CroALa & LatTy: documentum

Sanctus Severinus Boetius Quem Ticinus ager profuso sanguine fidum Sacrae custodem Themidis suspexerat olim, Romuleae decus ac columen spectabile gentis Manliaden, canente satum de stirpe Quiritum, Invictum rigido collum substernere ferro Enthea Maeonio gestit mens promere cantu. Diva, cui cecidit soli devota Boetus Victima, plectra move et nostris afflato calores Phoebeos animis Pindique repandito fontes. Digna, Themis, luce hac mihi suggere carmina et aequi Tutorem meritis fac me celebrare Camenis. Iam Theodoricus caeca succensus Erynni Manliaden toto simul adspirante senatu Criminis insontem, pro libertate locutum, (Quod fuerit consul, ni crimen, quodque cruorem, vitam et quidquid habebat opum disperdere promptus Pro sacris fuerit) Roma proscripserat urbe Et procul exilium Ticinas pergere in oras Iusserat ac vitam longa sub morte pavere. Acrior infractam rapuit sententia mentem Partes in varias atque haec in verba resolvit: „Pergo lubens equidem, nec inexspectata recuso Imperia aut patriae prolisve morantur amores. At mihi quod crimen, quae culpa scelusve nefando Plectendum exilio? Cur hoc reticetur? Iniquum Scilicet in patriam regemque fuisse, Trigilla Congiastusque manu propria convincit, Eois Iustinum excivisse plagis, Romamque vocasse, Rege per Hesperias devicto extenderet oras Imperium, Eois Romanaque sceptra iugaret. Criminis haec species, isto sententia fulcro Nitiur exilii, tota haec tua culpa, Boeti, est. Non haec culpa mea est, faciunt nec crimina sontem Ficta per infandas Cypriani (haud nescio) fraudes. Hoc unum mihi crimen obest, quod crimina carpam Accusemque, tui quo passim iure ministri Contempto cives et subdita regna fatigant, Grande iugum fraudesque novas pleno ore repellam, Queis aut ingenita tot firmataque per annos Libertate timet res publica sacra moveri Aut, quod triste magis, miserando funere tolli. Proque bono patriae me non tacuisse, nefandi Criminis instar habent, ius, fas quibus exulat omne.“ Dixerat atque imo ducens suspiria corde Emigrat immerito sibi saeva pulsus ab urbe Nullo, quod stupeas, patriae comitante parentem, Nec iustum pulla prodenti veste dolorem. Rumor, ut insolito totam pervaserat urbem Murmure et ad viduae delapsus coniugis aures, Caesaris imperio migrasse uxore relicta Et Laribus patriis Ticinas exulem in oras, Obstupuit subito sensuque animoque pependit Dispoliata diu, quasi fulmine tacta. Parentem Ut nati immodico videre dolore subactam, Exspirasse rati, geminum una luce queruntur Funus et a patris se se matrisque revulsos Amplexu aspectuque dolent, crudelia fata Accusant nimium, in lacrimas osculosque resolvunt. Sed nec flere queunt iusto prohibente dolore. Ingeminant igitur gemitus gemitusque pupilli Saepe repercussos duro maerore resorbent. Iamque super gelidum se prostravere cadaver (Sic nam crediderant) matris, iamque oscula figunt Ultima, cum longo velut experrecta sopore Surgit et ingenti videt illa dolore sepultos. Atque his increpuit breviter: „Sic pignora patrem Deseritis miserum, nec ad ultima pergitis usque Ire patri comites fidi!“ Cito praepete cursu Quisque moras rumpens portis celer advolat urbis Atque vale, si plura nefas per Caesaris iras Addere, supremum properant afferre parenti. Sed procul aspectu patriae natisque diremptus Iam per inassuetos nemorum capit ille recessus Ad Ticina viam magnis cum luctibus arva. Multa volutabat secum, quis sensus amatae Coniugis aut carae sobolis, qua mente paternos Accipiant casus ac tristia fata querantur. Sed quocunque oculos, animum quocunque precantis Auxilium in morem vertit, sibi cuncta negare Cernit opem et clausas verbis lugubribus aures. Ergo, ubi nulla videt terris superesse repulso Auxilia, ad superos se se convertit et omnes, Quotquot sidereas per talia noverat arces Fata triumphantes scandisse, in vota vocavit. „Tu“, sic orsus erat, „cuius stat Roma sub alis Multiplicis secura mali cuiusque sub umbra Imperium fines Romanum extendit ad ortum Occasumque suos, votis allabere nostris. Non peto, saevities moveat te sortis iniquae, Qua premor, aut regis caput hoc tuteris ab ira Incolumne aut durae pendentia fata retardes Fortunae; stat namque animo quoscunque furores Ferre malignantis, nec acerbos respuo casus. Id solum rogito, miseros tueare pupillos, Exule tu melior natis pater esto parente, Inque tuum conclude sinum, supreme Quirini Custos imperii.