CroALa, 2024-11-09+01:00. Nodus SENECA.carm-03.xml in collectione pdill0.
Functio nominatur: /documentum/pdill0/SENECA.carm-03.xml.
Pulchra ex horribili, tranquilla e turbine tanto Res erat et redeunt humani in pectora sensus Postque iram subit anxietas diversa priori, Nec nisi per fluctum trahitur via temporis huius. Itur in antiquum per publica munera morem Conveniuntque patres populique aequata reducunt Officia atque decem prima de gente creantur, Quos penes arbitrium sit, ius et regula rerum. Inque illis servatus honor splendoris honesti, Iis etiam, qui sint hostili carcere clausi, Nec, dum respirent, tamen hoc in lumen ituris. Post paulum geminatus honos diversus et octo Constituere viros, qui bellica iura ministrant. Interea si quid suspectum emerserit et sic Res humana suum reperit firmata nitorem, Attamen in cunctis semper prior enitet altus Hannibal et vox est ea maxima, quicquid agendum Sive manu seu consiliis et mente parandum Famaque per populos illum praeclara ferebat. Et iam Canneduli redeunt, iam carcere missus Malvetius Gaspar, iam natu maior Achilles, Virgilium fratresque alios patria urbe salutat. Et iam Franciscus Picininus liber et ipse Redditur in lucem iusque illi cedit eundi; Mox abit et totam solvit terroribus urbem. Iam mera libertas omni formidine dempta Cernitur et studio maiore incumbitur actis Vixque super tantae restat feritatis imago. Hannibal ergo parans veterem dare civibus omni Arte modum, constans ut disciplina maneret, Neve per insidias solitas urbs tanta periret, Consilium vocat et celsa de sede profatur: Magnanimi proceres, quibus haud minor esse recusem Inferiorque meam patriam et privatus amare, Id quod quenque decet, quanquam praestantis amici Munere seu fato patriae data copia, primus Libertate fruor, prius in fera bella resurgo. Iamque quater victor vos vestra in sede repono; Divinis, reor, auxiliis et numine dextro, Scilicet adiutus a Christo et virgine diva Maxima res facta est, tamen et maiora supersunt, Quae breviter - modo vos animos adhibete - docebo. Saepius hic populus liber, tum saepius acri Esse sub imperio passus, nec raro suorum Arbitrio infelix domitus facta impia flevit, Nec mihi narrandi totas ab origine clades Inter nos factas et crimina foeda voluntas. Vix pauca e multis referam, quibus auctor apertus Marescottus hic, est Lodovicus. Saepe tenellus Audivi, cum forte domi sua damna doleret, Iussus apud sese vitam traducere vivo Patre meo atque hominis tanti sectarier artes. Gratiaque et nobis usque a maioribus ardens Hac cum gente fuit, nunc est ardentior, ergo Rite audita licet tanto de patre referre. Post Lambertatios eiectos funditus atque Consumptos Albertus honos is gente vetusta, Calvorum caput et vires imitatus avorum Duxit opes consul nostras et nocte sub alta Praegressus fossas, etiam et munimina valli Arte Tibaldelli faventia tecta subegit Corneliique forum mox in sua iura recepit, Auxit et imperium, quod Bononiensis habebat, Auxerat ante etiam consul Mutinensibus agros Ingressis nostros; id Marescottus in alta Samodiae convalle ferox longe inde fugatis Hostibus ac caesis immaniter et modo fama Milia quinque supra caesorum, deinde secutus Corradus tanto genitore et lumine dignus Archigraphum magni Federici in vincula iecit Virque virum pugna et campi certamine victum Atque illum peperit patriae virtute triumphum. Orlandinus in hanc patriam bene providus inde Hac ex gente satus doctrina armisque decorus, Is qui scribarum Latio dedit aureus artem Inque pios usus inopum miserator et urbis Erexit templum, cui sunt cognomina vitae, Isque per Italiam varios signavit honores. Hac tamen ex gente nati et de patribus illis Seditione truci victi lateque fugati Erravere locis variis, nimis unde repleta Hoc, genere Italia est et partes clara per omnes Quosque fugae dederant cives, aliena recepit Terra illis melior longeque quietior et mox Nomina proscripta, deletae funditus aedes. Post modo sedatis tam longa mentibus ira In patriam reduces ferme centesimus annus Cum faceret iuvenes, domuum videre ruinas, Rura ignota novis dominis possessa, nec ullo Iure obsessa, tamen vetitis aliena