CroALa & LatTy: documentum

Actus Primi

Scena I. Maxentius O quam secundis classis allabens fretis Portum subivit nobilem aspectans Pharon! Tetigimus urbem, magnus olim quam cavo Fecit Asiae domitor Alexander sinu. Istuc eodem Caesar edictus feror Maiore sceptrum hoc orbis urgens omine, Magicas per artes nam mihi orbem vendico. Sic sacra, sortes, ora Phoebi personant, Sic fibra caesae victimae pulsat iecur, Exsecta teneris corda pueris id ferunt. Sic dexter ales omen accinit volans, Sic dixit urbis miles assensu pari, Clamavit Augustum sub arce alti Iovis. Sublimis orbis unde Caesar evocor Stirpe hinc reiecta Caesaris Constantii. Tranavi eodem accitus huc oraculo, Imperii ut altum quod dat occasus decus, Sic Phoebus oriens sceptra det pari omine, Totius ut orbis Caesar unus efferar. Placabo divos mille caesis hostiis, Qui tam secundos navibus darunt notos, Ut et tenendi Caesaris donent decus. Sed et dabunt, nec enim di in altum caelites, Quem sustulerunt, atque eo colunt modo, Medio velut suspensum inertes deserunt. Pergunt favere: ea superis constantia est. Quos ut benignos dem magis fatis meis, Litabo per eas, quas prius sensi Iovi Martive gratas viscera hominum victimas Tenerumque pueri Christiani corculum. Ea una diis nostris placebunt sacra, scio. Istis paravi sceptra nostra ex hostiis, Servanda eodem haec ergo sunt litamine. 74 Constantii] H 70 : Constatii A. 60–125] H 56–121. 60–64] B 406–10, C 432–35. 66] C 32, 551sq. 67] B 427. 69 exsecta … pueris] C 554. 70] B 428. 78–81] B 411–14. 89] C 812.

Scena II. Maxentius – Ichthybolus At Ichthybole, Iovis supremi pontifex, Harum peritus doctor unus artium Suscepti et auctor per magos regni mihi, Praescribe, quonam sacra ritu perpetrem, Ut sint Tonanti grata, quae litabimus, Propensiorque Mars mihi imperium ferat! Ich: Caesar, potenti qui regis mundum manu, Cui totus urbis paret assessus patrum Et totus orbis, quem sibi superi palam Parem fatentur, ni quod hi caeli polos, At tu soli arces, castra, populos contines, Ad omne promptus ecce mandatum tibi. Max: Novi, Ichthybole, novi, obsequentem te virum, Omitte tantos laudis ornatus loqui! Dic, qua sacratas celebritate aras dicem! Ich: Alius in ista ritus est provincia, Quam Roma summo servet Italiae Iovi. Serapis Osiri nomen ablato ferens, Quem quaerit Isis, postulat secus coli, Centum per aras bobus hecatomben petens. Max: Quin mille macta, si parum est centum dare, Dummodo paretur sedis imperii decus Sceptrisque vires donet hic Apis meis! Et mihi deus erit, si meam iuvet manum. Ich: Fac ergo totus huius urbis ut status, Seu qui reorum iura iudex vindicat, Seu qui per artes vile vitae gerit genus, Aut sacra mystes curat alia quispiam, Nostris ut omni opere reiecto adsit sacris! Max: Praeconis istud voce praecipiam palam. Movenda res est, suscipi ubi coepit semel.

Scena III. Maxentius – Porphirius – Acilius – Ceryx Huc, Porphiri! Quantum patet Alexandriae Relligio, iussus edicta praeco personet! 120 curat] H 116 : curet A. 106] C 455sq. Por: Caesar, mihi relinquito hoc negotium! Curabo mox, effusa ut urbs huc advolet. Tribune, adesdum, et dicta nostra percipe! Aci: Adsum, ducis perfecta iussa mox dabo. Por: Solenne rex diis Nilicis sacrum parat. Huc ergo quivis ordo praesens advolet, Eques, senatus, plebs, sacerdos, pontifex, Qui vota votis Caesaris iuvent suis, Mox perlitaturi simul peralacriter. Sic imperat ter maximus Maxentius. Aci: Cuncta exsequemur sedulo, princeps, statim. Age, praeco, plebem buccinae sono evoca, Et verba magni Caesaris voce increpa! Cer: Sic faxo propere, nemo ne indictum putet. „Det lingua liberam auribus silens viam, Fragore presso verba nec turbet loquax! Haec est voluntas Caesaris ter maximi, Quam nemo, ni sit capitis hic impos sui, Contemnat audax negligatve nescius! Solenne divis Caesar apparat sacrum. Huc ergo quivis ordo praesens advolet, Eques, senatus, plebs, sacerdos, pontifex, Omnibus idem cum Caesare ut votum siet!“ Por: Sat est, parentur sacra hecatombes, pontifex, Arasque pecudum pinguis imbuat cruor! Neu sit iuvencum neu gravis sumtus modus! Erga esse divos Caesarem largum decet. Tantisper aulae tecta rursum visimus, Mox prodituri. Compares illa interim! Istuc perinde, tribune, comitatus para, Romana ut isti quanta gens constat solo! Aci: Ponatur omnis, Porphiri, anxietas tibi, In me recumbat, quicquid istic ponderis! Faxo patebit Romulae decus domus. 156] Romanae ut isti quanta gens constet solo H 150. 130–33] 145–48; H 125–28. 133] C 428. 136–59] H 130–53. 137–39 Age … faxo] C 194–96. 146sq. Huc ... plebs] C 206sq.

Scena IIII. Triarax – Trillus – Cyrus – Agapius – Dares – Pistochares Io triumphe! Aegyptii, nunc plaudite Laetique diis rependitote gratias, Grates et ipsi redditote Caesari, Quod fausta nobis haec reduxit tempora, Quibus deorum sempiterna numina Revocata mox cultu vigebunt pristino! Tri: O aureum vere et beatum seculum, Quo ter quaterque maximus Maxentius Aegyptios sic vindicat pius deos, Galilaea gens scelerata quos oppresserat Et exules toto prope orbe eiecerat! Quidni sit ergo Caesar ipse Aegyptius? Cyr: Neglectus ante nunc Serapis cornua Extollet et meliora tondet pascua. Iam nunc Osiri, Anubidi et sacrae Isidi Io imperator ipse restaurat sacra! Aga: Os impium! Blasphema tu libamina Monstris deûm dicata dictitas „sacra“? Veniet dies, quando orbis isthaec arbiter Severus olim vindicabit acriter, Sibique Christus debitum asseret decus. Dar: Eheu, mali quantum haec trahent sacrificia Ter execranda, Stygis et pianda sulphure! Heu quam cruentam, ut vereor, haec stragem dabunt! Pis: Pro, magne rector siderum, tantum nefas Non vindicas, inultum abire et hoc sinis?

Scena V. Catharina – Nutrix – Agla – Therpe Edicta quae sint Caesaris, nutrix, tenes? Et quos suorum daemonum cultus paret Superba sculptis sceptra subiciens diis? Ridendane an deflenda sunt isthaec magis? Nut: O virgo Christi plena spirans numine, 185] inultum et abire sinis A. 172sq.] BM 1,414sq. Ante ea neglectus meliori pascitur Apis / Gramine. 186–249] H 154–218. 186sq.] C 248sq. 189 Ridendane an deflenda] C 1279. Merito reprendis coepta vesani ducis, Sed quo vocat princeps sequendum subditis. Cat: O absit hoc nefas, sequendum subditis Quo dux nefandus saxa adorare imperans Forsan vocabit! Quid, necem ergo si imperet, Vocet ad scelus, mandet latrocinii nefas, Patriamque uti prodas, parentes eneces, Facias, potens sit quamlibet qui hoc imperat? Vita, patre, patriane Christus carior? Nut: Tu verba, quam sensi, secus, alumna, excipis, Nam tale numquam Caesari obsequium probo. Nec hanc ab ipso lacte perfidiam dedi, Nec, si quid ille criminis fors imperat, Censeo patrandum: nulla vis cogat malum! Sed nos inerme, debile mulierum genus, Contra furores Caesaris quid possumus? Tantisper illa sacra dum patrat furor, Secreta solae inter domus penetralia, Quod quimus unum, rite fundamus preces! Cat: Debile repressit foeminae aviditas genus, Adserpsit in stirpem inde muliebrem lues. Hinc nos inermes, debiles omnes sumus. Sed Christus antidoto luem istam sustulit, Et posse dedit ultra impiorum arma et minas. Nut: Quid hisce verbis, virgo, praetendis geri? Cat: Infanda Caesar sacra cum praesens geret, Certum est parantem voce coram carpere. Confido, Christus coepta curabit deus. Nut: Facinus, puella, non puellae dictitas! Animus tyranni virginis molli sono Trux non movetur: pone spem vanam, precor! Cat: Emensa nostris spes foret si viribus, Spe pulsa dudum coepta posuissem impotens. Sed cum supremo spes mihi infixa est deo, Sperare possum quidlibet tali auspice. Nut: Tentare Christi numen audax non times? Facinus inauditum tenera virgo paras? Cat: Sic magna semper Christus ex vili gerit, Demissa tollit, deprimit sublimia. Holofernis alti sustulit Iudith caput, Matrona vilis, magna sed soli deo. At pectus expugnare, non arma expeto. 192] Sen. Oed. 296 sed quo vocat me patria, quo Phoebus, sequar. 193] Octavia 461 hoc absit nefas. 205–09] C 310sq., 313–15. 217] C 309. 222–40] C 316–25, 329–36. Nut: Animum domare quam arma saepe est fortius: Haec qui domat, premit. Animum qui urget, movet. Si pergis istuc, pectus irati ducis In te nefandas mortis exquiret cruces, Flagrisque rectam terror incesset fidem. Cat: At ferre Christo mortis optandae decus Sola est voluptas, ardor huc mentis vocat. Animos virorum suscitet dux foemina, Quae firma sanctam morte testetur fidem. Nut: Sed cui relictam deseres nutricem, hera? Cat: Ne me retentes nostra per solatia! Excussit ista solus ardor siderum. Solamen illic nobile, hic conflictus est. Nec miles alto vertice trophaeum gerit, Victor priusquam ex hoste suppresso redit. Agl: Sed en, caterva septus erumpit ferox! The: Secede, tibi consule, hera, vel tecum abstrahar! Cat: Nil vos timete! Quicquid est periculi, Subibo sola, fulta Christi numine. Istic ad aedis phana tendentem moror: Hoc, Christe, factum, quod movente te paro, Felix secundes, et tua ipse dirige! Pectus paravi, verba, moderator, rege!

Scena VI. Chalepus – Maxentius – Octa-vianus – Torbelus – Livia – Catharina Prodire, miles, Caesarem istuc perstrepe, Stupendus ut sit barbarae Aegypti solo! Max: Abimus ergo Serapis ad sacra Nilici? Oct: Praesto reliqua, tua sola maiestas abest. Max: Parata miro sacra sumtu barbara Videbis, uxor. Apis imperium mihi Eous amplo, quam patet Phoebus, solo Litatus istis dexter addicat sacris! Liv: Sit semper iste dexter ad votum deus! Non male reguntur regna quae dii deferunt: Merito colantur ergo sumtu regio! Max: Sapienter istud, mentis o concors meae. Tor: Concede, virgo, Caesar hac phanum petit! Cat: Sed ante Caesar arguendus est palam, 240] Verg.Aen. 1,364 dux femina facti. 252–329] H 220–97. 265sq.] C 440sq. Quam tam nefandas error inficiat manus. Tor: At lingua mentem isthaec sonat phanaticam. Preme, virgo, verba vocis ingratae, precor! At tamen ad ipsum transitum paro tibi. Princeps, Sibylla credo Phoebi quaepiam Divina spirans expetit coram loqui. Max: Forsan profertur omen ad sceptrum mihi.

