CroALa, 2024-05-21+02:00. Nodus VEGIO.supp-01.xml in collectione pdill0.
Functio nominatur: /documentum/pdill0/VEGIO.supp-01.xml.
argumentum 1 Turnus ut extremo vitam sub Marte profudit, Subdunt se Rutuli Aeneae Troiana sequentes Agmina. Dehinc superis meriti redduntur honores. Congaudet nato ac sociis memor ante malorum Actorum pater Aeneas. Turni inde Latinus Morte dolet. Patriae miseranda incendia Daunus Eversae et cari deflet pia funera nati. Conubium instaurat natae laetosque hymenaeos Rex socer Aeneae genero. Gens utraque pacto Foedere pacis ovat. Tum nomine coniugis urbem Instruit, et tandem placida sub pace regentem Transtulit Aeneam Venus astra in summa beatum.
argumentum 2 Musae omnes gaudete, novus surrexit ab urbe Laude Maro, Vegius sua nomina dicta Mafeus. Terdecimum librum, quem morte nequivit adire Virgilius vates, canit iste profarier ausus. Alter Parthenias, dictu mirabile, pubes Talia gesta refert credisque videre Maronem: Victor ut Aeneas belli fuit, ilico subdunt Imperio sese Rutuli. Datur inde per ipsum Hostia lausque diis. Pariter congaudet Iulo Ac sociis pro pace suis Turnique Latinus Morte dolet. Patriae miseranda incendia Daunus Eversae et cari deflet pia funera nati. Conubium instaurat natae laetosque hymenaeos Rex socer Aeneae genero. Gens utraque pacto Foedere pacis ovat. Tunc nomine coniugis urbem Instruit, et tandem placida sub pace regentem Transtulit Aeneam Venus astra in summa beatum.
argumentum 3 Hinc canit Aeneam post fortia facta beatum A Laude hic, Vegius sua nomina dicta Mafeus, Talis in eloquio, qualis fuit ipse poeta, Altiloquus Maro: tanta est facundia vatis. Laudibus immeritis non hic laudatur, amice; Ipse potes equidem, si vis, cognoscere, lector, Si sua dicta notes, si denique facta repenses. Vocibus in primis sed nomina nostra notabis, Brixia quem genuit tellus Saturnia pinguis. Victori Aeneae subdit se Rutula manus. Hinc superis grandes meriti redduntur honores. Congaudet nato Aeneas sociosque solatur. Morte dolet Turni senior bonus ipse Latinus, Dumque urbis patriae miseranda incendia Daunus Conqueritur, miseri patuerunt funera nati. Conubium instaurat natae rex ipse Latinus. Construit Aeneas tum nomine coniugis urbem. Transtulit hinc natum placida sub pace regentem Diva parens Iovis imperio astra ad summa beatum.
argumentum 4 Terdecimo super assistens Turnoque favorem Aeneas strato memorat positaque Latini Spe belli pacem poscunt requiemque laborum. Hinc meritum Aeneas victor diis reddit honorem. Defletum Rutuli Turnum positumque feretro Sublimi referunt patris alta ad moenia pompa Regali. Daunus natique urbisque dolore Percussus caelum miseris tum questibus implet. Aeneas Teucrum atque Italum comitante caterva Latinum accitus visit iunctisque hymenaeos Laviniae celebrant votis et foedera firmant. Indigetem Aeneam Venus inde ad sidera tollit.
Turnus ut extremo devictus Marte profudit Effugientem animam medioque sub agmine victor Magnanimus stetit Aeneas, Mavortius heros, Obstupuere omnes gemitumque dedere Latini, Et durum ex alto revomentes corde dolorem Concussis cecidere animis, ceu frondibus ingens Silva solet lapsis boreali impulsa tumultu. Tum tela infigunt terrae, et mucronibus haerent, Scutaque deponunt umeris, et proelia damnant, Insanumque horrent optati Martis amorem. Nec frenum nec colla pati captiva recusant Et veniam orare et requiem finemque malorum. Sicut acerba duo quando in certamina tauri Concurrant largo miscentes sanguine pugnam Cuique suum pecus inclinat, sin cesserit uni Palma duci, mox quae victo pecora ante favebant Nunc sese imperio subdunt victoris et ultro, Quamquam animum dolor altus habet, parere fatentur, Non aliter Rutuli, licet ingens maeror adhausit Pectora pulsa metu caesi ducis, inclita malunt Arma sequi et Phrygium Aeneam foedusque precari Pacis et aeternam rebus belloque quietem. Tunc Turnum super adsistens placido ore profatur