manere Vindicibus; vix e multis per pauca recepta, Quae sint deinde novis opibus praefulta, minores Et quibus assertis aliis patrimonia iusta Confecere dies inter maiora domusque, Quas Amodeus in id vigilans multa arte refecit. Huic germanus erat Nicolaus maximus armis, Pace etiam magnus equitis quoque cinctus honore, Qui virtute potens similem sibi deinde Ioannem Progenuit, satus est domum hic Lodovicus ab illo, Qui bis turbatus patria multosque per annos Eiectus dum quaerit opes, quas ante reliquit, Vix quicquam solidum reperit, nihil undique certum; Et tamen ex illo prolem, quam scitis, adultam Intulit et rerum quavis de parte laborat Vir, quales utinam multos urbs nostra videret. Longius hoc videor sermone moratus in una Gente, quod ad plures similis iactura redundat, Confiteorque, fui, sed non opus omnia, quot sunt Flenda, sub aspectum deducere; par et in illis Est moles, tamen, unde fluat tam pessima nostrae Condicio patriae, satis una ex gente cavendum Instruimur, nempe invidia atque superbia cladis Semina sunt huius tam debile pignus amoris. Nam quis amat civem? quis non rite invidet actis? Quem non torquet opum dira et furiosa cupido? Ut sit causa malis quarta haec adiuncta relatis, Livore elatis animis et frigore amoris Ardor avaritiae tot nos in damna coegit, Tot patres, tot deinde sati in discrimina tendunt. At si nos animos nostros moderamur et ante Hunc intellectum ratione extinguimus ignem, Fata deus meliora dabit, nec semper in armis Offensi cives lacerabimus et tamen ipsi Vivemus laeti securaque pignora nobis Educemus et haec urbs admirabilis omni Creverit Ausoniae vel fiet amabilis altae Finitimique aderunt populi ad condicta parati. Nec, satis est unam cadere in pia foedera mentem, Si non omnis idem populus facit atque tuetur Et non servantes manifesta vindicat ira. Nec satis est unum, si non et caetera fiunt, Servari, non durus ego, non mente superbus, Nec superare alium paro, nec mihi serviat ullus Invitus, bene sit, sed nec Lodovicus et alter Calvorum patriae gravis extitit, et tamen omnes Eiecti patria insontes bis terve fuerunt, Esset amicitia his quoniam coniuncta superbis. Non excuso meos, at de me spondeo, quod non Crimine sum tali patriae nociturus, et ultro Polliceor, nil tale meis quod surgat in actis. Vos modo, quisque sibi mentem hanc inspiret et alti Iura poli, sive est naturae impulsus honestae, Vincatis ratione animi, sit iuris et aequi Vis maior, cadat ambitio, procul omnis avarae Mentis eat non fausta homini vesana cupido. Discamus moderata sequi, firmemus amorem Civibus et nostro vincamus sidera sensu. Si tamen astra malum mortalibus ulla ministrant, Sit Christi doctrina potens, sit spiritus ardens, Sit fervore pio bonitas, aliena labore Commoda, quae studeant proprio conducere, cedant Crimina prisca, bonam quis desolavimus urbem. En ego nunc, Baptista, tibi, cui mente manuque Ante infensus eram, voveo per numina coram Sponte mea, non esse alium, quem ardentius optem, Cui servire velim magis et cui commoda ferre. Hunc mihi tu responde animum, paria acta repende: Sic erimus virtute pares; non me invidus error Torserit a recto, quod opum tibi copia maior Quodque propinquorum cognatio densa. Putabo Esse meos, quicunque tui; curabo vicissim, Tu mea curabis et erit via laudis utrique. Haec exempla alii capient, ita numine dextro Patria tota suis grandescet legibus et frons Nostra per Italiam rebus splendebit honestis. At si per fraudes, per iurgia saeva dolosque Insidiasque agimus, velut hactenus, omnia sensim Ire in deterius laceramque videbimus urbem. Huic ego principium laudi auspiciumque paravi Teque tuosque atro fundo et paedore redemi Consilio illius, quo sum te maior amico, Qui me de tenebris raptum incolumemque, reductum Extulit et tanto renuentem affecit honore, Viribus, ingenio, factis et honore beatus. Hercule non tantum, sed Marte ferocior ipso, Nunquam propositi vacuus, si rumpere caelum Constituat, pennis audacibus ibit in auras. Discipulus magni ducis est, quo bella magistro Perdidicit, quamvis huc illum fata ferebant. Ipse sed in patriam rediit iam certior usu Et disciplina firmatior; hunc ego