Scena VII. Maxentius – Catharina – Livia Age, virgo, fatis si quod est omen meis Mentemque Phoebus implet, huc expectora! Humana nam non ora nec vultus tibi, Est omne divinum, quod ex isto excidit. Cat: Non ista, princeps, ora, nec vultus vide, Mortalis huius quae caducus fert vigor, Sed quae sonat mens, sola divini capax, Monita beatis audias caelestibus! Miror, potenti qui Romam regis manu Orbemque totum, qui tuos alto premis Hostes triumpho, nec subesse sustines Servile saxo subdere caput fictili, Et tot deorum monstra forma tortili Lignis dolatis, artificis edita manu Colere beato pro poli excelso deo, Placare caesis daemonas centum hostiis, Tanquam Falerni belluarumque indigos. An non dii si sint, abunde isthaec parent Si fors egebunt? At deus sat est potens Et quisquis eget, hoc se deum casu negat. An sistra vestros pulsa delectant deos, Quibus nec auris nec soni sensus capax, Stupido refinxit aere quos homo artifex? Prius iacebat fomes hic truncus foco, Decemve marmor vix movendum vectibus, Aut aes recocto ter scelestum pulvere. Accessit istuc sacrilega artifex manu, Effinxit inde membra mortalis viri, Caput, lacertos, pectus, os, manus, pedes: 298 auris] H 266 : auri A. 274–89] C 478–90. 303 sacrilega … manu] Hor. carm. 2,13,2. Nec hanc inertem perspicis formam dei? Si fictus est tibi, quin magis fictor deus? Deosne quisquam, qui deus non sit, facit? Caelestis est mens, fixus uni nec loco, Delubra, lucos, phana nec petens deus, Nec aere fusus, corporis nexu carens. Sibi fecit aedem totius poli ratam Habitans in altis rector orbis unicus Qui sit colendus mente, non caeso bove, Nec thure, fuso nec ter aut quater mero. Sed si piandum est crimen infestum tibi, Non hoc boatu belluarum insontium: Pietate placa numen iratum dei! Nefas repelle perfidum, iustum cole Stabile! Parabis hac via sceptrum tibi Et sempiternae sedis ad superos decus. Max: Nova, virgo, nobis mente miranda sonas, Non occupato iudicanda pectore. Sacris vacandum, post, quid id sit, audiam. Vos hanc remotas abdite in partes domus, Donec peracto plura scisciter sacro! Age, uxor, aras thure divorum cole! Liv: Deduc, sacerdos, rite in aedem Caesarem, Sacris faustum et auspicatum nunc lita! 314] Sen. frg. 123 Vultisne vos deum cogitare … non immolationibus et sanguine multo colendum … sed mente pura. – Ps.Cato dist. 1,1sq. Si deus est animus ... Hic tibi praecipue sit pura mente colendus. 322–26] C 499–503. 324 quid id sit] Plaut. Men. 762, Poen. 92.

Actus II

Scena I. Maxentius Prolixa tantis fit mihi sacris mora. Peragant remoto me! Alius urget hic labor. Commovit illa turbidum virgo caput, Quae nec sacris me praesto nec fecit mihi, Epulisque crevit pectoris cura et mero, Rapuitque mentem dispari affectu meam: Saevire bilis suadet et deûm ultio Palamque nostra despicata dignitas, Impune divis ne procax illuserit. Amor sed intus me mihi aversum trahit. Irrepsit istuc ex diserto gutture, Forma venusta, iunceove pectore. Fatebor, ipso est digna virgo Caesare. Ut illa roseis verba manabant genis! Ut lumen acre frontis ornabat decus! Ipsa est venustas, quam dii ornant caelites – Hinc maior illam fastus in deos tenet. Si quarta, credo, cum tribus quondam foret, Electa formae quum Venus munus tulit, Ipso tulisset arbitro munus Pari. Quid, si videri tam decora mihi ambiens Occurrit aculeos amoris imprimens? Placet profecto, nec fefellit fascinum: Si me amat, amare diis vel invitis velim! Sed en, peractis pontifex prodit sacris. Scitandus, extis quid mihi dii praedicent.

Scena II. Maxentius – Ichthybolus – Flamen – Hexia – Erictho – Dipsas – Astaroth – Lucifer – Acilius – Porphirius – Livia – Satellites Ecquid litatus spondet Apis, pontifex? Ich: Quod sit sacrum felixque semper Caesari! Nil non secundum dii deaeque suggerunt, 355 dii] H 362 : om. A. ante 356] Hexia, Flamen A. 330–63] H 328–52, 361–70. 332–46] C 661–73. 342] Ov. epist. 1,4,55 cum coniuge Caesare digna; BM 3,737 tu Caesare digna marito. 352 Placet profecto] Plaut. mil. 210. Qui non paratum dummodo Romae decus, Sed universum, quantus est, orbem tua Sub sceptra promittunt et excelsam manum, Maximus ut exstet principum Maxentius. Haec sancta divorum ora nostrorum canunt. Max: Responsa divûm perplacent caelestium, Sed inferorum nunc quoque mea numinum Mens gestit an consentiant oracula. Ich: Faxo, imperator, ut e profundo Tartari Lacu evocatas audias manes tibi Eadem asserentes. Max: Scilicet id est, quod volo. Ich: Age, flamen, huc Erictho, Dipsas, Hexia Mox advolent! Fla: Curabo, praesul inclyte. Heus, heus quibus latitatis antris abditae, Hecates ministrae interpretesque daemonum? Prodite mox ad me foras, veneficae, Egredimini huc Erictho, Dipsas, Hexia! Hex: Quis nos petit, quorsum vel ad quid evocat? Fla: Ichthybolus ipse, Caesar et Maxentius Ad se venire vos iubent celerrime, Scitentur ut responsa ab inferis diis. Hex: I prae, viam monstra, sequemur ocyius. Praesto sumus venerande Praesul, quid placet? Quidvis iube, nos exsequemur sedulo. Ich: Scio vos magorum arcana cuncta noscere Et disciplinis plurimum his excellere, Quascunque Memphis et alta Babylon tradidit, Adeo ut deos Acheronte ab imo ducere Possitis et casus futuros quoslibet Cuicunque vestris artibus depromere. Ergo, suam fortunam ut ipsi Caesari Ediceretis, vos vocandas censui. Vestras igitur artes periclitamini, Atque interim, dum fit sacrum Proserpinae Et inferis litatur hecatombe diis, Ciete manes, fata et ipsi pandite! Hex: Votis libenter obsequemur Caesaris. Eri: O imperator, huc cedo manum dextram! Per ipsius caput trifaucis Cerberi: 386] deducere A. 396] dexteram A. 367sq.] Sen. Ag. 2 adsum profundo Tartari emissus specu. 372 quibus ... antris] Hor. carm. 3,25,3sq. 380] Terent. Andr. 171 i prae, sequar; Eun. 908 i prae, sequor. 383] Lucan. 6,431sq. detestanda deis saevorum arcana magorum / noverat. 386] Sen. Phaedr. 98 Acheronte in imo; Verg. Aen. 11,23 et Stat. Theb. 1,597 Acheronte sub imo. Canam senectam, vitae et annos plurimos, Stabile imperium et orbis monarchiam tibi, Immo et tuis per secla multa posteris, Hae lineae transversim recto et ordine Volam secantes, quas „parallelas“ nuncupant, Certissime praesagiunt atque indicant. Dip: Speculum sed hoc, Caesar, micans nunc inspice! Cedo, cuius hic formam intueri te putas? Max: Papae, video Diocletianum mortuum Nuper superstitem vivumque assistere! Dip: Ipsum roga de his, quae iuvat cognoscere! Max: Interroga tute ipsamet! Dip: Secundane Sunt fata nostri Caesaris? Ast: Secunda sunt Et fausta prorsus, auspicata et omnia. Hex: An, imperator, diis ab infernalibus Audire te delectat etiam oraculum? Max: Quidni iuvet? Hex: Hic ergo, Caesar, sistito, Et hunc in orbem caeteri vos cogite! Omnes suis stent firmiter vestigiis, Nemo pedem prorsus suo moveat loco, Nemo loquitor, omnes apertis auribus Animisque adeste, et auscultate sedulo! Orce pater, qui sceptra regens Acherontia noctis Arbiter aeternae umbrarum Erebique potenti Imperium ditione tenes, Minos, Rhadamante, Aeace, Plutonis coniunx, Proserpina, votis Aspirate meis, mihi et intra hunc ilicet orbem Sistite noctigenarum aliquem, qui fata repandat Caesaris! Aeternam per noctem atque atria nigra, Per Phlegetontis aquas, per Cerbereos ululatus, Eumenidesque colubriferas, teterrima monstra, Per Stygiae adiuro vos livida stagna paludis, Per vada sulphurei Cocyti, hic sistite, Averni Indigenam, supplex vos vestraque numina adoro! Luc: Adsum invocatus. Quid placet resciscere? Hex: Feliciane futura sint et prospera, Ob quae diis hecatombe oblata est manibus. Luc: Secunda sane, fausta et ex voto omnia. Romam bonis avibus, notisque prosperis Revertet imperator, salvis navibus Incolumis ipse et salvis omnibus suis. 429 stagna paludis] Stat. Pun. 3,484. 436 bonis avibus] Ov. fast. 1,513; met. 15,640. 420–31] dact. hexam. Quin imperium Italiae qui nunc et Africae Tantum tenet, manu potenti protinus Terra marique subditis sibi hostibus Totius orbis imperator praepotens Evadet et monarcha tremendus omnibus. Hex: Audin’, ferant quid fata, Caesar, infera? Ich: Sortes viden’, ut inferae caelestibus, Minois urna quas movet, consentiant? Max: Factum nunc est satis mihi per omnia. Abite, vestras et specus revisite! Sestertiûm sed heus, Acili, singulis, Fac mille detur! Aci: Faxo, Caesar optime. Hex: Grates habemus maximas, quas possumus, Caesar, tibi pro liberali hoc munere. Ich: Agite ergo, vos proceres, virique principes, De tanto honore gratulantes Caesari Quem dii deaeque caelites atque inferi Mundi monarcham maximum renunciant! Paeana laetum concinite et applaudite! Por: Faustum esto, et alti coelites faxint ratum! Liv: Eia, sit istud perpes et constans tibi, Dominator ampli, Caesar, orbis, maxime! Sat: Auguste, felix imperator praepotens, Divis amate: tibi sit augustum decus, Gere, quicquid optas, nos sequemur milites! Max: Fructum laborum sumo nunc quam maximum: Nescio quid ipse maius animus imperat Laudes futurae gloriae etiamnum occupans. Quid, Porphiri, primum gerendum consulis? Por: Adice subacto iam rebelles imperio, Nam sunt, ad istud qui sinistro numine Tendant tribunal, grandeque solium ambiant. Adversus istos contrahe armorum manum, Ne quod faventes dant tibi imperium dii, Excidat inerti forte negligentia. Max: Solerter istud. Deligetur hic manus, Totaque miles scriptus Aegypto brevi Frequens in hostem Api favente armabitur. Isthaec tibi, praefecte, res curae siet! Por: Ad omne, Caesar, promtus obsequium feror, Quodcunque forti iusseris agendum manu, 445] caelestibus ut inferae A. 457] concinnite A. 446] Verg. 6,432 quaesitor Minos urnam movet. 458–603] H 371–73, 376–405, 407–519. 478–80] B 867–69; C 557, 559. Eaque, quam tu comprobes merito, fide. Max: Sed post sacratas Apis epulas, gaudio Solvenda mens est, nunc graves curae cadant! Iam tum recordor virginis sophistriae, Quae nos diserta voce et ore amabili Delectet. Istuc, miles, hanc deducito! Spectate mecum! Vos Sibyllam aut Palladem Putetis esse, sic inaudita occinit, Nisi mente divos non parum vana notet.

Scena III. Nazamon – Barathros – Catharina Age, virgo, profer mentis haud sanae gradum! Utinam liceret hinc procul seducere, Non in tyranni, misera, concideres manus. Cat: Malim tyranni ferre truculentas manus, Quam te impudico audire latratu, miser! Hinc mentis est mors, inde nil periculi. Bar: Sit plusquam atrox, furente tygri saevior, In hanc ferocem si movet saevitiam, Haec forma Libycas tygrides sedaverit Doctusque sermo, si perinde sit integer, Nec laedat altos lingua mortalis deos. Naz: Praesagit ergo certus hinc metus mihi, Offensus ardor ne gravius odium trahat: Est nempe semper acrior amantis furor. Cat: Inane tempus trahitis. Istuc ducite! Bar: Huc, Caesar, istam duximus iussi tibi.

