CroALa, 2024-11-09+01:00. Nodus SENECA.carm-01.xml in collectione pdill0.
Functio nominatur: /documentum/pdill0/SENECA.carm-01.xml.
qualiter Galeatius Marescottus eques | extraxit Hannibalem Bentevolum de carceribus | et reliqua per utrunque gesta
Thespia, iam nimium lenta cessamus in umbra, Segnities et rebus obest, quas forte paratas, Caetera, dum sequimur dubia sub luce reliqui, Ne pereant, accurre, precor, pulcherrima cernens Nomina et acta virum, superest tollendus in altum Heros certe alius, quando uni gloria genti Haec datur, ex omni numero fortissimus idem, In quo par animi virtus, par dextra premendis Hostibus et pulchri pro libertate labores, Pulchra etiam soboles et Deiopeia coniunx, Maiestas regalis item, facundia raro Cognita, praecipue Martis quae pollet in armis, Hunc mihi da proprium, felix regina, laborem. Felsina dissidiis duros illapsa tumultus Perdiderat ius omne sui durosque tyrannos Passa graves illo demum pro crimine poenas, Maiores etiam noxa miseranda luebat. Iam primos procerum patria de sede revulsos Arcibus et vinclis gravibus longeque diremptos, Ut sors quenque tulit, custodia foeda premebat Ac superest urbi derisum et debile vulgus, Nec modus aut requies damnis trucibusque rapinis: Infandus miles impacatusque satelles Vernaque sacrilegus terroribus omnia complent. [Barbarus et dominus, tot qui probra multa videret.] Ergo omnis furiis ardere Bononia iustis Coeperat et tantum dux rebus abesse novandis, Qui populi primos et vincla et carcerem haberet. Omnibus illachrymant unum praeque omnibus unum Hannibalem repetunt, is prima et maxima cura est. Is placet ante alios, nec adest, qui reddere possit, Aut libertati pignus tam dulce referre; Hac in causa igitur curae et consulta laborant. Nec tamen est quisquam, cuius prudentia finem Tangat, et in vacuo defecti extrema fatigant. Haec populus nondum cernebat, quorsus abirent, Quidve mali parerent. At prudentissimus alta Mente senex videt auspicium iactare futurae Pestis et aeternae mansura tyrannidis esse Semina servitii turpis nunquamque carendi. Ergo duos ad se natorum, appellat et illos Concitat: ite, boni, socios agitate per urbem, Colligite arma domi tumidisque obstate tyrannis. Parcite ne impensis. Domus haec ventura receptet Auxilia; Hannibalis domus altera crescat in armis Ulcisci populum libertatemque tueri: Conspirent ambae, pateant ultoribus ambae. Tuque prior comites hic observato, Iohanne, Dissimulaque foris et publica iura tuere. Tuque minor laesas serva, Galeatius, aedes Bentevoli Hannibalis circumspectusque resiste. Ambo tamen cauti nunquam sine viribus urbem Lustrate et, neu quis metus ingruat, usque cavete; Caetera perque dies, quibus est opus, ipse cavebo. Dixerat, at iuvenes turbati pectora rebus Ante male inceptis patri accessere libenter. Contraxere viros et iam data fama per urbem, Nunc alios aliosque vocant, concrescit in horas Ardor et incipiunt maioribus esse timendi. Sumptibus et magnis agitur; Lodovicus in illis Prodigus et nullos refugit sentire labores: Tantus amor laudum libertatisque fruendae. Res audita vago iam iam, rumore per urbem Pectora sollicitat non tantum plebis; at ipsos Exacuit patres et eunt in publica cuncti, Qui de more patrum soliti in decreta senatus. Curia plena graves omni de parte querelas Audit et a cunctis una haec sententia firma est: Mitti oratores, populi qui vota recludant Ante duci Ligurum, qui maximus ordine primo Consulere ac tantum possit relevare dolorem. Dicta placent lectique viri mittuntur et omnis Decidit in vacuum cassus labor, inde reversi Perdita legati referunt conamina nullis Exaudita modis: quod in id Picininus haberet Arbitrium iusque omne suum pater, inde petendum Praesidium, non esse alium, qui talia curet. Huc igitur rursus legatio missa, nec ultra Profectum redeunt vacui frustraque laborem Experti referunt patribus nihil omnibus actum, Impensis curisque operum diversa petenda Consilia. His nugis hibernum tempus abactum. Vere novo tellus affert dum laeta colores, Itur in hoc studium repetitaque coepta laborum, Sed praeclusa via est, nec quenquam fata secundant Et iacet infectis miseranda Bononia rebus, Necdum bella fremunt, nec pacem offensa reducit. At pater omnipotens sortem miseratus amaram Intonuit mentemque dedit, secreta retexit Consilia et faciles cursus reditumque salutis. Iannesius Rocha vir fortis et agnitus ultro Parmenses ac finitimos elapsus in agros Bononiam repetens fuit obvius, utque salutem Dixerat, alloquitur fidamque ita fatur ad aurem: Marescotte, tibi iussus post verba salutis. Affero Bentevoli Hannibalis simul oscula - iungit Oscula - seque tuae commendat et omnia curae. Ille valet, modo sit liber, sed nulla videtur Aut perdifficilis ratio, nam turris ad auras Ardua consurgit valido circundata muro. Hac inclusus agit vinclis oneratus et acri Custodum cura iuvenum, vix tecta volanti Pervia - seque tibi