Aeneas: "Quae tanta animo dementia crevit, Ut Teucros superum monitis summique Tonantis Imperio huc vectos, patereris, Daunia proles, Italia et pactis nequicquam expellere tectis? Disce Iovem revereri et iussa facessere divum. Magnum etiam capit ira Iovem, memoresque malorum Sollicitat vindicta deos. En ultima tanti Meta furoris adest, quo contra iura fidemque Iliacam rupto turbasti foedere gentem. Ecce suprema dies aliis exempla sub aevum Venturum missura, Iovem ne temnere frustra Fas sit et indignos bellorum accendere motus. Nunc armis laetare tuis! Heu, nobile corpus, Turne, iaces. At non tibi erit Lavinia parvo, Nec dextra tamen Aeneae cecidisse pudebit. Nunc, Rutuli, hinc auferte ducem vestrum; arma virumque Largior atque omnem deflendae mortis honorem. Sed quae Pallantis fuerant ingentia baltei Pondera, transmittam Euandro, ut solacia caeso Haud levia hoste ferat Turnoque exsultet adempto. Vos memores tamen, Ausonii, melioribus uti Discite bellorum auspiciis. Ego sidera iuro: Numquam acies, numquam arma libens in proelia movi, Sed vestris actus furiis defendere toto Optavi, et licuit, Troianas robore partes." Nec fatus plura Aeneas se laetus ad altos Vertebat muros et Troia tecta petebat. Una ipsum Teucrorum omnis conversa iuventus Exsultans sequitur, volucresque per arva pedum vi Quadrupedes citat, incusans acri ore Latinos Ignavosque vocans. Strepit altus plausibus aether. Et quamvis inhumata rogis dare corpora surgat Ingens cura animo sociosque imponere flammis, Maius opus tamen Aeneas sub pectore volvens Primum aris meritos superum mandabat honores. Tum pingues patrio iugulant ex more iuvencos Immittuntque sues niveasque in templa bidentes Purpuream effuso pulsantes sanguine terram. Viscera diripiunt et caesum in frusta trucidant Denudantque gregem, et flammis verubusque remittunt. Tum vina effundunt pateris et dona Lyaei Accumulant. Plenis venerantur lancibus aras. Tura ignes adolent; onerata altaria fumant. Tum plausus per tecta movent magnumque Tonantem Extollunt Veneremque et te, Saturnia Iuno, - Iam placidam et meliorem ingenti laude fatentur - Mavortemque ipsum. Tum cetera turba deorum In medium affertur summis cum vocibus altos Perlata ad caelos. Ante omnes mitior unus Aeneas duplices mittebat ad aethera palmas, Et puerum pauca ore dabat complexus Iulum: "Nate, in quo spes una patris, per tanta viarum Quem variis actus fatis discrimina duxi, Ecce inventa quies, ecce illa extrema malorum Aerumnis factura modum acceptissima semper Atque optata dies, quam dura in bella vocatus Saepe tibi dis auspicibus meminisse futuram Iam memini. Nunc te, quam primum Aurora rubebit Crastina, sublimem Rutulorum ad moenia mittam." Dehinc sese ad gentem Iliacam volvebat amico Continuans vultu et placida sic voce locutus: "O socii, per dura et densa pericula vecti, Per tantos bellorum aestus duplicesque furores Armorum, per totque hiemes, per quicquid acerbum, Horrendum, grave, triste, ingens, et quicquid iniquum, Infaustum et crudele foret, convertite mentem In melius! Iam finis adest: Hic meta laborum Stabit, et optatam Latia cum gente quietem Iungemus. Dabit inde mihi Lavinia coniunx Bello acri defensa Italo cum sanguine mixtam Troianam transferre aeterna in saecula gentem. Unum oro, socii, Ausonios communibus aeque Ferte animis, et vos socerum observate Latinum! Sceptrum idem sublime geret: sententia mentem Haec habet: at bello vos et praestantibus armis Discite me et pietate sequi. Quae gloria nobis Cesserit, in promptu est; sed caelum et sidera testor: Qui vos tantorum eripui de clade malorum, Idem ego sub maiora potens vos praemia ducam." Talibus orabat, variosque in pectore casus Praeteritos volvens partamque labore quietem Haud parvo nimium ardenti exundabat amore In Teucros, gravibus tandem evasisse periclis Exsultans. Velut exiguis cum ex aethere gyrans Incubuit pullis et magno turbine milvus Insiliens