Scena IIII. Maxentius – Catharina Sub sacra divûm, virgo non satis pudens, Oblita sexus ausa es ipsum Caesarem Superosque voce perfida lacessere. Perstas eadem pertinax sententia, Sobria vel illam lingua mentem corrigit? 503 ducite] H 419 : deducite A. 486sq.] C 679sq. 505–71] C 681–727. 506 oblita sexus] Serv. Aen. 11,893; Stat. Theb. 9,118 sexusque oblita minoris. Cat: Manebo constans voce nec animo labans. Ebriane visa? Sobria, en, eadem assero. Mustum beati me facit ratam meri, Non quod propinat Bacchus enormis gulae, Ad omne sensim quod trahit mentem nefas Pudore presso et pectoris vertigine, Radice sed quod pressit ex ima deus Nati meracis vitis, efficit ebriam. Cuius liquore guttur allectum semel Fastidit omnis potionem cupediae, Humana temnens quaeritat sublimia, Pectusque purgat efficaci poculo, Sapiat ut ultra – nomen elatum – sophos. Max: Aenigma nobis implicas, sophistria, Et verba citra vel scopum vel rem rotas. Cohibe ad petita facile responsum mea! Dic, tibi quod istam dat genus fiduciam, Patriaeve vel opum, stirpis aut quod sit decus? Cat: Non fecit istam stirps generis audaciam, Nec opum superba fecit ambitio levem, Sed Christus alti nobile genus aetheris Illustre nobis contulit stirpis decus. Nemo sub illo vilis aut ignobilis. Sat mihi quod inde clara sit nativitas, Quamquam nec huius vile sit genus soli. Quod cum requiris, non superba proferam Domus unde nobis ducitur prosapia: Reges recenset principes Aegyptios Magni Lagidas sanguine exortos Lagi, Inde Ptolomaorum diu hoc rexit genus, Romana donec sustulit reges manus, Quum turpe nostrae dedecus prosapiae, Cleopatra, regnum prostituit adultero. Huic propinquus, noster atavus, Arabiae Petiit remotas pulsus armis insulas, Regina Candax quem suis fecit ducem. Virtute cuius hostium arma contudit Indisque praedas rettulit victis graves. Quartus ex illo Costus est parens mihi, Rebus nec ipse fortiter gestis minor, Amore verum motus Aegypti suae 528 stirps] H 444 : stirpis A. 520] Sen. Herc. 89f. I nunc, superbe, caelitum sedes pete, / humana temne. 548] BM 2,233 Quartus ab hoc Costus genitor mihi. Remeavit istuc, Caesarum partes sequens, Primasque, quoad vixit, habuit Alexandriae. Hinc, Caesar, illud quod rogas, nomen traho: Gentis Lagidae sola sum proles super. Max: Illustris igitur nata quin genus refers, Colisve cultos olim avitis regibus, Ne stemma tantum per nefas in te cadat! Nam tua feroces lingua poenas postulat. Cat: Potior parenti cura prudenti fuit Magnas per artes pectus ornandi meum Quam segne avitum nomen ignavam sequi. Hortante patre literatis sub sophis Puella sensus ad graves mentem tuli, Et alta docilis scripta philosophantium Didici magistris pectus admirantibus Solers, cerebrum et vim ingenii acerrimam, Atque in pusilla tantum acumen virgine. Sensi iuvari nostra sensa caelitus: Superba nam non do mihi hancce gloriam, Quam reddo soli grata concessam deo. Instructa tantis ergo tandem dogmatis Primum deorum ficta sensi numina, Quos stulta partim fecit ignorantia, Partim scelesti criminis mens conscia Aliquo nefas mortale praetexens deo. Hinc orta Venus, hinc est Cupido atque Bromius, Latrator inde Canis et Apis pascuus Cum Fele, Porrum, Coepe, monstra daemonum, Et rex deorum optimus adulter Iuppiter, Ac mille divûm fana, luci, nomina. Quorum pudendos fama mores arguit Divinitatemque occupasse per nefas, Unde sceleratis esset exemplum dei. Hic fornicatur – fecit id Saturnius. Trucidat ille – praeses est Mars bellico. Pellit parentes impius – uti Iuppiter. Denique relictum nil scelestum aut impium, Quod non deorum facinus excuset nefas. At ille, coeli qui monarchiam regit, Satis superque solus orbi sufficit. Nec huic ministris tam pudendis est opus, Cultu reiecto principis qui se coli 584–86] Aug. in psalm. 61,23 adulterium non faciebat voluntas propria, sed Venus; et homicidium non faciebat voluntas propria, sed Mars; et iustum non faciebat deus, sed Iovis. Cogant, ut illa summa maiestas cadat, Quum sit colenda sola maiestas dei, Qui det beatas caelitus bonis domos: Non ut colamur, sed colamus ut deum, Et sempiterna visio felicitet. Max: Removete Christi garrulam sophistriam, Suadere quidvis docta lingua futili In nos deorum numen iratum ciet. Eam profundo claudite invisam specu, Cui negetis quod famem allevet aut sitim, Donec, quid acto sit opus huic, invenero!

Scena V. Sanga – Agla – Donax – Therpe – Catharina Opacam, age iam virgo, ingredere et tetram hanc specum, Ut, qua mades, edormias sat crapulam! Ergastuli stomachus squalore concitus Prae nausea mox evomet mala toxica, Et alta mentis, qua tumes, superbia Fame ac siti depressa sese corrigens Obtemperare iussis discet Caesaris. Agl: Permitte me, dominam ut ancilla subsequar. Don: Recede mox, ni fuste vis tractarier! The: Sine, obsecro, suas herae pedissequas Praestare saltem paululum solatii! Don: Et tu mihi facessis hic negocium? Amoliare nisi hinc, statim pugnos edes. The: Decies mori, quam cedere, stat sententia. Don: Quid fata sponte provocas, stultissima? Te non vocante satis mature ea aderunt. Potius cave, frustra gementem ne obruant! Cat: Abite iam! Sat est operae datum mihi. Vitae quod est super, deo dependite! Valete, Christi in gratia et persistite, Carae mihi et semper fideles virgines! Agl: Heu omnium mortalium miserrimas, Quae talem heram nunquam visurae amisimus, Servire cui forte haud licebit amplius, A qua abstrahi vel morte telum est durius! The: O facinus indignum et scelus execrabile, 596] 966. 598–603] C 746–48. 616] Plaut. Amph. 309 pugnos edet. 625] Sen. contr. 10,1,6 omnium mortalium miserrimi. Tam nobilem et gratam superis virginem, Regum satu quin editam Ptolemaida, Foetore tetro et inedia sic confici!

Scena VI. Maxentius – Ichthybolus – Torbelus Ad tanta divûm probra quin tu, pontifex, Patronus Apis numen asseris tui? Ich: Dii non patroni verba, vindictam petunt. Iratus Apis gramen expascit minus Presso boatu nulla dans oracula, Poenas necata donec illa solverit. Nec, si diu differs, diu dii perferent. Max: At multa docta disputat facundia. Ich: Ergo scientum de tot urbis millibus, Huc disputatum, secta quae Christi novet, Vocentur, arte ceteros qui praeeant! Mox Christianam riserint vesaniam, Tollatur urbe quo molestum diis caput. Nam si venenum serpat istud altius, Dii sceptra tam lati imperii tibi auferent Hosti faventes, Caesar, infenso tibi. Max: Ah absit istud facinus! Absit hoc nefas! Peribit illa, pertinax si disserat, Quamvis amoris vis mihi secus imperat. Et fors puella mollibus sermonibus Solvet severam sub sophis sententiam. Torbele, quotquot sunt sophon gymnasia, Quos docta studiis ornat Aegyptus, voca! Tor: Mandata magni Caesaris velox ago. 633–704] H 520–43, 580–627. 633–40] C 750–54. 641] 679. 649] Sen. Med. 931sq. Incognitum istud facinus ac dirum nefas / a me quoque absit. 653] C 764.

Actus III.

Scena I. Torbelus – Daemonicus – Clitus – Sophander – Philologus – Typhus – Macarius Peragenda magni iussa sunt Maxentii Et convocandi hodie philosophantum greges, Qui cum puella disserant phanatica. Sed ubi docentum scisciter diatribam? – Perplexa nodis audio sophismata Et grande quiddam voce perplexa iaci: Removebo latas porticus tectae fores. Sapiens senatus, veritatis arbiter, Vobis cerebrum vimque pectoris precor Et veritatem nosse, quam disquiritis! Dae: Sit iste felix, hospes, adventus tuus! Num quaeris unam veritatis indicem Gemmamque multis abditam sapientiae? Haec te beatum reddet affatim schola, Errore vulgi liberum atque insania. Tor: Vos este soli sic beati ac liberi, Verbis potentes sed caretis censibus, Quum nunc beatos gaza dives personet. Cli: Natura nato, quod sat est, homini dedit. Nil quaerat extra, quum beatus sit domi! Aurum beatos non facit sed anxios. Tor: Aliud potentis Caesaris iussu fero: Vos ut scientum de tot urbis millibus Suprema doctrinae eligatis pectora. Sop: Num Caesar aulam philosophis ornet suam, Sapiat ut ipse rector orbis, aut sophos Gubernet amplum gentibus regnum patens? Phi: Non queat in aulis mollium cum purpura Rigida manere principi virtus comes Et ausa verum ferre libertas palam. Cum purpuratis purpurata opus est loqui. Typ: Simulare nescit nostra turpitudinem, Libera profatur lingua verum pertinax Fastus tyranni fronte non trepida ferens. 673 censibus] H 596 : sensibus A. 685 virtus] H 608 : Vittus A. 662] Sen. Phaedr. 639 Ambigua voce verba perplexa iacis; Sen. Thy. 270 grande quiddam. Et mens ruinis non movenda caelitus Servire inepta illis tyranni nutibus. Tor: Non hoc, sophistae, postulat Caesar modo, Sed Christianae dogma sectae iam recens Edisserendum, cuius id sit roboris, Contraque divûm est asserenda dignitas. Dae: Facile novellum Christi dogma vellimus, Quod nullus unquam philosophantium edidit, Natura nec summum sinit hominem deum. Tor: Non ista moror, o bone senex, surdo occinis. Lectos sed isto doctiores ordine Offerte! Ducam. Caesar haud patitur moras. Dae: I, dum requiro seligendos paululum, I, refer ituros! Mox sequemur proximi. Mac: Dii gentium sunt daemones, dii gentium Sunt daemones, dii gentium sunt daemones! Dae: Monstri quid istic, o sodales, obviam Venit aethera vociferationibus replens? Mac: Dii gentium sunt daemones! Cli: Vesanus est Stolidus senex, oberrans compita et vicos Totis diebus. Macarium vulgus vocat. Mac: Dii gentium sunt daemones! Resipiscite, O infideles, opificem rerum omnium Verum deum, Christum eius atque filium, Veneremini! Dii gentium sunt daemones! Sop: Fatue senex, incontinentem comprime Linguam atque sordidum os! Mac: Ita est, dii gentium Sunt daemones! Dae: Caenose, squallide, vapula! Mac: Ut ~~mille~~ fustibus me verberes, haud desino Clamare, quod dii gentium sint daemones. Cli: Fatuum sinas! Mac: Dii gentium sunt daemones! Dae: Ne turba murmur nostra confusum ferat, Cum disseremus, quinque pro turba sonent, Ut quisque nostrum solus induat decem, Nam tantus istic coetus est astantium. Reliqui probanda assensu et nutu iudicent! Cli: Recte, molestus sic erit sermo minus. Sed si quis astu plus videt quam ceteri, Opus iuvet commune voce libera! Typ: Tandem vocati quin moras dirumpimus! En Caesar astat taedio nos expetens. 710 Stolidus] Cf. B 1095. 726] nutu et assensu A. 702] Sen. Herc.f. 588 nec patitur moras. 705–21] B 1085–110. 705] Vulg. psalm. 95,5 omnes dii gentium daemonia. 719–21] B 1107–10. 722–64] H 628–70.

Scena II. Daemonicus – Typhus – Maxentius – Octavianus – Macarius – Piso – Donax – Catharina Auguste, salve, sit tuo regno decus! Typ: Sit mens in isto sana sano corpore! Max: Et haec sit alto perspicax vobis sinu, Splendore quorum claret Aegypti schola. Me mira movit vos vocandi gratia: Sacra apparentem nuper Aegypti diis Audax repressit virgo me sub limine Clamans nefastum diis sacrare esse facinus, Vanosque, totus quos colit mundus, deos. Unum novelli numen asserens dei, Omnes per artes docta abunde disserit. Infesta divis illa ni foret, queat Pallas videri voce vel forma Venus. Dae: Dignum nec hoc te scomma nec nobis reor, Potens quod istuc Caesar evocas sophos, Ut virginalis frontis adstent iudices, Aut cum furente litigent iuvencula. Quod nomen inde grande victores ferant, Vincant puellam si sophistae garrulam? Max: Aliud canetis audientes bestiam, Sua quum diserte proferet mysteria. Immunis istinc nemo vestrum excesserit! Si victa vobis disserendo cesserit, Munere remittam quemque contentum suo, Ne sit sub hoste palma vili ingloria. Typ: Non dona, Caesar, quaerimus, sed gloriam. Ego mille nostris pusiones artibus Doctos magister reddidi iam grandior: His cum puellam, quam refers, confer prius! Vivere recusem, si puer caussa cadat! Max: Videte primum, quae virago sit, sophi! Muliebre nec nos usque miramur genus, Ut, ni haec novum ferat, has parem tragoedias. Octaviane, huc imperato virginem Medium in sophon chorum statim producier! Oct: Faciam, imperator, quod iubes celerrime. Trahe huc, satelles, garrulam sophistriam! Mac: Dii gentium sunt daemones! Me prehendite, 731–65] B 1111–30. 735] C 853. 737–39] C 857–59. 738] Sen. Tro. 1151 audax virago. 749–61] C 863–74. 750] 892. 768] H 671. Vincite, percutite securi, bestiis Crudelibus date in cibum vel ignibus Cremate! Christianus en, Christum colo! Pis: Fatuum amolire Caesaris e conspectibus! Mac: Ad virginem illi tendunt. Euge, subsequor! Catharina virgo, Aegyptiae gentis decus, Deo dilecta, nobilis inter caelites, Iam mox regina futura, macte te geras, Cum stabis ante sanguisugae Caesaris Saevum tribunal immolanda victima! Memento candidae stolae et baptismatis! Te consecratam nuptiis caelestibus Laetare, sponsum praedica habere filium Dei intuentem tam decora certamina! Tormenta nil time, gladios, flammas, rotas! Recta ad bravia aeterna et immortalia Contende! Philosophantium, ut docta es, gregem Argue, doce, convince, Caesarem increpa! Don: Apage hinc! Cat: Deum pro me precare, mi pater! Mac: Dii gentium sunt daemones, sunt daemones!