rebus commendat in artis: Tecum priscus amor, tecum puerilibus annis Eductus, tecum vixit bellique domique, Tecum iuncta fides, patribus quoque iuncta fuerunt Pignora, non alium te praeter sentit amicum: Si qua via est, si quid misereri in tempore possis. - Haec semel, haec iterum certis repetita diebus Et consulta super multo studio atque labore Disquisita, placet superum temptare favorem, Si qua velint iustis accedere numina votis, Non opera cessante quidem, commercia rerum Nulla patent, omnis suspecta est gratia, nulli Accessus, ni qui per vimque dolumque parati, Vel per utrunque simul, vis fraudem adiuncta coronat. Artibus utendum geminis. - Si pergis amicum Solvere, quaerendi comites ad coepta probati. Fas utrunque putent. Simul haec effatus abibat Curam de sociis agitans virtute legendis; Quae facienda forent, secum providerat ipse. Ergo sibi ante alios Rocham legit ille Ianesum, Hic fuit in cunctis semper vir fortis et audens, Constans et fidus nec non iocundus amicis. Quo sine nil altum felicius inchoat heros Principio facilem, - bis enim via facta, - secundo Difficilem, sine quo peragi feliciter ausum Illustre haudquaquam poterat, nempe ille locorum Conscius et lingua verbis insueverat illis. Irritus arguerat labor et via plena pericli Incertaeque vices traiectaque flumina nando. Tydeus est alius ferus et vir magnus in omnem Eventum isque manu praestans et mente sagaci Acer et Herculeos referens in corpore nodos. Ille sed ad tantas ardentem impellere laudes Cum semel incaluit, fratrem non cessat, at illum Laudat et admonitu firmat Galeatius ingens: Hanc ardentem animam, hunc tu, germane, vigorem Ad casus extende pios, mihi caetera curae Esse puta. Veniet melior fortuna favorque Caelitum et ad nostros mitescent sidera motus. Quartus ab his Michalus, proles invicta Marini, Vir lingua dextraque bonus, parere paratus Dissimilisque viro, nec dissentaneus illi, Quocum convixit iunctus bellique domique, Attamen egregius quavis ratione viaque, Seu te castra iuvant, seu civica facta; nec unquam Scipiadae magno fuit ille fidelior usu Laelius, Augustove Agrippa sequentior altis In rebus, felix concordia semper utrique. Ultimus est Iacobus Malavolta acerrimus idem, Tot fortes animas, tot fortia corpora casus Misit in ancipites invicti fervor amoris Festinansque animus succurrere rebus amici. - Iam neque, Damonis Phitiaeque, fidelius arsit, Pectus et Aegidae non altera Pirithoique Maior amicitiae fama est, nec magnus Achilles Ille Menoetiaden ardentius ultor amavit, Quam sese gemini semper coluere sodales, Et magnum Pylades adeo non arsit Orestem. Tempus erat, quo longa dies exactaque summo Aethere vicini redit ad confinia cancri. Mille quadringenti, decies quater addimus annum Tresque super, dulcis Christi numerantur ab ortu, Tertia lux iuvenum mensis de nomine dicti. Tunc movere vias iuvenes, fortissima corda Quinque, sed hoc numero Thebanas condidit arces Cadmus et in quinas divisimus aera zonas. Conscius iis aderat Blancellae gloria gentis, Karolus et socios monitis acuebat amicis. Quinque igitur felix numerus simul urbe profecti Varanum versus mediumque per agmen ituri. Aemulus ante diem quod fessae admoverat urbi Infesus populo Vermes Aluisius, arva Ultro aliena legunt et eundi fingere causas Haud metuunt. Iidem Mutinensia rura secuti Region et Parmam versus vestigia tendunt Compositi rerumque instructi ad coepta faventum. Et iam sole rubro iam vespere tecta subibant, Spelimberte, tua et magno regnata Gherardo Rangoni generis primo et genitoris amico, Marescotte, tui, qui te sociosque receptos Lustrat et antiquum narrat genitoris amorem. Quaerit, utrum valeat legum, iurisque professor Prona aetate senex Lodovicus ad omnia magnus Utque ferat senium, priscum in se ut servet amorem. Quippe valet meminitque tui et te tollit in astra Laudibus atque tibi commendat seque suosque: Filius haec contra reddit Galeatius illi. Interea variis dum tempus ducitur illic Alloquiis, famuli mensas et pocula ponunt; Cenatur laetisque epulas sermonibus implent. Hinc ubi plena fames et amor sedatus edendi Surgitur, inde senex solum Galeation ultro Compellat, quaenam vocet hos via, quidve paretur, Quae fortuna premat, opus an sit vindice; pandat Consilium expectetque suum per cuncta favorem, Quo fuit officio in patrem, se hoc esse futurum In sobolem, modo ne desit fiducia coeptis. Huic aperit secreta sui Galeatius acer Propositi et patriae miseram super omnia sortem, Quam se posse putet sola hac ratione levare. Obstupet auditu senior miratus in illo Robur et arguti tantum regnare vigoris, Ut neque discrimen, neque sentiat ille laborem; Ac reprimit iuvenem bonus et deterret euntem. Marescottus ad haec: Fateor, ipse improbus ardor Me tenet et non est vitae mihi amabilis usus, Ni video Hannibalem, sed libertate potitum. Hac ego mente, pater, sum fixus, omitte monere; Aut ego te eripiam, aut