“ Paribus sic reddere votis Propitios aggressus erat, quos pluribus aether Insignes numerat meritis fetosque triumphis. Cum sua iam properat Phoebus demergere ponto Lumina et ignitis lucere remissius aether Sideribus, solus fessos ubi poneret artus Curis incertus per vasta Boetius errat Tesqua, nec indicium, multum licet undique lustret, Tramitis occurrit. Tandem qua plurima quercus Explicat annosas frondes lateque videntur Umbrosae fagi, summis e rupibus amnis Limpidus in refugam iucundo murmure terram Decidit et placidos scit conciliare sopores. Hic igitur, sic Fata iubent noctisque tenebrae, Fracta per insuetos calles et acuta viarum Saxa soporiferae componit membra quieti. Iam licet iniussus conclusit lumina Morpheus, Cum subito nitidis fulgentior aetheris astris Nuntius aeriis adstat delapsus ab oris. Custos Imperii Genius sic voce Boetum Alloquitur supera: „Caelum tua vota probavit, Quod petis, eveniet natis. Confide, supremus Mundi prospiciet rector, titulisque suberbos Ornatosque toga, quamvis invisa videbit Roma tibi, fasces cum lictor praeferet almos. Illorumque omnes praecepta ex ore capessent Romulei.“ Haec fatus tenues evasit in auras Manliadenque suae vitaeque necisque reliquit Ancipitem penitus, nec fata futura repandit. Ille quidem insolita stupefactus imagine somnos Ruperat ac quondam veluti, cum fulgure Saulus Deturbatus equo claro nil vidit apertis Sole micante oculis, nec munera lingua subire Debita tunc voluit, mentem per ferrea versat Fata, sibi certo quae supportanda videbat. Tandem ubi perculsos stupor exoneraverat artus, Mox timor hinc animum, spes hinc sibi vindicat almae, Quae natos maneat, sortis, patrique vigorem Addidit ista novum, quo funestissima quaeque Comtemnit mentemque ad mille pericula firmat. Sic animo firmatus abit Ticinaque motos Moenia iam subeunt oculos, patriaeque relictam In mentem revocant faciem renovantque dolores. Quin allapsa suis vox auribus, unde latebat, Visa et solicitum verbis revocare disertis: „Heu fuge crudeles terras, inimica, Boeti, Moenia!“ Nil tamen his motus, quo fata vocabant, Pergit ad infensam, veluti cum ducitur agnus Talia nil metuens ad saeva macella necandus, Manliades urbem portasque subivit iniquas. Hic, velut ad praedam rabido quando excubat ore Exacuitque lupus dentes, sic lictor ad urbis Exspectat valvas et duri pondere ferri Mox gravat atque rapit tenebrosi in carceris antrum. Hic ubi se vidit, collumque manusque probroso Constrictum ferro et squalenti carcere clausum, Omnibus avulsum sociis solisque remotum Aspectuque hominum, quamvis haec mente subibat Fata gigantea, tamen, ut fortissima crebris Moenia quassantur munitaeque ictibus arces Concussae nutant, nec vim perferre tonantis Ultra tormenti, rapidi nec fulmina ferri Torta valent, sic mente prior constantia cessit Principio, petiit dum fors velut agmine facto Illius una caput subito et torrente malorum Obruit. Afflictum iam terret imagine mortis, Iamque capessitos animo proponit honores, Crudeles Theodorici iam Caesaris iras. Mox velut in speculo vidit male fida senatus Consilia et querulo complevit pectora luctu: „Quid me felicem toties iactastis, amici?”, Vix sine conqueritur lacrimis, „Fortuna faventem Livida mutavit vultum, quoque aequior ante, Hoc inimica magis. Nunc infaustissima quaeque Advehit, e summo dum me deiecit honorum Vertice, heu! Sordes nunc improba mersit ad imas Carceris, exilii. O leti mersisset ad umbras! Sed quae tot nullis alias flectenda querelis Praematura rapit mors, ad mea ferrea semper Vota, licet toties frustra invitata, retardat Fluxa vacillantis rescindere stamina vitae.“ Non tulit ista sui Themis incorrupta clientis Infirmum lamenta animum testantia, ruptis Unde moris celeri liquidum secat aera passu Augustaque atrum forma spectabilis antrum Carceris ingreditur multa undique luce corusca Os humerosque deam referens. Diademate vertex Divae diradiat rutilo, iaspisque coercet Ad pedis ima virens fluidas in poplite vestes. Has tenui textas filo neglecta vetustas Scissurisque, velut vexilla minantia castris, Pluribus insignes ornat. Versatilis armat Dextram ensis rigidam, domitas regina perenni Quo tenet imperio mentes et ferrea terret Pectora, quae nullis etiam flectenda catastis. Libram laeva tenet, qua cunctis ponderat aequum. Forte sub ingressum divae subiere disertae Lumina Pierides, formosis flebile plectrum Pulsabant digitis aegroque alimenta dolori Blanda ministrabant. Oculis has illa retortis Aspicit et trucibus mox increpat aspera dictis: „Hinc gressum removete cito, procul este, profanae!