CroALa, 2024-05-10+02:00. Nodus SPAGNOLI.dion-02.xml in collectione pdill0.
Functio nominatur: /documentum/pdill0/SPAGNOLI.dion-02.xml.
Talibus admonitus Christi fortissimus Heros Praeside suffecto qui pro se in puppe sederet, Protinus ira parat. Comitem se rusticus addit Addit Eleutherius, duo constantissima in omni Aequoris et terrae casu et discrimine corda. His velut Aesonides Polluce et Castore quondam, Fretus abit, secat Ionium, Rheginaque contra Littora dum pleno fertur prora ardua velo Multa super Paulo memorat, quo fregerit astu Perfidiam gentis Solymae, discordia quali Vaframento inter rabidos surrexerit hostes. Utque appellato Tyrias conscenderit undas Caesare, declinans odia intestina suorum. Ut maris irati patiens discrimina Syrtes Circuit, ut pulsus Lesboa ad littora tandem Incidit in latitans subter sarmenta venenum. Utque Dicarchaeos demum translatus in agros Venerit ad Tyberim, Romamque intraverit urbem. Ut quia letiferae dente non sensit Echidnae Crediderit Lesbos Paulum genus esse Deorum. Iam ratis Auloni radens freta proxima cursum Vertit ad Hydruntem. Borea spirante Tarentum Labitur, apparetque Croton, iam suscipit Eurus Carbasa, circuitu longo Rhegina leguntur Aequora, Trinacriam laeva et Messenia cernunt Littora, deseritur sinuosa Calabria dextra. Iamque Salernigenas Citros et mala tuuntur Aurea, et Hesperiam sylvas ostendit Amalphis, Aspiciunt Capreas, Campanaque littora circum Est via, Parthenope Sirenum maxima quondam Hos tenuit colles, urbi quoque nomina fecit. Praetereunt Baias, et quos Aeneia nutrix Appellavit agros, Tyberina per ostia tandem Lapsa ratis placido Romam subremigat amne. Et iam Tarpeius vicinam nubibus arcem Praetendebat apex, iam Pallanteus Apollo Et Cybelaea aedes, et Aventinensia templa Proxima velabro, triviae sacrata Dianae, Romanam nautis maiestatem ostentabant. At quoniam campis Paulum Dionysius istis Viderat in mortem vitam mutasse, repente Et puppim in Tyberis dextrum latus exit, et agro It quaerens viridi si quae vestigia cernat, Pastorem casu qui per dumeta vagantes Hic pascebat oves et pauca armenta, repertum Sic compellat. "Ades pastor, pervenit ad aures Forte tuas Pauli nomen, qui dicitur olim Caesare sub sexto Tyberim truncatus ad amnem? Ille nihil cunctatus - ait - celeberrima Pauli Fama per has oras superest, vidisse recordor Illum ego per populos et magna et mira loquentem, Hunc bene de cunctis meritum immanissimus hostis Humani generis Nero sustulit. His tribus ipse Fontibus est author, ternos en aspice fontes. Nam caput illius seu quodam numine latum, Seuque et ipse Deus fuerit, postquam ense recisum est, Ter saliit, totidem fontes, mirabile dictu Effluxere locis, quas lapsus ab aere vertex Presserat, ubertim latices iuere per herbas. Hic noctu lucere faces, lambi ignibus agrum Cernimus, atque modis flammas incedere miris. Hic melos auditum cantu alternante vicissim. Quale reor primos nunquam audivisse Quirites. Ob scelus hoc ingens (nostras sic fama per oras) Funere tam crudo Divi oppressere Neronem." Talibus affectus verbis Dionysius ibat In lachrymas, et prostratus dedit oscula campo, Ac tribus admoto laticem de fontibus ore Hausit, idem fletu comites egere profuso. Multa simul fantes abeunt, Romana subintrant Moenia, suspenso mirantibus omnia vultu Publicus occurrit vicus, fora bina, patentis Undique delubrum Iani, via sacra suburra, Romanumque forum, victo Germania Rheno. Alta in mole sedens statuaque superbus equestri Pegmaticus Cesar, pacis sublimia templa, Tum structura recens Pariis subnixa columnis. Porticus everso succedens Livia tecto Atque Colosseum, steterant ubi stagna Neronis, Et domus illa ingens gemmis insignis et auro, Quae tenuit tantis loca desolata ruinis, Omnia spe maiora vident, mirantur euntes In nubes coelumque domos, et Hymettia templa. Dorsa Quirinalis clivi super alta meantes Despiciunt ripas Tyberis, campumque iacentem Qui