tecum, vir magne, peribo. Haec ubi nequiquam senior bis terque rogatum Contra stare videt, monitis neque cedere iustis: I modo faustus, ait, verum sapientius esset Vertere consilium, nec te obiectare periclis. I modo, fors melior, deus et fortuna secundet Et dabit exemplum tua vis praestantis amici. Haec ubi dicta, toros adeunt ad dona quietis. Thessalus occiduas ibat iam pronus in undas Semifer et roseo Castor progressus ab ortu Partibus extremis altum Titana ferebat. Cum lux orta viris reddens opera atque labores Instabat, rapiunt sese dictaque salute Ultro iter inceptum peragunt, nec recta secuti Divisi medios resecant transversa per agros Omnia mentiti, si quis foret obvius illis. Perque diem fecere viam. Iam vespere prono Cernunt Parmenses densa inter nubila muros. Ante urbem subeunt meritoria tecta, recepti Suspirant sortemque suam fraudemque queruntur Alterius vitamque volunt pro fraude rependi; Illa nocte tamen post iurgia facta quieti. Et iam clara dies roseis invecta quadrigis Prae se signa dabat noctis pereuntibus astris. Exurgunt celeres et festinata vorabant Arva, volant hilares hesternaque iurgia rident. Necdum Phoebus erat binas elatus in horas, Moenia Guelpha tenent et diversoria Moechae Nota, ubi se primum recreant operisque futuri Consilia et totas expendunt criminis artes Virtutique suae stimulos sibi quisque resumit Inque diem provisa ceres. Mox inde lupi ceu Quinque abeunt nullos calles aut signa secuti In montes, versi Ligurum tantummodo, dentes Infrendunt irasque acuunt et raro viarum Aut consulta petunt, aut se prudentibus ullis Ostendunt illos et per mendacia fallunt, Quae facturi essent, ne quis praenoscere posset. Flumina, iam rivosque secant, tesqua avia, colles Convallesque cavas et confraga saxa nemusque. Progressi montes altos frondentibus unum Vestitum silvis longe insedere petitum, Unde arcem procul aspiciant omnemque secuti Prospiciant habitumque loci et sua commoda librent. Phoebus in occiduas nondum descenderat undas Integraque hora super spatium facit, illa videndi Copia facta viris, qua se, qua caetera pendant, Posteritati etiam miranda exempla pararent. Ut satis est visum formam spectasse situmque, Exin se ad socios vertit Galeatius audens Et fessos trepidosque animi sic voce refecit: O comites rerum decus et tutela mearum, O populi fortuna mei, quos alta creavit Bononia ipsa sibi, dulcesve accepit alumnos Vindicibusque animis modo clara exempla daturos. Tum studio ingenti regum male facta novorum Fortibus auspiciis foedam sarcire ruinam Et cohibere dati et patriam illustrare potentem. Ingentes praestate animos, haec turris, in astra Quae subit, haec nobis astu vincenda; revulsus Hannibal ut possit patriam servare cadentem Funditus atque truces avertere ab urbe tyrannos Et tribuat nostro pulcherrima dona labori. Quanquam, si qua fides, nil me sperata moverent Munera, priscus honos, amor a puerilibus annis Insitus et virtus hominis movet. Ille deorum Atque hominum pater astra tenens cum fraude ligatus Ingemeret centum patiens in terga catenas. Mox ope Nereidum, Briarei quoque viribus usus Liber et in solium cum maiestate relatus Non Thetidi quicquam, tanti quae muneris auctor Prima foret, non Briareo quodcunque liberet, Ni levis ille tamen caeli aspirasset in astra, Abnueret: sic iste, dabit dona optima nobis Libertate potens solioque impostus avorum. Fama etiam nunquam moritura omnemque per orbem Propaganda vagis rumoribus aethera pulsans Nos canet et nullo tenebris damnabimur aevo. Nos patriae columen tam forti ex arce receptum Contra regis opes, ipsum qui tangit Olympum, Territat Italiam, Helvetios Alpemque fatigat, Contra etiam Martis Picinini immania facta Ingentesque animos tot et arma, in tuta redactum, Fortiter explicitum vinclis et carcere duro Servamus vitae meritaque in sede locamus. Haec vos fama quidem, si non et maxima dona, Praemia tantorum sequerentur digna laborum. Satque superque foret, sed et haec sperata sequentur, Ad quae vos primi per summa pericula, primus Ipse ero et in cunctos ibo et sine fraude pavores. Inde secundus erit frater; vos deinde secuti Ibitis, este tamen capienda ad munera primi. Imus in arma truces, nec nos deterreat ausis Asperitas operis in caelum elata; paravi Aereos nanque ipse gradus, quibus alta capessam. Me spectate prius subeuntem et celsa tenentem, Caesareo exemplo me primum in bella ruentem. Vos mihi sat fuerit non esse ad fortia molles Hic, ubi vincendum est, aut clara morte cadendum. Proinde animum et vires ad fortia facta parate. Nocte opus aggredimur: cautae nox fraudis amica est. E silva egredimur tacitorum more luporum. Id modo, quod petimus, nox atque silentia firmant; Diique manusque iuvent, iuvet experientia rerum. Dixerat et comites ultro ad certamina prompti Festinant spondentque fidem et praecepta capessunt. Ergo ubi ferventes animo conspexit amicos Atque ducis monitis ultro