Scena III. Maxentius – Catharina – Daemonicus – Typhus – Clitus – Philologus – Sophander Quum nemo dictis, virgo, reclamet tuis, Facile reportas te trophaeum iudice. Adsunt, disertam qui tibi linguam opprimant Sensusque captent, quos, Sibylla, personas, Et verba mutent pertinacis pectoris. Cat: Non si supernis vester oris Iuppiter, Facundus istuc Mercurius aut advolet, Permutet animi sensa, quae dixi, mei. Quae nec potestas inferae Pluto domus, Manesque cuncti, †quae† queant convellere. Dae: Quid igitur istuc, virgo, producis novi, Quod tam obstinata mens sibi fixit ratum? Cat: Nullum deorum numen esse in fictili, Nec magis in auro muscido quam stipite Dignum supremo qui deus colitur locum. Nec esse plures, quum deus solus potens 784] Locher 283sq. Non rota, non gladius, non saevi flamma tiranni / Falsivera potuit te superare fide. 790–1008] H 672–878, 881–92. 790–92] C 1180–82. Mundum gubernare sine collega queat, Vel imbecillis, vel piger sit, et impotens. Turbam deorum et inde vestrorum nego Numinaque ficta mille, tercentum Ioves, Patres, sorores, coniuges et pellices, Natos, parentes et procul ab atavis genus Infame stupris, unde caelum fluctuet. Dae: Sed haec poëtis ficta sunt mendacibus, Indigna divis dum canunt caelestibus. Quas nostra dudum fabulas vocat schola. Cat: Has cum fateris esse tantum fabulas, Cur veritatis invidus tales colis, Quin voce falsos libera infamas deos Aut dicta falso probra confutas palam? Haec erit in illos siderum digna pietas. Typ: Sed gaudet istis Iuppiter summus iocis, Et per theatra publicos ludos amat, Placatur unde numinis crebro furor. Cat: Non hinc, philosophe, agnoscis esse daemonas? Qui, quod severus non agi ferat Cato, Lubens requirant, ut pudorem proterant Aliosque ludant sceleris exemplo sui, Quo puniantur supplicii exemplo sui, In Styge rebelles quod deo soli luunt? Hinc nec fluentum peierare audent Stygos. Cli: Tu multa, virgo, non probata disseris, Nam quae beatos poena terreret deos? Vel fare, qua ratione tu sic asseras! Cat: Immo quia terret peierata Styx eos, Constat beatos esse nequaquam deos. Sed si qua divos hos probat ratio, refer! Cli: Quod totus orbis clamat assensu pari, Non debet una dissidere publico. Cat: Quod error ergo publicus persuaserit, Sapiens reclamet nemo suadens rectius? Cli: Atqui vel inde claret istorum decus, Quod regna quorum praesides aras colunt, Numine tuentur gloriosa satis suo, Et iam vetustis illa servant saeculis: 807 et] H 689 : vel A. 826 requirant] H 708, C 1212 : requirat A. 844 servant] H 726 : servent A. 829sq.] BM 2,293–95 Hi Stygios ideo metuunt iurare per amnes, / Quod Stygiis mersi stagnis altaque palude / Dant scelerum atroces iusto sub iudice poenas; cf. Verg. Aen. 3,323sq. 839sq.] Sen. epist. 123,6 Et recti apud nos locum tenet error, ubi publicus factus est. Adversus hostes conferunt victoriam Animantque fortes pro suis regnis duces. Cat: Quin ergo divis Troia adhuc perstat suis, Quorum sacratas tam pia aras coluerat? Babylona quare Persis evicit magis, Quam magna Babylon impotentem Persidem, Utraque deorum numini fidens pari? Et noster Apis cur suam Aegyptum Iovi Vestro subactam passus impotentior? An et poëtis ficta dii bella emovent? Phi: Sed multa multos signa confirmant deos, Non occupato errore vulgi nomine, Sed ante nostros perpetim aspectus vigent. Caelum verendum sempiterno numine, Et Phoebus alta luce mundo splendidus, Phoebeque compar dans suas orbi vices, Et quicquid inde fert opem mortalibus, Est ille nobis rite censendus deus. Sidera creandi vim beata conferunt, Sidera vigorem rebus augendi inferunt, Sidera disertae vocis inspirant melos, Et omne munus mentis astris promicat. Haec nec neganda sunt polorum numina. Sunt sempiterna, vivida, omnipotentia. Cat: Ut nemo vires ensis admirabitur, Impactus haesit fortius si vulneri, Sed pugilis artus et lacertos strenui, Impegit alto qui mucronem verbere, Sic illa caeli quae moventur sidera, Non vi suapte, sed coacta sic rotant. Nam si potestas libera vacandi foret, Non hoc labore dii premi se perferant. Deus haud videndus nemini mortalium, Deus haud in uno fixus ut stipes loco, Deus haud minister servit officiis heri, Ut ista faciunt quaeque munia praesidis. Nunc illa sursum, rursus in chaos ruunt. Sed numquam ad Arcton progredi potentia Affixa praescripto ut ministri limite. An maius ipsi non inest numen viro? Mutare vitae limitem hic ~~non~~ potest suae, Prodesse amico, rursus hostem laedere. Num erit ille quoque cum siderum cultu deus? 858] verendo sempiternum H 740. 867 nec] H 749 : ne A. Max: Etiamne tantum ceditis virgunculae, Et muta pro diis turba non valet loqui? En paene victi subticent a faemina. Ubi illa facilis palma, digna non sophis, „Vincant puellam quum sophistae garrulam“? Sop: Age, Caesar, illi profero munus novum, Edisserendum grandiori pectore. – Quum tollis omne, quod deus coli solet, Heroas olim collocatos caelitus Et clara caeli splendicantis sidera: Quem nunc relinquis praesidem polo deum? Quod nomen illi? Quaenam eum gentes colunt? Cat: Quod nomen aliud soli et uni des deo? „Deus“ vocatur quisquis ille praesidet, Solusque quum sit, non eget cognomine. Quotiesque sacrum nomen appellas dei, Toties sonabis praesidem caelo et solo, Toties creatis rebus auctorem dabis Bonique fontem et omnium rerum basim. Neque hic vocandus aetheris vis Iuppiter, Lucisve Iuno, aut Pallas in sapientia, Sed ubique solus haec dat atque unus deus. Potensque cum sit omnium, haud sociis eget. Summusque habere qui queat, quaeso, parem? Bonusque fieri nemo ut optimus potest. Est unus igitur optimus, summus, potens, Nec par, nec alius, qui ferat nomen dei, est. Eumque gentes mente non stupida colunt, Doctique scriptis comprobarunt plurimi, Sed error illos terruit vulgi nimis, Ne, quos colebat vulgus, offendant deos. Sop: At Christiani triplicem asseritis deum. Et unde nostros sic reprendis caelites? Numerumque nostris improbatum tu approbas? Cat: Quum lippus huius aspicit solis iubar, Minus videbit plusque taedii sentiet: Iniuriosa est lippienti claritas. Ubi quaeritatur numinis divinitas, Caecutit hominum mentis imbecillitas Nisi se videndam praebeat per gratiam 888–902] C 1291–303. 913–15] C 1304sq. 919–39] C 1307–18. 922–28] Vulg. Ioan. 9,39 in iudicium ego in hunc mundum veni ut qui non vident videant et qui vident caeci fiant; cf. Marc. 4,11sq. et Luc. 8,10; Greg.B. moral. 20,3 Lux quippe ipsa corporea, quae oculos sanos irradiat, infirmos obscurat; et dum lippientibus oculis claritati solis intenditur, plerumque eis caecitas ex luce generatur. Et mundet oculos clariore lumine. Nec mira res est, si videre non licet, Cum vos videntes lumen astu clauditis, Nec clariorem gratiam deposcitis. Humana si me ratio dicentem audiet, Non assequetur sensa de tanto deo. Terrena sed mens altius praetervolet Et se sacrato numini det subditam Credatque donec spiritum dei hauriat! Cognoscet illum tunc patrem cum filio, Quem, cum sit unus, trinus ut sit, noverit, Nec solida turbet unitatem trinitas. Ut noster animus (parva si magnis licet Conferre) ut unus partibus constat tribus: Ratio memoriam parturit namque ut parens, Ab iis voluntas prodit instar spiritus. Haec nos imago reddit assimiles deo, Refertque qualemcumque triadis imaginem. Hic ergo summus filium misit parens, Miro et stupendo, ut se decet, mysterio, Ut quod sibi mortale peccasset genus, Aequalis illud plecteret natus sibi. Ne, nemo tota gente dum mortalium Par est piare, quod nefas patraverat (Namque in supremum maxima est iniuria Neque ullus alto par et aequalis deo), Periret omnis carnis imbecillitas. Nam si severo perdidisset nos flagro, Vindex fuisset ille iusti durior. Impune nostrum sin remisisset nefas, Iuris quoque hic fuisset indulgentior. Sic aequitatem temperavit caritas. Natus piavit crimen, hic passus crucem, Pietate nostri motus, ut mitis deus. Uti qui sub illo mite collum miserit Dederitque firmam despicax vani fidem, Vita fruatur sempiternae gloriae Caelestis immortalitatis particeps. Non ut colatur ceu deus, sed ut hunc colat, Et ut colendo sit beatus iugiter. Dae: Etsi mineris, Caesar, et flammam et necem, Fateor aperta voce Christum cum patre Solum universi praesidem mundi deum. 968–72] C 1340–44. Max: O dii, cerebrum ter quater sacerrimum! Reliquine deliro seni assensum datis? Phi: Confiteor et ego voce Christum libera. Cat: O ter beati pectoris sententia! Hoc demum opus caelestis est sapientiae. Cli: Constanti quoque Christum fide deum assero. Typ: Similisque nostro pectori perstat fides. Sop: Christum fatemur singuli in summa deum. Num, Caesar, ipse sero nobiscum sapis? Max: Pro, os nefandi morionis impudens! Effunde miles oris immitis genas, Redeant per ipsas probra rimas faucium! Et hanc vetustam, quam prope videtis, casam, Propere – furore differor – succendite! Istuc iugatim tot magistros mittite, Nec noster ullam ferre scit furor moram! Trahite feroces! Ista sit vestra pietas! Dae: Quid, virgo, nostri numne sit Christus memor? Nam nulla nobis plura discendi mora est. Cat: Fidenter istis corpus ignibus date, Mortale flammis quicquid est dissolvite! Mens astra Christo transvolabit auspice. Max: Hanc inde seduc, miles, virginem magam! Obdurat horum cantibus mentem suis. Caedatur intus flexili flagro cutis, Nostri oculi ut isto gaudeant spectaculo! Cat: Abeo, sed ista state constantes fide, Nec vos ferocis Caesaris vis impotens Perturbet! Alto rex deus solio videns Certamen istud en coronas praeparat. Vos mox triumpho regna caeli maximo Ibitis Osannah succinentibus choris. Phi: Ne metue, virgo, mentis inconstantiam! Firmabit idem, qui dedit, Christus fidem. Nec sero quanquam deditos sibi deseret: En nos moratur dexter assistens patri. Vale, virgo, nostrae dux salutis omnium! Nos ante Christum creditum praevisimus. 988–92] C 1354–58. 998–1002] C 1359–61. 1004] C 1365. 1007] C 1364. – dux salutis] Prud. cath. 9,94 Ad brevem se mortis usum dux salutis dedidit.

