CroALa, 2024-11-09+01:00. Nodus SANNAZAR.part-01.xml in collectione pdill0.
Functio nominatur: /documentum/pdill0/SANNAZAR.part-01.xml.
Clementi VII pontifici maximo Actius Syncerus Magne parens custosque hominum, cui ius datur uni Claudere coelestes et reserare fores, Occurrent siqua in nostris male firma libellis, Deleat errores aequa litura meos: Imperiis, venerande, tuis submittimus illos, Nam sine te recta non licet ire via. Ipse manu sacrisque potens Podalirius herbis Ulcera paeonia nostra levabis ope, Quippe mihi toto nullus te praeter in orbe Triste salutifera leniet arte malum. Rarus honos summo se praeside posse tueri, Rarior a summo praeside posse legi.
Virginei partus magnoque aequaeva parenti Progenies, superas coeli quae missa per auras Antiquam generis labem mortalibus aegris Abluit obstructique viam patefecit Olympi, Sit mihi, coelicolae, primus labor, hoc mihi primum Surgat opus: vos auditas ab origine causas Et tanti seriem, si fas, evolvite facti. Nec minus, o Musae, vatum decus, hic ego vestros Optarim fonteis, vestras nemora ardua rupes, Quandoquidem genus e coelo deducitis et vos Virginitas sanctaeque iuvat reverentia famae: Vos igitur, seu cura poli seu virginis huius Tangit honos, monstrate viam, qua nubila vincam, Et mecum immensi portas recludite coeli; Magna quidem, magna, Aonides, sed debita posco, Nec vobis ignota: etenim potuistis et antrum Aspicere et choreas, nec vos orientia coelo Signa nec eoos reges latuisse putandum est. Tuque adeo, spes fida hominum, spes fida deorum. Alma parens, quam mille acies quaeque aetheris alti Militia est, totidem currus, tot signa tubaeque, Tot litui comitantur ovantique agmina gyro Adglomerant: niveis tibi si solennia templis Serta damus, si mansuras tibi ponimus aras Exciso in scopulo, fluctus unde aurea canos Despiciens celso se culmine Mergilline Attollit nautisque procul venientibus offert, Si laudes de more tuas, si sacra diemque Ac coetus late insignes ritusque dicamus, Annua felicis colimus dum gaudia partus: Tu vatem ignarumque viae insuetumque labori, Diva, mone, et pavidis iam laeta adlabere coeptis. Viderat aetherea superum regnator ab arce Undique collectas vectari in Tartara praedas Tisiphonemque imo conantem cuncta profundo Vertere et immanes stimulantem ad dira sorores, Nec iam homini prodesse alto quod semina coelo Duceret aut varios animum excoluisset ad usus: Tantum letiferae poterant contagia culpae! Tum pectus pater aeterno succensus amore Sic secum: "Ecquis erit finis? tantis ne parentum Prisca luent poenis seri commissa nepotes, Ut quos victuros semper superisque crearam Pene pares, tristi patiar succumbere leto Informesque domos obscuraque regna subire? Non ita, sed divum potius revocentur ad oras, Ut decet, et manuum poscunt opera alta mearum, Desertosque foros vacuique sedilia coeli Actutum complere parent, legio unde nefandis Acta odiis trepidas ruit exturbata per auras; Cumque caput fuerit tantorumque una malorum Foemina principium lacrimasque et funera terris Intulerit, nunc auxilium ferat ipsa modumque Qua licet afflictis imponat foemina rebus". Haec ait, et celerem stellata in veste ministrum Qui castae divina ferat mandata puellae, Alloquitur, facie insignem et fulgentibus alis: "Te, quem certa vocant magnarum exordia rerum, Fide vigil, pars militiae fortissima nostrae, Te decet ire novumque in saecula iungere foedus: Nunc animum huc adverte atque haec sub pectore serva. Est urbes Phoenicum inter lateque fluentem Iordanem regio nostris sat cognita sacris: Iudaeam appellant armisque et lege potentem. Hic