quam divi ingenuere parentes. Non tamen humani sola haec erroris origo nec soli affectus rationis semina et inde enatam segetem suffocant, sed velut arva nunc subito exsurgens magno stridore procella verberat et fruges ingenti grandine tundit 166–167 cf. Lucr. 3, 59–64 || 173 cf. Hor. ars 396–399 || 179 cf. Hor. epist. 2, 1, 23 176 vel] aut AI || 180 finxit] AIII2 : tribuit AII AIII aut, praeceps toto quum perstrepit aethere nimbus nec guttae pluviaeque cadunt, sed stagna lacusque, fit rapidus torrens, qui ingentia saxa revolvens momento agricolae everrit deletque labores, nunc contra (quamvis faveant imbresque calorque), saepe tamen vitio ignavi ignarique coloni semina nil reddunt tellusque videtur avara, oppressis nam seminibus pro frugibus aureis infelix lolium et steriles dominantur avenae (nimirum quia luxurians vel vomere tellus non alte effossa est satis, ut radicibus imis omnia vellantur prorsum mala gramina, vel quod saepe latent falluntque oculos in semine mixta, quae removenda prius fuerant cernendaque cribro), sic modo percutitur mens tempestate coorta, surgunt nam caeci affectus velut agmine facto atque ferunt rapidi secum verruntque per auras, quoscumque enixa est non parvo tempore fructus, at modo (quae nostra est plerumque incuria socors, saepe tamen quoque doctoris vel culpa vel error) falsis principiis imbuta prioribus annis. Si sit vel paucis, heu quantam surgere cernas errorum silvam, tribulos sentesque rubosque! Qui quoniam citius crescunt melioribus herbis, omnia vix non suffocant bona consita grana aut adeo superant numero, ut secernere falsis iam nequeas, purum quod possis dicere verum. Ac veluti non tam late nocet impete saeva tempestas, ut quae non omnia verberat arva 190–195 cf. Verg. georg. 1, 316–334 || 200 cf. Verg. ecl. 5, 37; Verg. georg. 1, 154; Lucr. 6, 196 || 202 cf. Verg. georg. 1, 319 || 204 cf. Manil. 1, 873 || 207 cf. Verg. Aen. 1, 82 || 208 cf. Verg. Aen. 1, 59 197 ignavi ignarique] ignari ignavique AI hic v. omissus est in AIII, sed ins. Graserius inter l. || 203 prorsum] prorsus AI || 216 consita] germina AI exp. Graserius et suprascr. Consita nec regionis opes omnes populatur et aufert, sed modo Damoetae, Mopsi modo laedit agellum, quam mala cultura agricolum, qua pinguia rura nil praeter vicias reddunt tristesque lupinos, ex quo dira fames pagos consumit et urbem, sic etiam non mentis opes tam sternere late ira solet vel lascivi furiosa procella ardoris nummive fames, nam singula quemque tentant nec semper feriunt, quodcumque minantur. At vero incultae nulloque labore subactae si mentes iaceant, rationis semina prima occupat aerugo infelix: Inscitia passim, Error, Stultitia ac Vitium dominantur in urbe. Exsulat aequarum mater Sapientia legum Et pulchrae virtutis Amor laudisque Cupido, Artes unde bonae nascuntur et inclita facta. Omnia stultorum Dea tunc Fortuna gubernat aut insana Superstitio vanique Timores aut irae indomitus Furor et vesana Libido. Sic quos aethereis Deus olim condidit aptos spiritibus fieri similes, quorum ordine pulchro harmonice tellus celso respondet Olympo, exstincta penitus rationis lampade caeco impete praecipites per devia quaeque feruntur, non animo solum miseri, sed corpora cunctis indefensa exponentes et inulta periclis, pulchrior ut multo sit mos ac vita ferarum. Tantum mentis habet sollers cultura bonorum, tantum inculta mali res optima gignit alitque. 224 cf. Verg. georg. 