Scena IIII. Ceryx – Pelatis – Cacus – Dimius – Clitus – Sanga – Macarius His summa quid conducit eruditio, Si propter illam mortis incurrunt malum? Mortis timore vel deos omnes negem. Sed ut frequens huc turba visum convolet, Inflabo claram compitatim buccinam. Mac: Dii gentium sunt daemones, meme in rogum, Sum Christianus, servio Christo deo! Electa martyrum o cohors, contendite Crucis per arctam semitam ad aurea sidera, Pro veritate obite constanter necem! O quam beatas, gloriosas, splendidas, Quam praedicandas omnibus dein saeculis Animas in aeterni patris ambrosium sinum Transmittitis vos, o fideles martyres! Veniet, tyranne, veniet infelix dies, Tute ipse quando acrioribus torquebere Flammis miser. Dii gentium sunt daemones! Pel: Heus, heus, meo socii hos exemplo vestium Tanto levate pondere, ne nimis aestuent! Hic luculentus iis satisfaciet focus. Cac: Sed iam manus post terga fune stringite! Eia, sophistae, nunc subite bustulum, Hic disputate sempiternum dedecus! San: Commodius omnes colligati vinculis Unum in globum flammis poterunt circumdari. Pel: Iit in paratos grex sophistarum rogos: Iam torreamus turgidos rictu sues! Istas retundet flamma mox barbas levis. Mitto supremum lucis aspectum facem. San: Recte profecto, quisque praedam colligat! Cli: O qui supernos, Christe, caelos incolis, Pro queis piasti crimen, animas suscipe! Cac: Congesta nunc et praeda non dives parum, Ea sorte nobis dividenda compari. Cer: Quod quisque victor rapuit, illud auferat! ante 1009 Clitus] Clytus A. 1009–13] H 895–99; B 1310–14. 1010] Cic. Tusc. 1,118 incideret in mortis malum. 1016–22] B 1285–89. 1029–31] B 1315–17. 1030sq.] H 900sq. 1031 sempiternum dedecus] Cic. Pis. 92. 1034] H 902. 1035sq.] H 893sq.; B 1318sq. 1037] H 903. – supremum … facem] B 1320. 1038] H 916. 1039sq.] H 904sq. 1041–51] H 917–27. Dim: Ignave, quicquam, buccinator, auferas? Quo meritus istud, timide et imbellis latro? Cer: Apagesis ergo, quod dat alea, sit ratum! An non videtis, quid mihi sors addicet? Iam tota nostras praeda venit in manus. Pel: Tu praeco totas vilis exuvias feres? Imbellis ante semivir nosces virum! Haec quisque rapite, fortior plus efferat!

Scena V. Macarius – Dares – Zelotes – Pistochares Cineresne sic et ossa virorum illustrium Tumulo carere et honore supremo decet, Jaceantque praeda bestiis rapacibus? Dar: Absit procul tantum nefas! Quin agite, mox Collecta clam preciosa ceu monilia Hinc auferamus singuli in nostras domus! Zel: Recte asseris, Dares! Quia praepotens deus Haec ipsa custodire et amare dicitur, Quin et pios cineres persaepe honoribus Ornans stupenda per hos patrat miracula. Mac: Sed quid moramur ipsum invisere mox locum? – O rem novam et saeclis inauditam omnibus! Dar: Quidnam vides monstri, precor? Quid sic stupes? Mac: An prodigium hoc inusitatum non vides? En maximam lignorum ut ignis copiam, Dudum in leves vorax favillas verterit, Struemque montis instar plane absumserit, At omnium veneranda corpora martyrum Circumvolans intacta prorsus liquerit! Illaesa vestis, tincta nec fuligine, Nec flamma barbas concremavit hispidas. Dar: Probe video vidensque stupore fere opprimor. Quis ergo, ni sit impius, negaverit, Gratas fuisse has hostias altissimo, Extincta quamvis et iaceant hic corpora, Animas tamen meliore vita perfrui? Pis: Quibus tibi verbis, deus, nunc gratias Agamus ista pro pietate maxima, Qua tanto decore testes afficis tuos, 1052sq.] B 1321sq. 1063sq.] B 1325, 1327. 1067 leves ... favillas] Homer. 1062 Inque leves abiit ... favillas. 1071sq.] H 908sq.; B 1326; C 1448sq. Et imbecillum Christianorum gregem Signis stupendis confoves et recreas, Fidemque adauges, nomen ac celebras tuum? Mac: O nos beatos ter quaterque et millies Fratres, quibus summi sacra vasa spiritus Thesaurum et hunc sanctissimorum pignorum, Quo totus orbis nil tenet praestantius, Divina tanquam virgula gratis obtulit! Zel: Agite ergo nunc alacres, sodales optimi, Veneratione qua reliquias addecet ~~sacras~~ Tractare, cultu et prosequi sacraria Seu praepotentis templa vera numinis, Haec balsamo quovis magis fragrantia Sublata mox domum feramus corpora. Nam flamma quos atrox violare exhorruit, Pollere magna gratia quis ambigat? 1087 praestantius] praestatius A. 1092] B 1331. 1094] B 1330.

Actus IIII.

Scena I. Livia – Porphirius – Acilius – Claudia – Melite Miseret profecto, Porphiri, virgunculae, Quam clausit atro trux specu Maxentius Virgisque caedi passus immitis diu, Donec cruenta sanguis efflueret cute, Et impudica immanitate fervidus Spectaret istud impudenti gaudio. Nec purulenta sufficit vis verberum: Defessa caeco membra claudit carcere, Vacua medelae pharmaco et solatio, Abhincque pridem durus escam denegat. Vereor, ut illa seminex oblangueat, Unde animus illam visere exardet mihi. Por: Sed est timendus Caesaris furor tui. Voluit furente sic fame illam confici. Liv: Ecquis virorum dura finxit pectora, Ut ista pressis intuantur lacrymis? Sed nimis atrox est hic meus prae ceteris: Ubere, quod aiunt, educatus tygridis Silices anhelo et saxa gestans pectore Superat Neronis saeviens truculentiam Tyberiique gladium abunde sanguinarium: Mage vis virorum est in viros tolerabilis. Nam quis virorum saeviit ita in virgines, Nisi ille potus Biberius ut in coniugem? Quod et mihi metuo cordis exemplum feri. Humanitatis qui viam excessit semel, Atrocitatis fertur in probrum avius. Semel ausus istud, maius attentat nefas, Et mens reverti post scelus tantum nequit. Por: Proclive trahit in alterum prius nefas, Sed quum deorum cultus atrocem facit, Pietas in ipsa grandis est saevitie. 1100] H 958 : sanguinefflueret A. 1124] H 982 : ausus est istud A. 1097–137] H 955–995. 1097–112] B 1435–41; C 1531–44. 1103 vis verberum] Sen. Phaedr. 884 Verberum vis; C 1394. 1104] Verg. Aen. 6,734 clausae tenebris et carcere caeco; Sen. Ag. 988 abstrusa caeco carcere; Verg. georg. 4,438 vix defessa senem passus componere membra. 1109sq.] B 1452sq. 1111] Manil. 5,220 et 5,537 pectora finget. 1114] Verg. Aen. 4,367 Hyrcanaeque admorunt ubera tigres. 1115] E.g. Octavia 779 quid portat pectore anhelo? 1119] C 1545. 1127–132] C 1547–52. Liv: Non esse gratum mitibus superis potest, Punire sontem quamlibet severius. Adhaec sophistas illa vicit disserens. Si iusta caussa traxit in sententiam, Debuit in illam saevus animadvertere? Plus illa, credo, turba philosophantium Discernit, iste quam meus coniunx rudis. Por: Visemus ipsam clam remoto Caesare Et teste nullo, ne quis istud deferat. Eho, tribune, adesdum! Aci: Princeps inclyte, Adsum, celer, quod iusseris, perfecero. Por: En hoc tibi capesse iam marsupium, Pecuniis auroque fulvo turgidum! Quo praesidi custodibusque carceris Persuadeas, nobis aditus ad virginem ut Pateat datam nuperrime in custodiam. Aci: Factum puta, princeps! Facile hoc ariete ego Cunctas fores ergastuli expugnavero: Splendore nummi capti namque milites Omnes seras parati erunt recludere. Viam aperiam. Quod si placet, post paululum Praeeuntis ut sequare licet vestigia. Liv: Gratum est. Sed istis pectoris custodibus Ausim vel arcanum omne fidis credere. Videte, ne quid hinc foras, quod gessimus, Eliminetis: os sit arcani tenax! Mel: Domina, priusquam, quod tacendum praecipis, Perfida revelem, vita tolletur mihi! Cla: Si incontinentis plectra linguae tinniant, Secreta quae vis nemini nota amplius, Ego prius hanc fibris ab ipsis exeram! Liv: Sat est! Lucernam praefer istuc, Claudia, Offendat atro ne specu incertus gradus! Tu post, Melite, ne quis occupet, vide! Cla: Non hic lucerna clarus indiget locus, Relucet intus obstupenda claritas. Non Phoebus axe clariore splendicat. Non audis una concinentium melos? Mortalis haud est ista, sed vox caelitum. 1145] facile ego hoc ariete A. 1136sq.] B 1458sq. 1140–48] B 1469–75. 1151–1242] H 996–1087. 1153–56] C 1564–67. 1153–58] B 1460–65. – foras ... eliminetis] Hor. epist. 1,5,24sq. ne fidos inter amicos / sit qui dicta foras eliminet. 1160–62] B 1478–80; C 1570. 1163sq.] B 1483sq. Liv: Quod istud omen, unde voces cantuum? Non hic, ut ante rebar, est luctus miser, Sed laeta requies dulcis et melodia. Quid cerno? Vultus penitus usque caelitum! Por: Spectemus intro curiosi, quid gerant!

Scena II. Porphirius – Catharina – Livia – Melite – Colax – Polydipsius – Agalastus Liv: O diva virgo, cura caelesti deo, Ignosce, quod sic Caesar inclusit ferox Et te nefando difflagellarit modo, Iusserit et istic languida exsugi fame Sine luce nigris te tenebris abdicans. Cat: Quas pernegavit Caesar humanas dapes, Ad me beatas nuncius caelo tulit, Et luce tetram reppulit caliginem. Liv: Video, nec oris splendor hinc emarcuit, Nec ulla toto corpore apparet nota, Sublata vibex omnis acti mastigis. Sed et misertae dum tibi solatium Paramus isto proximae pro limine, Audimus odas et beatum canticum. Mihi visa vultus sum videre caelicos. Cat: Humana postquam plura non suffert caro Et tota languet vis remissa corporis, Tunc ille, cui me credidi, Christus deus, Caelestis adhibet robur efficaciae, Qua frigus, ignes, vulnera et sitim et famem, Et quicquid immane, ferimus fortissime. Hic noctis umbras lumine illustrat suo, Hic lacera nostrae membra carnis leniit. Quos visa vultus es videre caelicos, Huc fuit ab illo missus usque nuncius, Paranymphus alti qui mihi sponsi foret, Ut nupta Christo sic pudica conforem, Uti post solutam corporis compaginem (Quod Caesar, opto, conferat tuus brevi) Subeam beatos sponsa tum Christi polos. Liv: Non ille certe mortis inferet malum 1168–72] B 1494–97. 1173–82] C 1577–84. 1189–1191] C 1585–1587. 1195 lacera ... membra] Sen. Ag. 746. Meus ille coniunx crudus, humani immemor: Nodosa solvam vincla, libera ut exeas. Cat: O absit hac me visites caussa, precor: An ut paratas caelitus mihi nuptias Et ut peracti serta iam certaminis Ignava Christo deseram et fallam fidem? Non fugio, proinde sed magis palmam moror, Qua me supremus decoret in caelis deus. Illic quies est grandis et felicitas, Quae sit per istas comparanda angustias. Namque ut patenti semen exceptum solo, Ni putrefiat, non bonam frugem feret, Mortale sic hoc debet immori prius Quam tangat astra corpus istud terreum, Ubi munus olim messis aeternae metat. Por: Est vestra sane secta quam solam probem Solidum requirens tramite adoperto bonum Deumque verum tot reiectis asserens. Liv: Eadem ego certe, Porphiri, tecum assero. Cat: Isthaec beatos reddet agnitio dei, Si, quem asseritis, una colatis cognitum. Por: Quo sit colendus ille ritu, haud novimus. Cat: Docebo ritum: non cruentis bestiis, Sed mente pura comprecandus est modo. Por: At initiandi nullus est ergo modus? Cat: Est. Ficta si non lingua simulat hanc fidem, Sacrabo mecum vestra Christo pectora. Liv: Hoc usque votis, voce nec ficta obsecro! Mel: Domina, recede, ne quis haec cernat loquax! Huc fert ab aula nuncius celer gradum. Fortassis istud, vis quod arcanum, efferet. Liv: Non me fateri iam palam Christum pudet. Alia subivit pectori vis roboris. Nec metuo diras Caesaris nostri minas Neque adeo tantum nuper horrendam necem. Cat: Ista est lavacri vis sacro spiramine Immissa menti, qua novus surgit vigor. Vos ite, Christi spiritum sectamini! Docebit ille, vincta quod minus queo. Por: Heus tu, cave, praefecte, sedulo precor, 1205–13] B 1504sq.; C 1604–11. 1214sq.] Vulg. Ioh. 12,24sq. nisi granum frumenti cadens in terram mortuum fuerit ipsum solum manet, si autem mortuum fuerit multum fructum adfert. 1223] C 1622. 1225–27] C 1598–1600. 1235sq.] C 1600–02. 1239] Tert. adv.Marc 4,9,7 unius lavacri vis; Paul.Nol. carm. 22,39 formatumque hominem limo et spiramine sacro. 1241sq.] C 1623sq. Nos hic fuisse ne cuiquam dixeris, Neu quis tuorum haec verba aut facta eliminet Trucisque ad aures deferat Maxentii! Meam vicissim gratiam omni tempore Vobis paratam sentietis, credite! Col: Linguam mihi prius quis amputaverit, Extorserit quam verbulum vel unicum! Pol: Quin colla citius ense quis haec praesciderit, Violare quam datam tibi cogat fidem! Aga: Malimus omnes ~~centies vel~~ sanguinem Quam te tyranno principem sic prodere!