claris exorta atavis, vatumque ducumque Antiquum genus et dignis licet aucta hymenaeis, Pectoris inlaesum virgo mihi casta pudorem Servat adhuc, nullos non servatura per annos, Mirus amor, seniumque sui venerata mariti Exiguis degit thalamis et paupere tecto, Digna polo regnare altoque effulgere divum Concilio et nostros aeternum habitare penates. Hanc mihi virginibus iam pridem ex omnibus unam Delegi prudensque animo interiore locavi, Ut foret intacta sanctum quae numen in alvo Conciperet ferretque pios sine semine partus. Ergo age, nubivagos molire per aera gressus, Deveniensque locum, castas haec iussus ad aures Effare et pulcris cunctantem hortatibus imple, Quandoquidem genus e stygiis mortale tenebris Eripere est animus saevosque arcere labores". Dixerat. Ille altum Zephyris per inane vocatis Carpit iter, scindit nebulas atque aera tranat, Ima petens pronusque leves vix commovet alas. Qualis, ubi ex alto notis maeandria ripis Prospexit vada seu placidi stagna ampla Caystri, Praecipitem sese candenti corpore cycnus Mittit agens, iamque implumis segnisque videtur Ipse sibi, donec tandem potiatur amatis Victor aquis: sic ille auras nubesque secabat. Ast ubi palmiferae tractu stetit altus Idumes, Reginam haud humiles volventem pectore curas Aspicit; atque illi veteres de more Sibyllae In manibus, tum siqua aevo reseranda nepotum Fatidici casto cecinerunt pectore vates. Ipsam autem securam animi laetamque videres Authorem sperare suum: nanque affore tempus, Quo sacer aethereis delapsus spiritus astris Incorrupta piae compleret viscera matris, Audierat. Pro quanta alti reverentia coeli Virgineo in vultu est! Oculos deiecta modestos Suspirat matremque dei venientis adorat, Felicemque illam humana nec lege creatam Saepe vocat, nec dum ipsa suos iam sentit honores, Cum subito ex alto iuvenis demissus Olympo Purpureos retegit vultus, numenque professus Incessuque habituque, ingentes explicat alas Ac tectis late insuetum diffundit odorem. Mox prior haec: "Oculis salve lux debita nostris, Iam pridem notum coelo iubar, optima virgo, Cui sese tot dona, tot explicuere merenti Divitiae superum, quicquid rectique probique Aeterna de mente fluit, purissima quicquid Ad terras summo veniens sapientia coelo Fert secum et plenis exundans gratia rivis. Te genitor stabili firmam sibi lege sacravit, Perpetuos genitor cursus qui dirigit astris, Mansuramque tuo fixit sub pectore sedem; Idcirco coetus inter veneranda pudicos Una es, quam latis coeli in regionibus olim Tot divum celebrent voces. Pro gaudia terris Quanta dabis, quantis hominum succurrere votis Incipies!" Stupuit confestim exterrita virgo, Demisitque oculos totosque expalluit artus: Non secus ac conchis siquando intenta legendis Seu Micone parva scopulis seu forte Seriphi Nuda pedem virgo, laetae nova gloria matris, Veliferam advertit vicina ad litora puppim Adventare, timet, nec iam subducere vestem Audet nec tuto ad socias se reddere cursu, Sed trepidans silet obtutuque immobilis haeret; Illa Arabum merces et fortunata Canopi Dona ferens, nullis bellum mortalibus infert, Sed pelago innocuis circum nitet armamentis. Tum rutilus coeli alipotens, cui lactea fandi Copia divinique fluunt e pectore rores Ambrosiae, quibus ille acres mulcere procellas Possit et iratos pelago depellere ventos: "Exue, dia, metus animo, paritura verendum Coelitibus numen sperataque gaudia terris Aeternamque datura venis per saecula pacem. Haec ego siderea missus tibi nuntius arce, Sublimis celeres vexit quem penna per auras, Vaticinor, non insidias, non nectere fraudes