“ Ocius haec oculos terra defixa pudorem Turba reum praefert et limina iussa relinquit. Obstupet insolitum tenebroso in carcere lumen Iussaque miratur vultu minitante profata Incessusque graves Severinus et ora tueri Augusta immoto vix audet lumine divae. Hinc animo suspensus adest tacitusque moratur, Quis labor ignotae, quae porro negotia, spectans. Tum sic attonitum placidis ea vocibus ultro Alloquitur: „Gelidos dimittito, nate, timores!“ Et magis accedens dulci sic quaesiit ore: „Sumne adeo peregrina tibi, quem lacte tenellum Atque meis nutritum epulis ad mascula dudum Robora perduxi mentis? Quem talibus armis Instruxi locuples, queis mille pericula tutus Hostes mille levi superare labore valeres?“ Haec effata suis humentia fletibus ora Extersit manibus solvitque subacta stupore Pectora letifero mentemque timore levavit. Pristinus atque oculis rediit vigor, ut cava Phoebus Nubila quando fugat, terrae lux alma redire Tunc solet. Hisque suam mox compellare parentem Aggreditur dictis: „Oris delapsa supernis Alma parens! Miserumne etiam dignaris in ipsis Carceris aerumnis vinclisque invisere gnatum? Non te sive loci squalor seu mortis imago Instantis terret duri nec pondera ferri, Queis depressa vides et colla manusque gravatas Constrictosque pedes? Anne in consortia tristis Sponte ruis sortis? Nec te famosa morantur Crimina, quae, ni ficta forent, arcere favores Iure tuos possent graviusque onerare nocentem?“ His ea ridenti mox talia reddidit ore: „Semper ego tecum versabar, quando secundis Spirabant auris zephyri, laterique fidelis Exulis haerebam comes, etsi fors malefaustis Casibus opprimeret. Nec in ipso carcere fidum Hactenus excutiam gremio crudelis alumnum. Credis inassuetam fors me trepidare malorum Iras atque dolos aut corde sinistra paventi Fata subire? Erras. Duris exercita dudum Immoto didici perferre asperrima vultu. En laceras vestes, quot sint in frusta resectae. Quisque sibi raptare cupit partem improbus, istis Dudum exosa fui. Nunquam Themis inclyta donis Est pensata aliis. Sed gloria, credito, summa est Displicuisse malis ipsisque fuisse perosum. Quid Theodorici metuis, Severine, furores? Nec quod formides, nec sit mortale, quod optes. Altius ascendas animo. Qui reddere cunctis, Ut fuerint meriti, poenas seu praemia eadem Lance solet, reverere. Diu licet improba clausis Fata oculis videat summus tamen arbiter aequi, Cum scelus appositas vidit transcendere metas Flumen uti ripae impatiens, tunc plectere poenis Novit et indomitas tandem compescere mentes.“ His animos dedit illa novos palmasque, supernis Quae maneant regnis victorem, ostendit et auctum Viribus ipsa suis ad dura accendit alumnum Proelia pro patria et pro relligionis avitae Legibus oppressis certanda, necemque cruentam, Dum venit, immota iussit cervice subire. Sic tandem effatae generosus talia reddit Dicta pugil: „Nunquam, sic conscia sidera testor, Diva, tuis, fiet, nostri vel gutta cruoris Ut fluat in venis virtutibus absona, nunquam Legibus indignum, memori quas corde locasti, Dum mihi vita super, facinus testabitur orbis. Mens erecta mihi stabit. Nec fata cruorve E venis haustus poterunt evellere amorem Recti aut iustitiae studium. Sic numine fretus, Nutrix alma, tibi iuro.“ Tum plura parantem Dicere turbavit subitus prope limina pulsus Divaque mox superas, qua venit, abivit in auras. Interea moto reclusas cardine postes Carceris advertit praefectumque urbis adesse Manliades scripto sibi regia iussa ferentem. Dextram scriba comes tenuit lictorque sinistram. Iam sibi supremam luxisse Boetius horam Censuerat. Sic ergo celer praefatus: „Adestis, Quos dudum optavi ! Lentas cur nectere vobis Usque moras placuit? Non improvisa supremae Nuntia vos horae mihi fertis. Colla furenti Promptus substernam ferro.