iunctum Cum scio, non homines timeo, non fulminis iram. Hoc dictum est ideo, quia, si mihi parvus acervus, Gratia non parva est hominum, quibus omnia parent, Invidiaque vaco, nec enim leviora requiro Utiliora tenens, miseret quoque falsa sequentum, Cum possint optanda sequi, natura locorum Optima consuluit nobis mediaque locati Ausonia fruimur caelo utiliore, feracis Ubertate soli fontesque et flumina sacris Viribus atque aliis populis optata tenemus. Pervia cum toto facimus commercia mundo, Nemo potest nobis pauper, nisi vanus et excors, Vivere, cesset opum totiens tamque anxia cura, Ut Curii praecepta boni capiamus, ut esse Imperio dites hominum, non aere velimus: Aera gravant animos, virtus in sidera tollit. Non desunt et opes, quotiens opera ampla decorant, Praemia virtuti vel honor datur. Estque latronum Munera nolle pati, pretia extorquere merenti. Abscedat praedae rabies regnique cupido, Iungat verus amor cives, tueatur et ornet, Nec, nisi virtute et meritis, superare velimus. Invidia infelix tota nil urat in urbe, Marescotta domus et in his exempla paravit Semper fida suis, nunquam dominata, nec unquam Perdita deliciis aliena in damna furore Prorupit pollens quingentos nota per annos. Cur ea plus patriam colit, ac nos? unane rectum Gens ea sola modum novit servare pudoris? Nos sumus immanes nullaque calescimus arte? Nunquam in convictum, nunquam in pia coepta redimus? Sed redeamus, ego te nunc fraternus adoro, Te patria et, qui sint servati a cladibus urbis, Tot proceres, ipsa haec te curia, vulgus et omnes Te, Baptista, rogant leges, miserere tuorum. Pone animos duros et iam bonus aspice cives. Haec ubi Bentevolus, proceres simul ore sonoro Gratantur solumque vocant, cui publica curae Res credenda, alios longe virtute minores. Laudant dicta viri, calida quoque mente locutum Testatur modus et vocis via firma, nec ullis Illita blanditiis, immo de corde fluendo. Et rata verba volunt fieri et Baptista libenter Ex animoque foris facturum spondet et intra Sentit in oppositum, quod res et vita retexit, Ni vitio alterius mens est labefacta fidesque Prodita, nec facile est excussum agnoscere verum. Postquam igitur fandi finis fuit, ocius omnes Dimissi proceres redeunt in tecta secuti Magnanimum Hannibalem, quem laude in sidera tollunt Ingentemque vocant meritis bellique domique. Sed non fata diu tutum servare tenorem Hunc rerum poterant et erat sententia dispar, Quam dabat anguigeri rabies furiata Philippi. His pretiis animos infectat et optima solvit Consilia, ut nequeant miseri sua damna cavere. Hannibal Italia tota laudatus amicus Multo et honore supra reliquos evectus ab omni Parte salutatur, colitur, veneratur, amatur. Vixque duos annos status hic implevit et ecce Pessimus in medio furor incidit. - O male rebus Consultum teneris! O Felsina rursus in arma, Rursus in insidias miserosque immersa tumultus! Bis duodenus erat mensis; sacer ille Ioanni, Forte dies canaeque ardebant sidere messes: Hannibal incepti memor et studiosus amoris Francisci puerum sacro de fonte levarat Ghisileri fisusque homini, cui compater esse Coeperat; ad matrem pueri securior ibat. Non ille insidias, non arma dolosque timebat Incautusque sui famulos quoque liquerat et se Indefensus eo pueris de more duobus Servatis prensoque humero compatre ferebat. Erupere doli, quos compater impius ipse Struxerat et iacuit violatum nobile corpus Respexitque suum remanens tellure cadaver. Atque ita pervolitans aliis comitantibus ibat Implorare suis a summo rege levamen, Ne scelus hoc alios in fraudem duceret et ne Impia virtutem calcaret factio, neve. Nominis umbra sui casu mutaret honorem: Talis et ante Iesu supplex stetit ille tribunal. Nec satis hoc animis immanibus: arma latrones Invadunt graviora, hastas, venabula, contos Pilaque, roncinulas frameas saevosque dolonas Instructique ruunt Baptistae ad templa Ioannis, Cui lux illa sacra est et quo se pompa tulisset, Eventura rati, quae mens perversa putaret. Nec falluntur eo studio, nam forte repertos Quattuor a templo Calvos sua tecta petentes Assiliunt, iaculis turbant atque eminus hastis. Vix gladios illi tulerant; et