Martis cognomen habet, magnalia quondam. In medio duo templa amni, Iovis atque Nepotis Pantheon, Augusti tumulum, sacram Isidis aedem. Ianiculi, Vaticani iuga consita lauro, Vite, oleis, myrtho, Pompeianumque theatrum, Ac molem Marcelle tuam, quae fronte videtur Montanis certare iugis, et in asta minari. Et septem longo cinctos munimine colles. Contemplati urbem tantam migrasse fatentur Omnibus e terris rerum miracula Romam. Invento demum Coeli sub monte Vibeni Romani pastore gregis Clemente, penates Intravere pios, et consumpsere loquendo Multa super Pathmo totam super Hellade noctem. Altera lux aderat, sacro cum mane peracto Clementem affatus tali Dionysius orsu est. "Sancte pater, num vana tuos quae fama parentes Germanosque refert Roma te impube relicto Tot maris et terrae quondam exanclasse labores? Nuper enim veniens per amoenum Tybridis amnem Audivi aerumnae mira infortunia tantae. Sed vereor (quis enim vulgi rumoribus ausit Fidere?) ne fuerit vanus qui rettulit author." Tum Clemens, quod in hoc divina potentia casu Luceat, et pietas, et quae mundana gubernant Sydera, et immensam hanc mundi sapientia molem, Tentabit historiam paucis complectier omnem. Cum pater immensis opibus polleret, et alto Sedulo ad eximios animo aspiraret honores Romano de more, duos transmisit Athenas Disciplinarum altricem, linguaeque magistram Ut novisti urbem natos, prae se alta ferentes Ingenia et cunctos in spem magnam indole agentes. Impatiens matris pietas, ut pignora vidit Discessura, gravi nimium afflictata dolore est, Et versa in lachrymis animas muliebribus arma Astitit ante virum exorans per numina Vesta Per Triviae, per Iunonis, per Palladis aras, Per superos omnes natis concederet, ire Se comitem, tristi tandem pater annuit ore Atque ita Romano solvunt de littore classem. Ut ratis Ionio in magno steti, ecce repente Ingruit antennis Aquilo, qui turbine navem Praecipiti iactans ventosa per aequora, tandem Idaliae allisit cauti, sparsitque per undas Res, homines, et quicquid opum penus ampla ferebat. A decimo mater fluctu proiecta resedit Littore vicino, fratres, ad pectora tracto Qui convulsus erat, clavo, vasti maris aestu Iactati, donec facti Pyratica praeda Venivere seni Cyprio, sic affuit illis Vis ignota Deus, quam ignorari nomine sortem Appellant homines. Hic delectatus eorum Moribus ingenuis, tanquam sua pignora fovit. Mox sene defuncto vita et mortalibus annis Optata iuvenes sunt libertate potiti. Tum magus errabat vicina per oppida Simon Incautorum anceps hominum, mala pharmaca Simon Doctus, et Aemonio sensus illudere cantu. Hic iuvenes avidos opera admiranda magorum Cernere pellexit, studioque involvit inani. Fraus ubi iam detecta viri, concordibus ambo Convenere animus, Petrum meliora sequuti Sensa doli expertem Christo miserante iuventa. Haec pater ignorans, et praesagire sinistri, Nuncius exacto quia nunquam venerat anno, Incipiens aliquid, curam hanc dubiumque timorem Non tulit ulterius, me sub tutore relicto Navigat uxorem et natos visurus Athenas, Et quid opus multis horas disperdere verbis? Sors eadem deprendit eum, nam pulsus ad oras Naufragus Idalias, Cypriam Salamina petivit. Sic dispersa domus, sed quo remavit in unum Ordine percurrens rerum fastigia dicam. Petrus ad Assyrios a Thermodoonte revertens Appulit in Cyprum geminis cum fratribus, urbem Teucrida dum peteret, littusque perambulat, ecce Sordida mendico mulier quae ambibat amictu Supplicat auxilium, et misero petit ore trientem Illachrimans, prae seque, ferens longe anxia corda. Hanc pius admirans. "Quae te fortuna fatigat? - Petrus ait -. Quae te luctu sors afficit atro?" Moeror inardescens crebris singultibus illam Concutit, et verbis imo in pulmone retentis Impedit eloquium, voces demum exit istas. "Sum Romana nurus, Niobe infoelicior illa Quae pluit in latices, nomen pudet edere, nomen Inter Romuleas olim memorabile matres. Quod fuerim foelix