avido ore furit stragemque minatur, Tum cristata ales concusso pectore mater Consurgit misero natorum exterrita casu, Rostrum acuit totisque petit conatibus hostem Et multa expulsum vi tandem cedere cogit, Dehinc perturbatos crocitans exquirit et omnes Attonitos cogit pro caris anxia natis Et tanto ereptos gaudet superesse periclo, Non secus Anchisa genitus mulcebat amicis Troianos dictis, antiquum corde timorem Flagrantisque agitans curas et gaudia longis Tandem parta malis, et quae perferre molestum Ante fuit, meminisse iuvat. Verum altior idem Ingenti et clara Aeneas supereminet omnes Virtute excellens, et pro tot numina donis Exorat summisque Iovem cum laudibus effert. Interea Rutuli magnum et miserabile funus Exanimumque ducem tulerant sub tecta frequentes Correpti maerore animos largumque pluentes Imbrem oculis; et iam lato clamore Latinum Defessum et varios agitantem pectore casus Complerant. Qui postquam altos crebrescere questus Et Turnum ingenti confossum vulnere vidit, Haud tenuit lacrimas; dehinc maestum leniter agmen Corripuit manibus verbisque silentia ponens. Ceu spumantis apri quando per viscera dentes Fulmineos canis excepit praestantior omni Ex numero, tunc infausto perterrita casu Cetera turba fugit latrantum atque ore magistrum Circumstans querulo pavitat magnoque ululatu Infremit, at commota manu dominique iubentis Ore silet gemitumque premit seseque coercet, Haud aliter Rutuli suppressa voce quierunt. Tum sic illacrimans rex alto e corde Latinus Incipit: "O fragilis damnosa superbia sceptri! O furor, o nimium dominandi innata cupido, Mortales quo caeca vehis? Quo gloria tantis Inflatos effers animos quaesita periclis? Quot tecum insidias, quot clades, quanta malorum Magnorum monimenta geris? Quot tela, quot enses Ante oculos, si cernis, habes! Heu dulce venenum Et mundi letalis honos! Heu, tristia regni Munera, quae haud parvo constent, et grandia rerum Pondera, quae numquam placidam promittere pacem Nec requiem conferre queant! Heu, sortis acerbae Et miserae regale decus, magnoque timori Suppositos regum casus pacisque negatos! Quid, Turne, ingenti Ausoniam movisse tumultu Et dura Aeneadas turbasse in bella coactos, Quid iuvat et pactae violasse optata quietis Pignora? Quae tibi tanta animo impatientia venit, Ut Martem cum gente deum iussuque Tonantis Huc vecta gereres nostrisque expellere tectis Ultro instans velles et natae solvere foedus Pollicitae genero Aeneae et me bella negante Dura movere manu? Quae tanta insania mentem Implicuit? Quotiens te in saevi Martis euntem Agmina sublimemque in equo et radiantibus armis Temptavi revocare et iter suspendere coeptum! Inde ego quanta tuli, testantur moenia tectis Semirutis magnique albentes ossibus agri Et Latium toto defectum robore et ingens Exitium fluviique humana caede rubentes Et longi trepidique metus durique labores, Quos totiens senior per tanta pericula cepi. At nunc, Turne, iaces! Ubinam tam magna iuventae Gloria et excellens animus? Quo splendidus altae Frontis honos? Quonam illa decens effugit imago? Ah! quantas Dauno lacrimas, acrisque dolores, Turne, dabis! Quanto circumfluet Ardea fletu! Sed non degeneri et pudibundo vulnere fossum Aspiciet: saltem hoc miserae solamen habebit Mortis, ut Aeneae Troiani exceperis ensem." Haec fatus lacrimisque genas implevit abortis. Tum sese ad turbam vertens miserabile corpus Attolli et caram maesti genitoris ad urbem Deferri atque pios fieri mandabat honores. Mox circumfusi Rutuli lato agmine caesum Sublimen ingenti iuvenem posuere feretro, Multa super Teucrum raptorum insignia secum Et galeas et equos ensesque et tela ferentes. Post currus Phrygia sudantes caede sequuntur. It lacrimans et ducit equum docta arte Metiscus Rorantem et fletu madidum, qui vexerat ante Victorem Turnum atque hostili strage furentem. Hinc alii versa arma gerunt. Tum cetera pubes Flens sequitur largisque umectat