Scena III. Chalepus – Catherina Me Caesar ardens duplici flamma iubet Preces minasque ferre captae virgini. Indigna divûm despicata dignitas, Et sua vicissim turgidum movet iecur, Multumque Christi invisa secta hunc efferat, Quare cruentas in puellam infert manus. Sed maior illum vis amoris corripit Et percupita Christianam in hanc Venus. Ideo pepercit, ad thorumque pellicit, Huius iam me fecit esse nuncium. Eo, Cupido verba nostra dexteret! Me iussit istuc Caesar ad te pergere. Cat: An ut cruentos ungues rursus sentiam? Aut tot petitam iam mihi votis necem? Cha: At ominare mitius, virgo, precor, Porto salutem, si modo velis, tibi. Cat: Quam, rogo, salutem, ni mihi detis mori? Est fraudulenta semper hostium fides. Cha: Caesar silenti pectore ardorem gerit, Et te vel invitus tamen amat perdite. Ponens proinde quas tibi iratus minas Dedit sereno lenior vultu aspicit, Et quem superba turba anhelat pellicum, Thalamum iugalem spondet ultro ipsum tibi 1274] H 1107 : tamen om. A. 1278] H 1111 : ipse A. 1255–391] H 1088–224. 1256 preces minasque ferre] Verg. Aen. 8,60 Iunoni fer rite preces iramque minasque. 1277–86] C 1013–24. 1277] Sen. Ag. 253sq. paelicum ... turba. Prae te repudians nunc priorem coniugem. Cat: At ego iugalem cum altero iunxi fidem, Et plura longe qui regit potentius, Et me beatam regio throno levet. Proin sponsa Christo Caesaris sperno thorum. Cha: Miserere, quaeso, compos haud virgo tui, Iuvenilis istud tempus aetatis vide, Formaeque quidnam splendor iste postulet! Genus Lagidae stirpis extingui sines? Nobile nec illud prole Caesarea decus Tolles avitum, unica propago sanguinis! Christus furorem istum misit in pectora Magicis puellarem imbuens mentem artibus, Cuius sequaces orbe diverso exulant, Et ante nostros sanguinem effundunt deos, Poenasque spreti numinis sontes luunt. Corrige favente Caesare istud dum licet! Conscende iuncta Caesari coniunx thorum! Cat: Hinc fuge, pudoris nostri leno, proditor, Audire posthac nolo talem insaniam! Sit sponsa vestro principi Proserpina! Sum nupta Christo, nolo mortalem virum. Cha: At quando molli non moveris illice, Frangere duris acta tormentis mori. Extundet istam mille per cruces fidem. Infliget atrocem impotens furor necem, Corrumpet animum Caesar aut per vim tuum. Cat: Ut mota non est mens mihi per mollia, Quum leno mentem versipellis allicis, Sic nulla quamvis aspera illam moverint. Utrinque Christus ille constantem tenet, Neque sibi sponsam comprimi per vim sinet, Suae ille sponsae sponsus est fidelior. I, nec timere Caesaris vim me, refer! Cha: At iste magno vaeniet rigor tibi! 1284 Cha] H 1117 : A. 1304] H 1137 : impudenter A. 1290] C 1041. 1297] Prud. ham. 258 solvendi leno pudoris.

Scena IIII. Maxentius – Chalepus Quid illa tandem? Numne consensum dedit? Cha: Ut dura cautes quassa crebris fluctibus, Quae nec quieto, nec movetur aspero, Sic illa molles spernit ad amorem sonos, Sic illa duras ad mortem ridet minas. Max: Nec squallor ipsam carceris lentus domat? Cha: Renidet ore liberalis indoles, Nec ulla toto ruga vultu squallidi. Max: Atqui suprema confici iussa est fame! Num quis refovit membra furtim languida? Temerare iussus ausus illos quispiam? Sic ego ministris ludor invisus meis? Vae per quod istud perpetratum sit caput! Fixum supremo stipite exemplum dabit. Sed eam, satelles, de specu ad me protrahe! Videam, priusquam sciter, unde sit nefas!

Scena V. Maxentius – Catharina – Ichthybolus – Chursasadem Non tu cruento afflicta nuper mastige Me coram acerbo vapulasti iudice? Et inde nigro iussa claudi carcere? Abhinc negatae omnes tibi num sunt dapes? Cat: Quam ego cruento vapularim mastige, Tu scis, acerbe, donec es poenis satur, Nostroque potus largiter de sanguine, Quo nostra passim lacera stillabat cutis Inter scelestas quassa tortorum manus Scelus iubente, haud vindicante Caesare. Ne dirus inde tortor egisset parum, Reclusa caeco iam dies multos specu, Privata, carnem quo redintegrem, cibo, Humana nullas attulit manus dapes 1314] H 1147 : num A. 1330 afflicta nuper] nuper afflicta A, H 1163. 1342] H 1175 : quod A. 1315–18] B 1533–35; C 1634–37; Sen. Phaedr. 580–82 Ut dura cautes undique intractabilis / resistit undis et lacessentes aquas / longe remittit, verba sic spernit mea. 1319] B 1537. 1330] B 1536. 1338 tortorum manus] Val.Max. 3,3,5. Humana plagas nec medela sustulit. Max: Quis ergo vitae protulit vires tibi? Aliquis fefellit carceris seras mei Cibumque membris indidit languentibus! Humana non est ista vis praecordium. Cat: Humana certe nec mihi vis profuit, Sed ille, vitae qui dat augmentum omnibus, Qui nec marina monstra, nec passerculos Patitur egentes publico cibo emori. Me, me ille fovit, quam fame optabas mori. Ille et famentes fovit artus largiter. Vibice cassa sic refecit et cutem, Ut nulla toto plaga sordeat corpore. Max: Magicas sed artes Christiani asciscitis, Christumque fictis tollitis miraculis. Cat: Magicas per artes ficta si miracula, Quin falsa vestri dii refutant lignei? Quin et trisulca Iuppiter saevit face, Cogente Christo mutus ubi foede silet? Max: Diversa tu me disputatrix distrahis. Accipe supremam mortis aut vitae semel, Nec prece nec auro flexilem sententiam. Aut ista nostris thura succendas diis Christumque verbis execrantibus nega, Aut tute thalamum sponsa conscendas meum, Sceptrique nostri compos et compar thori. Hinc est salutis spes et ornatus tibi. At si repugnans mente praefracta manes, Tormenta tibi tum mortis exquiram novae, Nec ulla toto vena manans corpore Languente sensim spiritu sistet prius, Quam vita plagis mille cruciata fugiat. Nec ullus istos nervus artus colligat, Qui non lacertos dissolutos deserat, Prius rogata millies mors quam occupet. Cat: Effunde quicquid saevus exigit furor! Maiore quanto me malo confeceris, Maiore tanto Christus ornabit bono, Mihi ille sponsus, qui solum et caelum regit. 1356] sordet A, H 1189. 1374] H 1207 : languentem A. 1345] C 1671. 1346] B 1543; C 1673. 1357sq.] C 1684sq. 1361] Sen. Phaedr. 680sq. Cur dextra, divum rector atque hominum, vacat / tua nec trisulca mundus ardescit face? 1364–72] B 1554–62; C 1686–93. 1371sq.] Ricardus 2,285 Si nec adhuc cedit, si iussa venire recedit, / Si negat, exquiram tormenta. 1379–83] C 1695–700. 1380sq.] B 1564sq. Te sperno, fictis qui diis subdis caput, Et ligna divam postulas opem impotens. Ich: Non est ferenda lingua divis tam dicax, Indigna, Caesar, quae tibi probra ingerit: Incute merentes pro diis huic cruces. Haec summa superis petitur a te victima. Max: Quae digna tantis poena flagitiis erit? Illamne crebris lancinandam ab ungulis, Curemve flammis concremandam fumidis? Chu: Ego singularem in hoc diebus proximis Posui, imperator, et sagacem industriam, Et expeditum (ut arbitror) reperi modum, Quo libereris hac cito molestia, Tua qua nimium se macerat Serenitas. Quo nempe possis virginem loquaculam Ab haeresi statim mala deducere Aut pertinacem horrenda morte perdere. Mihi linque curam construendae machinae! Parabo binas axe diverso rotas Cultris acutis hinc et inde sectiles, Quae huius secantes membra decussatim eant. Max: Ostende nobis ergo, qui sis artifex! Quo magis atrox, id gratius tanto mihi. Placet hic novum et crudele tormenti genus, Ut poena ceteros acerba exterreat. Tantisper illae dum parantur machinae, Firmo, satelles, hanc magam serva specu, Ne convocatis carcere exeat artibus! Poenas ad huius post feroces ibimus. 1384] H 1217 : postules A. 1388] C 1703. 1389–91] B 1573–75. 1400–11] H 1225–36. 1401] Floruit insignis 7,852 Ordo rotas habeat binas occurrere binis. 1404] B 1584.

Actus V.

Scena I. Chursasadem – Maxentius – Ichthybolus Heus, arduam, fabri, et feralem machinam Proferte, querno fabricatam robore! Saevis micantem et horridam mucronibus Sub omnium conspectum et oculos ponite, Minisque caelum territantem attollite! Sed ecce Caesar, quem volebam, huc advenit. Axes paravi cum rotis versatiles Artificioso excogitatas vulneri. Hic nam tenella Christianae viscera Sic frustulatim dissecata concident, Ut lana crebro vulsa dente pectinis. Currant rotae summis adactae viribus, Armata stridant dentibus volumina, Immanibus tremenda vel ipsis barbaris, Ut quisque earum contuens vertigines Horrescat et toto tremiscat corpore! Vides ut illa, Caesar, horsum, ecce, irrotet, Et illa contra pulsa diversum petat? Quod ducit una, dissecabit altera. Ceu quum molossi dente cervam continent, Hic quam tenaci fauce pressim detrahat, Alterque contra dente mordaci petat, Quoad lacera turpi membra tabo defluant. Max: An non acerba sint nimis spectacula, Plebs unde nostram coarguat tyrannidem, Quod tanta praetenerae puellae infligimus? Ich: Nulla in deorum hostes nimis poena est gravis. Gaudebit una vulgus, arasque Isidis Et numen Apis thure crebrius colent, Quorum videbunt despicacem psaltriam Luere merentes numinis spreti cruces. 1427 et toto] at tanto A. 1412] Stat. silv. 1,1,63sq. strepit ardua pulsu / machina. 1416] Verg. Aen. 11,351 caelum territat armis, cf. Stat. Theb. 3,320sq. caelum ... territat. 1418–22] H 1267–71. 1418sq.] C 1649sq. 1420–22 Christianae … pectinis] C 1655–57. 1424] BM 3,450 Currere protensis armata volumina rostris. 1428–546] H 1272–390. 1435–39] C 1658–61; B 1585–87. Sic Phoebus olim despicatus Marsiam Laniavit exesa cute humeris turpiter, Pallasque Arachnen et Gigantas Iuppiter. Ita quisque divûm numinis sui decus, Quamvis cruenta comprobant per supplicia. Et tibi faventes hac via reddes deos, Si numen istud despicatum vindicas. Max: Si me deorum numen ultorem petat, Monstrabo in ipsos quantus ultor sim deos, Si tamen, ut horum servo numen sedulus, Sic ii vicissim regna confirment mea. Ich: Hoc, Caesar, ipsi caelites tibi asserunt. Max: Faxo igitur artes sentiat virgo has novas, Postquam repugnat pertinaci pectore! Huc, miles, illam dissecandam protrahe, Et plebis alta voce vulgus evoca!