praesens aerumna rubori est. Sed tamen ut noris quam sim miserabilis, edam: Mattidiana vocor, natis orbata duobus Aequore in hoc mersis, et in his crudelibus undis: Sola vagor frustra implorans hominesque deosque Insigni privata viro, privata paternis Sedibus, et nato, quem prima aetate loquentem Nondum recta domi male fortunata reliqui. Commiserans matrem senior tam dura ferentem Fata, modum lachrymis finem singultibus - inquit - Pone precor mulier, Christus tibi pignora fecit Salva brevi sobolem totam visura domumque." Haec tam certa dabat nurui promissa Latinae, Discipulis senior quoniam referentibus istos Audierat casus, et respondere videbat Oribus ora, parens ab imagine prodita, ab ipsis Gestibus, apprensam dextra deducit ad undas. Et vocat e puppi iuvenes, quid plura necesse est? Res natura sagax, mora nulla, ut pignora vidit, Protinus agnovit, pietas praecordia flammis Corripiens it in amplexus, it in oscula praeceps, Pignora sic mater, sic invenere parentem Pignora, sic pietas illos divina coegit. Littus idem circumlabens Themesea tenebat Arva ratis, viridem cum rursus ab aequore in agrum Desiliens Simon squalentem corpore toto Forte virum ac multis flentem sua fata querelis Repperit, et gravibus tentans absolvere curis Supplicat aequo animo ferat infortunia, divos Commiseraturos, regem omnipotentis Olympi Affore promittit, maiore adversa ferenti Spe, meliori animo superos in vota vocanti. Ille autem contra verbis incessit amaris Numina, et in vanum orari superosque Deumque Acrius affirmat, solo contingere fato Singula, et esse polos omni sine numine iurat. Sic sibi praereptam uxorem, sic pignora clamat Mersa freto, sic se iactatum turbine et undis Huc annasse inopem vitae, et rerum omnium egenum. "Civis eram Romanus - ait - ditissimus auri, Prole, clientelis, felix et coniuge quondam. Martidiana mihi coniunx pulcherrima forma Quae fuerat, servum fato impellente sequuta est Dum simulat natis comitem sese ire duobus, Quos ego ad Acteae gentis Gymnasmata misi, Surripuere mihi misero simul omnia fata Impia, et humanos nil commiserantia casus. Nuper anim nautas dum percunctarer Achivos De rate quae tulerat natos a littore nostro Respondere simul nautas ipsumque magistrum Naufragio ingenti mersos in fluctibus istis Et fragmenta ratis tellure iacentia propter Littora monstrarunt, agnovi Castores ambos In tabulis pictos, fuerant quae insigna puppi, Ac tutela, potens nil contra immobile fatum. Horum ego dum cursus magni perscrutor Olympi Inveni in stellis causas ortum malorum." Sic pater astrorum cura delusus inani. Tum senior Petrus natorum nomina postquam Audiit. "O civis, pone hunc Romane dolorem. Huc ades, uxorem divum Pater et tua - dixit - Pignora restituit, magni Deus istius author Muneris est, venerare Deum qui sydera torquet, Qui coelum et si quid fatum est, fatum omne gubernat." Talibus excitus dictis ad littora tendit, Pallia naufragio situosus et ora recenti Agnoscitque suos, et prae dulcedine largo Fusus humi Petro irrorat at vestigia planctu. Inventis igitur natis et coniuge laetus In nova commento ruit infortunia miro, Nam Magus ut novit fata haec tam immania, Petro Auspice, in eventus sic evasisse secundos, Invidit iam faustam homini mens inpia sortem. Et cupiens aliquo tristi subvertere casu Gaudia tanta, mei sua transformavit in ora Ora patris, Magici tantum valuere susurri. Petrus advertens, fraudem convertere in ipsum Criminis authorem studuit. Iubet ocyus illum Artibus affectum vetitis praecurrere in urbem Antiochi, et causam Christi defendere vultu, Simonem referente Magum, qui plurima paucos Ante dies rabido in Christum latraverat ore. Ille abit, et populos Simonem audire putantes Sic affatur. "Eram Petro contrarius olim Antiochi cives, magni modo cognita Christi Relligio, fugat omne odium, totamque revellit Corde simultatem, sensum duo pectora in unum Concilians, pudet erroris, pudet esse