pectora guttis. Et iam fessi ibant per muta silentia noctis Caedentes sese, gressumque in tecta Latinus Flexerat ingenti turbatus funere mentem; Una omnes lacrimas matres puerique senesque Fundebant maestam implentes mugitibus urbem. Inscius at tantos Daunus superesse dolores Et natum extremo consumptum Marte superbam Effudisse animam largisque ad moenia duci Cum lacrimis alios gemitus curasque fovebat. Namque ex diversa caderent dum parte Latini Et calido Turnus foedaret sanguine terram, Urbem ingens flamma et muros invaserat altos, Fumabatque rutis miseri patris Ardea tectis Et tota in cinerem vergebat, et astra favillae Altivolae implebant, nec spes plus ulla salutis, Sive quidem sic diis placitum est, seu praescia Turni Signum ut fata darent horrendo Marte perempti. Extemplo concussi animos et tristia cives Pectora caedentes miserandae sortis iniquum Deflebant casum longoque ex ordine matres Atque avidos totis fugiebant viribus ignes. Ac veluti cum nigra cohors posuere sub alta Arbore et in fixa radice cubilia longo Formicae instantes operi, sin dura securis Incumbat versoque infringat culmine parvas Saeva casas, mox certatim sese agmine fuso Corripiunt maestaeque fuga trepidaeque feruntur: Et velut ignitum testudo eversa calorem Cum sensit luctata diu pedibusque renitens Caudam agitansque caputque acri vi cedere temptat, Aestuat, et multo insudans conamina miscet, Haud aliter miseri per tanta incendia cives Iactabant sese et confusa mente ferebant. Ante omnes senio confectus ad aethera voces Fundebat querulas Daunus superosque vocabat. Tum vero e mediis visa est consurgere flammis Percussisque ales volitare per aera pennis Indicium nomenque urbis versae Ardea servans, Et cui sublimes stabant in moenibus arces, Mutata effusis nunc circumlabitur alis. Attoniti novitate omnes monitisque deorum Haud parvis deiecti umeros atque ora tenebant. At Daunus patriae ardenti concussus amore Eversae duros gemitus sub corde premebat. Haec inter magno volitans praenuntia motu Fama ruit latisque animos clamoribus implet Adventare novum magno cum milite funus Et Turnum exanimem et letali vulnere victum. Mox exciti omnes nigras duxere frequentes Incensas ex more faces: ardentibus agri Collucent flammis. Dehinc se venientibus addunt. Quos postquam toto videre ex agmine matres, Percussis vocem palmis ad sidera tollunt. At Daunus, cari ut patuerunt funera nati, Substitit, et demum ingenti correpta dolore Ora movens medium sese furibundus in agmen Proripuit Turnumque super prostratus et haerens, Quam primum fari potuit, sic edidit ore: "Nate, patris dolor et fessae miseranda senectae Rapta quies, quo me, tantis iactate periclis, Duxisti, et saevis tandem devicte sub armis? Quo tua me praestans animi constantia vexit? Hic clarae virtutis honos et gloria sceptri? Hoc magni decus imperii? Talesne triumphos, Nate, refers? Haec illa quies promissa parenti Afflicto totiens, haec meta optata laborum? Heu miserum! Quam praecipites labentia casus Exagitant, quanto vertuntur saecula motu! Qui iam sublimes referebas clarus honores, Et magnus toto in Latio, quem Troes in armis Horrendum et trepidi totiens sensere furentem, Nunc, mi Turne, iaces, miserandum et flebile corpus! Iam mutum et sine voce caput, quo pulchrior alter Non fuit in tota Ausonia nec gratior ullus Eloquio nec quis positis ingentior armis. Nate, ubi forma nitens niveaque in fronte serenus Ille decor laetusque oculorum aspectus et altae Egregius cervicis honos? His gloria Martis Contigit hospitiis? Tali rediture paratu Discedens voluisti avidis te credere bellis? Heu mortem invisam, quae sola ultricibus armis Elatos frenas animos, communia toti Genti sceptra tenens aeternaque foedera servans, Quae magnos parvosque teris, quae fortibus aequas Imbelles populisque duces seniumque iuventae! Heu mortem obscuram! Quae causa indigna coegit Eripere atque meum crudeli vulnere