turba nocentum Sedulo fit maior manibusque augentur et armis. Occidit Antenor, mox occidit ipse Ioannes Quo nec vir melior fuerat, nec amantior aequi Consilioque prior. Tydeus cadit ille propinquus Germano: ipse nequit Mavors miserere suorum. Tisiphone insultans aditus obsederat armis. Ipse quoque in vulnus petitur Galeatius, illum Pallas ab aethereo delapsa tuetur Olympo, Quae dedit huic corpus nullo violabile ferro; Deterrere ictus nequit, nam creber in illum Incidit et vario cutis est livore perusta, Servatus tamen e mediis est integer armis. Nam patriae fatum libertasque ultima terrae Ex illo pendet, fratrum ergo novissimus ille Vivus et infensus violenter agentibus intrat Inde abiens unus patrios post damna penates. Huc quoque turba nocens illum violenta secuta est, Neque putat tanto spargendam sanguine. Sed iam Auxilio comites aderant carique clientes, Pauci pro numero hostili, sed firma iuventus: Maza ferox et Spezza furens habilisque Torellus Agabitusque ruens, Antonius ipse Caballus, Pierus huc etiam montana e gente creatus Ubaldinus erat, fuit hic Antonius ille Presbyter et Michalus longo devinctus amore Ac animi praestans, aderat Iannesius ipse Fervidus ac alii, quos fama obscura recondit. His tamen auxiliis foribus per tempus apertis Pugna fuit sat longa duas plusve acta per horas; Spe posita tandem digressi incepta relinquunt Immanesque abeunt scelerati. Abeuntibus heros Promisit fore se ultorem fratrumque domusque. Nec dedit in luctus animum; iam vulgus amicum Cogitur iratique expectant signa fremuntque. Ille autem assumptis pridem, quae liquerat, armis Bellatoris equi auxilium de more poposcit. Sistitur extemplo sonipes illi arduus, acer, Candidus et nigris aspersus corpora guttis, Hic mutilus cauda solitusque lacessere ventos Et saltu in caelum vel in infima Tartara ferri: Mozio nomen habet pedibusque et dente pavendus. Fabula cornipedum priscis cantata poetis Cedat, ad hunc minor est aliis laudatus Arion; Cyllarus Aenomaique greges et Pegasus ille Martis equi et Teucro currus quaesitus Achillis. Tum vero, ut primum tergo consueta locavit Membra, pavet sonipes, stimulos neque sentit et irae Abnuit et domini tunc primum iussa recusat. Cum tremerent alii, fervens Galeatius iras Haud lenire potest, nec territus omine velox Desilit et medius decernere numina poscit. Cervinum mutavit equum, nec degener ille Promptus agit dominum seseque accendit ad iram. Mozio tum Piero Mariae mandatur agendus, Qui vir fortis erat paucis virtute secundus. Mox equites alii, quamvis numerosus equorum Ordo non aderat, verum peditum manus ingens. Postico egreditur multis comitantibus heros; Omnibus instructis hic illi occurrit apertis Postibus horrescens factis, quae acceperat ante. Ille Dionysius Castello signifer almae Iustitiae et fasces habeat qui primus in urbe. Collegaeque simul; nanque hos audita tumultus Mentio terruerat pavidosque avidosque salutis. Dexteriore via - non qua insultaverat hostis - Corripiunt sese - Pratellum nomine dicunt. Inde ad gymnasium veniunt celeranter hiberum. Hos et centurio Guido consectatur et ambo Legati socium populorum ex urbe marina: Tarvisius Zacharia, comes de stemmate Tusco Donatus, gentis teneat qui a nomine nomen. Sed Guido Gallasius cuneum ducebat inermem. Ergo Dionysius, foret in quo summa potestas, Ut vidit foribus venientem adiunctus amore Ac simul agnatus: Heu, tu, quo tendimus? inquit. Quae tibi mens superest? Fugimusne? Anne imus in hostem? Hic animo praesens: Salve, pater, inquit, et ira Imus in adversos, tamen hos quid habetis inermes? Restant arma domi, iubet his simul arma parari Adiungitque suis; sic maiestate reperta Viribus atque animo stimulatus in ordine recto Descendit quosdamque iubet praecedere cautos Atque manu promptos et ad omnia bella paratos. Inde magistratus medios locat, ipse retrorsum Assequitur et saepe praeit, saepe agmine toto Decurrit, ne quid veniat, quod euntibus obstet. Sic prior inque forum fretus descendit et illud Firmat; ibi Pierus constans equitesque parati, Qui mercede data populi pia iura tuentur. Calvus ad hunc: O fama ingens ingentior actis, Haec lux una tuum mundo