loquutum Numina quae Christi post explorata retractem, Sed tamen est satius vinci quam errare, pudorem Ferre brevem semel, aeterno quam errore teneri. Non mutanda meam haec sententia mentem Qui me alias unquam scierit diversa docentem, Pellat in exilium, flamma interdicat et unda. Observate igitur Petrum divina ferentem Dogmata, et applausu redeunti occurrite magno." Sic ait, hunc igitur plebes urbana salubrem Sic est passa dolum, Petroque immobilis haesit Pastor ut edocuit casus et fata suorum, Sic merito illusum risit Dionysius hostem. Sol fugit a nobis aliumque habitantibus orbem Nascitur Antipodum populis, cum nocte resurgit Somnus, et omnimodis umbrata insomnia formis. In somnis igitur Clementia assistere visa Gallica, et auxilium tensis orare lacertis Foemina, cui summo turres in vertice, magnae Matris exemplum, Graiaque exposcere lingua Tris Deus occiduis homines quos destinat oris. Continuo evigilans sua somnia sensu Perpendit, visumque animo complectitur alto. Simonisque memor Petri quo interprete sanctas Doctus erat leges, et quae per somnia Divi Nostra in corda ferunt, monitum se advertit ab alto Mittendos homines Graios ad Gallica regna. Accitis ergo hospitibus quid numina poscant Edocet, adiiciens non sunt haec somnia, caeso Ariete et instratis quae immiserit Amphiaraus Pellibus, ista Deus nobis oracula fecit. "Ergo viri parete Deo, quo destinat ite. Ipse modum viresque dabit, comitabitur ipse Vos Deus, hoc fieri vobis insigne ministris Vult opus, ut nostris accedat Gallia regnis." Prosequiturque loquens, laudemque exaggerat huius Gentis, et in magnos eius se intendit honores. Gallia terreni pars est non infima mundi, Sed longe lateque patens. Hispanica tangit Oppida ab occasu, sese coniungit ab ortu Italiae, nostro hinc pelago qua respicit austrum Clauditur Oceano geminas qua respicit ursas. Unde venit Boreas Hibernaque frigora surgunt. Et vada Theutonici tangit vastissima Rheni. Terra hominum, frugumque ferax, armenta gregesque Uberibus pascens glebis, non languida coelo Tabifico, non mortiferis infesta venenis Ut Libye, non perpetuis adoperta pruinis Sicut Hyperborei montes, non torrida ab aestu, Qui faciat steriles ut decolor India campos. Non etiam noctis pallens Semestribus umbris, Quale sub arcturo positum mare, et ultima Thule. Sed nec ut Aegyptus quia fusa palustribus undis, Sed coelo et tenerae foecunda uligine terrae. Insita Gallorum ingeniis, quanquam modo circa Numina cum reliquis lusi mortalibus errent, Relligio, postquam fuerint ad sancta redacti Legis scita novae, nulli constantia maior, Nulli maior erit pietas in numina genti. Defendent mucrone fidem, belloque domabunt Quoscunque audierint Christum se attollere contra, Et certum munimen erunt, quod non sinat iram Barbaricae gentis nostros incurrere fines. Semnothei Dryidae maiestatis habebant Culmen apud Celtas, ut circumfulserit illos Lux divina malos abigens in tartara manes, Foedera nobiscum ferient. Iam Claudius omnes Sustulit, illorum ritus, et atrocia sacra. Gallia fert acres animos, et idonea bello Corpora, non illis ausit componere sese Thracia quae Martem genuit, non Parthia versis Quae bellatur equis fugiens, licet inclyta Crasso Facta sit extincto, signisque superba latinis. Quas gentes olim non contrivere? Per omnem Invecti Europam, quasi grando Aquilone vel austro Importata gravi passim sonuere tumultu. Scit Romanus adhuc, et quam Tarpeia videtis Arx attollentem caput illo in monte superbum. Pannones Aemathii norunt, scit Delphica rupes, Quae nisi terrificis subito convulsa ruinis Oppressisset eos, non defendisset Apollo Conferta argento templi sacraria, et auro. Intravere Asiae fines, prope littora ponti In gentem crevere novam, quae tenditur usque Ad iuga Pamphylum, Garamantica sydera contra, Inter Cappadoces posita et Bithynica regna. "Ite ergo ad gentem hanc claram, felicibus ite Auspiciis, Christo genus hoc ac quirite