Edoctus: longe a nostris fraus exulat oris. Quippe tui magnum magna incrementa per orbem Ipsa olim partus, virgo, sobolisque beatae Aspicies: vincet proavos proavitaque longo Extendet iura imperio populisque vocatis Ad solium late ingentes moderabitur urbes, Nec sceptri iam finis erit nec terminus aevi; Quin iustis paulatim animis pulcherrima surget Relligio: non monstra, piis sed numina templis Placabunt castae diris sine caedibus arae". Dixerat. Illa, animum sedato pectore firmans, Substitit, et placido breviter sic ore locuta est: "Conceptus ne mihi tandem partusque futuros, Sancte, refers? me ne attactus perferre viriles Posse putas, cui vel nitenti matris ab alvo Protinus inconcussum et ineluctabile votum Virginitas fuit una, nec est cur solvere amatae Iura pudicitiae cupiam aut haec foedera rumpam?" "Immo istas (quod tu minime iam rere) per aures" Excipit interpres "foecundam spiritus alvum Influet implebitque potenti viscera partu, Flammifero veniens coelo atque micantibus astris. At tu, virgineum mirata tumescere ventrem, Haerebis pavitans; demum, formidine pulsa, Gaudia servati capies inopina pudoris. Neve haec vana putes dictis aut territa nostris Indubites, serae dudum concessa senectae Dona oculos pone ante tuos; nam sanguine avito Iuncta tibi mulier (sterilis licet illa gravique Pressa aevo) haud quaquam speratum hoc tempore pignus Fert utero et felix sexto sub mense laborat: Usque adeo magno nil non superabile coelo est!" His dictis, regina oculos ad sidera tollens Coelestumque domos superas atque aurea tecta, Annuit et tales emisit pectore voces: "Iam iam vince, fides, vince, obsequiosa voluntas! En adsum: accipio venerans tua iussa tuumque Dulce sacrum, pater omnipotens; nec fallere vestrum est, Coelicolae: nosco crines, nosco ora manusque Verbaque et aligerum coeli haud variantis alumnum". Tantum effata, repente nova micuisse penates Luce videt: nitor ecce domum complerat; ibi illa, Ardentum haud patiens radiorum ignisque corusci, Extimuit magis. At venter (mirabile dictu! Non ignota cano) sine vi, sine labe pudoris, Arcano intumuit verbo: vigor actus ab alto Irradians, vigor omnipotens, vigor omnia complens Descendit - deus ille, deus! - totosque per artus Dat sese miscetque utero. Quo tacta repente Viscera contremuere; silet natura pavetque Attonitae similis, confusaque turbine rerum Insolito occultas conatur quaerere causas, Sed longe vires alias maioraque sentit Numina: succutitur tellus laevumque sereno Intonuit coelo rerum cui summa potestas, Adventum nati genitor testatus, ut omnes Audirent late populi, quos maximus ambit Oceanus Tethysque et raucisona Amphitrite. Hos inter medios coeli terraeque fragores, Aequatis properans volucer pulcherrimus alis Omnia dum trepidant, discesserat altaque nabat Per loca, cum virgo celsis in nubibus illum Alternantem humeros videt atque immensa secantem Ventorum spatia et iam versicolore per auras Fulgentem pluma ac coeli convexa petentem. Quem demum tali aspectans sermone secuta est: "Magne ales, celsi decus aetheris, invia rerum Qui penetras longeque et nubila linquis et Euros Antevolans: laeto seu te felicia tractu Sidera quaeque suos volvuntur signa per orbes Expectant redeuntem, alti seu certa reposcit Crystalli domus et vitrei plaga lucida regni, Seu propiora vocant supremo tecta Tonanti, Qua patet in summum regio flammantis Olympi Teque amor et liquidis flagrans alit ignibus aura: I, precor, i, nostrum testis defende pudorem". Nec plura his. Tum vero aciem deflectit et omnes, Haud mora, sollicito percurrit lumine montes Agnatamque