parere paratos, Laetus in haec iterum et laudabilis ora resolvit Verba: Deum, comites, placatum rebus agendis Conciliemus, ut haec victoria laetior extet Utque sit eventus facilis auctore benigno. Spondemus Iacobo sumptuque et nomine nostro Mittere quamprimum, qui templum aramque potentis Invisat, qui facta retro testata reportet. Praetera quantum fas sit, sine sanguine fuso, Dum sit nostra salus tuta, et sine caede cruenta Ducere. Consensum, socii, praestate voventes. Annuerant. Iam noctis iter spatiumque subibat Dimidiae, cum turba suos e monte supino Circumspecta movet gressus et in aethera mentes Erigit et patriae poscit per vota salutem Seque suosque deis commendat et exit in arva. Iuppiter obscura miratus ab aethere nube Velavitque viros somnosque aspersit in arcem Imbre fovens. Quini veniunt ad ovilia pardi. Ventum erat ad muros, nec, qua de parte subirent, Unde aditum facerent, erat explorata facultas. Rimantur capiuntque viam; fortuna iocatur Eluditque, viros paulum, mox reddita supplet. Tollere conantur astu alta in moenia restes Nodosas gradibus consertis, ardua sursum It moles, at saxa frequens ruscique soluti Lorica - nanque hanc custos induxerat illam Parieti - cecidere super, minuere laborem Saepius, artifices et tardavere furentes. Tandem adducta subit supremos machina muros Et stetit in solido pinnis inclusa duabus Et brevis adiunctis gradibus fulcitur et haeret Fixa solo, superest evadere in aera sursum, Quando iter aereum sublimi ex aere pendet. Hic ductor risuque gravi vultuque benigno Respicit et comites cernens formidine mersos: Este boni, meus iste labor. Ego moenia primus Alta peto, vos dehinc succedite; Caesar, adesto, Qui non ire alios, sed primus in arma ruebas. Sic fatus repetit scalas et in ardua primus Evadit comitesque vocat, qua voce liceret. Tydeus emeruit partes in honore secundas. Tertius inde subit Iannesius, ordine quartus Michalus, extremum peragit Malavolta laborem, Illaesi salvique omnes, si lumine ductor Incusso paulum non offendisset in uno; Laesio parva tamen, mentis quam leverat ardor. Noctis erat pars quarta super; iam Lucifer altum Aera carpebat aliis pavitantibus astris. Et iam prima rubet Thaumantias, inde serenum Candorem induitur, flava mox rancida palla. Ergo prius gradibus scalarum a fronte revulsis, Ne quis forte fugae confisus verteret hosti Terga, sed in pugna caderet vel vinceret hostem, Insidiis latebrosa petunt loca, luce reducta Ne pateant fraudes et cautior haesitet hostis Auxiliumque vocet populi et res tota fatiscat Lustrantes. - Sic fata ferunt: patuere relictae Neglectaeque fores decumanaque ianua turris Aequa solo tantum vecti sine clave relicta. Hanc ita compertam reserat Galeatius intro Progressus recipitque suos parvaque sub umbra Stipati eventum, quem det fortuna, morantur. Aureus exierat iam sol a montibus altis Fixerat et radios per nota foramina turris, Parva tamen. Trepidi expectant optata per horas Et pavitant audentque sibi, spes aequa pavorque. Iam vigil arcitenens infuso sole vocabat Moris ad officium clausa de parte ministros: Ad vocem subito famuli responsa remittunt. Unus et e numero non felix intima tantum Velamenta ferens Marchesius officio par Fornice de supero descenderat ostia versus Approperans et vecte fores solvisse paratus. Nam sic moris erat: duplicata quod ostia fortis Ille tenet thalamus, ne quis conclusus abire Vi vel fraude queat. Intra haec extrinsecus illa Includunt panduntque datae haec ad munera dextrae. Et tunc arcitenens thalamo et captivus in illo Hannibal inclusus habitant. Marchesius ergo Veste levis veniens intrat, quem faucibus illic Comprensum ad sese traxit Galeatius ingens Impressitque solo. Qualis Achelous in angue Non tulit Herculeos urgenti forcipe nodos: Talis et ille miser animae suprema negatae Signa dabat, miseratus ibi sed vincla remisit Calvus et hunc Michalo servandum tradidit illa Lege data, ut peragat, quoniam nequit ille silere. Perditus ille quidem tanti male muneris usus Clamitat, ex alto comites clamore citati Fervebant. Iam iamque aderant. Volat altus in arcem Tydeus, ingressu tamen is prohibetur et obstat Limina prima tenens Antonius et simul alter Additus: auxilio fratri Galeatius ibat. Clamitat ille tamen, Michalus cui concitus ira Abstulit ense caput madefactaque sanguine multo Terra est et terrae porrectum informe cadaver Et caput inde procul gladio simul usque rotatum. Ille autem egressus subit assequiturque priorem Tydea, cui contra fidens Antonius obstat Non passurus eum reseratam irrumpere turrem. Ille per angustam traiecta cuspide rimam Reppulit instantem postemque intravit apertum. Et iam ductor adest fratremque accendit et illi Vulgus et ignavos commendat fune ligandos. Ipse per aereas subeuntem Antonion auras Insequitur gradibus. Prior is tamen incitus anteit Ausurus facinus, si non fortuna resistat. Et iam summa tenet. Galeatius instat