tantum." Talia Romanus dabat hortamenta sacerdos, Ergo iter aggrediens montes Dionysius Umbros Transit, et Adriaci conscendit ad aequora ponti, Flaminiamque tenet, dextra Padus, Apenninus Nubifer ad laevam, iuga, tandem Alpina subintrat Thessalico maiora Othry, maiora et Olympo, Qua Poeni venere duces, qua Vandalus ivit, Et Gothus, Hispanas gens regnatura per urbes. Constitit ad Rhodani ripas, noctisque per umbram Dum iacet expectans labentem in lumina somnum Cernere visus equos, faciesque incedere longo Ordine, et in latis figi tentoria campis. Mox castris aliquot turmas migrare relictis Longius, et campo simul insedisse virenti. Scire volens quorsum tandem haec simulacra feratur Stat tacito geminas acies immobilis ore. Visae aliae numero plures succedere turmae, Quae subita turmas caede absumpsere priores. Mox audire virum visus praesagia fantem Talia. Mauricius tota cum plebe suorum Hic cadet, a centum portis, a flumine Nilo Missus in hos fines, erit his ea gloria campis, Nomen ab hoc casu locus immortale tenebit. Talia dicta notans coeleste sonantia quiddam "Quisquis es o" dixit Dionysius, "hos mihi rerum Qui canis eventus, et temporis acta futuri, Mortalis certe neque vox, neque talia fandi Officium, Tu coelituum se semine divum Ut reor, aut aliquis nostro translatus ab orbe Divorum in sortem, magnique habitator Olympi. Fare precor, neu mox oculis te subtrahe nostris: Ille autem, Dionysi - inquit - depone timorem. Ipse ego qui quondam tecum versatus Athenis Te docui Christum fideique exordia Paulus, Tecum ero, per Gallos ego te comitabor euntem. Est regio ad laevam fecit cui nomina Narbo Urbem ubi Phocenses quodam posuere Coloni Massiliam, gens illa magis mansueta, minusque Barbara, Graecorum Romanorumque sequuta Sermonem et mores, quia talibus obvia nautis, Massiliam plaerique ideo dixere Trilinguem. Huc ne tende viam, Rhodani vada magna relinque, Impete quae grandi fines labuntur in illos. Illas Martha domos satis et Germana, Comesque Lazarus atque genis olim Chelidonius orbis Lustravere, Deus tibi Celtica regna relinquit, Instituenda illic fidei plantaria, gentes Unde petant calamos, ubi talea plurima surgat. Talea Gallorum terras mittenda per omnes, Fons illic vitalis erit, qui flumina fundat Multa procul positas mollire potentia glebas. Flecte iter in dextram, qua saxa per Hernica Belgae Fusi habitant, ducens illis e finibus ortum Sequana te ducet, Belgas hic regnis amnis Separat a Celtis, veniens duce flumine tandem Parrhisios gentem vestris quae traxit ab oris Et genus et nomen, sed primae barbara turpem Lingua notam Alcides per Iberica littora ad hortos Transiit Hesperidum, dedit his persistere campis Parrhasios quosdam, qui florida rura videntes Sequanicas iuxta posuerunt moenia ripas, Gens fera ab immani demissa Lycaone, Vesta Et Titane sato, non qui sub montibus Idae Laomedontiadae, Priami de sanguine cretus. At sensim frangente Deo mentemque animumque Exuet hos mores, feritas mansuescet aratro Ista tuo, ferus hic habitus vertetur in ausus Magnanimos, quibus infidos utentur in hostes. Cum me Dardaniis olim Deus egit ab oris Ad Macedum campos et ad Hellada, iam tibi regna Celtica tradebat, tu quaerebare salutem Gentis ad istius, quae Greca ab origine fluxit. Postquam Roma diu Gallos possederit, arma In nova iurabunt Franci Germanica proles. Si genus inspicias longum, Troiana propago, Regnaque transmisso venient in Gallica Rheno. Hos inter regale decus Faramundus habebit Primus, et hinc veniet series longissima regum. Quintus ab hoc Clodoveius erit, qui falsa relinquens Numina, nostrates primus libabit ad aras. Hic erit ille, Deus coelo cui mittet ab alto Foederis aeterni signum memorabile quondam, Caerulei breve vas olei, quo tempora regum Gallia perfundat, pater hoc dignabitur illos Munere prae reliquis venturi regibus aevi. Quartus ab hoc magna tibi relligione superbum Ponet opus, nomen Regi Dagobertus, et