animo conceptaque pignora versat, Multa putans serumque uteri miratur honorem. Interea Manes descendit Fama sub imos Pallentesque domos veris rumoribus implet: Optatum adventare diem, quo tristia linquant Tartara et evictis fugiant Acheronta tenebris, Immanemque ululatum et non laetabile murmur Tergemini canis, adverso qui carceris antro Excubat insomnis semper rictuque trifauci Horrendum, stimulante fame, sub nocte profunda Personat et morsu venienteis appetit umbras. Tum vero heroes laetati animaeque piorum Ad coelum erectas coeperunt tendere palmas; Atque hic insignis funda citharaque decorus, Insignis sceptro senior, per opaca locorum Dum graditur nectitque sacros diademate crines, Dum legit effoetos lethaeo in gramine flores, Qua tacitae labuntur aquae mutaeque volucres Ducunt per steriles aeterna silentia ramos, Attonita subitos concepit mente furores Divinamque animam et consueto numine plenus, Intorquens oculos venientia fata recenset: "Nascere, magne puer, nostros quem solvere nexus Et tantos genitor voluit perferre labores; Magne puer, cui se haec tandem spolianda reservant Regna, tot heu miseris hominum ditata ruinis, Nascere, venturum si te mortalibus olim Pectore veridico promisimus, igneus ut nos Viribus afflatos coelestibus ardor agebat Insinuans, si sacra peregimus et tua late Iussa per immensum fama vulgavimus orbem. En ridet pax alma tibi: simul ecce potentes, Impulsi coelo divisque authoribus acti, Orbe alio properant reges. Salvete, beati Aethiopes, hominum sanctum genus, astra secuti Scilicet huc vestris affertis munera regnis. Accipe dona, puer, tuque, o sanctissima mater, Sume animos: iam te populique ducesque frequentant Litore ab extremo et odoriferis Nabathaeis. Ille autem aurata fulgens in veste sacerdos Iam canus, iam maturo venerabilis aevo, Quid sibi vult, sacras puerum qui sistit ad aras, Sic venerans laetoque inspectans aethera vultu? Seque dehinc facili clausurum lumina fato Exclamat, quod speratum per saecula munus Promissamque diu pacem certamque salutem Terrarum exorta liceat sibi luce tueri Optanti seniumque ideo Parcasque trahenti. Sed quid ego, heu, dira conspersos caede penates Infantum et subito currenteis sanguine rivos Aspicio tristisque meas vagitus ad aures Fertur? io, scelus est partus iugulare recentes! Crudelis, quid agis? nihil hi meruere neque illum Quem petis insano dabitur tibi perdere ferro. Nunc nunc, o matres, scelerata abscedite terra, Dum licet, inque sinu pueros abscondite vestros, Nam ferus hostis adest; propera iam, regia virgo, Inque paretonias transfer tua pignora terras: Admonet hoc magnum genitor qui temperat orbem; Tuta domus tutique illic tibi, dia, recessus. Verum ubi bissenas hyemes bissenaque nati Solstitia et tantos superaveris anxia casus, Ingentes imo duces de pectore questus Aureaque assiduis pulsabis sidera votis. Nam puerum, quanvis per compita saepe vocatum, Saepe expectatum consuetae ad gaudia mensae, Perquires nequicquam amens, nec cara petentem Oscula nec sera redeuntem nocte videbis. Tresque illum totos moerenti pectore soles Et totidem trepidas somni sine munere noctes Omnia lustrantes, questu omnia confundentes, Flebitis indigno perculsi corda dolore Tuque senexque tuus; quarto sed Lucifer ortu Purpureos tremulo cum tollet ab aequore vultus, Inventum dabit et quaerentibus offeret ultro. O quas tunc lacrimas, o quae tunc oscula, mater, Quos dabis amplexus, misto inter gaudia fletu, Cum natum ante aras patris et delubra sedentem Mulcentemque senes dictis animosque trahentem Aspicies gavisa, ipso admirante senatu