1, 75 || 233 cf. Verg. Aen. 2, 327 Ergo divino qui nacti munere mentem prae reliquis nitidam et pulchrae virtutis amicam, incultas hominum mentes sterilesque miserti nullo se melius consultum civibus ire pacto posse rati quam de ratione colenda si praecepta darent cunctis artemque docerent. Hanc patrio Graii Logicen sermone vocarunt, nam logos est illis ipsum, quod sermo Latinis: Non quod praeceptis linguam formare loquendi cura sit illius, sed quod nil ducit in actum sanus homo, nil incoeptat, nil ore profatur, ni quaedam secum sit mente animoque loquutus. Quare, si liceat magnis componere parva (quidni autem liceat, divinae mentis imago quum sit homo, ut natus forma est specimenque parentis?): ut summus rerum Genitor quidquid facit extra, mente gerit verboque creat, foecunda quod ante omne aevum parit immensae vis intima mentis, sic homines ita compositi sunt conque parati, ut summae speciem referant Deitatis et actus quilibet humanus per verbum mente retentum exeat et taciti quaedam sit dictio verbi. Cuncta ut si quis agat secum nihil ante loquutus, iure neges hominem et quamvis sublime ferentem ad caelum os videas, quamvis vox atque loquela blanda hominem sonet, hunc recta amandare rudentes auritos inter sit ius et pascere faeno, aut velut ursus sit vinclis caveaque domandus. Sed quia vix quidquam distat seu prava loquatur 250–255 cf. Lucr. 2, 14; 3, 14–15 || 271 cf. Plat. Tht. 189e; Plat. soph. 263e || 273–274 cf. Ov. met. 1, 85–86 257 nam] AIII2 : quippe AII AIII || est illis ipsum] AIII2 : illis hoc est AII AIII || 262 quare] ac mihi AI seu nihil, erroris quoniam partitur ubique in plures calles via, quae patet unica veri, idcirco ratio inventa est ac norma fidelis, qua neque mens falsum neque quid loqueretur iniustum. Nunc mihi, nunc memora clarorum, Musa, virorum nomina longaevo servari digna cupresso, quin et marmoreis tabulis auroque notanda, qui primi occultas animi caecasque latebras ingressi loca caeca oculisque impervia prorsus abditaque a nostris obtutibus intima acute perspexere hominum atque oculos patefacta sub ipsos traxerunt, quae sunt veri, quae semina falsi, unde bona exsistit ratio, vel gignitur error, quo vellenda modo sint haec, quove illa fovenda, ut quondam possint in plures crescere fructus. Prima tulit Logices claros Elea parentes, prisca ut scripta ferunt, Zenonem Democritumque: Quorum hic sollerter vestigia Pythagorea ingressus, quantum geometrica praebeat usum singula monstrandi ratio tentavit; at ille cuncta, probabilibus quae sint rationibus apta, disseri in utramvis partem quaesivit acutus, unde ars invenit iam tum Dialectica nomen. Artis principia haec tamen imperfecta fuere, perficit ut natura nihil conamine primo. Quam nisi posterior purgasset cura sophorum, degener in vitium cecidisset, pessima namque 283 cf. Hom. Od. 1, 1; Verg. Aen. 1, 8 || 284 cf. Hor. ars 330–332 286 caecasque] obscurasque AI || 292 quove] quoque AI || 298 tentavit] monstravit AI orta sophistarum soboles, genus Harpyarum, immundo ore dapes puras foedabat et ungue. Socratis hic vero eluxit celebrata facultas, ingenii comitem cui se prudentia iunxit pacatusque animus lenti patiensque laboris. Emuncta nam nare senex permulta rogando ignarum simulans sensim capiebat ineptos vano conantes posthac evadere nisu, crinibus ut quondam suspensum piscis equinis ore capit manditque vorax improvidus hamum, quem simul ac sentit, frustra demittere ab ore nititur aut undis rapto se mergere filo. Hunc piscator enim delassat arundine curva, quae molli cedit flexu sequiturque trahentem, ut nullo sese possit dissolvere pacto. Exit enim, gyros describit, terga revolvit, volvitur in caput et cauda diverberat undas, sed lassus tandem in siccam raptatur arenam. Socratis excipiunt finem divina Platonis scripta satis nunquam laudanda satisque legenda, fama quibus merito parta est aeterna magistro. His voces definire et dubitare modeste sollemne ante fuit quam certum dicere quidquam. Quidque sagax exploratrix Inductio veri viribus invictis possit, docuere minores. Post hos iudicio nulli ingenioque secundus scripsit Aristoteles iustamque redegit in artem singula quae dederant sparsim praecepta priores. 