et urget. Machina fulminea est illi correpta suoque Stipite commissa et quam mittere tendit in hostem. Ille super solo nociturus pondere. At hic iam Passibus extensis graduum suprema tenebat Aspectuque gravi minitantem et vulnere parvo Reppulit et domitum fundum devolvit in imum. Tydeus interea captis, ut iussa fuissent, Vincula nexuerat pariterque Antonius illic Nectitur et patiens. Iannesius et Iacobus iam Auxilio affuerant. Michalus praeclusa tenebat Limina femineis possessa ac plena querelis. His ita compositis descenditur atque trahuntur Captivi. Stupuere viri, cum sanguine tanto Marchesium multa videant tellure iacentem Et caput abscisum conspersaque sanguinis unda Atria. Dant lachrymas miseri et sua corda fatigant. Captivi numero septem post terga ligati Sistuntur flentes, ubi pridem nocte sub illa Ductor et adiuncti latuissent tempore parvo. Mox ductor, cuius opera et virtute peractum Grande opus, ad reliquum se comparat; omnibus illis Dimissis animosus abit. Quod defuit unum Perficere et cuius causa suscepit agendum. Ergo iterum in latebras redit et concussa tumultu Pectora sollicitat praefecti subdolus arcis. Antonii effingit vocem et miserabile frendens Hortatur non deesse suis et callidus urget, Exagitat ferrum vectis postemque fatigat. Credulus ille ratus nihil hic sibi fraudis obesse Liberat interius commissa repagula. Tum se Impete magnanimo Galeatius intulit ultro Turbatumque premit victumque in terga supinat: Mancipiumque tuum iubet Hannibal esse, sed olim Territus huic tanto nescis accedere dono, Qui modo captivus spe nulla obsessus agebas: Tam cito fortunam redeuntem agnoscere nescis, Quisve tibi affuerit, vel qua ratione requiris Et metuis falli et socialia nomina poscis Dictaque non sentis, veluti qui nocte sopora Respuit invisi metuenda pericula somni. - Taliter Aegides infernis liber ab oris Herculis auxilio, postquam supera arva tenebat, Vix sibi, vix aliis credens mussabat ubique. Ductor ut aspexit devictam protinus arcem Et salvum Hannibalem quanquam torpore ligatum, Ipse manu thalamo praefectum traxit ab illo. Quem nondum intrarat thalamum, cui Michalus obstat, Nec patitur querulas ex quo prodire puellas. Egressis praesto est populus post terga ligatus Et comites alii servantes cuncta, sed illos Ire simul iubet in thalamum Galeatius ipse. Inde iacet truncus Marchesius, alta cruore Regia tincta, caput longe a cervice recisum: Omnia terribili casu aspicienda. Per illa Est tamen ad thalamum via, quam facit ipse patentem Michalus ad iussum. Illae ut videre patronum Atque patrem salvum, lachrymis absistere iussae. Insuper et miseris ululatibus abstinet omnis Turba. Sed interea rebus de parte quietis Femineus populus thalamo transmissus eidem Atque ita victores et victi protinus unum Obtinuere locum. His ergo ad vota peractis Expediunt, quibus Hannibalem deponere cogant Ferramenta pedum. Capti iacuere silentes. Haec, ubi deposuit, veluti iocunda redissent Omnia, deponunt questus epulasque parari Dant operam casuque aderat bona copia rerum Et Cereris Bacchique liquor non vilis in arce. Et iam Phoebus equis celsum pervectus in axem Umbrarum vires minuit. Iam pastor in antro Compuleratque greges et se statuitque sub umbra. Dux ibi, quod longos passi veniendo labores Et nox illa suam requiem non senserat ullam, Post epulas largas et amici munera Bacchi Pauxillum vigilare monet, cui palma decusque Quaesitum et tantos cui donavere labores, Magnanimum Hannibalem, reliqui post prandia laeta Divisis vicibus molli dant corpora somno Fessa brevi, ut possint alios perferre labores. Lux extrema cadit thalamoque est omnis in uno Mixta manus, maior sed adest iam cura sequentis Opportuna operis linquendi protinus arcem Et recta in patriam cautum sub tempus eundi, Ne quid in occursu veniens hostile moretur Fortunam et redeant victores laude canora. Haec propter consulta parant; Galeatius autem Antonium secum rapit et fastigia turris Alta petit. De more iubet pulsare sonoram Campanam, ut mos est in honorem virginis almae. Deinde ciere viros vigiles, quis credita vulgi Cura sit illorum et custodia certa locorum, Ne quid ab assueto mutetur et ordine quadrent Omnia. Quo facto descendunt. Callidus autem Disturbatque gradus aditumque abrumpit eundi Victor et ante habitum de summa turre recisum Abiecitque procul marcum, quo tacta sonabat Aenea, ne posset votis agitata nocere. Haec ubi prospexit, remeat securus in ima Hortaturque suos, iubet et cuncta ante parari Ad reditum. Tamen ante cibo potuque refecti Erumpunt secumque trahunt ex arce relicta Tris, quibus obsidibus fuga tuta patensque daretur. Neve fides ludat, secum traxere ligatos Praefectum Antonium simul et traxere nepotem Praefecti atque tribus victor confisus abibat. Montanum pariter, quo venerat ante, recedens Est ingressus iter properans et nocte sub illa Pervenit ad Tarum fluvium studiosior isque Turbidus