Primitias pueri ingentes, nec inane sagacis Pectoris indicium nataeque ad grandia mentis! Tu vero quid in arma ruis, scelerata iuventus? Quid galeas ensesque virum et fulgentia cerno Agmina scutatasque procul sub nocte cohortes Obscura et crebris radiantes ignibus hastas? Tot ne unum telis petitur caput? heu furor, heu mens Caeca hominum semperque odiis accincta nefandis! Iamque oleas montemque sacrum circumque supraque Cinxere et longa lucum obsedere corona. Quo feror? Ecce trahunt manibus post terga revinctis Insontem, modo quem latas mira illa per urbes Edentem patrisque palam praecepta docentem Attoniti stupuere, illum regemque deumque Humanaeque ducem vitae fontemque salutis Haud veriti, populo circum plaudente, fateri. Heu facinus! mortem ne etiam et crudele minantur Supplicium? Saevos stringunt in vulnera fasces Horrenteisque parant paliuro intexere dumos, Tormenti genus, et capiti premere inde coronam Vulnificam: viden alternos ut arundinis ictus Incutiunt geminantque truci convicia lingua? Parte alia ingentes video de stirpibus imis Everti palmas, altas ad sidera palmas, Infelix opus, unde hominum lux illa decorque Pendeat. Ah, trepidis dirum et miserabile terris, Cum patri aethereo moriens liventia pandet Brachia turpatosque atra de morte capillos Oraque demissosque oculos frontemque cruore Iam madidam et lato patefactum pectus hiatu! At mater, non iam mater sed flentis et orbae Infelix simulacrum, aegra ac sine viribus umbra, Ante crucem demissa genas, effusa capillum, Stat lacrimans tristique irrorat pectora fletu. Ac si iam comperta mihi licet ore profari Omnia, defessi spectans morientia nati Lumina, crudeles terras, crudelia dicit Sidera, crudelem se se, quod talia cernat Vulnera, saepe vocat; tum luctisono ululatu Cuncta replens, singultanti sic incipit ore, Incipit et duro figit simul oscula ligno, Exclamans: "Quis me miseram, quis culmine tanto Deiectam subitis involvit, nate, procellis? Nate, patris vires, sanguis meus, unde repente Haec fera tempestas? quis te mihi fluctus ademit? Quae manus indignos foedavit sanguine vultus? Cui tantum in superos licuit? bella impia coelo Quis parat? hunc ego te post tot male tuta labores Postque tot infelix elapsae incommoda vitae Aspicio? tu ne illa tuae lux unica matris, Tu ne animae pax et requies spesque ultima nostrae Sic raperis? sic me solam exanimemque relinquis? O dolor, extincto iam te pro fratre sorores, Pro natis toties exoravere parentes: Ast ego pro nato, pro te dominoque deoque Quem misera exorem? quo tristia pectora vertam? Cui querar? O tandem dirae me perdite dextrae, Me potius, siqua est pietas, immanibus armis Obruite, in me omnes effundite pectoris iras! Vel tu (si tanti est hominum genus) eripe matrem Quae rogat et stygias tecum duc, nate, sub umbras; Ipsa ego te per dura locorum inamoenaque vivis Regna sequar: liceat rumpentem cernere portas Aeratas, liceat pulcro sudore madentem Eversorem Erebi materna abstergere dextra". Hos illa et plures fundet de pectore questus. Quod scelus eois ut primum cernet ab undis Sol, indignantes retro convertere currus Optabit frustraque suis luctatus habenis, Quod poterit tandem, auratos ferrugine crines Inficiet moestamque diu sine lumine frontem Ostendet terris, ut qui iam ploret ademptum Authorem regemque suum; quin ipsa nigranti Fratris ab ore timens et tanto concita casu Cynthia caeruleo vultus obnubet amictu Avertetque oculos lacrimasque effundet inanes. At contra horrisono tellus concussa tremore Cum gemitu fremet et ruptis excita sepulcris Emittet simulacra. Quid, o, quid abire