natum Afficere? O felix tam grato caedis Amata Successu laetare tuae; quae tanta dolorum Fugisti monimenta gravisque immania casus Pondera! Quid misero genitori plura paratis, O superi? Natum rapuistis et Ardea flammis Consumpta in cinerem versa est; nunc aethera pennis Verberat. Ah me, Turne, tua plus caede cruento. Deerat adhuc sors ista patris suprema senectae. At vero quem saeva premunt et numina torquent, Illum incensa odiis atque acrem concita in iram Funditus evertunt miserum. Sic fata rotant res." Dixerat: et multa illacrimans largo ora rigabat Perfusa imbre trahens duros e corde dolores, Qualis ubi incubuit validis Iovis unguibus ales Et parvum effuso divulsit sanguine fetum, Cerva videns miseri tristatur funere nati. Postera lux latum splendore impleverat orbem; Tunc pater infractos fatali Marte Latinus Defecisse videns Italos totamque potenti Cedere fortunam Aeneae, bellique tumultum Ingentisque animo curas et foedera volvens Conubii promissa suae nataeque hymenaeos Praestantes vocat electos ex agmine toto Mille viros, qui Dardanium comitentur ad urbem Spectatum virtute ducem, iungitque togatos Multa oratores memorans, et euntibus ultro Imperat, ut quando auspiciis monitisque deorum Troianam miscere Italo cum sanguine gentem Expediat, placido intersint animoque revisant Aeneadasque vehant alta intra moenia laeti. Interea ipse urbem labefactam et vulgus inerme Componit solidatque animos requiemque futuram Spondet et aeternam ventura in saecula pacem. Inde iubet meritos turba plaudente triumphos Sublimesque domus fieri regalis honores; Atque alacris monet, unanimes ut fronte serena Occurrant genero venienti et pectore toto Excipiant gentem Iliacam partaeque quietis Gaudia et optatae diffundant pacis amores. Iamque instructa cohors Teucrorum castra subibat Cincta comas ramis oleae pacemque rogabat. Quam bonus Aeneas ad se intra regia duci Tecta iubet causamque viae laeto ore requirit. Tunc senior sic incipiens ardentia Drances Verba movet nimium erepti pro funere Turni Exultans: "O Troianae dux inclite gentis, Gloria spesque Phrygum, quo nec pietate nec armis Maior in orbe fuit: victi obtestamur et omnes Iuramus divos divasque, invitus in unum Conflatum vidit Latium et temerata Latinus Foedera, nec Phrygios umquam turbavit honores. Quin natae, quando superum sic vota ferebant, Conubia et generum magno te optabat amore. Sed quicquid tanto armorum flagrante tumultu Tantorum furiisque operum atque laboribus actum est, Id rapidus Turni et stimulis incensus iniquis Correptusque odiis furor attulit; ille negantes Invitasque dedit Latias in proelia gentes. Illum omnis conversa cohors poscebat, ut armis Cederet et magnum sineret succedere pactis Conubiis Anchisiaden. Inde optimus ambas Iungebat palmas defessa aetate Latinus Confectus nimioque ardentem Marte rogabat. Nec nostrae potuere preces inflectere durum Nec divum portenta animum, quin acrius ignem Spumabat ferus ore vomens bellumque ciebat. At vero dignum invenit pro talibus ausis Exitium, qui te tandem victore momordit Nigrantem prostratus humum. Nunc improbus aedes Tartareas visurus eat quaeratque sub imo Nunc alias Acheronte acies aliosque hymenaeos. Tu melior succede bonis Laurentibus heres. In te omnis domus et fessi inclinata Latini Spes iacet. Unum omnes Itali super aurea mittunt Sidera et ingentem bello et caelestibus armis Extollunt, et vera canunt praeconia voces. Te gravium veneranda patrum consultaque turba Invalidique aetate senes, te laeta iuventus Et cupidae matres, pueri innuptaeque puellae Unanimes aequo ore volunt Turnumque sub armis Exsultant cecidisse tuis; te tota precatur Ausonia et claris praestantem laudibus effert. In te unum conversi oculi. pater ipse Latinus Iam senior sola haec longaevae munera vitae, Quod natam tibi iungat, habet, generique nepotes Troianos Italo admixtos in saecula mittat. Ergo age, magne, veni, Teucrorum