“ Subiecerat urbis Praetor: „Eo nondum devenimus, absit acerba Mortis imago procul. Vitae tibi gratia rege Certa manet nostro libertatisque redibit Carus honos, animo dum iussa benigna capessas Aequior et sceleris prodas molimina tanti Perfidiaeque nefas, ut gestum est, ordine pandas. Tum vero Anitius iustas exarsit in iras: „Siccine blanditiis, postquam nil iure valebat Criminis innocuae poenisve affingere menti, Aggreditur Theodoricus me reddere sontem? Proditor esse velim, vitam dum spondet? Iniquo Hanc emo non pretio. Vita mihi carior aequi Conscia mens rectique fuit semperque manebit. Si me crudeli fixum stat tollere morte, Tollat, at insontem. Cur memet sponte nocentem Praecipit, ut fatear? Geminis an testibus omnem Iam negat ille fidem, vario quos crimine sontes Exilium tenuit longum primoque, Ravenna Ni sibi tuta fuga quaesisset asyla, probroso Stigmate signasset frontem? Damnatio iustos Scilicet hos praemissa facit? Quem vilis utrumque Ante recusasset servus, nunc dignus habetur Consulis ad mortem testis. Sed iure videri Rex damnasse cupit Severinum, hinc sponte fatentem Ardet habere reum. Si relligionis amorem Criminis instar habet, si libertatis avitae Communisque boni studium frigente luendum Ense putat, fateor tali me crimine sontem. Sic reus exopto celerem, qui stamina vitae Rumpat, carnificem. Mora quaevis longior anno est.“ Haec ubi magnanimo respondit pectore, torvo Praetor „Habebis,“ ait vultu, „meritisque rependet Praemia digna tuis lictor.“ Sic fatus acutum Iusserat expromi ferrum, si forte minantem Ictus lictorem videat, ratus esse daturum Victas sponte manus regi. Sed saxa moveres Manliade citius, stricto iam subdere colla Ferro promptus erat. Iam commendare migrantem Aggressus superis animam totamque vocare Ad suprema sui spectanda propinquius aulam Proelia municipis. Iam toto pectore caelum Spirat et aeternas celsum super aethera palmas. Nec mora, fulminea praetor tum percitus ira Ore oculisque minax paucis sic increpat: „Ergo Nec mortis terror, tanti nec Caesaris ira, Perfide, te moveat?“ Simul ense revellere iussit A cervice caput lictorem. Iussa secutus Brachia per gyrum vibrato torquet in ictum Ille gravem mucrone inclinatumque recidit Sponte caput. Nunc Theodorice exulta, laetare Trigilla, Et cuicunque acres nutrit sub cordibus iras Iustitiae tanti custodia consulis, omnes Plaudite. Manliades vestro devota furori Victima iam cecidit, mortalibus exiit auris. Sed quae monstra oculos subeunt, quisve abripit error Attonitos subito sensus? Num lumina fallunt Me mea seu falsae luduntur imagine formae? Vivit Manliades, abscisso vertice rectus Stat manibusque caput terra venerabile sursum Allevat (haud etenim conspurcatura ferebat Brachia lictoris) firmosque in pulvere gressus Truncatum figit per compita proxima corpus. Tandem ubi finitimi subiit penetralia templi, Ante sacras flexo cervicem collocat aras Poplite purpureo radiantem lumine circum. Divus in efficta prostabat imagine Paulus, Urbis Romuleae civis columenque venustum Christiadum. Laeva reclusa volumina gestat, Unde salutifero gentes quasi fonte salutem Hausere innumerae. Dextra resplenduit ensis, Quo caput innocua pariter cervice revulsum est. Hunc, licet exanimis iam creditus, ore nitenti Tot modo defunctus bellis affatur ovantis In morem herois: „Non sanguis, dive, cruentam Hic meus exposcit vindictam, crimine nullo Quamvis damnarit sontem rex improbus. Horror Sufficit, incutiet quem mens maleconscia regi. Hostibus ignosco, nec fata rependere fatis Aequa peto. Mortis par causa genusque duobus: Sit quoque par animus.“ Sic fatus membra reliquit Spiritus et levibus super ardua sidera pennis Scandit Iustitiae meritus celebrare triumphos. Sacra Themis, meritum postquam ad diadema vocasti Manliaden, iam cerne novum, qui viribus ausit Omnibus intactum fusoque cruore tueri Iustitiae nomen. Spretis hic mille periclis Proelia cum legum fortis certanda subibit Hostibus, intrepido cunctis se pectore contra Obiiciet, queis exosum venerabile nomen Iustitiae pietasque amor aequi fasque dolores Gignere consuevit rabidos. Ecclesia, tantum, Haec cui transcripsit pugilem lux aurea, gaude, Hoc tutore sacri libertas firma manebit Iuris et hostiles telo huic succumbere turmae Cogentur. Sic semper honos et gloria victis Hostibus et pugilem te laus aeterna manebit. O(mnia) A(d) M(aiorem) D(ei) G(loriam)