ex alto collectis defluit undis. Heu quianam tantas tecum rapis, improbe, vires, Corniger, et nostros frangis violente recursus? Haec ductor metuens alios committere ripae Inquit, at ipse ferox incerta pericula temptans Rumpit et in medias, qua sit violentior amnis, Se demittit aquas diversam attingere ripam Certus et ad socios victor redit; inde relictos Ad ripam levioris aquae iussosque venire Ducit et in fluvio iubet hasta ex ordine iunctos Traiicere et certis contemnere passibus undas Dimidio plus ventre graves, placidas tamen, et sic Incolumes cuncti ripam tenuere petitam. Necdum clara dies ulla de parte micabat, Ante tamen fluvio quam se committeret, ausus Solvere captivos, secum quos ante trahebat Et sese illorum fidei committere tantum. Ergo ubi transmisso recreati a flumine primum Constiterant, iterum gressi per opaca viarum. Monticulum adveniunt, id nomen et oppida signat. Illic et fessi et ieiunia longa sitimque Non aequis animis alto iam sole ferentes Dant se epulis somnoque brevi, quibus inde refecti Ulterius paulo progressi optata merentur: Quem tulerant humeris, hunc ut iumenta referrent Hannibalem. Dehinc ergo viam maiore volatu Conficiunt ex mente tamen montana secuti, Ne quis in adversum veniens aut visa reportet, Aut terat alloquio tempus minuatque favorem. Sed fortuna comes votis ac rebus honestis Affuit et nulla turbavit parte vigorem; Plus quoque, quam satis est, cunctis felicibus actis Aspirat, necdum Phoebo inclinante sub undas, Quanquam pronus erat, Spelimbertana tenebant Arva et magnanimi Gherardi affabile regnum Hospitiumque pium veri et florentis amici. Cognita res avidum gratandi, audita videndi Ardentemque viros ad se et sua tecta trahendi Discendique viam, qua libertatis in usum Hannibal exierat, vocat alta e sede Gherardum. Ornatusque senex ultro venit obvius illis Maiestate quidem spectabilis atque ita longe Incipit: O populi spes et fortuna potentis, O nimium dilecte tuis, cui tantus honestae Fructus amicitiae, tanti patuere favores. Sis felix dextrumque feras his montibus omen, Urbi etiam patriae, quod vult oppressa levamen. Inde tibi et generi carisque clientibus almae Libertatis opes et opem vitamque quietam, Officium et mores exclusis arce tyrannis. At modo, quod fessi longarum mole viarum Et rerum vacui nocturna existis in arva Et deserta vagi legitis fervente sereno Ad mediumque diem quoniam sol igneus urit Et minimum somni properantibus et metus et nox Indulsere, meis lenite penatibus omnes Difficilisque animi noctisque viaeque labores. Est mea plena domus vobis aliisque benigna Hospitibus dignis omni formidine tuta Quaeque prius vestrae novit pia coepta salutis. Et mirata libens Galeation accipit olim Patre mihi carum nunc et virtute probatum. Ite palam, iuvenes, ultro et secura subite Moenia, tam vobis, quam mi per cuncta parata. Dixerat, ast illi paulum tellure moratus Hannibal haud humilis ait et responsa remittit: O facunde senex, o saecli gloria nostri Orbis et huius honos et nobilitatis avitae, Vera refers animis et viribus usus amicis. Evasi miseras obscuri carceris umbras, Quas non culpa dabat, sed sola iniuria, sola Virtus, quae damnis alienis abstinet, at me Non idcirco piget non esse in parte nefanda Et placet, in vestro quod sim susceptus amore. Nec renuo hospitium, recta in tua tecta silente Te venturus eram, sed nunc fidentius ibo. Pignus amicitiae da nunc atque accipe dextram. Nec me poeniteat numero accepisse meorum, Nec te poeniteat numero accepisse tuorum. Est mihi amicitiae felix proventus, ut istos Ipse vides, quinque hos, fortissima corda, leones. Non fluvios, non arma timent, non turribus altis Terrentur, non, si tremitu pater omnia turbet, Non, si etiam redeat mundo Tirynthius ille. Et modo - vidisses utinam! - post moenia capta Tot lectos iuventum, firmissima corpora, vinclis Pauci etiam numero tanto in terrore ligarunt. Et res nota dehinc, erit admiranda futuris, Dum legitur, quis enim paucos cepisse putabit Arcem et custodes et me solvisse catenis Et reduces patriam posthac purgasse tyrannis? Dux etiam Insubrum, si caetera facta moleste Noverit, hoc unum fuerit laudare coactus Optabitque sibi tales contingere amicos. Non et erit compos, quanquam tot regna, tot urbes Impleat et solus latum quoque territet orbem. His te, magne, viris, pater, annumerabimus, etsi, Quando fata vocant, aderunt, veniemus et ipsi. Nec te nostra fides frustrabitur: ardua iuro Sidera et intactae pignus venerabile matris. Dehinc simul ad muros subeunt altosque penates. Et iam turba frequens aderat mensaeque paratae, Dant manibus lymphas et caetera quaeque ministri Expediunt epulasque foci misere paratas. Considunt refoventque viri sua corpora et omnem, Quae fuerat iactura viae, solantur et inde Plurima iocundo memorant sermone; sed illis Dat finem provisa quies: nanque antea nulla Sat secura fuit tot iam quaesita diebus. Vesper erat