307 cf. Verg. Aen. 3, 227–228; 3, 234 || 311 cf. Phaedr. 3, 3, 14 || 322 cf. Lucr. 2, 152 329 quidque] R : quidve mss. Cuius ni libros temerassent barbara saecla, si capiendo pares habuisset semper alumnos nec quidam illius decoratas nomine nugas vendere pro dictis eius sapientibus olim consuessent, iam tot mala non audiret ab annis vir, cuius digne immensum sit dicere laudes. Nec sua Zenoni laus deficit atque Chrysippo, Stoica quos iactat doctores secta severa. Quae tamen interdum gravitati non bene servit, ipsa suae, quum pro solidis exilia quaerit. Definit tamen accurate ac dividit, ex quo ducta per extentum currit conclusio filum. Nunc age, iam laudum locus est, Epicure, tuarum: Cui tua si Logices praesto praecepta fuissent semper nec nimium tribuisses sensibus et quae mente capi debent, oculo non iudice et aure dignosci aut tactu velles, non verba dedisset saepe sagax natura tibi neque te foret alter aut prior aut melior. Tu nam discernere verba a rebus nosti vanasque recidere lites; tu, quaenam sint in sensus ditione locata, quaeve affectus iudicio, quae subdita menti, nosse iubes illum, cui turpe sit, et grave falli. Quisquis enim de re profert ex nomine solo iudicium, solido cum corpore comparat umbram sensibus et qui inconsultis rationis acumen solum ad materiam noscendaque corpora confert, 346 cf. Lucr. 1, 265; 1, 921; 1, 953; 2, 62; 2, 333; 2, 730; 3, 417; 4, 110; 4, 176; 4, 269; 4, 673; 4, 722; 6, 495; 6, 535; 6, 738 || 348–350 cf. Lucr. 4, 384–385 338 mala] AI AII : male AIII || 340 ab hoc v. deficit AI usque ad v. 346 || 342 servit] AIII2 : constat AII AIII iudice vel solo sensu vult noscere mentis naturam, audire ille oculis cupit, aure videre. Iam quis dinumeret, digno quis carmine claros scripserit egregiosque viros, quibus horrida cessit barbaries tandem, cunctas quae invaserat oras, quique vel a tenebris revocarunt scripta priorum pulveris et veteris maculis detersa dedere vel nova protulerunt atque intentata vetustis? Quos inter primus, velut inter nubila Phoebus, emicat, ingenii portentum, Magnus Aquinas, cui non tam vitio tribuendum pauca videre non potuisse satis, quam tanta in nocte nec ullo tum monstrante facem tam multa extraxe tenebris; scilicet et Titan, radios ubi densa retundit caligo, totam haud potis est effundere lucem. nec tibi, Valla, tuisque parum debere coaevis dicemus Logicen vires Ramaeque polito et docto Agricolae: vos namque indicere primi indoctis ausi bellum vanisque sophistis et sapere et fatuas docuistis spernere nugas. post hos ingenio magno Verulamius Anglus claruit, errorum causas qui vidit acute atque dolos caute docuit vitare latentes. Nec te, Cartesi, nec te, Gassende, silebo, quos nulla eximiis fraudabit laudibus aetas. Tu quoque iure loco illustri dignoque potiris, Arnalde, ob solidam atque adscriptam pluribus artem, quam nec Aristoteli fuerit scripsisse pudori. 