ductor, et altos Ingredere et celebres cape quos spondemus honores." Finierat: cunctique eadem simul ore fremebant. Quos pius Aeneas hilari cum fronte receptos Prosequitur paucis et amico pectore fatur: "Nec vos nec placida solitum sub pace Latinum Arguerim, verum infesti violentia Turni Tantum opus, haud dubito, et tanti discrimina Martis Concivit, iuvenili autem plus laudis amore. Quicquid id est tamen, Ausonii, nil pacta recuso Conubia et sanctam firmato foedere pacem Iungere. Rex idem imperium et veneranda tenebit Sceptra socer, statuentque mei mihi moenia Teucri, Et nomen natae urbis erit, sacrosque penates Adiciam. Vos communes in saecula leges Concordique pares animo mittetis amores. Interea, quod restat adhuc, imponite flammis Corpora, quae duri miseranda insania belli Eripuit! Dehinc nos, quam primum crastina surget Clara dies, laeti Laurentia tecta petemus." Dixerat, et tanto affatu conversa tenebant Ora simul stupefacti omnes et apertius ingens Mirantes pietatis opus. Mox robore vasto Congestas statuere pyras ignemque repostis Civibus immisere; altum super aethera fumus Evolat, atque atris caelum sublime tenebris Conditur. Innumeras ex omni rure trucidant Delectas pecudes et nigros terga iuvencos Immittuntque rogis. Latos incendia campos Enudant. Fremit impulsus clamoribus aer. Iamque sequens clarum extulerat lux aurea Phoebum; Tunc Teucri Ausoniique omnes mixto agmine laeti Consedere in equis et gressum ad tecta movebant Laurenti atque altis erectam moenibus urbem, Ante omnes pius Aeneas, post ordine Drances Multa duci senior memorans, dehinc unica proles Ascanius multumque animi maturus Aletes Et gravis Ilioneus Mnestheusque acerque Serestus, Sergestus fortisque Gyas fortisque Cloanthus; Post alii mixtimque Itali Teucrique sequuntur. Interea effusi stabant per moenia cives Primorumque manus alacres imbelleque vulgus Troianam cupido expectantes pectore turbam. Et iam adventabant, placida quos fronte Latinus Occurrens magna excepit comitante caterva. At postquam medio venientem ex agmine vidit Dardanium Aenean, vera haud illusit imago; Namque omnes super excellens atque altior ibat Et late regalem oculis spargebat honorem Sidereis. Tunc quam primum data copia fandi est Et voces capere optatasque adiungere dextras, Incipit et prior affatur sic ore Latinus: "Venisti tandem, cupidum nec fixa fefellit Spes animum, lux Troianae clarissima gentis, Magnorum quem iussa deum tot casibus actum Italia et nostris voluerunt sistere tectis, Quamquam humana furens nimis ausa licentia sanctas Turbarit leges et divum exciverit iras, Quin etiam invitum totiens meque arma negantem Crediderit duri perferre pericula Martis. Factum etenim, sed nec parvo: sat numina iustas Indignata animis misere ultricia poenas. Nunc age, magne Phrygum ductor, quando omnis origo Seditionis abest et tanti criminis auctor, Conubiis succede et promissis hymenaeis. Sunt mihi regna, manent erectis oppida muris. Sola autem fessae spes unica nata senectae: Te generum et natum tempus complector in omne." Quem contra bonus Aeneas: "Rex maxime, nullam Te causam armorum et tanti movisse tumultus Crediderim sacrae cupientem foedera pacis; Et si qua est, pone hanc animo, precor, optime, curam. Nunc adsum et patrem et socerum te laetus in omnis Accipio casus. Magni mihi surget imago Anchisae et rursum ardebo genitoris amore." Talibus orabant inter se et tecta subibant Regia. Tum studio effusae matresque nurusque Longaevique patres stabant iuvenumque cohortes Pulchra revisentes Troianae corpora gentis. Ante omnes magnum Aenean cupidoque notabant Altum animo genus et praestantem frontis honorem Quaesitamque alacres pacemque optata quietis Munera laudabant. Ceu quando longus et ingens Ignavos tenuit resolutis nubibus imber Agricolas curvumque diu requievit aratrum, Tunc, si clarus equos spatioso limine Titan Laxet et aurato caelum splendore serenet, Laetitia