Phoebusque cadens extenderat umbras. Surgitur et veniunt iterum turba omnis in unum Consiliumque viae capiunt, post illa iubentur Ducere equos famuli, quos et prius ille Ioannes Tris dederat, qui Malvetia de gente creatus Region incoleret, quibus et tres ipse Gherardus Addidit, ut numerus foret his abeuntibus aequus. Sic omnes equites redeunt, victoria donum Hoc facit et Michalum praemittunt, ordine cuncta Qui referat, quae facta forent, quae deinde parentur, Quidve opus est facto. Hannibalis secum ille catenam Ereptam pedibus tulit in solatia gentis; Post oblata fuit divae genitricis ad aram. Ille volans cuncta haec effecerat. Interea, qui Restiterant, properis maturant passibus, omnem Consilio causam demensi et flumine Rheno Traiecto inveniunt aliquos de partibus, ultro Qui gavisuri veniebant. Hisque remissis Ordine comprenso iam iam venientibus astris Ad certum coiere locum sub monte. Nec ulla Est mora. Conveniunt illuc, qui semper amorem Testati doluere diu fera facta tyranni Ultoresque volunt fieri. Prior ergo Ioannes Marescottus eo multis comitantibus ibat Et muro e summo socios fratremque manebat. His Silvester atrox, Mazan agnomine dicunt, Venerat, ipse locum prior hunc signarat amicis Multaque collata est septem super alta trahendis Machina, nec desunt fortes ad coepta lacerti. Tertia iam noctis ferme decurrerat hora, Iunius ad noctem quintam progressus agebat, Cum laeti proceres restes trodiasque secuti Conscendere super muros, ubi ab omine nomen Impositum, risu Malcantona dicere vulgus, Quod canat et saevos male turbet ab urbe tyrannos. Illic et Iacobus, cui dat Capraria nomen, Vir magnus Calvae gentis et amabilis hospes. Omnis et ad caelum voces et bracchia tollens Turba dabat grates superis, quod in urbe reductus Hannibal atque suo populo expectatus adesset Bentevolae lux magna domus populique gravati Ultor et offensae veteris damnique levator. Marescotta domus prima est intrata reducto Hannibali. Auspicium primum iis ex aedibus ortum. Quippe quadringentos intranti corpora ferro Armata et quaevis animosam ad coepta cohortem Explicat et mediis illi servantur in hortis. Intrat Avizanus mox Melchior utilis armis Et clari generis, primum gratatus et inde Collachrymans comitem sese promittit in omnes Eventus, capere arma iubet, non deesse favori. Commemorat, quot sunt ad fortia facta parati, Hos etiam, quos ante malos adversa teneret Factio, nanque omnes pariter sibi fecerat hostes Bononiae cives immanis vita tyranni. Interea quartam nox praecipitaverat horam. Ergo ubi compositis in noctem rebus agendis Egregiam iuvenum partem sibi sumit et ipsum, Qui tantum numerum collegerat, ille Ioannem. Melchior huic etiam comes est et nocte sopora Proripit ad Pepulos; - Romeum sopor altus habebat. Pulsatae sonuere fores; intratur, ad ipsum Contendunt thalamum, tanta est fiducia cari Sanguinis et secum Hannibalem trahit atque petenti, Quaenam causa illuc media sub nocte tulisset Melchior, in cuius tunc nomine tecta patebant: Ecce tibi Hannibalem duco, ut solatia primus Accipias. - Romeus verba admiratus ad illum Respicit et surgens laetatur et aspicit; orat, Ut superi consulta boni et pia coepta secundent. Post haec sepositis aliis non multa locuti Concipiunt animo, quis tunc foret usus; et ipse Rem sibi concessam Romeus partemque laborum Excipit, ille alios pergit concire fideles, Totus ut ordo simul tanta consurgeret arte. Ne quid obesse viris aut vis humana valeret, Aut aliquid praeter divini numinis iram. Ille et Malvetios et in illa gente fideles Excitat atque iubet fidos concire clientes, Nec vult ante diem tenebris committere pugnam. Hannibal ista parat; verum Galeatius ardens Expectare diem non vult: secum ipse furentes Bellaque gliscentes socios rapit ordine certo; Dat cuneos ponitque duces; dat signa receptus Incursusque simul; dicit, quo calle ruendum. Procedunt taciti densique sub arte regentis. Cum tamen ora fori primi tenuere, furentem Emittunt fremitum et clamoribus aera rumpunt. Plena minis resonant convicia dira tyrannis. Mors ante ora volat. Neu claustra erumpere possint, Obstruiturque aditus et quicquid ubique repertum Lignorum fruticumque ferunt. Rapiuntur eodem Infectae factaeque trabes, stetit assere multo Fasciculisque frequens cumulus. Nec templa deorum, Nec fora causarum tantis intacta rapinis. Frivola quid memorem? nam vendicularia late Instrumenta prius rapta. Huc arcilia, capsae, Sedes, scamna, tripos, caveae lintresque Cadurci, Cola, canistrorum vis plurima, scirpea, cistae, Pendentes mensae et clausis avulsa tabernis Atque locis variis erepta sedilia, currus Ostiaque et vacuis extorta repagula tectis Materiaque omni collectus crescit acervus Totaque iam latuit congesta ianua mole. Celantur postes etiam miseroque tumultu Turbante ex omni populo nova monstra ruebant. Necdum grande malum, sed nuntia signa futuri Probra minis, ignominiis convicia