amplis Sumptibus educet coelo sublimia templa. O quantos olim qualesque habitura triumphos Ista sub imperio Christi Germanica proles. Semper clara quidem, sed tum clarissima, quando Regia Pipinus sumens insigna priscos Excludet regnis Ephoros, et liber habenas Pacis et armorum plena ditione tenebit. Carolus hinc, cui maiestas non regia solum Sed titulis Augusta novis, cui nomine magno Maior erit virtus, cui summa potentia, et ingens Relligio, qui res hominum clementer et aequa Lance gubernabit, qui ferrea saecula in aurum Vertat, et immenso patrem se praebeat orbi. Asseret Italiam, veniet Maurusia contra Arma per Hesperiae latos flagrantia campos. Huius ad imperium ne nox subduceret hostem Barbaricum caedi, lampas quae illuminat orbem Tres immota dies cursus oblita manebit, Prodigium grave, et aeternos memorabile annos? Vasconas immanes, immansuetos Aquitanos Conteret, ad Christum rediget Saxonia regna. Eruet Hunnorum imperium, dominabitur Istris, Atque Liburnorum populis, transibit ad ortum Solis, et Assyriam validis fraenabit habenis. Hic rem Romanam supra tria saecla iacentem Tollet in occasu, sortem ulciscetur acerbam Pontificis magni, quem seditiosa repente Corripiet strepitu inter sacra suborto: Maximus hic igitur terrae pater et pater undae, Ante gravescentes aetas quam vergat in annos, Ante virum, primis fruticat dum frondibus aevum, Per senis Albini gradiens vestigia, montes Aonas intrabit, nec non Parnasida Cyrrham. Et fontes Libethra tuos, ac Phocida totam, Romanumque loqui Cicerone disertius ipso Discet, et anteibit reges facundia et armis. Vertet ad annales animum veteresque novosque Dulcibus emungens studiis, ceu lactea quaedam Ubera nectareo conferta volumina succo. Hauriet hinc rerum causas, hinc hauriet omnem Vim naturae hominum, et regnandi intelliget artem. Hac dape nutritam mentem supponet agendis Imperii rebus, non conficienda labore, Non hebetanda metu, non vi superanda, nec astu Supplatanda, ferens forti sub pectore corda. Neu desit Gallis ullum decus, illa per orbem Clara, per Aethiopes nigros, audita per Indos, Illa tuae quibus in coelum tolluntur Athenae, Tot sophiae foecunda bonis, tot lucida claris Scriptorum ingeniis, quae tanquam sydera lumen Aeterno splendore ferunt, gymnasmata primus Transferet ad Gallos, sicut Tirynthius hortis Vester ad Hesperiis tulit auricoloria mala. Sicut et a Colchis olim Pagasaeus Iason Vexit ad Argolicos pecudis velamina fulvae. Et tua de Graiis migrans Academia campis Ibit ad occasu, vacuasque relinquet Athenas. Graecia post illos semper tenebrosior annos Fiet et in praedam Scythicis data gentibus ibit In nemora, in senes, obscura in lustra ferarum. Gallorum syncera diu fortuna senectam Sentiet, et longo tandem incurvabitur aevo. Tempus erit coelo quo sic volvente supremos Adventasse dies, orique incumbere mortem Credat, ita exili spirabit anhelitus aura, Languida tam tenui salient praecordia pulsu. Sed te vita cadens intercedente resurget Continuo, mirisque modis plebeia virago Arma canens Gallumque animans ita conteret hostes Ut mox regna caput iam semisepulta levare Incipiant, et humi prostrata attollere corpus. Ergo brevi decus amissum viresque resumet. Non tamen extendet finem ditionibus, ut olim Ante per externas gentes, sed limite linguae Circumscripta suae regni confinia claudet. Carolus Ausoniam, verum infelicibus armis Irritabit adhuc iuvenis, nam milite multo Franciscus Gonzaga Italas tutabitur urbes Magnanimus iuvenis, plusquam iuvenilibus annis. Sydera cum tulerint a magni Caesaris aevo Tempus ad id Mavorte potens, quem Troicus Hector Horreat armatum, cui concurrat Achilles. Alter ab hoc regni princeps implevit avorum Maiestatem animis, per mille pericula Martis Versatus, regni accipiet florentis habenas. Lilia trans alpes mittet, confinia late Porriget, aequabit factis ingentia corda. Adiicet regno Aemyliam qua Parma per urbem Etruscas