exundant et sese hortantur agrestes, Non secus Ausonii tam laeto in tempore rerum Composuere animos. Et iam rex alta Latinus Atria regalisque aditus intrarat et una Optimus Aeneas, sequitur quem pulcher Iulus, Dehinc Itali mixtique Phryges. Tum splendida lato Applausu et laeto completur regia coetu. Haec inter matrum innumera nuruumque caterva In medium comitata venit Lavinia virgo Sidereos deiecta oculos; quam Troius heros Virtute et forma ingentem, mirabile dictu, Ut vidit, primo aspectu stupefactus inhaesit Et secum Turni casus miseratus acerbos, Qui haud parva spe ductus ovans in proelia tantos Civisset motus durisque arsisset in armis. Tum vero aeterno iunguntur foedera nexu Conubii et multa cum laude canunt hymenaeum Et laetam vocem per regia tecta volutant. Dehinc plausus fremitusque altum super aera mittunt. At fidum interea Aeneas affatur Achatem, Vadat et Andromachae quondam data munera, vestes Intextas auro ferat et, quod saepe solebat, Dum res Troianae stabant, circumdare collo, Auratum gemmis circumsaeptumque monile, Praeterea magnum cratera, in pignus amoris Quem Priamus patri Anchisae donaverat olim. Nec mora, iussa sequens pulcherrima portat Achates Munera. Tunc socer ingentem cratera Latinus Donatum capit, at coniunx Lavinia vestes Atque monile decens. Placido dehinc pectore sese Demulcent variisque trahunt sermonibus horas. Et iam tarda epulas fugientis tempora lucis Poscebant; mox regali convivia luxu Effundunt latosque alta intra tecta paratus. Convenere omnes strato discumbere in ostro Deliciis iussi et dapibus se inferre futuris. Dat manibus cristallus aquas, mensisque reponunt Flaventem Cererem. Tum laeta fronte ministri Innumeri magno distinguunt ordine curas: Pars dapibus reficit mensas, pars pocula miscet Craterasque replet, nunc hac, nunc volvitur illac Turba frequens varios miscetque per atria motus. At puerum pater immotis spectabat Iulum Luminibus vultum admirans moresque Latinus Et graviter puerili ex ore cadentia verba Maturumque animum ante annos, et multa rogabat Permixtas referens voces. Dehinc oscula figens Dulcia complexum manibus iunctumque fovebat, Et nimium exsultans felicem et munere divum Donatum Aeneam pro tali prole ferebat. Postquam epulis compressa fames, traducere longam Incipiunt fando et labentem fallere noctem, Nunc duros Troiae casus gentesque Pelasgas, Nunc fera Laurentis memorantes proelia pugnae, Quo primum diffusae acies, quo tela vicissim Pulsa loco, qui primus ovans invaserit agmen Fulmineumque ardens in equo madefecerit ensem. Praecipue Tros Aeneas seniorque Latinus Magnorum heroum Latiique antiqua potentis Gesta recensebant fugientemque horrida nati Arma sui Saturnum Italis latuisse sub oris; Hinc Latium dixisse genusque in montibus altis Composuisse vagum legesque et iura dedisse Et Bacchi et frugum cultus; dehinc tecta secutum Esse paterna Iovem, utque Electra Atlantide cretus Iasio Idaeas caeso Phrygiae isset ad urbes Dardanus, ex Corytho multa cum gente profectus; Utque insignem aquilam dono et Iove patre superbus Hectoreae gentis signum, illustresque tulisset Primus avum titulos, Troianae stirpis origo. Talibus atque aliis inter se longa trahebant Tempora. Tum fremitus laetaeque per atria voces Alta volant, strepitu ingenti tectum omne repletur. Dant lucem flammae et lato splendore coruscant. Consurgunt Phryges, et cithara resonante sequuntur Ausonii, et plausum ingeminant seque agmine toto Permiscent variantque pedes raptimque feruntur. Et iam festa novem largo conubia luxu Attigerant celebrata dies; tum maximus heros Aeneas urbem curvo signabat aratro Fundabatque domos et amictas aggere fossas. Ecce autem, fatu haud parvum, diffundere flammam Ingentem et fulgore levem et se nubibus altis Miscentem e summo Lavinia vertice visa est. Obstupuit pater Aeneas duplicesque tetendit Ad caelum cum voce manus: "Si, Iuppiter, umquam Gens monitis Troiana