iuncta Ac inhonesta sonant; et nox extrema cadebat Omnis in occasus, roseis Aurora quadrigis Incipit et primo veniens festinat ab ortu Dissolvens nebulas et fraudem noctis opacae. Dux igitur cernens tot iam se nocte sub una Hostibus obsessum et metuens peiora parari: O utinam infelix ad nuntia prima levassem E somno miserum caput, arma virosque vocassem Et meme et socios servatus in arce tenerem. O vetule infelix, qui me salvare laborans Non exauditus multa sub nocte redisti; Poenitet et poenas nunc do praestantis amici Maioresque dabo et monitis accedere discam. Mole gravi et pavidos regit et confirmat amicos, Vis humana queat si qua his obstare periclis. Iamque illi ex alto glandes et saxa, sagittas Contorsere. Vomunt immania tela fenestrae, Vulnera missa volant vulgi; qui spectat inermis, Maximus afficitur numerus, quod fata petebant Ac omnes una conclamant voce: Superbos Imus et eiicimus praeclara ex urbe tyrannos. - Inde domos abeunt laturi cominus arma. Tum quoque praemissis aliis medio agmine celsus Hannibal ingreditur telis armisque coruscus; Hunc Romeus Pepulus, hunc Calvus et ille Ioannes, Hunc et Malvetii celeres laetique sequuntur. Clamorem adiiciunt. Ibi funditus omnia verti Visa simul tantum, qui duceret, Hannibal, agmen, Cognitus atque animo pugnant ex arce paventi, Quoque magis trepident; aequam Galeatius arcem Praetorisque locum celer occupat. Inde sagittis, Glandibus inde feris pulsatur curia et hostis Territus huic tanto nescit par esse labori. Curia circuita est omnique a parte laborat Et tamen ex omni Perusinus parte resistit Distribuitque suos vagus et vim viribus arcet, Nec tamen a portis erumpere territus audet. Pepulus adversam scribarum intraverat arcem Ornaratque suos, neque curia maior ad auras Hinc quoque conficitur iaculis levibusque sagittis; Et minus atque minus iam audent in bella venire. Calvus ibi meminit lignorum ad limina molis Oppositae - et quartam iam sol ascenderat horam - Iannesiumque vocat fidamque ita fatur ad aurem: Postquam clara tua hic virtus nil proficit, ex quo Non opus est gladiis, qua tu virtute superbis Ante alios, ipsum qui vincere noris Achillem Et Diomedeam superes hoc nomine famam, Perditus hic operis tanti vacuusque tacebis? I modo, care mihi, - sola est victoria - saevos Infer et ad clausos ipsis iace postibus ignes, Pestis ut ardentes agat et labor ipseque caeli Iam nimium fervente die ferus ardor adurat. Haec ait. Ille ferox et amator laudis abibat Et facibus portas impleverat; omnis acervus Obdita conglomerat permixta incendia fumo. Heu, quid agant miseri? Fumosa incendia surgunt Aspectumque negant, nec iam tolerare vaporem Ulterius poterant et totus ab urbe ruebat Hostilis populus acuens clamoribus iras Invisique etiam telis scalisque petuntur Vectibus et paries multus temptatur acutis Et ruit et virtus cecidit superata virorum. Multaque deciderant iam corpora et intus et extra; Non tamen aequalis iactura videtur utrinque, Nam populi est ingens numerus sine fine furentis Atque alii subeunt, quotiens forte unus ademptus. Et Franciscus idem miser ingemit; - Heu mihi demum Oceanum patior, ait, in sua regna furentem. - Irruerat populus furiatus et omnia late Complerat. Cecidere animi. Suprema fateri Cogitur. Acre malum duplicat. Discrimine tanto Victus abit thalamoque sedet lachrymabilis expes. Sors etiam contra molitur dedecus ingens. Nanque alii fortes et fortia facta secuti Pugnantes reprimunt, quorum dux vividus esset Tydeus; ast alii propere stabula alta nitentesque Insectantur equos; Calvus prior ille Ioannes Hos agit, ast aliis captivos cura ligandi. Ornamenta ferunt alii, quae multa rapinis Collecta et multa ex propriis inducta nitebant. Interea obscurus miles, vix utilis armis, Et qui tesserulas vilis faciebat emendas, In thalamum rumpit ducis. Illic pallidus idem Ut victus residebat, humi languentia tela Ac animus iacuit; remque omnem ignavus habebat, Nec se ad victoris faciem convertere avebat. Ille indignatus ibat male sanus in hostem Facturus facinus, nisi et alter ibi obvius idem Consilii melioris eum deterreat ausis. Servatur pignus pro civibus ante vocatis In fraudem variisque locis in carcere clausis, Quos nisi restituat, non sit solvendus et ipse. Caetera turba locis aliis captiva tenetur Bononiensis, ubique prior dat iura fuitque Multis illa dies clari fecunda vigoris. Nec facile est cunctas extendere in aethera laudes Et me facta vocant alia et pars una tenorem Implevit bene gesta suum. Duo nomina primas Tydeus et frater Calvi meruere coronas. Tertius Antenor crescens tamen indole magna Fratribus assimilis, nec, si via iusta supersit, Virtute inferior, tamen invida fata repugnant. Ignis ab introitu depellitur arcis. Et inde Sublimes in equis abeunt clari victores. Hannibalis Laribus trahitur dux victus et illi Omnis, quanta fuit, victoria tota refertur; Contiguus lateri cuius Galeatius ibat.