importat aquas, Trebiamque tenebit. Romulidum Trebiam consper sum cladibus amnem, Addua, Comensis gremium cui Larius implet, Et Lambrus, scopulisque ruens Ticinus ab altis Eridanusque pater fluviorum, in plurima tandem Flumina divisus, Tanari vada proxima Iacto Sub iuga devenient magni clementia Regis Cui nomen Lodovicus erit, dominabitur usque Littus ad Etruscum, mare complexurus et urbes, Quas Ligur, et pingui quas possidet Insuber agro. Hic genus armipotens ac belli laudibus altum Sfortiadas regno expellet, per Celtica regna Aere catenatos ducet, victricia portans Signa triumphabit. Lygures, Trebiamque, Padumque Insubrumque ducem vinclis et carcere caludet. Mox miseransque urbes bellorum incendia passas Induet humanos animos, mentemque benignam In populos omnes, et pacatissima reddet Regna per atroces olim vexata Tyranos. 'Vade igitur, vade intrepidus. Christum insere genti Sequanicae, paucis iace fundamenta diebus Viva, domus magnae, quae in regna amplissima crescat.' Regna aeterna aliis Christi munimina regnis, Regna per extremas orbis sua nomina gentes Transmissura, metu terras fretumque Christigenis etiam factura vocabula, Francos Christigenas omnes tellus Asiatica dicet. Sic Iudaea tribus quia gens animosior, armis Illustrata, aliis tribubus cognomina fecit. Post maris illuviem primam, cum terra colonis Orba foret, Noe, saeclis genus unde futuris, Misit ab Armeniis in Gallica regna Samotem Cordatum, fortemque virum, qui crevit in amplam Progeniem vetus instaurans pecudumque hominumque Semen, et has omnes implens animantibus oras. Sic (tibi sors adeo felix, fatumque secundum) Post longam morum Eclipsim, post obruta magno Tantareae perfidiae montana profundo, Te Deus huc misit, quo desolata ministro Accipiat formam divini Gallia cultus. Primus in hac structura operis, quod grande futurumque est, Tu lapis et faber es, tu semper in ordine rerum Tantarum venturo aevo memorabere princeps." Talia nocturnis Paulus memorabat in umbris. Mentis in excessu positum speciesque videntem Fatidicas, verso per frigida sydera plaustro Iam vicina dies spirantibus excitat auris. Carpit iter socios hortans, et visa umbram Multa docens, facilemque viam facundia reddit. Iam quaesita diu fugientibus obviat undis Sequana, et alluduit curvis vada lubrica ripis. Labitur Oceanum versus, visura Britanni Aequoris ingentes fluctus, et flumina in altum Miratura viis Neptunum intrantia multis Non augere fretum, nec aquarum tollere campos. Parrhisios intrant, bifidas ubi dividit undas Insula iocundo pontem sortita magistro Magni regis opus magnum, nova machina grandes Arte ac mole animos referens, sperare videtur Romanorum operum decus immortale, labori est Aemula, quo Augustus rapidum coniunxit Araxem, Traianusque gravem sexdenis amnibus Istrum. Inspiciunt hominum mores, templa omnia lustrant, Sacra notant orisque sonos, et verba latino Proxima sermoni, blaesamque sonantia linguam. At quia Gallorum sermo de moribus ortus, Hic gentis natura brevi signanda relatu est. Ignea mens Gallis, et lactea corpora, nomen A candore datum populis, muliebria pingit Ora color Tyrius. "Paphium meditata decorem Ex geminis fecit natura coloribus unum. Laeti, alacres, lusu, choreis et carmine gaudent. In Venerem proni, Proni in convivia, Proni Ante dapes ad sacra Deum, servire, iugumque Ferre negant, fugiunt figmenta, et hypocrisin, ore Liberi, ut ingenuis mos est, tetricosque perosi. Venatu, aucupio, campos, montana, lacusque Sollicitant, bellandi usu laetantur, equorum Terga fatigantes, loricae, hastilia, et arcus Deliciae genti, sub dio ad sydera somnum Carpere, fuscari sole et ferrugine pulchrum est. Pulvere conspergi, gravibus sudare sub armis, Pro patria, pro cognatis, pro regibus ire In pugnam et gladios, et morti occumbere dulce est. Aegoceros genti dominans, si credimus astris, Si damus hoc coelo arbitrium, cito mobile pectus Cordaque largitus rerum