tuis terraque marique Paruit imperiisque libens, si, numina, vestras Si metui coluique aras, per si quid agendum est, Quod restat, placidam felici afferte quietem Augurio et firmate malisque imponite finem!" Talia iactantem circumstetit aurea mater Se Venerem confessa almo et sic edidit ore: "Nate, animo pone hanc curam et meliora capesse Signa deum gaudensque bonis succede futuris. Nunc tibi parta quies nunc meta extrema laborum, Nunc tandem optatam componunt saecula pacem. Nec flammam ad caelos perlatam e vertice carae Coniugis horresce; at constantem dirige mentem. Namque erit illa, tuum celebri quae sanguine nomen Troianosque auctura duces ad sidera mittat. Haec tibi magnanimos sublimi prole nepotes Conferet, egregiis qui totum laudibus orbem Complebunt totumque sua virtute potentes Sub iuga victoresque trahent, quos gloria summo Oceanum transgressa ingens aequabit Olympo; Quos tandem post innumera atque illustria rerum Gesta deos factura vehet super aethera virtus. Hanc flammam ventura tuae praeconia gentis Designant; hoc Omnipotens e culmine signum Sidereo dedit. At tantarum in munera laudum, Quam statuis, dicas a nomine coniugis urbem. Praeterea sacros Troia ex ardente penates Ereptos compone nova intra moenia et altos Infer ad aeternum mansuros tempus honores. Hi, tibi mira feram, tanto urbis amore trahentur, Ut vecti ad sedes alias loca prima Latini Sponte sua repetant iterumque iterumque reversi. O felix, quem tanta manent! Dehinc pace tenebis Sub placida gentem Iliacam. Post fessus et aevo Confectus tandem Elysias socer ibit ad umbras. Succedes sceptro atque Italis dominabere leges Communes Teucrisque ferens. Tum laetus ad altum Te mittes caelum. Sic stat sententia divum." Dixit, et inde leves fugiens se vexit in auras. Aeneas tanto stupefactam numine mentem Percussus divae peragit mandata parentis. Et iam compositos felici in pace regebat Dardanidas. Et iam decedens sceptra Latinus Liquerat, et pius Aeneas successerat, omnem Ausoniam lataque potens dicione tenebat. Iam paribus Phryges atque Itali se moribus ultro Et socia ingenti firmabant pectora amore Concordique aequas miscebant foedere leges. Tum medio Venus exsultans se immisit Olympo Ante Iovem et complexa pedes sic ore locuta est: "Omnipotens genitor, qui solus ab aethere summo Cuncta moves, qui res hominum curasque recenses, Dum Teucros traheret fortuna inimica, recordor, Spondebas finem aerumnis rebusque salutem. Nec tua te promissa, pater, sententia fallit; Namque omnes gaudere sacra tres pace per annos Viderunt Italae nullo discrimine partes. Verum ad siderei missurum culmina caeli Pollicitus magnum Aenean meritumque ferebas Illaturum astris. Quid nunc sub pectore versas? Iamque optat matura polos Aeneia virtus." Olli hominum sator atque deum dedit oscula ab alto Pectore verba ferens: "Quantum, Cytherea, potentem Aeneam Aeneadasque omnes infessus amavi Et terra et pelago et per tanta pericula vectos, Nosti, et saepe equidem indolui commotus amore, Nata, tuo, tandemque malis Iunone secunda Imposui finem. Nunc stat sententia menti, Qua ductorem alto Phrygium succedere caelo Institui, et firma est; numeroque inferre deorum Constat, et id concedo libens. Tu, si quid in ipso Mortale est, adime, atque astris ingentibus adde. Quin si alios sua habet virtus, qui laude perenni Accingant sese gestis praestantibus orbem Exornent, illos rursum super aethera mittam." Assensere omnes superi nec regia Iuno Abnuit, at magnum Aenean suadebat ad ipsum Efferri caelum et voces addebat amicas. Tum Venus aerias descendit lapsa per auras Laurentumque petit. Vicina Numicius undis Flumineis ubi currit in aequora harundine tectus. Hunc corpus nati abluere et deferre sub undas, Quicquid erat mortale, iubet. Dehinc laeta recentem Felicemque animam secum super aera duxit, Immisitque Aeneam astris, quem Iulia proles Indigetem appellat templisque imponit honores.