372–373 cf. Lucr. 5, 11–12 || 384 cf. Verg. Aen. 10, 791–793 || 389 cf. Claud. rapt. Pros. 3, 349 362 oculis] oculo AI || 372 tanta] laudi AI || 375 ab hoc loco deficit AI || 387 atque adscriptam] AIII2 : ac tributam AII AIII Altior at cunctis surgit Malebranchius ingens, cui pariunt decus errorum detecta pericla, quos faciant ludos sensus fidentibus et quam crebro mens vana fallatur imagine rerum. Lockius et Clericus Logicen criticenque sagaci mente oculoque sua quaerunt ab origine, mentis excussa penitus natura et limite fixo, in quo consistat nec vires exserat ultra. Non tamen ignaro dormitantique legendi, ut saepe a propriis transversum affectibus acti. Nempe aliud facere est quidvis aliudque docere, nec virtus eadem servare et dicere leges. Singula quid referam? Aut quisnam tua, docte Thomasi, quis merita aut, Rudigere, tua aut tua, maxime Wolfi, dignis describat verbis aut vocibus unquam? Nec tu, Crusati, nec tu, Poirete, silendus, quem tamen in multis vexat fanaticus error. Hoc agmen claudit clarus Genuensis, honori quem tibi, Parthenope, nunc ducis habere magistrum. Hoc monstrante, decem quam certo quinque bis aequat, tam clare videas mentem mentisque recessus et quidquid spectare oculis natura negavit: Omnia tam recto ducit theoremata filo. His ratio debet cultoribus, ubere foetu quod foecunda magis divulsis stirpibus amplam producit rerum segetem doctaeque resurgunt artes, quae quondam misere iacuere, vigentque. Quis tantam meritis nunc laudibus efferat artem, 393 cf. Lucr. 1, 1022; 5, 420 || 401 cf. Ov. am. 1, 5, 23; Ov. trist. 3, 7, 43 402 Wolfi] AII : Vuoffi AI AIII || 407 ducis] conieci : ducit mss.|| 416 tantam meritis nunc laudibus efferat artem] AIII2 : nunc encomiis meritis hanc efferat artem AII AIII qua quantum beluas homo praestat mente carentes, indoctos tantum praecellit doctus et ipsis aethereis similem reddit se mentibus usque? Hac sine progreditur non ulla scientia longe, si tamen ulla datur: nam Stoica vera videtur, accipiat modo quis recte, sententia prisca. Namque nihil certo haec docet ars proferre, priusquam videris, an de quo affirmas, hoc idea claudat. Pareat huic monito, qui dat responsa clienti, optimus ille mihi consultus iuris habetor. Pareat, aegroti qui curat pellere morbum, Hippocratique nihil concedat, nilque Galeno. Quique cupit veras rerum cognoscere causas, effectus, fines, positus, discrimina, quidvis, denique seu mentem, seu corpus spectet iisque quid sit natura proprium quidve accidat extra, qui vel naturae naturam nosse supremae, (quantum nosse licet lippis mortalibus) hunc si regula firma regat, qua quid proferre vetamus de re, quod non clara rei distinctaque clausum idea contineat, princeps erit ille sophorum. Ille vel erratis veterum parere recuset vel fines positos feliciter audeat ultra progredier vel, si minus id contingat, habebit, quo certe doceat, cur hoc sit scire negatum, audiat et sapiens, quia scit nescire fateri. O Lux alma, Dei quae munera cetera vincis omnia, quum sine te valeat nihil, en erit unquam ille dies, quum te propius spectare queamus 429 cf. Verg. georg. 2, 490 || 443–444 cf. Verg. ecl. 10, 69; Verg. georg. 1, 145 446 splendore] fulgore AII et nostras etiam valles splendore sereno collustres, caeci saxis ubi claudimur altis? Vos, o felices, o terque quaterque beati, quos inter placuit sedem posuisse Minervae – quidni autem placeat? –, sublimibus alta columnis huic ubi Theresiae iussuque auroque dicatur, quae non invideat regum penetralibus aedes, digna Dea atque animi donantis munere digna! Vos, ea qui teritis pede limina sacra frequentes, dulcius eloquium vos diva magistra docebit, illius ut digne possitis dicere laudes, quas canat et praesens aetas et sera nepotum. Atque utinam tales modulos mihi Musa dedisset, ut vestro saltem possem adspirare canori! Sed me Musa monet: „Tacitus venerabere, quod non fata tibi dederunt satis alta voce sonare nec cuiquam fortasse dabunt hanc tangere metam.” Finis 1756