firmabit honorem. Advigila et partes reprime in scelus omne ruentes, Hunc defende locum, populus dum surgit in arma Idque magistratus cupiunt, quos cernis adesse. Accipit et lachrymis auctorem accendit amicis, Hannibalem et fratres caesos qui noverit ante. Inde magistratus repetunt fidentius arcem. Ille rapit solos equites paucosque per urbem Clamitat, implorat, rogat, invocat, urget et instat, Hannibalem et fratres vivos ait hoste teneri Inclusos et opem populi expectare suamque, Quam, nisi festinent, nullam post pauca futuram Momenta et populi cadet ille ornator et ultor Et libertatis solidae compertor et auctor. - Asserite ergo patrem tumidisque obstate tyrannis. Talia per vicos, per compita perque plateas Saepius et magnis iterata doloribus ultro Pervellunt animos, multi egrediuntur inermes, Aere suo quos armat agens et mittit in hostes; Multi etiam armati paria ad portenta trahuntur. Canneduli astuti pridemque ad bella paratas Auspiciis venantur opes firmantque superbis Obicibus portamque novam portamque propinquam Castelli, intra quas pugnatur cominus armis: Acrius in porta castelli pugna laborat. Hic totum belli certamen et invidus error Conteritur, volitant hastae, tum saxa, sagittae; Glandula fulmineis emissa furoribus illic Funera multa dabat, illic Malvetius Hestor Glande perit multumque etiam sine nomine vulgus. Strataque corporibus medio e certamine tractis Porticus illa Petri templi venerabilis urbe In media; crescit furor undique et undique vires Agglomerant fremitusque ingens gemitusque cadentum Et fragor armorum bombique per aera missi Terrificant animos et mutua vulnera nectunt. Pars scelerata suis excitas sedibus omnes Contulerant vires et pro se quisque furorem Miscebat; praesaga mali mens intus agebat. At parte ex alia dolor et iustissima causa Curaque maior erat scelerisque infensio et artis Copia, Mars etiam stabat violatus et ultor. Et iam Virgilius audito funere fratris, Iam Lodovicus adest Karolusque et maior Achilles Morte ferox fratris pugnas impellit et instat; Blancelli generis decus et laudabile lumen Karolus his aderat praeclarus et utilis armis: Illi autem obnixi et certi non cedere perstant, Funera multa ferunt, faciunt non pauca furentes. Hic mentem Calvo Pallas dedit, ut memor artis Parte alia invadat structos solvatque phalangem. Et iam Phoebus equos devexo inclinat Olympo. Ergo ne in noctem pugna extendatur, anhelus Provolat in plateam Galeatius atque ibi paucis Pieron alloquitur, equites qui ad bella paratos Iam dudum servans expectat signa, monetque Hunc, ut circuitu longo a regione remota Carpat iter templumque petat tibi, dive, sacratum, Francisce, atque aditum rimetur et arte latenti Irruat a tergo productus et agmina turbet; Ipse alia ratione simul secum ibit in hostes. Ergo sibi interea comites delegit amicos Expertos belli tenditque repagula tota Solvere, porta quibus nova custoditur et obstat, Quae superasse via est certissima laudis honestae, Magnus honos, vitae lux et tutela futurae. Votaque non fallunt, virtus neque deficit, uno Nanque expugnato per magna pericula rursus Obstitit in poste anxietas non parva secundo. Nec sine caede cadunt haec bina repagula, post haec Septem alia obstabant, sed tantus terror ad hostes Venerat, ut parvo superentur cuncta labore. Ventum erat ad calles, quos illi poste carentes, Ut tutos ullo sine robore gentis, amice Credebant damnis aditum non esse daturos. Hac se igitur victor conspectis viribus auctus Ingerit inde foras venturum in terga furentum Constituens, sed turba omnis, quaecunque fugata Ante fuit pervicta novemque obstacula supra Diximus, obstiterat densis stipata maniplis; Arma movent vitamque volunt pro laude pacisci. Nam mora sola haec est: quae si expugnata fuisset, Nec via consilii, nec spes foret ulla salutis: Acriter insistunt igitur, mox tecta domorum Pondera dimittunt et grandia saxa fenestrae. Sed tot in adversis, quanquam per vulnera pressi Ponderaque alta, viri sub Calvo teste furentes, Et quos ante domi tenuit quosque auxerat inde, Incumbunt, necdum veniebat ductor equorum Francisci a templo, ceu dictum in terga, sed ille Iam iam signa