Scena II. Maxentius – Catharina – Ichthybolus – Chursasadem En virgo, tygri pertinacior fera: Quamvis amor prope me tui invitum trahit, Attamen in illas sublevatam te rotas Cogam nefandam perpeti lente necem Et mille sectam vulneribus ante emori, Postquam nihil nostra efficit mitis manus. Quum pertinacem reddit ista lenitas, Redeo ad feroces mortis infandae cruces. Vel sape vel istud supplicii genus subi, A quo nec ullus te excipiat hominum valor Nec ille Christus turpiter fixus cruci: Uti se nequivit, sic nec hîc te liberet. Cat: O non ferendum dedecus linguae deo! Haeccine rependis probra homo saluti tuae? Non istud, oro, Christe, patris unica Patere potestas, signa monstres caelitus! Intende caelo praepotentem dexteram! Effringe validas, quas parat tortor, rotas 1464] H 1308 : nil A. 1442–47] BM 674–76 Nudus cute Marsya Phoebum / Repperit ultorem. Temeraria sensit Arachne / Pallida Caecropiam; 670–74 Iuppiter anguipedes congestis montibus ausos ... fulmine deiecit. 1460–62] B 1618sq. 1464–66] B 1613–15; C 1702. 1467–82] C 1704–13. Crudelis usque, at imbecillis tibi nimis! Non quod recusem nominis caussa tui Rotas subire et mille mortes perpeti (Votiva mors est mihi tibi iam occumbere), Sed quod requiro nominis laudem tui, Ut cernat error ethnicus numen tuum Vanasque vires tot suorum reprobet. Max: Meditatur artes, advocat magicae dolos: Tollite, priusquam carminibus illuserit! Cat: Non, Caesar, istud me manet mortis genus. Frustra quid istuc te tuus furor trahit? Meme ille Christus nobilis ligni valor, Me liberabit Caesare invito et diis. Aspice supernum caelitus Christi thronum: Inde est potestas maior adversus rotas. – Quid tu, cruente Caesar, attonitus tremis? Quid nunc refugisti? An deum meum times? Christusne caelo fulmen in terras iacit? Iovem trisulca nonne privavit face? Vide, architecte, artificium solers tuum! Vides ut effractae eminent passim rotae? Circumque turba funerum exusta occubet? Ubi vis deorum diva vestrorum iacet? Iam colite Christum, cuius opus en cernitis! Ich: Pro Cerberum! Max: Pro inferam Proserpinam! Chu: Hoc patimur? Max: Hocce ferimus in homines nefas? Chu: Victus puellae cantibus cesses potens? Max: Non per trisulcum fulmen aeterni Iovis! Nam maga necatae plebis haec poenas luet.

Scena III. Maxentius – Livia – Pelatis – Drusilla – Iulia Sed quodnam in illam mortis explorem genus? Duris cruentam reddidi nuper flagris: Vibice pulsa pulchrior post astitit. Omnes negavi carcere in caeco dapes: Vegetior illa post mihi comparuit. En iam pararam sectiles tandem rotas: 1498 funerum] H 1342 : fuerum A. 1499] H 1343 : diva om. A. 1480] Prud. perist. 2,329sq. libenter oppetam, / votiva mors est martyri. 1495 trisculca ... face] Cf. ad 1360. 1501–05] B 1637–41; C 1714, 1719–23. Effregit illas fulmen excitum polo. Si iubeo ferro colla succidi magae, Surgent ad instar Lernaei monstri decem. Istuc probabo, extinguere ostentum est ratum. Exere Satelles! Tolle sceleratum caput! Liv: Contine, Satelles, dexteram, et manum preme! Pel: Aliane, Caesar, iussa repressus morer? Max: Quid, uxor, istoc, quaeso, praetendis geri? Non tibi, quod ipse mando, creditur ratum? Liv: Humana si tibi lex iubenda dictitet, Parere iusta ratio suaderet tibi, Sed quum benignum iuris humani virum Exuis et ursi vim cruentam – ita efferox – Libycaeve tygris aut draconis induis, Coniunx monere sic aberrantem potest. In hanc tyrannus, dedecus sceptri, furis? Non huic superna sidera astare aspicis? Adversus artes Christus expugnat tuas. Dapes negasti, Christus huic caelo dedit. Verbere cruento utrumque tutudisti latus, Ille medicatus fortius robur tulit. Et iam rotatas fulmine ussit machinas. Quid pergis ergo numen usque offendere? Christum verere potius, et deum invoca! Max: Misera, nefandae vocis ora comprime, Patrona Christi ne necem inde sorbeas! Liv: Christus patrona non eget tali deus, Sed nec recuso, si necem intentes mihi. Max: Sectaris ergo Christianorum scelus? Liv: Sum Christiana magis, ut evitem scelus. Max: Illam reducas intus usque paululum, Et verte, miles, hucce mucronem tuum! Collum patronae Christianae decute! Nil prosit illi, quod mihi compar fuit. Agedum, satelles, mortis ictum devehe! Dru: Eheu dolor, sic nos, Augusta, deseris? Non te, domina, non te sinam solam mori, Non, si oppetenda mors mihi tecum foret! Pel: Sed ecce famulae brachium nostrum tenent, Nec licet ad ictum destinare cuspidem. Remove, puella, vertice amplexus tuos, 1513] succindi A, H 1357. 1537] Christo A, H 1381. 1528–37] C 1726–36. 1536sq.] B 1653sq. 1539–41 necem … Christiana] B 1671sq.; C 1737. 1540] C 1865. 1547] B 1687; C 1760. 1550–54] H 1391–95. 1552] C 1766. Vel ego per ipsa brachia ictum destino! Max: Per quicquid obstat, volve mucronem ferox! Iul: Pro summe deus, Augusta siccine Livia, Sic imperatrix, lumen orbis, occidat?

Scena IIII. Claudia – Melite – Maxentius – Livia O Caesar, absit, facinus ut tantum patres! Paulum efferatae mentis ignem mitiga! Videbis huius turpitudinem mali. Diceris unus coniugis tortor tuae, Unus fereris gentibus passim tuis Humanitatis Caesar immemor piae, Grave quod inuret nomini probrum tuo. Miserere, quaeso, vel mori una nos sine! Max: Moriare simul an non, perinde censeo: Christi modo cultrix furia nostra occidat! Mel: Exue cruentum, Caesar, animum, deprecor, Mitius in unam faeminam vir saevias! Nec illud altum stirpis augustae genus Tractes furore turbido dementius! Sin te nec istud dedecus facti movet, Nec amor iugalis, nec thorus, data nec fides, Profusus iste lacrymarum nec liquor, Quas ante vultus fundimus frustra tuos: Saltem morare capitis hanc sententiam, Donec repressum cordis irati iecur Turba quietum iudicet syncerius! Vix cessit usquam, quod subitus urget furor. Max: Unde hae repente sunt mihi sophistriae? Perage, satelles, imperata strenue! Tollamus omnes dogmatis stirpes novi, Ne quid veneni rursus usquam pullulet! Nemo cadaver, praecipio, truncum levet: Maneat petendum canibus et soli feris! Liv: En, sum parata sub tyranno te mori. Repudio foedus, sponsa quod nuper dedi. Christus mihi vir est potens deus omnium. 1555sq.] B 1688sq.; C 1763. 1557–623] H 1396–421, 1425f., 1422–24, 1427–65. 1557–64] B 1673–79; C 1742sq. 1563] Cic. Sull. 88 ne qua generi ac nomini suo nota nefariae turpitudinis inuratur. 1568–70] B 1681–83. 1575–77] B 1684–86; C 1744sq. 1580–84] B 1691–93, 1696sq.; C 1746sq., 1757sq. 1580 Perage ... imperata] Octavia 438; 874. 1585] C 1752.

Scena V. Porphirius – Claudia – Melite O plusquam inhumani hominis haec ferocitas, Quae nec, quid agitet, nec, quid instet, cogitat, Atrox in omnes sine modo et modestia! Thori iugalis comparem spreta fide Iussit necari et canibus escam deseri. Haud possit istud nostra ferre humanitas! Etsi minetur Caesar horrendam necem, Quamvis rebellis Caesari, humanus ferar: Tollam cadaver debita condens humo. Audebo multis unus ipse commori Palamque Christum voce fari libera. Quid huic puellae funeri astatis, precor? Cla: Lugemus ambae, Porphiri, dominae necem, Petimus et una turbidae luctu mori. Mel: An non feroci saxa gestat pectore, Quem nulla movit coniugalis lenitas, Sed et trucidatos canibus artus dedit, Communis olim quos thorus confoverat? Cla: At ego putrescam citius una et lanciner Lacerata canibus mille, quam istam deseram! Por: Mitius habemus, virgines, remedium: Tollamus intro funus istud clanculum, Humemus usquam Caesare invito licet! Minetur ille quidlibet mali mihi: Humanitatis emori caussa pium est. Mel: O vir benigni pectoris robur ferens, Post fata pergis qui favere mortuis! Por: Sed segne nimium pectus ad iustum fero. Quum Caesar illam morte damnaret ferox, Hunc tum favorem ostendere palam debui, Fulcire iustam mente caussam libera. Forsan furores nostra pressisset manus Aut fortis una iuris assertor necem Pariter obissem sub tyranno principe. Sed deferamus corpus exangue famulae! En Caesar istuc rursus atrox exsilit. 1588] B 1735; C 1773. 1590 sine modo et modestia] Plaut. Bacch. 613; Liv. 26,48,10; Sall. Iug. 41,9. 1591sq.] B 1736sq.; C 1774sq. 1594] B 1800. 1597sq.] C 1777sq. 1599sq.] B 1741sq. 1602 saxa gestat pectore] E.g. Ov. met. 9,614sq. nec rigidas silices solidumve in pectore ferrum / aut adamanta gerit. 1609sq. Tollamus … Humemus] B 1746. 1612] B 1748.

Scena VI. Maxentius – Dimius – Cacus – Octavianus Redeo ad nefasti sceleris auctorem magam. Principio in illam decuit iram volvere, Alios priusquam dogmate inficeret suo. Eia, satelles, protrahe huc, ad coniugis Nostrae cadaver funus ut ponas novum! Oct: Caesar, cadaver quod iacebat littore, Nunc inde sublatum est nec usquam cernitur. Max: Per solis huius splendidum iuro iubar: Peribit ille, quisquis admisit nefas! At vos mihi amissae luite poenas graves, Servare decuit iussa, quae Caesar tuli! Dim: Non si mihi iam mortis intentes malum, Possim, quod optas, verus usquam prodere. Cac: Testor salutem, Caesar, hic similiter tuam! Nescio, quis illam canibus abstulerit feris. Velim fateri, si quid huius scivero. Max: In vos tamen nunc vindicem flectam manum: En date merentes ense poenas, perfidi!