paratis, Illustres animae? Non omnibus haec data rerum Conditio: paucis remeare ad lumina vitae Concessum; sed tempus erit cum martia rauco Mugitu coelum quatiet tuba cumque repente Corpora per terras omneis late omnia surgent. Nunc autem sat tartarei si claustra tyranni Effringat rex ille et caligantia pandat Atria: diffugiant immisso lumine dirae Eumenidum facies, iactis in terga colubris, Quas atro vix in limo Phlegethontis adustum Accipiat nemus et fumanti condat in ulva; Tum variae pestes et monstra horrentia Ditis Ima petant, trepident briareia turba Cerastae Semiferumque genus Centauri et Gorgones atrae Scyllaeque Sphingesque ardentisque ora Chimaerae Atque Hydrae atque canes et terribiles Harpyiae; Ipse catenato fessus per Tartara collo Ducetur Pluton, tristi quem murmure circum Inferni fractis moerebunt cornibus amnes. At nos, virginea praecincti tempora lauru, Signa per extentos coeli victricia campos Tollemus laetoque ducem clamore sequemur: "Victor, io; bellator, io: tu regna profunda, Tu Manes Erebumque potestatesque coerces Aerias letumque tuo sub numine torques". Ille alto temone sedens levibusque quadrigis Lora dabit volucresque reget placido ore iugales, Non iam cornipedum ductos de semine equorum Nec qui consuetas carpant praesepibus herbas. Primus enim valido subnixus eburnea collo Fert iuga formosi pecoris custodia taurus, Stellatus minio taurus, cui cornua fronti Aurea et auratis horrent palearia setis, Perque pedes bifidae radiant nova sidera gemmae; Torva bovi facies, sed qua non altera coelo Dignior imbriferum quae cornibus inchoet annum, Nec quae tam claris mugitibus astra lacessat. Et iuxta nemorum terror rexque ipse ferarum Magnanimus nitet ore leo, quem fusa per armos Convestit iuba, pectoribus generosa superbit Maiestas, non iam ut caedes aut praelia saevus Appetat (innocuis armatur dentibus ora Grataque tranquillo ridet clementia vultu), Sed coelo ut spatietur et alta ad sidera tendat. Hos post insequitur pulcros pennata per artus Alituum regina, sacrae cui vertice plumae Assurgunt flavoque caput diademate fulget; Ipsa ingens alis, ingentis fulminis instar, Supra hominum tecta ac montes supraque volucres Fertur et obstantes cursu petit obvia nubes. Ultimus humana sociat cervice laborem Alatus tergo iuvenis, cui luthea laevo Ex humero chlamys eois inspersa lapillis Pendet: eam variant centum longo ordine reges, Antiquum genus et solymae primordia gentis, Ostro intertexti; veros cognoscere vultus Est illic, veros montes et flumina credas Et vera extremo Babylon nitet aurea limbo. Tali sidereas curru subvectus in auras, Indutos referens spoliis pallentibus axes, Perveniet, recto qua panditur orbita tractu Lactea et ad sedes ducit candentis Olympi. Illic auratae muros mirabimur urbis Auratasque domos et gemmea tecta viasque Stelliferas vitreosque altis cum montibus amnes. Atque ibi, seu magni celsum penetrale Tonantis Sive alios habitare lares ac tecta minorum Coelicolum dabitur, stellas numerare licebit Surgentemque diem pariter pariterque cadentem Sub pedibus spectare et longos ducere soles Longaque venturis protendere nomina saeclis". Haec ubi dicta, patres plausu excepere frequentes Fatidicum vatem sublatumque aggere ripae Attollunt humeris laetumque per avia ducunt. Intremuere Erebi sedes obscuraque Ditis Limina; suspirans imo de corde Megaera Dat gemitum et torvas spectat sine mente sorores; Tum caudam exululans sub ventre recondidit atram Cerberus et sontes latratu terruit umbras, Commotisque niger Cocytus inhorruit antris Et vaga sisyphiis haeserunt saxa lacertis.