dabat tubicenque ante ora fremebat. Concitat ergo suos operique accendit et ipse Iratus ruit in medios quosdamque trucidat, Obice disiecto non ausi absistere contra Pulsi terga dabant hostes, nanque impete tanto Non homines, non arma queunt, obstacula nulla Sistere: franguntur densique in terga recedunt. Ingruit interea lateri expectatus aperto Ordo equitum, miseri pereunt abeuntque fugati Et frons illa ruit, restat frons altera maior. Ergo in terga ruunt clamore in sidera misso Pierus et Calvus pariter comitesque secuti. Saepius hos memini, sed et hic splendentia facta Iannesius Michalusque ferunt et vividus armis Hic Baptista furens Volta diffulminat et se Concitat in medios ardens. Tum denique victi Canneduli excedunt pugna lateque per urbem Galleriae secreta petunt multique relicti Vulneribus pereunt, alios fuga noxque redemit, Evadunt portis alii spesque ultima rerum. Destituit. Calvus memor una ab gente malorum Semina tanta dari belli excidiique frequentis Victores equites ultro in sua iura remittit. Ipse monet socios: Iacobum, cui nomina Lino Sunt data, cumque illo praesentem Gaspara patrem Malvetium iuvenum ipsosque ad verba paratos: Cannedulos, si qui superant a stirpe, trucident. Consilium placet. Ergo ruunt ad limina clausa Et quae vindicibus paucis servata tenentur. Nec datur ingressus; furor ergo forinsecus ignem Advocat. Iniiciunt huc sulphura trita nitrumque. Illicet ignis edax consumpsit limina et illi Quisque fugam sibi temptat iners, quibus ante tuenda Credita magna domus. Baptista horrente cloaca Inventus; per vim, tractus, quacunque lateret. Hostis in arbitrium populi delapsus et ipsa Compositus platea, post vulnera fertur in ignes. Nescio, quid superans de corpore mansit inustum Idque suum fama est consumptum dentibus isse In ventres. O gens infausta, hic exitus illum, Qui tot damna dedit populo, mors ista manebat Post profugos hostes, post tecta incensa datumque Ignibus illorum dominum et deforme cadaver Et crudelem animam detrusam in Tartara, quanquam Necdum tota lues servata excesserat urbe. Insomnem noctem peragunt, quicunque labores Non tulerant pridie tantos, ut dulce liceret Otium et optatam membris donare quietem. Multi igitur vigilant, at non Galeatius, illa Qui sub luce nimis durisque laboribus arsit Quique caput belli fuerit quique ante suorum Anxius aspexit caedes, qui obsessus in aede Pugnavit patria, qui vindex ante refovit Corda magistratus solitamque reduxit in aedem Firmavitque suos totaque vagatus in urbe Contraxit vires solusque pericula cuncta Sustinuit multosque die dimisit ad umbras, Cuius ob ingenium Pierus equitesque vocati A tergo subiere hostes, qui obstacula cuncta Rupit et hic etiam plures virtute peremit Solvit et ora viae, fregit quoque funditus hostem. Haec sunt illius non omnia facta diei, Quae, quicunque leget, multorum, gesta putabit. Ille igitur requiem consultam cepit, at isti Divisere vices totamque exacta per urbem Cura vigil, ne quid novus ulla ex parte resurgens Ignis agat referatque malos vis ulla labores. Mox alii vicibus, circumvaga turba, per omnes Emissi speculantur et invia quaeque pererrant, Ne quid in occulto scelerisve dolive iaceret. Nox tamen illa brevis luctuque iraque metuque Sic exacta diem fugiens referebat ab ortu. Et minor omnis erat formido et cura resurgens His, quae restiterant, peragendis. Omnia iamque Tecta patent et eunt stratis in publica plenis Consilium summis capturi in tempore rebus, Instabant quia multa viris, sepelire iacentes, Rem formare novam depulsis civibus urbe, Obstare et formam rerum instaurare quietam, Vulnera multorum curare et stringere passim, Consulere, ut ne quis remaneret turpis in urbe, Neu quis iure bonus lueret peccata malorum. Haec properanda viros et maior cura tenebat Hannibalis, partem Calvum sine honore iacentum Hestoris et pariter ipso in certamine mersi. Haec propter patrum primos populumque sacrosque Undique compellant; ritus solemnis ab omni Parte agitur totisque in funera honoribus itur, Bentevoli primum, quod adhuc tellure cadaver Porrectum iacuit sub noctem, in tecta relatum Mane ornant. Primus Romeus Pepulique vocati