Scena VII. Porphirius – Maxentius – Catharina – Pelatis – Alexander – Lagus – Camillus – Hector – Brutus – Hasdrubal – Acilius Quiesce, Caesar, nec malum insontes luant! Ego patravi, si quod est istud nefas: In me cruentum verte ferrum, carnifex! Max: Es ausus istud, Porphiri, ausus es nefas? Mandata pluris nec tibi sunt Caesaris? Por: Ego cadaver coniugis, Caesar, tuae, Quod vile proiectum canibus extabuit, Dedi sepulchro. Crimen est si hoc, corripe! Max: Hoc ipse vero nolle, clamaram palam. 1636] H 1475 : verum A. ante 1642] Porphirius. Maxentius H; transp. A. 1624] B 1757. 1627–56] H 1466–95. 1629–41] C 1847–57. 1629sq.] B 1758sq. 1631sq.] B 1761sq. 1631] Ov. met. 1,768sq. ‚per iubar hoc‘ inquit ‚radiis insigne coruscis, / nate, tibi iuro ...‘. 1635sq.] B 1765sq. 1637] Prud. perist. 10,996 Testor salutem principis. 1641] B 1768sq. 1642sq.] C 1858sq. 1643 sq.] B 1774, 1778; Sen. Med. 1004sq. Si quod est crimen, meum est: / me dedo morti; noxium macta caput. 1647–49 cadaver … sepulchro] B 1779sq. Por: Si iusta prohibes, quis tibi aequus serviat? Max: Oboles sophistae Christianae dogmata. Por: Fateor benigni numen aeternum dei, Quod ista praedicat, tua quod uxor quoque. Si crimen est, deum vereri maximum, Non fugio poenas Christianus quaslibet. Quin et mei commilitones strenui Omnes idem mecum simul quoque sentiunt, Unumque terrae conditorem ac aetheris Christum deum nostrae salutis vindicem Spretis diis vestrisque idolis invocant. Max: Pro Iuppiter, pro divûm hominumque, pro, fidem! Sic a suis regem ministris deseri? Quam concidit mens nuncio tali mihi! Ah disperii, qui perdiderim admirabilem Belli ducem, titulis superbum Martiis, Carum mihi Porphirium et semper intimum! At vos, quis huc, o milites, insaniae Redegit, ut deorum magna numina, Quae prisca gens mortalium atque patriae Venerata semper est hucusque antiquitas, Lacesseretis tanta contumelia? Por: Cur, imperator, ipsum non rogas caput? Quidnam pedes quaerendo tempus conteris? Mecum est agendum, si quid habes negocii. Max: O pessimum et decem rotis dignum caput! Pereant pedes cum inviso igitur mihi capite! Auferte mox, apparitores, perfidum! Quid tam diu cunctamini? Quid sistitis? Apprendite et corvis epulandum apponite! Corripe, satelles, sic furentem belluam! Educ machaeram, stringe ferrum protinus, Atque caput infestum diis et hominibus Demete recisum! Sit mei iussi metus! Cat: Perstet fidelis, Porphiri, mens in deum! Scis, quod sit alto munus ita certantibus. Por: O grata cunctis nuptiis magis dies! Nunc opto, multi quod timent, tantum mori. Ale: Et nos simul tecum cupimus, princeps, mori. Lag: Et nos lubentibus animis tecum necem Subibimus Christi sacro pro nomine. 1651] C 1864. 1653] B 1799. 1655sq.] B 1801sq.; C 1866sq. 1662] B 1781. 1670 prisca gens mortalium] Hor. epod. 2,2. 1673–76] C 1880–82. 1681] H 1496. 1683–88] H 1497–502. 1683sq.] Sen. Ag. 986sq. Aegisthe, cessas impium ferro caput / demetere? 1689–91] B 1803–05. Aci: En balteum tibi reddimus, Caesar, tuum: Dehinc militare Christo iam decrevimus. Dux ille nobis idem et imperator est, Nostrae salutis portus ille et anchora, Qui vendicans nos a tua tyrannide Caelestis aulae ducet ad palatia. Max: Plutonis aulam intrabitis nequissimi, Ubi vos triceps nunc opperitur Cerberus! Hec: Caesar, tui similium est illa regia. Por: Sic sic, agite, sic pergite socii mei! Estote fortes, sitis imperterriti, Nil vos minae, supplicia nulla terreant, Christi a fide ne mors vel ipsa separet! Agonotheta Christus ipse vos videt Vobisque aderit in hoc pius certamine Victoribus trophaea laeta praeparat. Bru: Ne, quaeso, tantum, Porphiri dux inclyte, Sis anxius fideique nostrae deroges! Graviora tecum vicimus discrimina Tecumque et hoc Christo auspice superabimus. Has: Depelle, princeps, hanc procul formidinem! Christum intimis gestamus in praecordiis, Iam iamque tecum colla ferro subdere Sumus parati et sanguinem profundere Christique morte nostra testari fidem. Cam: Per tela et ignes te ducem volumus sequi Christumque voce confiteri libera. Dii gentium daemonia sunt teterrima! Max: Facesse tandem, quod iuberis, carnifex, Et mox scelestos consecra diis inferis! Pel: Invitus ergo bellicosum principem, Quem mille timuit hostium iratum phalanx, Miles cruenta segniter tollam manu? Por: Valeto nostra dux, magistra et optima Catharina, Christi virgo et sponsa nobilis! Cat: Et tu valeto, athleta Christi, Porphiri, Omnesque vos sancti et beati martyres, Quibus deus caelique tota curia Adstant, favent et gratulabundi statim Sese exhibebunt obvios victoribus, 1693–95] B 1806sq. 1702 Estote fortes] B 1811; C 1890. 1705 Agonotheta Christus] E.g. Tert. mart. 5,3 Bonum agonem subituri estis in quo agonothetes deus vivus est. 1713–16] B 1808sq. 1720] H 1508; B 1810. 1722–24] H 1505–07; B 1828–30. 1727 athleta Christi] C 998; cf. e.g. Ambr. c.Aux. 15 athleta Christi non delicias sed passiones suas exigit. 1729] B 1812; C 1891. 1731] B 1813; C 1892. Magno et triumpho vos vehent ad sidera! Por: Mucrone stricto, miles, en caput feri! Quin hic facesse iussa vestri Caesaris!

Scena VIII. Maxentius – Catharina – Pelatis – Theodulus – Basilius – Chrysostomus – Chursasadem – Macarius – Marcellus Post tot meorum funera et foedas neces, En virgo: si vis ad thorum assensum dare, Tot mihi meorum caussa vives funerum. Sin istud audes pernegare, quod peto, Vides quid istic perpetraverit furor. Te fecit inde solum amor superstitem. Cat: Servavit inde me dei nostri manus, Incestus iste non amor, Caesar, tuus. Quid mihi petitam tam diu differs necem, Ut quos ad alta sidera habui praevios, Sublimis una subsequar caeli domo. Max: Indigna, video, verba pertinax refert, Indigna vivere. Percute, satelles, caput! Iaceat cadaver utrumque vulturibus dapes! Repetamus arces, ut novos legam duces! Mac: Audis, tyranne, dii tui sunt daemones, Iniuste, crudelis, dei hostis impotens! Quid coniugem, quid archistrategum nobilem Neci dedisti? Et nunc in virginem furis, Immanis, atrox, impie, exitiabilis? Me excarnifica, lacera male, igne me crema: Sum Christianus, traderer libens neci, Tyranne, dii tui sunt atri daemones! Mar: Est mentis inops, o imperator, gestiens Martyr vocari. Fustibus tundi solet Nec conqueri de iniuria: fustes date! Cat: Optata nunc est hora mortis inclytae, Qua facta Christi martyr attester fidem. Sed, Christe, culpam, oro, remitte nesciis, Miserere potius turpiter aberrantium, 1753] furis in virginem A. 1733–47] H 1503sq., 1509–20. 1733sq.] B 1826sq. 1735sq. Post … vis] C 1905sq. 1744sq.] C 1914sq. 1748sq.] H 1539sq. 1749sq.] B 1887, 1834. 1758–60] B 1844–46. 1761–67] H 1522–28. 1761] C 1931. 1763–65] C 1949–51; B 1926sq.; Vulg. Luc. 23,34 Pater dimitte illis, non enim sciunt quid faciunt. Et si quis huius sit memor certaminis! En pectus istuc et caput simul paro: Demitte quovis, miles, ensem flammeum! Mac: Catharina, Christi sponsa nobilissima, Virgo archimartyr, pectoris adamantini Gloriosa victrix: debitam certaminis Palmam accipe, et coronam ter geminam aureis Stellis radiantem cum triumpho posside! Ascende regium thronum, fruere bonis Caelestibus, beata abhinc perenniter Nostri memor omniumque te invocantium! Pel: Accipe supremum, virgo garrula, spiculum, Et muta tandem vulnere aeternum tace! Ehem, quid hoc monstri, sodales, est novi? En sanguinis lac candidum fluit vice! The: An non vident manifesta signa haec barbari? An veritatis palpebris clausis iubar Necdum valent caecutientes cernere? Nivei scatebras lactis alma e virgine Esse innocentis et pudici pectoris, Non sentiunt illustre testimonium? Fuit ista certe grata caelesti deo Cuius nitorem tam liquor purus refert. Bas: O fascinata daemonum ludibriis, Somno et sopita errorum ah nimium pectora, Quae tam stupendis nil moventur caelitum, Virgo quibus coruscat haec miraculis! Sed obstinata mente propugnant, suae Hostes salutis, daemonas teterrimos, Et arma contra ipsum impie movent deum. Chr: Heu caeca corda, immaniora et tygride, Humanitatis prorsus omnis nescia, Quae in tam innocentem et singulari praeditam Sapientia, pietate, castimonia, Quin omnibus cultam probe virtutibus, Ad haec Lagidae stirpis ortam sanguine, Summo et Tonanti consecratam virginem 1789 ah] ab A. 1766] B 1929. 1767sq.] H 1529sq. 1779] Sepius in sexu fragili 418 Non sanguis de more fluit, sed flumina lactis / Erumpunt subito vice sanguinis. 1780] Carmelianus 572 Nonne vides manifesta deum tibi signa dedisse...? 1786sq.] H 1543sq. 1788–98] B 1955–65. 1791] E.g. Aug. in psalm. 56,17 deus et coruscat miraculis, et tonat praeceptis. 1794] BM 2,480 In verum movet arma deum. 1795 immaniora et tygride] B 1832. Sic saeviere, ceu canina perciti Rabie forent, furore vel plane ebrii! Chu: Etiam necata per suas artes viget? Tollatur inde corporis truncus procul, Ne forte magica fiat arte septiceps Capitave rursus lacte pullulent novo! Sed quam venire numinis vim conspicor? Quod lucis hucce fulmen horroris ferunt? Angeli duo 1: Inimica Christi turba, fugite istinc procul, Maiore quondam concremandi fulmine! O ter beati, qui tibi occumbunt, deus, Pro morte vitam sempiternam nam impetrant! Petitur labore vique sic caeli thronus. 2: Quin Christus istud virginis corpus suae Condi et tueri monte Sinai iubet, Ne foeda purum corpus attrectet manus. Tollamus illo martyris virgunculae Artus pudicos, numinis Christi domum! Sed concinamus splendidum interim melos, Quo praedicemus patris aeterni decus!

Epilogus Haud equidem reor, viri clarissimi, Naris tam obesae adesse vestrum hic quempiam, Qui Marte non intelligat vel proprio, Catharina nostra quid velit, quid clamitet, Quid fugere quemque doceat et quid persequi. Vidistis etenim dimicantem strenue Mollem, tenellam et regiam virgunculam Victoriamque deferentem nobilem De barbaris, immanibus, ferocibus, Nostrae tribus salutis adversariis, Ex qua trophaea rettulit illustrissima Et trina gemmis lucidis splendentia Auroque puro serta fulgurantia, Quibus triumphans vecta est super sidera. 1802sq. canina ... rabie] Vell. 2,64,3. 1804–21] H 1545–62. 1805–08] B 1972–74, 1976. 1810] B 1978. 1815–19] B 1979–83. 1821] B 1984. 1823 Naris ... obesae] Hor. epod. 12,2. 1824] Ov. Pont. 4,7,13sq. atque utinam pars haec tantum spectata fuisset, / non etiam proprio cognita Marte tibi. 1826] Ov. Pont. 1,4,37sq. nec mihi Tiphys erat rector, nec Agenore natus / quas fugerem docuit quas sequererque vias. Nam virgo castitatis palmam obtinet, Quam ne impudico proderet Maxentio, Sese omnibus ut ahena terris machinis Opposuit omnem impuritatem respuens, Quin immo peius execrans angue et cane. Doctoris hinc sibi lauream quoque vendicat, Totius ut Phari sophos celeberrimos Quae disputando insigniter prostraverit Victosque Christi sub iugum redegerit. Denique tyrannum proterens saevissimum, Dum pro data Christo fide caput obtulit, Illum deum solum et suum sponsum asserens Suo coronam iure martyris gerit. Sic virginis, doctoris atque martyris Triplici caput redimita nunc diademate Thalamo recepta Christi Olympum possidet. Iam quisquis vestrum gloriam huius virginis Affectat, aulam et vult Tonantis scandere, Christi fide munitus et spe gloriae Accensus atque caritate fervida, Vera suum cor imbuat sapientia, Fibras voluptatum malarum comprimat, Caduca spernens ambiat caelestia, Ut mollibus sic asperis immobilem Sese exhibens, Christi premat vestigia! Non ambitio levis, voluptas aut dolor, Non aura vulgi, non potentum offensio A calle recto abducat illum in devia, Sed regiam Christi crucis stabili pede Aditu licet primo arduam teneat viam! Pro veritate murus ut stet aeneus, Sit pro fide paratus atque aris sacris, Si sit necesse, sanguinem profundere! Sic sic subactis carne, mundo, daemone, Nostrum in necem confoederatis hostibus, Instar Lagidae virginis post funera Ab angelis celso inseretur aetheri. Quod restat unum, gratias ago maximas, Primum, archidux Fernande, tibi, serenissime, Vobis, viri, deinde, spectatissimi, Quod mole curarum gravi pressi, tamen 1838 terris] Fortasse taetris. 1852] huius gloriae A. 1866] Hor. carm. 3,3,65; epist. 1,1,60sq. hic murus aeneus esto, / nil conscire sibi, nulla pallescere culpa. Decorare ludos haud gravati scenicos Vestra fuistis hos grata praesentia, Studiaque nostra promovere satagitis. Pro quo favore et ceteris beneficiis, Quia non datur pares referre gratias, Rependat auctor, fons et ipse omnis boni Christus deus, per quem valete et plaudite! 1883 valete et plaudite] Ter. Eun. 1094; Haut. 1067; Phorm. 1055.