sitibunda novarum. Ergo subingrediens aequor Dionysius altum Cum sociis coepit Ditem contundere, et omnem Saturni, Coelique domum, quos credere adacta est Illa recens aetas mundi rudis illa Gigantum Progenies, sola arma sciens, ignara Deorum, Esse Deos larvis sic illudentibus orbem. Spirituumque docet duplex genus, aetheris unum Transmundani, aliud positum sub sydera Lunae. Illud ait nunquam magni violasse Tonantis Imperia et leges, hoc prima ab origine rerum Elatum fastu magno se aequasse Tonanti, Atque ideo pulsum a superis, et ad infima regna Perpetuis actum exiliis, hominumque pientum Progeniem coelo ascriptam, vacuis dicatam Sedibus, ac divum in sortem transisse malorum. Hinc odia, hinc iras, hin exarsisse dolorem Larvarum in genus humanum, quod corpore functas Nonnullorum animas ire in sua tecta viderent, Ac coeli splendore frui, quae gloria summa est. Tum fraudes struxisse duas, hominemque Deumque Supplantasse, Deum, credi dum numina passim Se faciunt, dum divino insidiantur honori, Et poni sibi templa volunt, sibi sacra litari, Thura ardere, Deo excluso qui fecerit orbem. Ast hominem, varia dum lusum ambagine ducunt In tenebras, nec scire Deum, nec pendere cultum Quem poscit natura sinunt. Sic omnia longe Depravata dolis atque improbitate Deorum. Tandem coelituum patrem de vertice mundi Progeniem misisse suam sub imagine nostra, Et visam Assyriis, super hoc errore loquentem Plurima, degeneres divos, altaria et ignes Detestantem, omnes populos ad vera vocantem Orgia, et ad verum Domini omnipotentis honorem. Et cum mortales sceleris contagia primi Solvere non possent, se dura in fata dedisse Ac lavisse suo sordes in funere nostras. Iamque dies venisse novos, nova secula sancti Quae Vates quondam quae praedixere Sibyllae. Ac modo terrarum cunctis habitantibus orbem Vulgari coepisse Deum. Per Bactra, per Indos Ista per Aethiopes, Scythicas allata per oras Nuncia, legatos se regna ad Gallica tanti Esse boni, se corporibus, se ferre salutem Certam animis, perfundi omnes opus esse lavacro Mystico, et intingi crines fluvialibus undis." Sic ait, atque operi dedit haec exordia sancto, Continuo quasi nix cum flare Favonius orta Incipit, Andromeda summis de montibus, omnes Tota ex urbe fluunt, stant circum flumina turbae Et positis raptim tunicis gradiuntur ad undam. Taliaque in populo magnos primordia motus Excivere, Deos iam detestantur et aras. Templa, sacerdotes, sine maiestate relicti Vix tutantur, eunt turbae irreverenter, et ipsa Aurea ridiculis ludunt Idolia sannis. Quos medicae nequeunt artes extinguere morbos Emollit curatque fides. It fama per urbes Finitimas, rhedis veniunt stridentibus aegri Pressaque congestis tardos languentibus orbes Esseda convolvunt. Dorsis gestantur equorum, Pars humeris hominum, sua pars vestigia lentis Imbecilla trahunt plantis, descendit in omnes Expectata salus, vimque experiuntur Olympi. Sollicitat gentes, et quo nequit ire magistros. In sanctum delegat opus, sic Bellovacenses, Sic Arelatenses, sic longinquos Aquitanos Instruit, et magni radians Hyperionis instar Cuncta calorificat, populos illuminat omnes. Saepe sacerdotum qui saucia corda ferebant Ira, odio, livore, quibus Lemures adhibebant Ardentes stimulos, corruptum munere vulgus Corruptum dum mediam torquerent sydera noctem De grege plebeio strictis saepe ensibus orta Seditio, strepitu resonabat ad ostia magno. Sed mox ut Senior veniens ostenderat ora, Maiestate viri dissolvebantur, et armis Depositis veniam orabant, vel Dorcadis instar Cum videt iratum loca per deserta Leonem, Terga dabant subita in latebras formidine pulsi. Tanta erat sacro gravitas et gratia vultu. Quottidie magis ardet opus. Dionysius acri Assidue sermone magis mysteria vulgat, Irritatque omnes contra mala numina Celtas. Dii stimulis pressi tam ardentibus, ocyter omnes Conveniunt, motoque parant occurrere bello. Vestaque collegas sic est affata sedentes.