Adsunt, mox alii varia de gente clientes, Quos inter circumfusos ita Romeus infit In medio positum corpus capulumque remirans: Tune ille Italiae splendor? Tu lumen honorque Gentis et afflictae patriae lux unica? Victor Gallorum domitor felix? Utcunque tyranni Et libertatis nostrae iustissimus auctor? Haec tibi pro meritis pulchrisque laboribus, heros, Praemia dant cives? Quos atro a carcere solus Exemptos in honore pari tecum esse tulisti? Qui tibi iurarunt votisque tuaeque saluti Cura, opera, studio non defore? Perfida, cruda, Immanis soboles, dira, impia, pessima truxque Nullane te potuit sancti reverentia veri Vincere? Sic pariter divina, humana profanas? Forsitan et fato generis sors ista superno Debita consilio est iuvenes occumbere ferro Bentevolos etiam, quorum est innoxia vita, Cumque ipsis fatum patriae variare tenorem. Insubrum ducibus urbs haec concessit avito Funere; pontifici pater est occisus ibique Libertas cecidit, quam perdita castra reducunt. At patruum, pugna dum dimicat, hasta peremit. Tu modo fortunam nobis spondes meliorem, Cum deus exclusit gentis commissa dolosae, Patria nanque tui modo sanguinis imbre redempta est Primaque lux caesum, nox te non vidit inultum. Inde ad finitimi Iacobi sanctissima templa Busta ferunt, tumulo sacer ut condatur avito. Romeus hic iterum, cunctis abeuntibus inquit: Salve supremum, vir maxime, semper et urbis, Ut solitus vivens, et nunc tutare salutem, Nam non a Christo longe tua fiet imago; Supremumque vale. Nos hinc in caetera damna Imus et officio rebus non deese gravatis. Bornius inde Sala, tum Melchior inter amicos Et qui mente boni Calvis carique clientes, - Malvetii quoniam prius in sua busta relatum Hestora contulerant, ast ii tria corpora fratrum Calvorum referunt, quo sunt servata sacello; Compositum iuvenum primum de more cadaver. Bornius et pompa medius sic ore profatur (Auctores iuris aderant, solatia patri): Invida terreno nimium fortuna favori: Prosperitatis iter transversa intercipit et nos Ludit et optatis cogit non fidere rebus, Cernitur eventu longe admirabilis isto. Hunc Lodovicum omnes insigni prole beatum Antehac laudabant, quod quattuor omine magno Nutrisset natos forma et virtute micantes. Horum praeterea pridem laudata per urbem Vidimus exempla et cives sine fraude futuros Egregios, urbana quibus res omnis et omne Ius foret in cura, non quenquam laedere, cuique Prodesse et laesos studio relevare, furentes Reprimere et duros excludere ab urbe tyrannos. Maiestas inerat cunctis quasi regia, lingua Utilis et verbis adiunctum mentis acumen, Fama favens; at nunc scelerata fraude peremtos Cernimus et tanta de spe cecidisse parentem, Qui quanquam gravis est et eum sapientia firmat, Praeterea ingenium et longa experientia, rerum Usus et in tanto magnum est constare dolore, - Constat enim fulcitque senem praestantia mentis, - Hoc etiam, saevum, quia sit nec fraudibus, hostem, Si quis adhuc superest, gaudere in tempore et inde Non gavisurum, si qua est pia cura supernis. Maxima res facta est pro libertate reducta; Non aegre patitur natos cecidisse, nec orbum Se putat et vivit fratrum clarissimus ultor. Haec, iactura gravis, sed vir doctissimus atque Principio his ludis exercitus omnia perfert Invicte atque alios omnes compensat in uno, Cui debetur honos tantus, cui gloria rerum Factarum et sine quo victoria nulla fuisset, Vix ut tota satis res illi publica possit Sufficere in pretium, quod non petit ille, laborum; In commune bonus parat atque pericula perfert. - Vos igitur iuvenes animae feliciter usae Lumine mortali, quas nunc iniuria misit In caelum ante diem, iustos capiatis honores Et libertatem defendite sanguine fuso. Quae quaesita viris fratrique, augete coronam, Qui vos ante diem, clausum sit fortiter ultus. Et iam pompa frequens aderat ritusque sacrorum Integer et properant solemniter omnia, tandem Dominici ad templum dantur post sacra sepulchris. Et iam tempus erat, dubii quo cura laboris Surgeret et vivis etiam sua iura paterent: Iura sepulturae iam totam exacta per urbem Publica privataque incumbunt pectora mole. Nec minus interea ferventes sanguine et ira Disquirunt, an adhuc quisquam superaverit hostis, Qui nondum emissus damna in communia vivat. Scrutanturque domos dubias et praemia ponunt, Quisquis ad occasum latitantem ostenderit hostem; Tum, qui non faciat, doleat peccata suumque Fatum ac alterius vitio se credat agendum Esse reum. Plures inventi errata suorum Lugent et multi ceciderunt crimine digno, Nec clades hodie minor, ac hesterna fuisset: Corpora tercentum vel plus cecidere per urbem. - Nec vacat, a quo quis mactetur, dicere; durum Id foret et rabies non omnis in ore legenda est. Iam satis atque super scelerum fraudisque relatum Et iam fine suo virtus expressa virorum. Haec ego dum canerem, vox est exorta, sed unde, Non erat in facili, mirum, nisi Musa iocose Hanc dederat vocem mirata Polymnia tantis Interiecta sonis, quod femina nulla legatur. Vox erat: O nostri nimium facte immemor, omnem Dividis hanc maribus famam, nil femina tecum Proficit et poteras non longe exempla petisse. Proponenda aliis mulier, nam si qua beatis Est aequanda viris, mirum, nisi protinus haec est: Prima colit Calvos felix matrona penates, Quae Katharina sui lux est et gloria saecli, Par virtute viro; nec enim vir maximus artes Aut opera aggreditur, ad quae non uxor euntem Adiuvet, accendat monitis, confirmet et armet: Nec metuit vanos refugitve aversa pavores. Nam luce hac, damni quae tanti exordia fecit, Incidit a templo veniens, ut forte redibat, In tres germanos praedicta in caede natantes. Quos ibi compositos, ne quis non apta iaceret, Ornavit; post haec spirantem Tydea supra Atque animae quicquam servantem constitit usa Officiis verbisque piis, nec terruit illam Effera vis rapidi simul et violenta latronis, Qui peteret spolium raperetque monilia collo, Qui manibus passis etiam ornamenta tulisset. Spernit opes mulier, maior quam cura premebat. Inde domum veniens erectum a clade maritum Commonet, accendit, recreat, solatur et armat. Nec dat signa foris, nisi voti animique ferocis. Nec tamen egreditur memor officium muliebre, Nec fugit a sexu, sed, quod valet, hoc ea summum Efficit et studio duplicat quacumque laborem, Nec maiora petit, nec munera parva recusat, Nec sedet illachrymans et nulla pericula vitat. Illa modo egressis, quos vir sibi in arma trahebat, Occludit postes firmatque repagula magnis Viribus; hic primas, summas hic aspicit aedes. Prospicit atque parat, quae sint ventura per usus: Nunc redit ad socerum, fovet et solatur egentem; Nunc onus assumptum transfert in tecta propinqua Fida tamen; pueros nunc occulit; omnia caute Postico et gradibus positis nunc intrat et exit. Omnia demum implet curis factisque pudice Officia et fortis quantum sors dura sinebat. Mox redit ad pueros, socerum mox una revisit, Integra, magnanima gaudetque laboribus inque Tanta mole operum progressa in sidera mente Supplicat, ut iustis aspirent numina votis. Forma ardens virtute ferox actuque benigna Nec sibi blanditur, nec deest ad iusta roganti. Prospera non tumidam, non fractam adversa videbunt. Hanc videant fatuae, quibus est cura omnis is una Desidia et cultu nimio, quibus una voluptas Ludere et oppositum semper sentire marito. Haec et quindecies fecunda et prole beata, Laude super cunctas facilis, facunda, iocosa Et prudens operum cumulataque dotibus almis, Undique digna viro, simul hac vir coniuge dignus. - Haec tu transieras et erant ea carmine digna. Scis, dea - respondi, - mentem mortalibus esse Raro parem superis; vos omnia cernitis uno Momento, at nobis vix pervia pauca patere. Ob rem pauca damus, sed et id cum numine vestro. Res audita ducem, tantorum causa malorum Maxima qui fuerat, stimulis ardentibus angit Flebilibusque modis quando ad se currere pulsos Bononia videt auxilia et deposcere amicos, Ob rem multa fremens animo furiatus acerbo Volvit et accitos ad se, quos causa requirit, Expediant sua signa, iubet, gradibusque citatis Bononiense solum vexent, quaeque oppida restant Nondum victa, ineant agitentque furoribus urbem. Bartholomeus ad haec dux maximus ire iubetur; Iamque aderat finesque novus temptaverat hostis, Res ea turbarat cives trepidique queruntur. Fortis et ad patrem sic est Galeatius orsus: